Mcdonaldyzacja to proces stopniowego upowszechniania się zasad działania restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego w Stanach Zjednoczonych i na całym świecie.
Ritzer zainteresował się tematem mcdonaldyzacji juz w latach 60-tych. Jest to zjawisko szybko rozpowszechniające się po całej kuli ziemskiej i żaden kraj (społeczeństwo) się przed tym nie obroni. Nie ma instytucji opornej na to zjawisko, które nie pojawiło się znikąd i podobno przewidział to M. Weber. Mcdonaldyzację poprzedzało zjawisko racjonalizacji i biurokracji. W roku 1959 Ritzer zetknął się z tym elementem kulturowym, zauważył ten system i zaczął doszukiwać się podobnych reguł w innych miejscach (np. plac zabaw, szpital, przychodnia). Ritzer zauważa, że nie jest to nowe zjawisko, ale jest to rozwinięta racjonalizacja. Zauważył on, że systemy racjonalne zaczynają dominować i nie ma od nich ucieczki ("żelazna klatka"). Teoria ta powstała w 1983 roku, a zapoczątkowała ją książka Ritzer'a "Mcdonaldyzacja społeczeństwa". Uważał on, że zjawisko to dotyczy wszystkiego, zarówno życia codziennego, politycznego czy kościoła.
Na to, że system ten przyjął się ma wpływ między innymi czynnik ekonomiczny, czyli wielomilionowe zyski. Na początku mcdonaldyzacja była zjawiskiem, które miało dotyczyć pewnego rodzaju amerykanizacji. Ze zjawiskiem mcdonaldyzacji wiąże się zjawisko Domów Handlowych ("długie ręce mcdonaldyzacji"). System takiego funkcjonowania gastronomicznego miał funkcjonować w małych miastach i na obrzeżach miast, nie miało być skierowane do elit, ale tylko dla mas. System mcdonaldyzacji jest systemem bardzo profesjonalnym. W latach 60-tych stworzono system medyczny (mclekarz).
Spis treści
1 Podstawowe wyznaczniki Mcdonaldyzacji
2 Zalety i wady systemu
3 Przyczyny Mcdonaldyzacji
4 Biurokracja, a Mcdonaldyzacja
5 Elementy Mcdonaldyzacji
6 Źródło
7 Linki zewnętrzne
Podstawowe wyznaczniki Mcdonaldyzacji
Kalkulacyjność (kwantytatywność) - cechy kwantytatywne się liczą (cena, jakość, ile czasu potrzeba na przygotowanie usługi), przelicza się wszystko. Ilość staje się równoważna jakości (dobre jest to, co dostajemy dużo i prędko). Wiąże się to ze starą zasadą psychologiczną, że jak coś dostajemy za darmo to jest to dobre, następuje kuszenie nazwami - "podwójne", "potrójne" (za tę samą cenę dostajemy więcej). W systemie ekonomicznym inwestorowi musi się to opłacać. W funkcjonowaniu jednostki liczy się jak najszybsze wykonywanie czynności i sprawność. Od pracowników żąda się trzech cech - pracować szybko, sprawnie i za niskie pieniądze. Wszystko jest wyliczone a pracownik nie powinien za dużo myśleć (zastanawiać się).
Efektywność - to optymalna (szybka) metoda przejścia z jednego punktu do następnego (np. McDrive), gdzie nie liczy się podmiot tylko przedmiot sprawy oraz pracownik. Człowiek jest zatrudniony przez pewien system, a jakość podmiotu jest wyznaczana efektywnością jego pracy. Ważny jest tutaj system uregulowań formalnych i prawnych. Wysoką efektywność uzyskuje się poprzez przestrzeganie tychże uregulowań Jest to system z góry zorganizowany, a jednostka traci swoją podmiotowość. Dotyczy to nie tylko klientów, ale i pracowników.
