Do str. 33
Zbiór pojęć interwencji kryzysowej
Definicje kryzysu:
- ludzie znajdują się w stanie kryzysu, kiedy napotykają przeszkodę w osiąganiu ważnych celów życiowych- przeszkodę, która w tym czasie jest nie do pokonania za pomocą zwyczajowych metod rozwiązywania problemów. Powoduje to stan dezorganizacji i zamieszania i liczne nieudane próby rozwiązań (Caplan)
- kryzys jest wynikiem trudności w osiągnięciu celów życiowych, przeszkód, które wydają się nie do pokonania (Caplan)
- kryzysy są kryzysami, ponieważ dotknięta nimi osoba nie zna żadnego sposobu poradzenia sobie z daną sytuacją (Carkhuff i Berenson)
- kryzysy to osobiste trudności lub sytuacje, które odbierają ludziom zdolność działania i uniemożliwiają świadome kontrolowanie własnego życia (Belkin)
- kryzys jest stanem dezorganizacji, w którym człowiek staje w obliczu zniweczenia ważnych celów życiowych lub głębokiego zaburzenia swego cyklu życiowego i metod radzenia sobie z czynnikami stresującymi; termin kryzys odnosi się zazwyczaj do poczucia lęku, szoku i trudności przeżywanych w związku z zaburzeniem, a nie samego zaburzenia (Brammer)
- Kryzys rozwija asie w wyraźnych stadiach: a) występuje sytuacja kryzysowa- czy normalne mechanizmy radzenia sobie z trudnościami wystarczą?; b) narastające napięcie i dezorganizacja, sytuacja przekracza zdolność danej osoby do radzenia sobie z trudnościami; c) wybrnięcie z sytuacji wymaga sięgnięcia po dodatkowe zasoby ( np. fachowe poradnictwo); d) konieczne może być skierowanie do specjalisty (Marino)
Podsumowując: Kryzys jest odczuwaniem lub doświadczaniem wydarzenia bądź sytuacji jako nie do zniesienia, wyczerpującej zasoby wytrzymałości i naruszającej mechanizmy radzenia sobie z trudnościami. Może to mieć poważne konsekwencje w postaci zaburzeń afektywnych, behawioralnych i poznawczych.
Charakterystyka kryzysu:
- jednoczesne występowanie zagrożenia i okazji - jest zagrożeniem, ponieważ może prowadzić do zachowań patologicznych jak zabójstwo z drugiej strony to okazja, ponieważ cierpienie zmusza człowieka do szukania pomocy, która może mu pomóc w samorozwoju i samorealizacji
- Ludzie mogą reagować na kryzys na 3 różne sposoby: 1)potrafią samodzielnie poradzić sobie z kryzysem i czerpać z niego siłę, rozwijają się i z kryzysu wychodzą silniejsi ; 2) przezwyciężają kryzys, ale wypierają raniące uczucia ze swojej świadomości i prześladują ich one przez resztę życia; 3) załamują się psychicznie już na początku kryzysu i są niezdolni do dalszego normalnego życia
- złożona symptomologia - kryzys jest sytuacja zawiłą, trudną doz rozumienia, opierającą asie prostym opisom przyczynowo- skutkowym; objawy nakładające się na wydarzenia prowadzące do kryzysu tworzą sploty przenikające wszytki środowiska, w których obraca się człowiek; także środowisko otaczające osoby ma silny wpływ na to, czy zareagowanie na sytuację będzie łatwe, czy trudne i dlatego czasem interwencji może
potrzebować cały system ekologiczny sąsiedztwa, społeczności …
- zalążek rozwoju i zmiany - w stanie zaburzenia równowagi towarzyszącemu kryzysowi zawsze występuje lęk, a powodowany przez niego dyskomfort jest bodźcem do zmian
- żadnego panaceum czy ,,naprawy od ręki'' - ludzie w kryzysie są na ogół podatni na pomoc w postaci różnych interwencji ( terapia krótkoterminowa; z kolei szybka naprawa np. za pomocą leków może wytłumić bolesne reakcje, ale nie wpływa na wywołujący je bodziec i tylko pogłębia kryzys)
- konieczność dokonywania wyboru - w odniesieniu do kryzysu unikanie wyboru jest wyborem i z reguły jest to wybór negatywny albo destrukcyjny
