Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 11

Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska

Struktura charakterystyczna dla okresu wyobrażeń przedoperacyjnych są schematy oglądowe (najwyraźniej widać przy poglądowości rozczłonowanej)/ schematy umysłowe

OPERACJE KONKRETNE

Strukturą charakterystyczną dla okresu operacji konkretnych (7-11r.ż.) jest OPERACJA.

Operacja = czynność umysłowa zinterioryzowana, zintegrowana i odwracalna.

1. zinterioryzowana opiera się na wyobrażeniach, na obrazach umysłowych (obrazy umysłowe reprodukcyjne są już rozwinięte)

2. zintegrowana dziecko łączy ze sobą różne operacje

3. odwracalna uwarunkowana występowaniem NIEZMIENNIKÓW

- prosta: negacja

- wyższego rzędu: przez wzajemność (charakteryzuje się jeden obiekt w kontekście drugiego)

Cechy operacji konkretnych:

1. tworzą układy operacji tego samego typu; np. zasada łączności dodawania, czyli (3+2)+5, to najpierw robimy 3+2, a potem dodajemy 5

2. odwracalność (możliwa dzięki opanowaniu niezmienników) przyjmuje formę odwracalności prostej (przez negację) lub złożonej (przez wzajemność) /nie występują obie formy odwracalności równocześnie/

3. odwracalność możliwa jest dzięki opanowaniu --> niezmienników [Author:ES] Najpierw wartości nieciągłe (niezmiennik liczby - 6 opanowywany wcześniej), a potem ciągłe (masy - 8, ciężaru -9, objętości - 11).

4. dotyczą relacji między obiektami (2 samochody + 5 samochodów)

5. mogą być wyrażone w logice klas i relacji

6. są ograniczone od strony formy i od strony treści (treści wskazuje, że jeśli dziecko opanuje daną czynność na określonym materiale może nie umieć przenieść tej czynności na inny rodzaj materiału; formy dziecko nie umie formułować praw, zasad)

OPERACJE FORMALNE

Operacje II rzędu, II stopnia

Cechy operacji formalnych:

1. dotyczą relacji między relacjami (wyrazem relacji jest na zewnątrz zdanie relacje między poszczególnymi zdaniami)

2. kilka operacji łączy się w jednym rozumowaniu (np. dysjunkcja, alternatywa, koniunkcja czy implikacja) Najlepszym przykładem operacji formalnych (II rzędu) jest implikacja: twierdzenie dotyczy przesłanki możliwej, która jeśli zostanie spełniona wiąże się w sposób konieczny z drugim twierdzeniem, który jest wnioskiem (łączy prawdopodobną przyczynę z koniecznym skutkiem)

3. tworzą sieci operacji różnego typu (np. grupa 4 przekształceń Kleina)

4. mogą być opisane w logice zdań

5. dokonywane na znakach, najczęściej językowych (myślenie werbalne)

6. wnioskowanie hipotetyczno - dedukcyjne

dedukcyjne - przechodzenie od ogólnych wniosków do zastosowania ich w konkretnych sytuacjach

hipotetyczne - ~stosunek dziecka do rzeczywistości

[wyobrażenia przedoperacyjne: wnioskowanie transdukcyjne - od szczegółu do szczegółu

operacje konkretne: wnioskowanie indukcyjne]

1) sensoryczno-motoryczna

Dz Rzeczywistość (dziecko ma bezpośredni stosunek do rzeczywistości)

2) wyobrażenia przedoperacyjne

Dz obraz umysłowy Rzeczywistość (dziecko jest pośrednio związane z rzeczywistością poprzez obrazy

umysłowe)

3) operacje konkretne

Dz wyobrażenia typu antycypacyjnego Rzeczywistość (pozwala na przechodzenie od rzeczywistości do

możliwości)

4) operacje formalne

od tego, co możliwe (od reguł, zasad) do rzeczywistości (do konkretnego przypadku)

wyobrażenia, marzenia hipotezy

7. Myślenie na poziomie OF jest wolne od ograniczeń od strony formy (możliwość formułowania zasad, reguł, praw) i od strony treści (możliwość wykonywania operacji na materiale każdego rodzaju).

8. wnioskowanie oparte na znakach językowych (znak ma charakter werbalny)

KRYTYKA KONCEPCJI PIAGETA

Koncepcja Piageta jeszcze w latach 50' i 60' była uważana za jedyną koncepcję wyjaśniającą rozwój poznawczy dziecka.