Przewidywalność - wszystko jest przewidywalne. Wszędzie i zawsze za te same pieniądze dostaniemy ten sam towar i usługę (niezależnie od godziny czy miejsca geograficznego). W tym systemie nie jest potrzebny kod językowy, wszędzie się w tej kwestii porozumiemy. Ma być on dla nas krzepiący, wprowadzać stabilność. Z punktu widzenia kulturowego jest to jednak bardzo niebezpieczne, ponieważ człowiek nie zastanawia się nad czymś, dlatego, ze nie musi, bo wszystko będzie zawsze takie same. System społeczny też ma być stabilny i przewidywalny, uspokajający (nic się nie może zmienić), ma być, tzw. kulturowa świadomość - świat bez niespodzianek. Nasze zachowanie jako podmiotu też staje się przewidywalne, więc łatwo można zacząć nami manipulować. Charakterystyczna cechą jest to, że jest to system zmechanizowany i jesteśmy stale kontrolowani, obserwuje nas technika, system. My musimy funkcjonować zgodnie z odgórnymi oczekiwaniami. Świat społeczny oparty jest na przewidywalnych interakcjach międzyludzkich.
Możliwość manipulacji - cecha ta wynika z pozostałych. Działanie ludzkie zastąpiono pewną technologią. Człowiek z podmiotu staje się wykonawca przedmiotu. Nie jest to manipulowanie wprost - manipuluje się drogą okrężną, pośrednią. Taki sam system działa np. w urzędach, gdzie przekazuje się nam, iż jesteśmy tam mile widziani, ale jednocześnie oczekuje się, że szybko załatwimy swoją sprawę i zwolnimy miejsce dla innych. Wypełniamy czynności podstawowe, bez rozszerzania, tylko to, czego się od nas wymaga, ponieważ wszystko jest wyliczone i ktoś pilnuje dyscypliny (nie możemy działać za szybko ani za wolno, sami nie mamy decydować o swoich czynnościach, tylko wypełniać to, co ktoś juz opracował). Ludzie tu mają być bardzo przeciętni a niewykształceni, bo mogliby zacząć czegoś wymagać, a mają wykonywać swoje obowiązki według ustalonej kolejności i w odpowiednich ilościach.
Zalety i wady systemu
Zalety:
dostępność towarów i usług (kultura konsumpcyjna)
wachlarz towarów i usług jest dostępny większej liczbie ludzi, może tam wejść każdy, nie tylko elity,
człowiek prawie natychmiast może zaspokajać swoje zachcianki i pilne potrzeby (o każdej porze dnia i nocy),
jednostkę, człowieka powinno się traktować podobnie ze względu na rasę, płeć, przynależność społeczną,
umożliwia się porównywanie cech, cen towarów przez klientów w konkurencyjnych firmach,
bezpieczeństwo stabilność systemu uspokajająco- działający na społeczeństwo jako stabilny, bezpieczny,
człowiek może robić coś, co wcześniej nie byłoby do pomyślenia (np. z ośrodka pomocy może pobrać pieniądze i kupić sobie np. chleb),
zatrudnia się pracowników o takich samych kwalifikacjach dzięki temu łatwiej rozpowszechnia nowości technologiczne i organizacyjne,
wytwory jednej kultury przenikają do drugiej,
upowszechnienie nowości technologicznych i organizacyjnych.
