Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 6

Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska

CZYNNIKI ROZWOJU

H. D. Smidt (1970) - analiza kondycjonalna (tj. analiza warunków, w których zachodzi rozwój) i analiza

kauzalna (tj. nacisk na bezpośrednie przyczyny rozwoju; wyznaczniki).

	ZEWNĘTRZNE	WEWNĘTRZNE
WARUNKI	ŚRODOWISKO	ZADATKI ANATOMICZNO - FIZJOLOGICZNE
WYZNACZNIKI	NAUCZANIE I WYCHOWANIE	AKTYWNOŚĆ WŁASNA

WYZNACZNIKI ROZWOJU

[warunki zewn.]

WYCHOWANIE I NAUCZANIE

Odbywa się zawsze w jakimś kontekście, środowisku.

1. Wychowanie jako wyznacznik rozwoju

- mikrośrodowisko rodzinne - ok.20 lat

- mikrośrodowisko instytucjonalne - 4-18r.ż. (a czasem nawet od II poł. 1 r.ż.)

Wychowanie - proces, który odnosi się do jednostki lub grupy, którego istotą jest dokonywanie zmian
w strukturze osobowości, wyzwalanie pożądanych stanów związanych z rozwojem, umożliwienie ujawniania się potencji jednostki.

Jest to społeczny mechanizm regulowania aktywności ludzkiej.

Funkcje wychowania (Rorty):

1. funkcja socjalizująca - wiąże się z przygotowaniem do życia w społeczności; przekazywaniem systemu norm i wartości, przekazywaniem reguł związanych z rolami, przekazywaniem akceptowanych społecznie sposobów rozwiązywania problemów. Jest ważna dla grupy (z punktu widzenia grupy!).

2. Funkcja wyzwalająca - wiąże się z: udzielaniem pomocy jednostce w stawaniu się przez nią niepowtarzalną osobą; z --> udzielaniem pomocy [Author:ES] w ujawnianiu się potencji jednostki i ich wykorzystaniu przy rozwiązywaniu zadań. Jest ważna dla jednostki.

Relacje między funkcjami

- dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji socjalizacyjnej

grozi ograniczeniem wolności jednostki, indoktrynacją

- dominacja funkcji wyzwalającej

grozi zbytnią indywidualizacją, brakiem umiejętności przystosowania się do życia w grupie

Niezbędna jest równowaga, ale to się zmienia w ontogenezie:

- wczesne okresy rozwoju - dominacja funkcji socjalizacyjnej instytucje

- później - ważna funkcja wyzwalająca dom

Sposoby wywierania i przetwarzania wpływów wychowawczych (Przetacznik -Gierowska)

• przekazywanie wzorów

• formułowanie zadań i stawianie wymagań

• organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych

• przekazywanie systemu norm i wartości

Przekazywanie wzorów:

Procesy wywierania wpływów ???	Procesy przetwarzania wpływów ???
Przekazywanie wzoru czynności np. jak trzymać ołówek	Naśladownictwo: bezpośrednia forma - równocześnie ze wzorami odroczone - zadanie wykonywane po pokazaniu wzoru
Przekazywanie wzoru postępowania w jakiejś sytuacji jak postąpić wobec potrzebującego pomocy	Modelowanie: odkrycie sensu postępowania przeniesienie do innego pola aktywności Proces modelowania zależy od: cechy modela - kompetencje społ., prestiż, częstość występowania, reprezentacyjność czynności modela cechy podmiotu - motywacja, sprawność i umiejętności, poziom rozwoju umysłowego, podatność na modelowanie cechy czynności - stopień skomplikowania czynności, przejrzystość sruktury
Przekazywanie wzorów osobowych np. być pracowitym, sprawiedliwym	Identyfikacja (naśladowanie +modelowanie +coś więcej ) Wypracowanie u siebie takich właściwości, które czyniłyby nas identycznymi z osobą

formułowanie zadań, stawianie wymagań	powtarzanie, ćwiczenie; nagrody i kary powtarzanie prowadzi do utrwalenia sposobu wykonywania czynności; do automatyzacji nagrody wywołują (+) stosunek do problemu i osoby nagradzającej negatywne skutki stosowania kar: karzący wyraża agresję; jest wzorcem siły kara pogarsza społeczno- emocjonalne relacje wychowanka z wychowawcą kara wzbudza niepokój, szczególnie wtedy, gdy karany nie jest w stanie zachować się inaczej (np. niepełnosprawny w normalnej klasie doświadczenie kary obniża poczucie własnej godności wychowanka kara wyolbrzymia poczucie braków skupia uwagę karanego na karanym zachowaniu, przez co je wzmacnia kara nie wygasza niepożądanych zachowań
organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych	wchodzenie w interakcje społeczne; pełnienie ról społecznych czynniki obiektywne - dana sytuacja jako taka czynniki subiektywne - indywidualne odbieranie sytuacji
przekazywanie systemu norm i wartości	internalizacja (uznanie przez jednostkę przekazywanych norm i wartości za własne) - wyraźnie zaznacza się w okresie dorastania

System wartości (Andrzej Grzegorczyk) -

1. wartości witalne (podzielane ze zwierzętami)

• stanu ciała (sytość, czystość, zdrowie, wypoczęcie)

• relacji z innymi (przynależność, wspólnota, odróżnianie siebie od innych, autorytet)

• sytuacji zewnętrzne (bezpieczeństwo, posiadanie, sukces, swoboda)

2. wartości duchowe: (specyficzne dla człowieka)

• poznawcze: wiedza, zrozumienie, uporządkowanie

• estetyczne: porządek, piękno, harmonia, wzniosłość

• moralne: sprawiedliwość, życzliwość, miłość, wierność

• ontyczne: pokora, nadzieja, wiara w sens, zgoda na los

2. Nauczanie jako wyznacznik rozwoju (w grupie; indywidualnie)

Nauczanie - planowa praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie określonej formy aktywności zwanej uczeniem się, a przez to doprowadzenie do wystąpienia względnie trwałych zmian w strukturach wewnętrznych wychowanka.