- uniwersalność i wyjątkowość- kryzys jest uniwersalny, ponieważ w określonych okolicznościach nikt nie jest całkowicie odporny na załamanie ; jest również wyjątkowy, ponieważ to, co jednym udaje się przezwyciężyć, innym może się nie powieść w praktycznie identycznych okolicznościach
Obszary kryzysów
Każda sytuacja kryzysowa jest inna, dlatego należy traktować każda osobę i okoliczności prowadzące do jej kryzysu jako wyjątkowe. Według Brammera teoria kryzysu obejmuje trzy domeny: 1) normalne kryzysy rozwojowe, 2) kryzysy sytuacyjne, 3) kryzysy egzystencjalne, 4) kryzysy środowiskowe
Kryzysy rozwojowe: są to wydarzenia zachodzące w toku normalnego rozwoju i ewolucji, które powodują gwałtowną zmianę lub zwrot życiowy, wywołujący naglą reakcję np. reakcja na urodzenie dziecka
Kryzysy sytuacyjne: powstają w obliczu rzadkich i nadzwyczajnych zdarzeń, których człowiek nie jest w stanie przewidzieć lub kontrolować np. po wypadku sytuacyjnym; cechy charakterystyczne to przypadkowość, nagłość, wywoływanie wstrząsu, nasilenie i często katastroficzny wymiar
Kryzysy egzystencjalne: obejmują wewnętrzne konflikty i lęki związane z ważnymi dla ludzi sprawami celowości życia, odpowiedzialności, niezależności, wolności oraz zaangażowania np. uświadomienie sobie w wieku lat 40, że nigdy nie osiągnie się niczego znaczącego w swoim zawodzie
Kryzysy środowiskowe: kiedy jakaś naturalna lub spowodowana przez człowieka katastrofa dopada człowieka czy grupę ludzi, którzy nie z własnej winy wpadają w nurt wywołanych przez katastrofę wydarzeń, mogących mieć negatywne skutki dla wszystkich członków społeczności zamieszkałej w ich środowisku np. trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów
4. Stany transkryzysowe
Kryzysy są zjawiskiem ograniczonym w czasie i trwają najwyżej 6 do 8 tygodni To, co dzieje się bezpośrednio po wydarzeniu kryzysowym, określa, czy kryzys stanie się rezerwuarem choroby przekształcającej się w stan chroniczny. Pierwotne wydarzenie kryzysowe może zostać wyparte ze świadomości, ale wystąpienie nowych czynników stresujących potrafi ponownie wpędzić w stan kryzysu. I tak dorosła osoba, która nie uporała się z negatywnymi emocjami w stosunku do zmarłego rodzica i przenosi ten gniew na inne autorytety, takie jak przełożeni, znajduje się w stanie transkryzysowym. Problem Występuje huśtawka emocjonalna, a problem zostaje zepchnięty na niższy poziom, co pozwala na osiągniecie tymczasowej równowagi, ale pierwotny uraz zazwyczaj wpływa ponownie i inicjuje nowy kryzys z chwila pojawienia się nowych czynników stresujących. Ten wzorzec jest wypieraniem obronnym.
Odróżnienie stany transkryzysowego od zespołu stresu pourazowego.- PTSD jest zdefiniowanym pojęciem lękowym spowodowanym przez niezwykle traumatyczne wydarzenie. W stanie transkryzysowym mogą znajdować się nie tylko osoby z zaburzeniami lękowymi i zaburzeniami osobowości, często są to osoby zupełnie normalne. Najbardziej charakterystyczną cechą stanu transkryzysowego jest to, że ma charakter pozostałości, nawraca i zawsze utrzymuje się w jakimś stopniu. Mogą oni funkcjonować na jakimś bardzo niskim poziomie przystosowania, ale zawsze znajdują się w stanie zagrożenia, a każdy, nawet niewielki dodatkowy bodziec stresujący może zachwiać ich równowagę i wywołać kryzys. Kiedy przystępujemy do oceny stanu i sytuacji osoby znajdującej asie w kryzysie, kładziemy nacisk nie tylko na jej zdiagnozowany stan kliniczny, ale także na powtarzalność cyklu problemów i odległe czynniki, które mogły zapoczątkować kryzys. Świadomość ,że ktoś znajduje się w stanie transkryzysowym, jest istotną wskazówką w podejmowaniu decyzji co do rodzaju i nasilenia interwencji terapeutycznej.
