img290 (7)

116 Druidzi

nie jest ani krzewem, ani drzewem, jako roślina nie rośnie na ziemi i nie spada na nią. Przypomina nieco występujących w opowieściach „mężów nie zrodzonych z kobiet”, a zatem wolnych od powszechnie przyjętych ograniczeń. Podobnie można postrzegać jemiołę - jako roślinę pomagającą wyzwolić się z konwencjonalnych ograniczeń⁷.

W jaki sposób druidzi zapewniali sobie autorytet i posłuszeństwo? Odpowiedź wydaje się oczywista. W czasach chrześcijańskich uciekano się do ekskomuniki lub obłożenia nieposłusznych interdyktem. W patriarchalnym społeczeństwie rzymskim powszechne było przekonanie o boskim pochodzeniu władzy i łamanie prawa łączyło się ze strachem przed zemstą bóstwa. Filozofia „boskiego pochodzenia praw królewskich”, która przysporzyła tylu problemów Karolowi I, miała swoje źródła właśnie w Rzymie. Numa Pompiliusz, legendarny drugi król Rzymu (715-673 p.n.e.), stworzył system prawa za radą bogini Egerii, która nadała mu boski autorytet.

Jak wynika ze źródeł irlandzkich, podstawowym narzędziem wymuszania posłuszeństwa stosowanym przez druidów było nakładanie tabu lub zakazu (geis). Poddawanie się autorytetowi władzy stanowiło większy problem w społeczeństwach celtyckich niż w Rzymie. Celtowie przejawiali bowiem tendencję do naturalnej anarchii. Jak zauważył profesor Markale:

Tylko religia druidów mogła zjednoczyć ludy rozproszone na całym kontynencie europejskim i na Wyspach Brytyjskich. Należało się liczyć z tym. że w różnych miejscach mogło dochodzić do sprzeciwu wobec wcześniejszych ustaleń i porozumień. W tej sytuacji wszelkie ustalenia i zobowiązania umieszczano pod bezpośrednią opieką bóstw, a warunków ich przestrzegania pilnowali druidzi. Dlatego w trakcie zawierania porozumień składano liczne przysięgi, a na układające się strony nakładano „boskie klątwy” chroniące przed łamaniem układów.

Aby zapewnić sobie posłuszeństwo, druidzi mieli prawo nakładania klątw, glam dicin, lub wprowadzania zakazów, geis. Geis pierwotnie dotyczyło pojedynczej osoby, wpływało na cały jej los. Każdy, kto złamał geis, narażał się na wykluczenie ze społeczeństwa i pozbawienie praw. Złamanie zakazu mogło także sprowadzić bolesną śmierć. Nałożone geis znajdowało się poza mocą ludzi i bogów, anulowało wszelkie uprzednie ustalenia, tworząc nowy porządek wyznaczony przez osobę nakładającą zakaz.

Gdy [bohater wojowników Czerwonej Gałęzi z Ulsteru] Setanta otrzymał imię Cuchulainn (Pies Culanna), wiązało się to jednocześnie z przyjęciem geis, zakazu spożycia mięsa psa. Otoczony przez wrogów, złamał zakaz, co nieuchronnie

W tragedii Szekspira Makbet, akt IV, scena I. zjawa przepowiada, że „nikt z tych, których zrodziła kobieta, nie zrani i nie uśmierci Makbeta” (tł. St. Barańczaka). Makbet czuje się chroniony tym tabu (lub geis), tymczasem okazuje się, że może go pokonać i zabić Macduff. ponieważ „matka Macduffa nie urodziła go, bo syn z jej łona został wypruty przed porodem”, akt V. scena 8 (przyp. tłum.).

sprowadziło na niego śmierć. Geis Fergusa Mac Roth [króla Ulsteru z pierwszego wieku p.n.e.] nie pozwalało mu na odrzucenie zaproszeń na uczty, co sprowadziło śmierć na synów Usny. Również na Conaire’a Mór [króla Irlandii z pierwszego wieku p.n.e.] nałożono liczne i skomplikowane zakazy (geasa).

Również tylko druidzi mieli prawo orzekania glatn dicin, rodzaju szyderczej klątwy nakładanej za złamanie praw boskich lub ludzkich, a także za zdradę i morderstwo. Kara ta wiązała się z powszechnym potępieniem i uczuciem wstydu prowadzącym do choroby i śmierci. Osoba podlegająca glam dicin wykluczona była ze społeczeństwa.

Jeszcze innym sposobem egzekwowania prawa był rytualny post - troscad. W systemie prawa Brehon post przeciwko komuś stanowił zatwierdzoną formę wymuszenia zadośćuczynienia i naprawienia krzywd. Starożytne pochodzenie tego obrządku można udowodnić, wskazując na niemal identyczny zwyczaj indyjski, zwany dharna. Wspominają o nim nie tylko Prawa Manu, lecz także starożytne źródła wedyjskie, określając go jako prayopa\esana (czekanie na śmierć). Według P. W. Joyce’a troscad ,,był identyczny ze wschodnim zwyczajem, w czasach pogańskich wierzono, że zaangażowane są tu moce nadprzyrodzone”, co należy rozumieć w sposób następujący: jeżeli osoba, przeciw której rozpoczynano rytualny post, pozostawała nieczuła na pretensje pokrzywdzonego, to mogła ją spotkać nadprzyrodzona kara. Za pomocą troscad można było dochodzić swoich praw i wymusić sprawiedliwość. Prawo stanowiło, że osoba rozpoczynająca post musiała powiadomić drugą stronę o przedmiocie swoich roszczeń, po czym siadała przed drzwiami i rozpoczynała post, który trwał tak długo, aż druga osoba nie zgodziła się wynagrodzić doznanych krzywd. „Ten, kto lekceważy zobowiązanie postu, nie podlega już jurysdykcji Boga ani człowieka, zrzeka się wszelkich swoich praw (...) tak stanowi prawo Brehon”.

Opisy troscad występują zarówno w irlandzkich sagach, jak i zbiorach praw. Gdy chrześcijaństwo zastąpiło religię pogańską, zwyczaj troscad przetrwał. Święty Caimin pościł przeciwko Guaire Gościnnemu, święty Ronan przeciw Diarmuidowi, nawet sam święty Patryk pościł przeciwko kilku osobom, by wymusić na nich sprawiedliwość. Poszczono także przeciw świętym, a żony pościły przeciwko swym grzeszącym mężom.

Co interesujące i przygnębiające zarazem, w długiej historii trudnych i tragicznych stosunków między Anglią i Irlandią Irlandczycy niejednokrotnie odwoływali się do tradycji troscad, która przyjęła w nowszych czasach formę strajków głodowych o politycznym podłożu. Jeden z głośniejszych protestów głodowych miał miejsce w 1920 roku. Administracyjne władze angielskie aresztowały wówczas w ratuszu miasta Cork, Terence’a MacSwineya, burmistrza Cork i posła do parlamentu. Siłą wywieziono go z Irlandii i osadzono w londyńskim więzieniu Brixton, gdzie zmarł 24 października 1920 roku w siedemdziesiątym czwartym dniu strajku głodowego. W tym czasie nie on