TEKTONIKA, GRY, WIETRZENIE SKAL
WIETRZENIE SKAL Punkt wyjscia wszystkich procesw zewnetrznych. Skaly eksponowane na pow. litosfery rozpadaja i rozkladaja sie pod wplywem wody, zmien. temp. powiet., sily wiatru, czynnikw biogenicznych. Intensywnosc wietrzenia zalezy od klimatu: chem. - max na rwniku, min na zwrotniku, umiark. ponad srednio, biegun srednio; fiz.- max na biegunie, min na rwn., reszta srednie; biol. - max w umiark. i rwniku, min na biegunie i zwrot.; ZWIETRZELINA nastepstwo wietrzenia, tworzy sie na pow. litosfery, niezbyt gruba warstwa, podatna na dzialanie grawitacji, wody, wiatru, sniegu, lodu, ma tendencje do przemieszczania sie FIZYCZNE rozpad skaly na kawalki (zmiana wygladu fiz.), do 1.5 m a) insolacja: w dzien skala nagrzewa sie i rozszerza, w nocy kurczy , nie moze objac wnetrza i peka na powierzchni, amplitudy dobowe duze (brak wilgoci), najintensywniejsze na pustyniach, obsz. wysokogrskich, powstaja gruzy b) zamrz: w szczelinach gromadzi sie woda, ktra zamarzajac zwieksza obj. i rozsadza skale, powstaja goloborza c) solne: deszcz wymywa z gleby sole, woda z sola wplywa w szczeliny, woda paruje, tworza sie krysztalki soli i rozsadzaja - klimat suchy i okresowo suchy CHEMICZNE do 1. poz. wd gruntowych, zmiana skladu chem., pod wplywem zanieczyszczonej zw. chem. wody : rozpuszczanie, utlenienie, uweglanowienie, hydratyzacja; powstaja ily BIOLOGICZNE a) charakter fiz.: korzen w skale (glebsze od fiz.) b) zwierzeta: biegaja i poruszaja, zrzucaja kamienie, ryja, rozdrabniaja c) char. chem.: gnijace rosliny wydzielaja kwasy; zmiany fiz. i chem.
BUDOWA ZIEMI SIAL: warstwa granitowa do 20, 30km, tylko w obrebie ladw, lub na szelfie, d=2,7 g/cm3 SIMA: warstwa bazaltowa, 5-10 km, otacza cala skorupe ziemska, powstala jako pierwsza d=3 g/cm3 POWIERZCHNIE NIECIAGLOSCI: Conrada (grna) i Moho (dolna) ASTENOSFERA: do 150 km, wchodzi w sklad wnetrza ziemi, stan plplynny, czesto zmieniany, litosfera w niej plywa d=3,3 g/cm3 SKALY OSADOWE do 2O km
RUCHY TEKTONICZNE INTRUZJA: proces przemieszczania sie magmy we wnetrzu ziemi i stygniecia LAWA: magma na powierzchni ERUPCJA: wydostawanie sie magmy
TRZESIENIA ZIEMI HIPOCENTRUM: miejsce wstrzasu EPICENTRUM: ponad hipocentrum, na powierzchni, deformacje pow. FALE: a) podluzne: czastki osrodka drgaja wzdluz drogi fali b) poprzeczne w poprzek drogi na zmiane w obu kierunkach c) oscylacyjna eliptyczne tory czastek TRZESIENIA: a) tektoniczne: hipocentrum gleboko, najwiekszy zasieg, duze zniszczenia, pekniecia, przesuniecia uskokw b) wulkaniczne: przed gwaltownym wybuchem wulkany, mniejsze, do kilkunastu km srednicy c) zapadowe: (tapniecia), najslabsze, naturalnie ( zapada sie strop jaskini), czlowiek (strop w kopalni) d) kosmiczne: meteoryt e) wybuch jadrowy OBSZARY SEJSMICZNE: zach. wybrz. Ameryk; pd. Wloch; Grecja, Turcja, Pontyjskie, Zagros, Iranska, Indu; Himalaje, Tybet; Oceania, Japonia
GRY procesy grotwrcze polegaja glwnie na faldowaniu serii skalnych, zachodza w glebi skorupy ziemskiej, czesto pod dnem morskim. Najwieksze lancuchy grskie sa pod woda (doliny ryftowe - glebokie wewn. rozlamy ciagnace sie wzdluz osi grzbietw). Procesy orogeniczne trwaja miliony lat, ich skutki sa tez na kontynentach. Ladowe systemy grskie tworza sie wskutek likwidacji geosynklin (dlugi gleboki zbiornik morski z obnizajacym sie dnem, gromadza sie osady). Dwie plyty litosf. zblizaja sie i napierajac na siebie zamykaja geosynkl. Dno stale sie obniza, a na nim ciagle odkladane sa nowe warstwy osadw. Stale postepujace zamykanie wymusza faldowanie, czesto polaczone z podnoszeniem osadw. Uaktywniaja sie tez procesy wulkaniczne z intens. wylewaniem law. Podnoszenie ksztaltujacego sie grotworu prowadzi do utworzenia wewnatrz morza wysp i ich powiekszania. Czynniki zewn. dzialaja na nowo powstaly lad. Ogromne ilosci materialu sa przemieszczane do coraz mniejszych mrz wewnetrz. Powstaja tam warstwy ladowo-morskie (molasa). Morza przestaja istniec, w rzezbie litosfery pojawiaja sie gry. Ich trzon tworza zwykle skaly zmetamorfizowane i krystaliczne, ich strefy zewnetrzne zbudowane sa z pofalowanych az do plaszczowin wlacznie warstw skal osadowych. USKOKI, ROWY, ZREBY (deformacje nieciagle) tworza sie, gdyz z orogeneza zwiazane sa ruchy pionowe litosfery, ktra peka, nierwno sie podnosi lub zapada