Transkryzysowe przełomy- są częstym elementem stanów transkryzysowych, dochodzi do nich w toku interwencji terapeutycznej. Ich cecha charakterystyczną jest zazwyczaj podjecie przez klienta zmagań z nowymi zadaniami życiowymi lub nowymi wymiarami problemu. Nie następują one regularnie, przewidywalnie czy liniowo. Próby opanowania przełomu transkryzysowego przypominają czasem usiłowanie wyjścia na ruchliwą autostradę żeby zatrzymać pojazdy- klienci mogą popadać ze stanu bierności w stan gwałtownego pobudzenia. Wchodząc w przełom transkryzysowy, doświadcza się tego samego poczucia dezorganizacji, zachwiania równowagi i rozczłonkowanie, które towarzyszyło pierwotnemu kryzysowi. Nie należy mylić go ze wstrząsami i trudnościami towarzyszącymi rozpracowywaniu typowych problemów związanych z przystosowaniem się do nowych okoliczności.
Teorie kryzysu i interwencji kryzysowej
Janosik rozważa teorie kryzysu na trzech płaszczyznach jako: podstawową teorię kryzysu, rozszerzona teorię kryzysu i teorie praktycznego podejścia do kryzysu
Podstawowa interwencja kryzysowa:
Lindemann- reakcje behawioralne na kryzys związany z żałobą są czymś normalnym, przemijającym i poddającym się leczeniu przy zastosowaniu technik krótkotrwałej interwencji. Te ,,normalne'' w przypadku żałoby zachowania obejmują: 1) obsesyjne myślenie o utraconej osobie; 2) identyfikowanie się z tą osobą; 3) wyrażanie gniewu i wrogości; 4) jakiś stopień zaburzenia codziennej rutyny; 5) pewne objawy somatyczne
Według Caplana kryzys jest stanem powstającym wskutek nieprzezwyciężalnych przeszkód w osiąganiu celów życiowych, przeszkód, których nie można usunąć na drodze znanych sobie zachowań ( wydarzenia, sytuacje). Lindemann i Caplan traktowali interwencję kryzysową po urazach psychicznych jako przywracanie równowagi. Lindemann wyróżnia następujące stadia:1) stan zaburzenia równowagi; 2) krótka terapię lub prace nad problemem żalu po stracie; 3) przepracowanie problemu żałoby przez klienta; 4) przywrócenie stanu równowagi. Caplan rozszerzył interwencję kryzysową na eliminację zaburzeń afektywnych, behawioralnych i poznawczych, które spowodowały pierwotny uraz psychiczny.
Odróżnianie podstawowej teorii kryzysu od terapii krótkoterminowej. Teoria krótkoterminowej terapii z reguły odnosi się do prób zaradzenia mniej lub bardziej bieżącym problemom, zaś podstawowa teoria kryzysu koncentruje się na pomaganiu ogarniętym kryzysem ludziom w uświadomieniu sobie występowania okresowych wypaczeń afektywnych, behawioralnych i poznawczych, wywołanych przez uraz psychiczny i zaradzeniu im. Krótka, zogniskowana na rozwiązaniu problemu terapia może być równoważna interwencji kryzysowej, ale nie wszystkie tego typu terapie mają związek z interwencja kryzysową. Różnica między terapią krótkoterminową lub skierowana na rozwiązanie problemu a interwencją kryzysową wynika z tego, jak intensywnie klient postrzega problem jako rzecz nie do zniesienia lub od stopnia doświadczanego przez niego zaburzenia równowagi. Człowiek wchodzi w stan kryzysowy tylko wtedy, kiedy powodujące uraz zdarzenie jest przez niego subiektywnie postrzegane jako zagrożenie potrzeby spełnienia, bezpieczeństwa czy sensu życia. Towarzyszy temu okresowe zaburzenie równowagi życiowej i zawiera on potencjał dalszego rozwoju człowieka. Przezwyciężenie kryzysu może zaś prowadzić do pozytywnych i konstruktywnych skutków .
2