PRAWO ROLNE

1. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa rolnego

DEFINICJA STATYCZNA

Prawo rolne to całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane
z kształtowaniem ustroju rolnego, w tym także produkcji rolnej i rynku rolnego, a także związane z kształtowaniem większej przestrzeni produkcyjnej i osadniczej oraz oprzyrządowaniem socjalno - ubezpieczeniowym rolnika..

DEFINICJA DYNAMICZNA

Zespół instytucji i rozwiązań prawnych o charakterze szczególnym ze względu na specyfikę rolnictwa jako odrębnego działu gospodarki, które tworzą ramy prawne, strukturalne i techniczne dla prowadzenia działalności produkcyjnej i obrotu produktami rolnymi.

DZIAŁY PRAWA ROLNEGO

Legislacja - dotyczy struktur agrarnych, pozycji prawnej rolnika, poszczególnych grup producentów rolnych oraz reglamentacji technicznych aspektów działalności rolniczej. Jest to domena ustawodawstwa krajowego.

Struktura agrarna: - system własności gospodarstw
rolnych w danym kraju,

- stan rolniczych jednostek produkcyjnych,

- zespół powiązanych ze sobą instytucji ( ustrój rolny, struktura produkcji, struktura usług dla rolnika).

Przetwarzanie gotowych płodów rolnych - jest to domena zarówno ustawodawstwa krajowego, jak i europejskiego. Dotyczy nie produkcji, lecz przetwarzania. Produkt rolny jest podstawą dla produkcji rolniczej a oprzyrządowaniem prawnym tego procesu jest prawo rolne, natomiast ten dział to prawo żywnościowe, dla którego produkt rolny jest produktem wyjściowym dla produkcji żywności.

Organizacja rynków rolnych - jest to cały system instytucji oddziałujących na obrót produktami rolnymi. Na ten dział w pełni oddziałuje europejskie ustawodawstwo rolne.

ŹRÓDŁA PRAWA ROLNEGO

Przepisy prawa rolnego z uwagi na jego zakres przedmiotowy są bardzo obszerne i rozproszone w wielu aktach prawnych. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej źródła prawa rolnego stały się jeszcze bardziej rozbudowane. Obszerne instrumentarium prawa wspólnotowego artykułuje Wspólna Politykę Rolną, co wymaga od krajowego ustawodawstwa stosowania odpowiednich zasad polityki legislacyjnej i techniki prawodawczej przy implementacji wspólnotowego prawa rolnego do prawa krajowego.

Oprócz wielu obecnie obowiązujących krajowych aktów prawnych tworzących źródła prawa rolnego, szczególna uwagę należy zwrócić na wydane po II wojnie światowej dekrety PKWN. Uregulowania po 1989 wywołują wiele wątpliwości, co do ich legalności, aktualnej skuteczności jako źródła prawa rolnego. Ocena skuteczności tych aktów należy do TK, sądów powszechnych oraz SN.

Wśród krajowych aktów prawnych należy wyróżnić:

- Konstytucję z 2 kwietnia 1997 roku, stanowiącą w art. 23, iż podstawą ustroju rolnego są rodzinne gospodarstwa rolne;

- ratyfikowane umowy międzynarodowe (np. Konwencja nr 141 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca organizacji pracowników rolnych systemie ich roli w rozwoju gospodarczym systemie społecznym, gwarantująca rolnikom indywidualnym prawo zrzeszania się w związkach zawodowych);

- skodyfikowane akty prawne, np. KC;

- ustawy szczególne;

- rozporządzenia;

- akty prawa miejscowego;

- statuty, regulaminy organizacji rolniczych.

W systemie prawa Wspólnot Europejskich katalog aktów prawnych tworzących źródła prawa rolnego można wskazać następujące akty:

- traktaty i zrównane z nimi rangą prawna inne akty ustanowione przez państwa członkowskie UE;

- akty prawne stanowione przez organy Wspólnot Europejskich oraz Europejski Bank Centralny, należące do kategorii prawa wtórnego;

- umowy międzynarodowe;

- zasady prawne Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

Normy wspólnotowego prawa rolnego zawarte w prawie pierwotnym maja moc wiążącą
i wywołują skutek bezpośredni.

2. Własność rolnicza i jej funkcje

Cechami wspólnymi własności wg. prawa cywilnego oraz wg. prawa rolnego to, że:

1. jest to prawo wyrażające najszerszy zakres stosunku podmiotu do dóbr materialnych,

2. jest to prawo charakteryzujące się szczególną elastycznością, należy więc rozumieć, że gdy tylko odpadnie którekolwiek z ograniczeń prawa własności, automatycznie powraca ono do poprzedniego, szerokiego zakresu treściowego.