Uwagi krytyczne do koncepcji J.Piageta (od lat 70')

- podstawowa metoda: kliniczna (badający postępuje za dzieckiem, pytanie zależy od poprzedniej odpowiedzi dziecka, co daje ciekawe wyniki, ale jest niereplikatywne!) metoda trudna do replikacji

- nie przywiązywanie wagi do danych ilościowych (na kilku przykładach; brak obliczeń statystycznych)

- dzieci osiągają opisywane przez Piageta sprawności poznawcze wcześniej niż zakładał autor

- operacje formalne pojawiają się później w rozwoju (natomiast wg Piageta do 15 rż.)

inteligencja senso-motorycznej (najmniej uwag)

1. opanowanie --> stałości obiektu [Author:ES] (Bower, de Vos, Bailargeon)

2. przewidywania działania (Willats)

3. odroczonego naśladownictwa (Meltzof, More)

Ad.1

IV stadium (8.-12m.ż.) - stałość obiektu.

Bower, 1982 [poruszający się ekran] stwierdził, że taki wskaźnik jak uderzenia serca wskazywał na to, że w sytuacji kiedy przedmiot zniknął dziecko reagowało gwałtowniej. Co wskazywałoby na to, że dziecko oczekiwało iż ten przedmiot tam powinien być. Badano kilkumiesięczne dzieci. dzieci przechowują reprezentację przedmiotów w swoich umysłach

Bailargeon i de Vos - badali 3 miesięczne dzieci [stały ekran z okienkiem]. Zauważono, że następowało przyspieszenie rytmu bicia serca jak wysoki przedmiot nie pojawił się w wyciętym okienku (bo był na tyle duży, że powinno być go widać)

Ad.2

Przewidywanie działania, zdaniem Piageta pojawia się w II poł. 2r.ż. (18-24)

Willats, 1989- odsunąć barierkę, pociągnąć za serwetkę i przyciągnąć zabawkę (cała seria zadań, by zdobyć zabawkę), już dzieci 9-cio miesięczne od razu były w stanie zastosować pewną serię działań - nie wykonywały prób i błędów

Ad.3

Meltzof, More, 1983 -> naśladowanie mimiki twarzy

Piaget mówił, że dziecko musi przechowywać w pamięci reprezentację danego obiektu, żeby odroczone naśladownictwo było możliwe...

Badanie z 6tygodniowymi niemowlętami. Pochylała się twarz osoby. Jednym pokazywano twarz pasywną, a drugim niemowlętom pokazywała się twarz, która wyciągała język. W drugim dniu twarz pasywna w obu grupach, ale dzieci z 2 grupy częściej pokazywały język na jej widok.

okres wyobrażeń przedoperacyjnych

1. wnioskowanie przechodnie (Bryant, Trabosso) a<b, b<c - jaka relacja między a i c? dzieci
   w okresie operacji przedoperacyjnych nie rozwiązują tego zadania. Ale to wynika z tego, że mają zbyt mało pamięci operacyjnej. Więc badacze postanowili przećwiczyć dzieci w porównywaniu patyczków,
   a dopiero potem dać im do rozwiązania zadanie. Okazywało się, że dzieci były w stanie to zrobić po takim treningu.

2. relacja część-całość (Mc Garrile) - Badacz pokazywał 6latkom krowy czarne i białe i zadawał pytanie czy więcej jest krów, czy więcej krów czarnych? tylko 25% poprawnie odpowiadało. Wszystkie krowy leżały: czy więcej jest krów śpiących czy czarnych? 48% poprawnie odpowiadało

3. zasada stałości (Mc Garrile, Donaldson) wykazano, że zależy to od sposobu stawiania zadania, od instrukcji jaką podajemy. Kontekstowe uwarunkowanie wykonywania tych zadań przez dziecko.

okres operacji konkretnych

- zależność od kontekstu (Jahoda, 1983) - dzieci 9-letnie

Dzieci Zimbabue przewyższały dzieci brytyjskie w tym zakresie, ponieważ pomagały rodzicom
w interesach, a dzieci brytyjskie nie brały udziały w tej kwestii zależy od doświadczeń dziecka!

okres operacji formalnych

- większa powolność i niesystematyczność w opanowywaniu operacji formalnych (Shayer, Martorano)

Shayer - 16latki tylko w 30% osiągają stadium operacji formalnych.