Wady:
ujednolicona jakość towarów i usług (np. w supermarketach), możliwy jest wyboru tańszych odpowiedników, ludzie kupują to, na co nigdy nie mogliby sobie pozwolić (kupują zamiennik),
sposób spędzania czasu wolnego - dawniej czas wolny mieli tylko bogaci, teraz wyjechać może każdy, a jednocześnie ludzie pracujący pracują tu dłużej, mają, więc mniej wolnego czasu i ktoś zaczyna nam mówić jak i gdzie szybko odpocząć,
pozorne działanie uspokajające - ludziom wydaje się, ze mają zapewnione bezpieczeństwo,
ludzi zaczyna traktować się podobnie, bez wzglądu na przynależność do rasy, klasy czy płci, system odbija się na środowisku naturalnym (nie liczy się, co tam jest, ale by spełniło normy np. wielkość ziemniaka),
dehumanizacja społeczeństwa - człowiek taktowany jest jak towar na taśmie montażowej, nie ma tu interakcji, bo nie są one potrzebne, człowiek ma wykonywać pewne czynności jak robot, sprawnie i szybko. Czynności są skrajnie wyliczone, że potrzebna jest juz tylko dyscyplina, aby wykonywać to, co zostało zaprogramowane i wyliczone. Człowiek pracuje dłużej i będzie miał mniej czasu na korzystanie z tych towarów,
system ten wpływa niekorzystnie na środowisko naturalne (jest nastawiony na totalną chemię),
dehumanizacja (jednostka nie ma znaczenia, klientów ma być dużo),
liczy się ilość a nie jakość,
ujednolicenie jakości, dostępność powszechna,
nie liczy się wiedza, ale liczy się sprawność,
Wada i zaleta: wytwory kulturowe przenikają się łatwo nawzajem.
Przyczyny Mcdonaldyzacji
Pojęcie biurokracji (M. Weber) - to zakrojona na szeroką skalę organizacja z hierarchicznie podporządkowanymi sobie elementami. Działa się tam ściśle określonym sposobem, opartym na przepisach (jest, więc przewidywalne działanie ludzi, gdyż pracują pod nadzorem i według sformalizowanych przepisów). Jest to pewna struktura formalna, pewien pierwowzór mcdonaldyzacji ponieważ, zakłada efektywność działania, liczy się zadanie cząstkowe, a nie człowiek, jednostka wykonuje te zadania najczęściej zgodnie z instrukcją, w ściśle określonej kolejności. Ważnym elementem jest tu tez racjonalizacja wszelkie prawa, przepisy mówiące jak znaleźć racjonalny sposób postępowania, optymalne środki do osiągnięcia konkretnego celu (ludzie mają pewne odkryte mechanizmy postępowania, których nie muszą juz poszukiwać, tylko wykonywać juz opracowane schematy). Każda biurokracja może prowadzić do pewnych wypaczeń (dysfunkcji). Weber zakładał, ze gdy urzędy będą tak sformalizowane może pojawić się korupcja. Zakładał tez podporządkowanie liczbom - pewnemu systemowi. Nazwał ten system żelazną klatką racjonalności, co miało oznaczać, że system biurokratyczny nas zniewala, dehumanizuje, społeczeństwo staje się bardzo przewidywalne. Człowiek nie będzie w stanie się przemieścić poza tą klatką.
System Holokaustu - jest przykładem skrajnej racjonalizacji biurokratycznej i mcdonaldyzacji (przekroczonej do granic możliwości). Do Holokaustu mogło dojść dopiero, gdy zostaliśmy do tego przygotowani strukturalnie i organizacyjnie ("ogród jest piękny, gdy likwidujemy chwasty"). Liczył się wtedy efektywny mechanizm unicestwiania i kalkulacyjność (ile można, w jakim czasie zniszczyć). Ritzer prorokował, ze taki system Holokaustu może się jeszcze kiedyś w społeczeństwie powtórzyć, że nie jest to zjawisko jednolite.