Są to dwie cechy uniwersalne, które dają się odnieść do wszelkich kategorii własności.

Prawo cywilne reguluje przede wszystkim prawa do poszczególnych rzeczy. Tymczasem specyficzne cechy własności rolnej ujawniają się wówczas, gdy stanowi ona swoiste mienie, jakie składa się na zorganizowaną całość gospodarczą, którą jest gospodarstwo rolne. Nawet szczególny reżim nieruchomości rolnej występuje dopiero wówczas, gdy wchodzą one w skład gospodarstwa rolnego lub mogą doń wchodzić potencjalnie.

Własność rolnicza powinna być rozumiana przede wszystkim jako mienie zorganizowane
w ramach gospodarstwa rolnego.  

Do materii prawno rolnej należą 2 zagadnienia:

1. pojęcie nieruchomości rolnej, będącej przedmiotem obrotu art. 46 KC

Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Definicja jest uregulowana przepisem ustawowym a nie ma rozporządzenia wykonawczego co może być uznane za wyraz stabilizowania własności.

Nieruchomościami rolnymi są te , które rzeczywiście lub potencjalnie mogą służyć celom działalności wytwórczej w rolnictwie. Utrata rolnego charakteru przez nieruchomość rolna następuje na skutek wydania ostatecznej decyzji o wyłączeniu jej z produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele nie związane z działalnością wytwórczą w rolnictwie.

2. zbycie udziału we współwłasności nieruchomości art. 166§1 KC

Art. 198kc;

„Każdy współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli".

Prawo to doznaje ograniczeń w razie sprzedaży udziału we współwłasności nieruchomości rolnej , gdyż pozostałym współwłaścicielom służy prawo pierwokupu, jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. Zgodnie z regułami wykonywania prawa pierwokupu umowa sprzedaży może być sporządzona jedynie warunkowo. O treści tej umowy należy zawiadomić współwłaścicieli uprawnionych do prawa pierwokupu. Mają oni miesięczny termin do złożenia oświadczenia. Dopiero po upływie tego terminu lub gdy współwłaściciele wyraźnie się zrzekną prawa pierwokupu można dokonać definitywnego przeniesienia własności udziału lub części tego udziału. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy:

1. współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział we współwłasności wraz z tym gospodarstwem

2. gdy nabywcą jest inny współwłaściciel lub osoba , która dziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedawcy.

Prawo pierwokupu przysługuje wyłącznie przy sprzedaży udziału. Nowela lipcowa - zniesienie norm obszarowych, kwalifikacji rolniczych.

Prawne formy nabywania własności

• dziedziczenie

• umowa kupna sprzedaży

• umowa darowizny

• dzierżawa z opcją kupna dotycząca tylko gruntów SP

• Umowa dożywocia

• Zasiedzenie

• Można było stać się właścicielem w trybie ustawy uwłaszczenia z 1971r.

• Decyzją administracyjną, a obecnie orzeczeniem sądowym

• Dzierżawa

Formy władania

• Własność

• Użytkowanie wieczyste

• Dzierżawa

Dokumenty legitymujące władanie ziemią:

• Wpis w księgach wieczystych

• Decyzje adm.- jako tytuł nabycia w drodze uwłaszczenia

• Akty nadania ziemi

• Nieodpłatne przekazanie ziemi w związku z przejęciem gosp. rolnych na SP za świadczenia emerytalno- rentowe

• Umowa jako tytuł nabycia własności

• Orzeczenie sądowe jako tytuł nabycia nieruchomości rolnych ( np. w drodze spadku )

Zasady obrotu własnościowego

• Art. 157§1 KC Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani
  z zastrzeżeniem terminu; jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności nieruchomości ( art. 157§ 2 KC)

• Art. 158 KC - umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności

3. Podaj definicje legalne gospodarstwa rolnego

Definicje legalne możemy odnaleźć w:

- ustawa o podatku rolnym (definicja przedmiotowa):

Gospodarstwo rolne obejmuje grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne oraz grunty zalesione i zakrzewione na użytkach rolnych o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, które stanowią własność lub znajdują się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej - w tym spółki - nieposiadającej osobowości prawnej.

- ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników ( definicja funkcjonalna):

Gospodarstwo rolne to każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej.

Działalność rolnicza to działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej.

- Kodeks cywilny (definicja mieszana):

Gospodarstwem rolnym są grunty rolne wraz z leśnymi, urządzeniami, budynkami lub ich częściami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Grunty rolne (nieruchomości rolne) to nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej, nie wyłączając sadowniczej, ogrodniczej i rybnej.