Planowa praca z uczniami umożliwiająca zdobywanie wiadomości, umiejętności, rozwijanie osobowości.

Kierowanie procesem uczenia się przez ucznia, uczenie ucznia jak się uczyć (wg prof. Włodarskiego powinno odbyć się w późnym dzieciństwie)

Wygotski - relacje między nauczaniem a rozwojem:

1. procesy rozwoju są niezależne od procesów nauczania (nauczanie wlecze się za rozwojem), nauczanie niczego w rozwoju nie zmienia ???? N <- --------- R

2. nauczanie jest rozwojem, oba procesy zachodzą synchronicznie, ale nauczanie musi się liczyć z prawami rozwoju i nie może niczego zmieniać w rozwoju ??? N

R

3. rozwój jest niezależny od nauczania, ale nauczanie jest utożsamiane z rozwojem; rozwój jest dojrzewaniem i przygotowuje grunt do uczenia, które pobudza dojrzewanie (odrębne procesy) R

N

1-3 są NIEWŁAŚCIWE - Nauczanie nie wpływa na rozwój

JEDYNE WŁAŚCIWE (odkryte przez Wygotskiego; związane ze strefą najbliższego rozwoju)

4. nauczanie wyprzedza rozwój, jest niezbędnym czynnikiem rozwoju.

Rozwój zachodzi pod wpływem nauczania R --------------N

Strefa najbliższego rozwoju (Wygotski)

POTENCJALNY POZIOM ROZWOJU	To, co jest możliwe, to co w dziecku drzemie, co wyznacza „jutro” dziecka; zadania, które dziecko może rozwiązać za pomocą starszego kolegi, lepiej rozwiniętego rówieśnika lub dorosłego
STREFA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU	idealny poziom nauczania dziecka czynności, z którymi dziecko wiąże swoje zainteresowania; to zainteresowanie nie jest chwilowe; z niewielką pomocą dorosłego dziecko jest w stanie opanować daną kompetencję
AKTUALNY POZIOM ROZWOJU	„dzień dzisiejszy dziecka”, te sprawności, które dziecko wykonuje samo, bez pomocy dorosłego można mierzyć za pomocą testów

Formy uczenia się i nauczania w dzieciństwie (Wygotski)

SPONTANICZNE (do 3 r.ż.)	SPONTANICZNO-REAKTYWNE (3-6 r.ż.)	REAKTYWNE (powyżej 6 r.ż.)
* Wg własnego programu - dziecko uczy się tego, czego chce, co je interesuje * procesy pobudzenia dominują nad procesami hamowania * Dziecko przedstawia postawę realistyczną → ważne jest to, co dane percepcyjnie „dziecko żyje spostrzeżeniami”	Dziecko idzie za programem nauczyciela, ale wtedy, gdy ten program zaakceptuje; dziecko uczy się tego, czego chce, ale chce tego, czego chce jego nauczyciel rozwój pamięci (pierwsze strategie pamięciowe) rozwój wyobraźni	Uczenie się w odpowiedzi na program nauczyciela → dowolność aktywności poznawczej Rozwój procesów poznawczych Dziecko jest w stanie iść za programem

Funkcje edukacji (Delors, 1996)

• [„edukacja - jest w niej prawdziwy skarb”]

• edukacja powinna przekazywać masowo i skutecznie wiedzę i umiejętności adekwatne do osiągnięć, możliwości współczesnej cywilizacji

• ma za zadanie pokazywać jak powinno się poruszać po ogromie informacji, w jakim kierunku dążyć „ma dostarczyć mapy i busoli”

1. funkcja poznawcza → uczyć się aby wiedzieć (opanować narzędzia wiedzy, rozwijać zdolności, zdobywać orientację w kulturze, zdobywać specjalizację w niewielkim obszarze)

2. funkcja pragmatyczna → uczyć się, aby działać (stosować wiedzę w praktyce, przygotowywać do innowacji, rozwijać różne kompetencje - najważniejsza: komunikacyjna) użyteczność wiedzy

3. funkcja socjalizująca → uczyć się żyć wspólnie (poznawanie siebie przez odkrywanie innego; angażowanie się w realizowanie wspólnych projektów)

4. funkcja personalna → uczyć się aby być (rozwijać talenty, osobowość, wyobraźnię, kreatywność)

PODSUMOWANIE

• nauczanie prowadzi do wystąpienia względnie trwałych zmian w strukturach wewnętrznych ucznia

• kieruje procesem uczenia się i prowadzi do opanowania przez ucznia sposobów samodzielnego uczenia się

• nauczanie powinno wyprzedzać rozwój i pobudzać go

• edukacja pełni wiele funkcji: poznawczą, pragmatyczną, socjalizującą, personalną

6 | Strona

polega na modyfikującej roli środowiska badania Scarr-Salapatka: im lepsze warunki, tym lepiej ujawnią się potencje jednostki/ różnice indywidualne

---