Biurokracja, a Mcdonaldyzacja
efektywność najbardziej efektywna struktura organizacyjna (np. urząd skarbowy), struktura organizacyjna ma być najlepsza ze wszystkich, najszybsza. Urzędnik nastawiony jest na jak najszybsze odsłużenie petenta (nie jest kładziony nacisk na jakość).
kalkulacyjność w racjonalizacji i biurokratyzacji kładzie się nacisk na kalkulacyjność przeliczenie wszystkiego, co można sprowadzić do liczb (pewne kroki do wykonania działania). W tej krokowości widać, kto pracuje źle, nie ma czegoś takiego jak jakościowe wykonanie. Jednostka ma wykonywać swoje działanie nie zależnie, jaki będzie rezultat. Nie liczy się jakość, ale ilość.
przewidywalność to racjonalność biurokracyjność przewidujemy zachowanie jednostki, (jeśli są inne to od razu są wyłapywane). Zachowanie ma być przewidywalne.
manipulacyjność biurokracja panuje nad ludźmi stosuje technologię, które nie wymagają udziału człowieka. Świat biurokratyzowany to świat uprzedmiotowiony, jednostka traci swoją podmiotowość. Działanie jednostki to działanie automatyczne, człowiek jest machiną, jest czemuś przypisany np. instytucji, urzędowi czemuś, co jest dobrze zorganizowane i niejako steruje działanie m jednostki. Jednostka nie szuka innego sposobu działania, jej się sugeruje, że ten sposób jest najlepszy. System ten produkuje ludzi, którzy zaczynają pełnić funkcje automatu.
Wg Webera formalna racjonalność to nieracjonalna racjonalność to system, który dehumanizuje człowieka (nadawcę i odbiorcę, pracownika i petenta). Kultura masowa zmakdonaldyzowana stworzyła odczłowieczenie człowieka. Nieracjonalny racjonalizm to żelazna klatka. Społeczeństwo wtacza się w coś, co nie ma wyjścia. Weber stworzył ramy instytucjonalne.
Elementy Mcdonaldyzacji
Ritzer, Bauman powiedzieli, że holocaust to przykład współczesnej racjonalności biurokratycznej. Holocaust jest wytworem współczesnej cywilizacji. Racjonalność świata stworzyła coś, co było takim wynaturzeniem. Holocaust miał wszelkie cechy racjonalizacji, czyli makdonaldyzacji. Sam człowiek stworzył sobie system, z którym stal się z technicyzowany. Holocaust miał być efektywnym mechanizmem unicestwiania ludzi. Holocaust podobno charakteryzował się kalkulacyjnością, przeliczano ile osób należało unicestwić. Cechą holocaustu była też przewidywalność, cały ten proces miał charakter taśmy montażowej, przyjeżdżające i odjeżdżające samochody. Nieracjonalny racjonalizm przekroczył najśmielsze wyobrażenia. Uzależniony od pewnej struktury biurokratycznej. Holocaust może się w dziejach współczesnej kultury po pewnymi względami powtórzyć.
W 1916 pojawiło się I centrum handlowe, niezadaszone, w 1956 w Minnesocie powstało zadaszone centrum handlowe. To miejsce gdzie 4 wyznaczniki makdonaldyzacji można zastosować efektywność, przewidywalność, kalkulacyjność i manipulacyjność). Centrum handlowe stało się miejscem spacerów, spotkań itp. Oprócz tego jest miejscem handlowym. Analiza koncernu Forda - twierdzi, że współcześnie zakład przemysłowy jest zmakdonaldyzowany, twierdzi również, że to taśma montażowa, produkowanie robotników- robotów. Ta taśmowość jest perfekcyjnie zorganizowana. Taśma montażowa jest przykładem racjonalności formalnej. Praca człowieka ma być pracą efektywną stąd nastawienie na wysoką klasę na pracowników szybkich nie wykwalifikowanych, którzy montują, każdy robi coś przewidywalnego. Przewidywalność to system łatwo sprawdzalny. Mechaniczne wykonywanie pewnych czynności. Człowiek podporządkowany taśmie montażowej, maksymalnie manipulowany, który zmuszony jest do wykonywania przewidywalnych ograniczonych działań. Wąskie specjalizacje ludzkie, czyli zmuszanie człowieka do rutynowego powtarzania czynności. Taśma jest przykładem dehumanizacji, tu liczy się sprawność i szybkie wykonywanie danej czynności.