4. Gospodarstwo rolne a przedsiębiorstwo rolne

W polskim ustawodawstwie nie występuje kategoria prawna przedsiębiorstwa rolnego, lecz jednak można mówić o procesie kształtowania się jej. W ustawie o swobodzie działalności gospodarczej zawarta jest definicja działalności gospodarczej jako działalności zarobkowej, a także zawodowej (m.in. wytwórczej, handlowej, budowlanej) wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły. Z prowadzeniem tej działalności, we własnym imieniu, związana jest kwalifikacja przedsiębiorcy. Niewątpliwie prowadzenie gospodarstwa rolnego może podpadać pod takie określenie działalności gospodarczej, a temu, kto zawodowo i we własnym imieniu tę działalność podejmuje i wykonuje, można przypisać miano przedsiębiorcy. Jednakże mimo szerokiego ujęcia zakresu regulacji przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa, a także wynajmowania przez rolników pokoi i miejsc na ustawianie namiotów, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.

Wyłączenie stosowania omawianej ustawy w odniesieniu do działalności wytwórczej w rolnictwie można wytłumaczyć nawiązaniem przez ustawodawcę do tradycyjnych rozwiązań, a także określeniem przedmiotu regulacji. Jest to zrozumiałe, gdyż zadania organów administracji publicznej w stosunku do rolnictwa określają inne akty prawne.

Natomiast ustawa o podatku od towarów usług z 11 marca 2004 roku jako podatników traktuje podmioty prowadzące działalność gospodarcza, w tym rolników, w czym można widzieć przejaw zbliżenia prawnego statusu działalności rolniczej do innej działalności zarobkowej. Ponadto gospodarstwa rolne mogą być prowadzone również w formie spółki jawnej i komandytowej, w związku ze zniesieniem przez nowy kodeks spółek handlowych szczególnej regulacji dotyczącej spółek prowadzących gospodarstwa rolne.

Widoczna jest zatem, ewolucja regulacji prawnej od gospodarstwa rolnego do przedsiębiorstwa i kształtowanie się niektórych elementów właściwych dla prawnej kategorii przedsiębiorstwa rolnego.

5. Obrót nieruchomościami rolnymi (pojęcie, rodzaje i zasady)

Przez obrót nieruchomościami rolnymi należy rozumieć zmianę właściciela dokonaną w drodze czynności prawnej.

Przeniesienie własności nieruchomości może nastąpić :

• w tzw. obrocie powszechnym, czyli na podstawie przepisów K.C.

• na gruncie uregulowań szczególnych- dotyczy zwłaszcza zmiany właściciela nieruchomości rolnej ,stanowiącej własność Skarbu państwa bądź w zamian za świadczenie emerytalno-rentowe

• zmiana własności dokonana w drodze sądowego zniesienia współwłasności

• dziedziczenie

Od 1990 obowiązuje zasada swobody w przenoszeniu własności.

Uchylenie z dniem l .10.1990 r. przepisów ograniczających obrót nieruchomościami
i spowodowało całkowitą swobodę w przeniesieniu własności nieruchomości rolnych Inter vivos. Zmiany te uzasadniano nową filozofią swobody działalności gospodarczej, ochrony własności
i dziedziczenia wyrażone w przepisach art. 6 i 7 Konstytucji RP. Wprowadzenie zupełnego liberalizmu— bez zachowania ze strony państwa jakiejkolwiek kontroli co do zachodzących zmian strukturalnych gosp. rolnych w zakresie ochrony własności rolniczej jako kompleksu określonego majątku służącego produkcji rolnej łączonej z zapewnieniem warsztatu pracy dla rolnika i jego rodziny- jest przeciwne współczesnym tendencjom prawa państw Unii Europejskiej, których ustawodawstwo odnoszące się do obrotu nieruchomościami rolnymi
i leśnymi (w różnym zakresie) pozostaje pod ścisłą reglamentacją zarówno co do struktur obszarowych, jak i kwalifikacji zawodowych nabywcy nieruchomości rolnej ( leśnej).