Martorano - na 20 badanych osób tylko 2 osoby rozwiązały wszystkie badania (rozpiętość, zróżnicowanie:

15- 95% zadań)

nauka szkolna ogromna rola w rozwoju operacji formalnych!

CO SIĘ DZIAŁO PO PIAGECIE?

1. Koncepcje postpiagetowskie

Autorzy koncepcji poszerzają podział Piageta na etapy rozwojowe o dalsze okresy życia jednostki (rozwój OF nie kończy się w 15rż.)

Koncepcje postpiagetowskie przypisują dużą rolę procesom i operacjom symbolicznym różnego typu w rozwoju psychicznym jednoski a pośrednio także czynnikom społeczno-kulturowym.

Do tych koncepcji zalicza się: H. Aebli, H. Gardner, G. Labouvie-Viet, Pascaul-Leone, H.L. Commons i F.A. Richards

Pascaul-Leone Stadia rozwoju po adolescencji:

1. późne stadium formalne - 17-25 [ zdolność do wysiłku umysłowego; wytworzenie systemów aktywnych cele; tworzenie się interpersonalnego ego]

2. przeddialektyczne - 25-35 [rozwija się świadomość i dojrzałe struktury ego; człowiek zdolny do przejawiania empatii, miłości; rozwój mechanizmów obronnych]

3. operacji dialektycznych - 35-55 [pogorszenie funkcjonowania energii umysłowej; radzenie sobie z przeciwnościami losu]

4. operacji transcendentalnych - 55-75 [aktywacja struktur ego w kontekście wspomnień]

człowiek rozwija się od maszyny logicznej do maszyny myślącej (metafizycznej)

H.L.Commons i F.A.Richards

Podają ciąg rozwojowy 7 stadiów:

- operacje pierwotne (proste liczenie, porównywanie na podstawie cech zewnętrznych);

- operacje konkretne (szeregowanie, klasyfikowanie jednostek);

- operacje abstrakcyjne (proste kombinacje i permutacje);

- operacje formalne (koordynowanie dwóch operacji i relacji);

- operacje systematyczne (operowanie na zbiorach operacji w ramach systemu);

- operacje metasystematyczne (wskazują na związki między-systemami)

- operacje międzyparadygmatyczne (paradygmaty z jednej dziedziny mogą być wykorzystywane w innej dziedzinie).

2. Koncepcje neopiagetowskie

Wiążą rozwój poznawczy z przetwarzaniem informacji; akcentują ograniczenia w przetwarzaniu informacji
i strategie pokonywania tych ograniczeń, zaznaczają rolę wiedzy w rozwiązywaniu problemów.

Biorą z teorii Piageta sekwencyjność

Do tej grupy koncepcji zalicza się: A. De Ribanpierre, R. Case, R. Sienger

Sieglera koncepcja zasad poznawania:

Zasada I - przedoperacyjna (5latki)

Zasada II - przejściowa (9latki)

Zasada III - konkretno-operacyjna (9latki)

Zasada IV - formalno-operacyjna (rzadko studenci)

W toku badań Siengler stwierdził, że sekwencja rozwojowa zasad poznawania jest funkcją doświadczeń gromadzonych w toku rozwiązywania danego typu zadań. Zaznaczają się różnice indywidualne. Znaczenie ma dostarczanie informacji potrzebnych do rozwiązania zadań.

W toku rozwoju dziecko przechodzi od etapu nowicjatu do ekspertywności. Brak doświadczeń w jakimś zakresie stawia także dorosłego na pozycji nowicjusza. Zaś dostarczenie odpowiednich informacji dziecku może spowodować przeniesienie go na wyższy poziom rozwoju.

Implikacje dla praktyki:

dla edukacji, metod uczenia w przedszkolu i w szkole

dostosowanie się nauczyciela do dziecka

idea aktywnego uczenia się (w toku działania); dziecko musi konstruować wiedzę samodzielnie

nauczyciel kreuje warunki, które zachęcałyby dziecko do pytania, eksperymentowania, wymyślania

dla nauczyciela ważniejsze jest jak dziecko uzasadnia rozwiązanie niż samo rozwiązanie

w kontaktach z dziećmi dziecko uczy się o innych perspektywach ujmowania problemu

5 | Strona

ważna kolejność:

1. ustalenie równowartości/ równoważności

2. dokonanie na oczach dziecka zmiany

3. pyt: „czy jest tyle samo?”

od 3 m-ca dziecka traktuje obiekt jako stały

---