img160

100

-    Co by było, gdyby dało się problem, rzecz odwrócić? Co warto przegrupować?

-    Co można wyeliminować - bez czego można się obyć? Stosowanie tej techniki jest pomocne szczególnie wtedy, kiedy nie powstają już żadne pomysły, które by różniły się od poprzednich.

3.    Technika zadania pomocniczego (w przypadku, gdy uczeń nie daje sobie rady z zadaniem trudniejszym).

4.    Technika odroczonego wartościowania pomysłów Osborna (o tym dokładniej przy okazji omawiania „burzy mózgów”).

5.    Technika łączenia odległych elementów, przeciwieństw (takich, które pozornie nie mają ze sobą nic wspólnego) i odnajdywanie w ten sposób nowych znaczeń i możliwości - na zasadzie gry skojarzeń.

6.    Zasada trzech „J”: jak najszerzej (bez ograniczeń) myśleć o problemie, jak najkrócej go wyrazić, zapisać i jak najbardziej pozytywnie (z wiarą w rozwiązanie) zapisywać problem,

7.    Technika „sześciu pytań”: kto?, co?, kiedy?, gdzie?, dlaczego?, jak?

-    formułowanych zarówno w odniesieniu do analizy danych związanych z sytuacją problemową jak i z etapem przygotowania planu realizacji wybranych pomysłów (często technika ta wyobrażona jest w postaci „gwiazdy pytań”).

8.    Technika porównania „rzeczywistości” ze „stanem pożądanym”, czyli analiza możliwości, przeszkód i rezultatów z wykorzystaniem jednocześnie techniki „sześciu pytań”.

9.    Wyszukiwanie i grupowanie „hitów” (najatrakcyjniejszyęh pomysłów w utworzonym wcześniej zbiorze pomysłów);

10.    Technika eliminacji informacji niepotrzebnych (kolejno wg założonych kryteriów).

11.    Zabawa ze słowami - po przygotowaniu grup wyrazów na dany temat (np. jedna lista wyrazów to czasowniki, inna to rzeczowniki) łączymy każdy wyraz z każdym, szukając w ten sposób ukrytych znaczeń.

12.    Technika poszukiwania metafor i analogii głównie poprzez łączenie przeciwieństw.

13.    Technika MOC (mocne strony, ograniczenia, cechy szczególne każdego rozwiązania - ważna na etapie selekcji pomysłów).

14.    Ranking pomysłów poprzez np. analizę par pomysłów; rozwijanie pomysłów z wykorzystaniem tzw. „macierzy kryteriów”; tworzenie li-

Tli⁵

TK"-'

. I.

U Ł

'

sty dodatnich i ujemnych cech poszczególnych pomysłów itd. Ostateczny rezultat zapisać możemy, wykorzystując diamentowe lub trójkątne uszeregowanie. Ranking może być indywidualny bądź odzwierciedlający priorytety grupy.

Korzyści z zastosowania metod - technik problemowych to przede wszystkim wzrost aktywności i samodzielności ucznia, zwiększenie jego motywacji do nauki i dynamiczny rozwój funkcji poznawczych powodujący łatwiejsze i szybsze stosowanie zdobywanej w ten sposób wiedzy w nowych sytuacjach.

Tu należy podkreślić szczególną wagę, jaką dla pełnego rozwoju naszego wychowanka ma ćwiczenie się w rozwiązywaniu problemów. Wśród psychologów istnieje dość szeroko rozpowszechniona opinia, że około

15. roku życia tzw. inteligencja B, czyli inteligencja nabyta osiąga swój punkt kulminacyjny, a w dalszych latach życia człowiek może już tylko zwiększać zasób doświadczeń, opierając się na wytworzonych do 15. roku strukturach inteligencji. Jan Kaiser twierdzi, że w okresie poprzedzającym stabilizację inteligencji B szczególny nacisk w nauczaniu i wychowaniu należy położyć na rozwiązywanie problemów, aktywizację myślenia werbalnego, rozwijanie wyobraźni twórczej, a ograniczać mechaniczne uczenie się pamięciowe [58].

Nauczanie problemowe jest jednym spośród wielu sposobów nauczania, nie jest i nie może być jedynym. Ma jednak bardzo duże wartości kształcące.

Metoda problemowa obecnie coraz częściej staje się kluczowym elementem innych metod, zwłaszcza tzw. aktywnych. Pewne towarzyszące składniki i uwarunkowania będą omówione dokładniej przy prezentacji innych modeli lekcji. Chcę tu tylko nadmienić, że rozwiązywanie problemów, czyli poszukiwanie pewnej niewiadomej, która stanowi dla ucznia wątpliwość, wymaga od naszego podopiecznego wydobycia na jaw, przypomnienia Opanowanych już wiadomości. Stosowanie więc nauczania problemowego (i nie tylko jego) wymaga uświadomienia sobie przez nauczyciela, jakim przygotowaniem dysponują jego uczniowie, jaki jest zasięg ich wiadomości przydatnych i niezbędnych dla podołania rysującym się trudnościom. A ponieważ nie wszystkie dane można mieć w pogotowiu w pamięci, dlatego nie można pominąć przy stosowaniu nauczania problemowego niezbędnych pomocy naukowych, opracowań, wydawnictw pomocniczych, ilustracji, słowników, encyklopedii, czasopism i innych zbiorów szkolnych sta-

t