Wyrazem tej liberalizacji jest także orzecznictwo Sądu Najwyższego, które uznaje, że wprowadzony od l października 1990 r. brak w tej mierze restrykcji sprawia, iż czynność prawna dotycząca obrotu gruntami rolnymi nie może być zakwalifikowana jako na nawet wtedy, gdy prowadzi do niekorzystnego podziału tych gruntów z punktu widzenia

Wprowadzenie z dn. 1.10.1990 r. Do KC ustawowej definicji nieruchomości rolnej (art. 46¹) niewiele zmieniło odnośnie obrotu powszechnego. Ustawodawca położył nacisk na sama przydatność do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie. Nieruchomość rolna jest składnikiem gospodarstwa rolnego- w praktyce obrotu tymi nieruchomościami notariusz sporządza np. umowę sprzedaży, darowizny poprzestaje na zapewnieniu stron stawiających,
iż przedmiotem rozporządzenia jest nieruchomość rolna, oraz na wypisie z rejestru gruntów. Kryterium przeznaczenia oraz gospodarczy, produkcyjny potencjał nieruchomości rolnej decyduje o jej wyodrębnieniu, a nie okoliczności ,że w skład działki lub działek wchodzą obok gruntów rolnych także nieużytki.

Od chwili uchylenia art. 163 KC bez znaczenia był obszar dla przyjęcia ze dana nieruchomość miała charakter rolny. Oznaczało to, iż przedmiotem rozporządzenia mogła być nieruchomość rolna o każdej powierzchni.

Dn.1.10.1990r. wprowadzono również ustawową def. gosp. rolnego (55³KC). Jednak na gruncie prawa brak jest jednolitej def. Wymieniony zakres składników w art. 55³ KC nie mam charakteru wyczerpującego. Obecna def. zawarta w KC wymaga interpretacji i stosowania
z uwzględnieniem szczególnych cech danego stosunku Pr., do którego def. ma zastosowanie.

Przedmiotem obrotu jest nieruchomość rolna wraz z częściami składowymi
i przynależnościami , a nie gosp. rolne jako całość.

6. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego

Klasyfikacja ograniczeń:

I .obrót Inter viovos

ograniczenia zostały zniesione ustawą z 28.07.1990 r. z wyjątkiem:

1. art. 166 KC- zbycie udziału we współwłasności nieruchomości rolnej, w razie zbycia-prawo pierwokupu przysługuje pozostałym współwłaścicielom( tylko wtedy gdy prowadzą gosp. rolne na gruncie wspólnym

3 wyłączenia:

a) gdy współ. prowadzący jednocześnie gosp. rolne sprzedaje swój udział wraz z tym gospodarstwem

b) gdy nabywcą udziału jest inny współwłaściciel

c) gdy nabywcą udziału jest osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo rolne po sprzedawcy ( spadkobierca ustawowy)

2. zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej i gospodarstwa rolnego wyłącznie
   w drodze orzeczenia sądowego - art. 213 i nast.

3. ograniczenia dotyczyły działu sądowego spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne art. 1070 KC w związku z art. 213 i nast.

4. umowa dzierżawy z art. 652 § 2KC

5. Wyjątki w swobodnym obrocie gruntami w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego dotyczą głownie nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców, ale nie mają one charakteru dyskryminacyjnego, ponieważ z punktu widzenia formalnoprawnego traktują obywateli innych państw członkowskich na równi z własnymi obywateli.

Podstawę nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców stanowi dyrektywa EWG z 24 czerwca 1988r. wraz z Aneksem nr 1, w którym określono rodzaje transakcji objętych liberalizacją w ramach przepływu kapitału. Wśród nich wymienia się „zakup
i sprzedaż nieruchomości”.

Utrzymanie na gruncie prawa polskiego odrębności w zakresie nabycia nieruchomości rolnych przez cudzoziemców, w tym także z EOG, wynika z ogólnej zasady tzw. prawa obcych. Co do nieruchomości położonych w Polsce, zgodnie z art. 24 §1 p.p.m. własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

Nabycie nieruchomości rolnej położonej w Polsce o powierzchni przekraczającej 1ha oraz położonej w strefie nadgranicznej wymaga uzyskania zezwolenia (decyzji adm.) wydanego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli sprzeciwu nie wniesie minister właściwy do spraw rozwoju wsi.

Jeżeli cudzoziemiec, który nabył wchodzącą w skład spadku nieruchomość na podstawie testamentu, nie uzyska zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych na podstawie wniosku złożonego w ciągu dwóch lat od dnia otwarcia spadku, prawo własności lub prawo użytkowania wieczystego nabywają osoby, które byłyby powołane do spadku z ustawy.

Uzyskanie zezwolenia przez cudzoziemców będących obywatelami lub przedsiębiorcami państw EOG na nabycie nieruchomości rolnych i leśnych będzie wymagane przez okres 12 lat, drugiego domu przez okres 5 lat od dnia 1 maja 2004 r.

Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności gospodarstwa rolnego wymaga uzyskania przez cudzoziemców zezwolenia na nabycie własności nieruchomości rolnych.

Cudzoziemiec (nabywca) jest obowiązany dodatkowo (na podstawie ustawy
o kształtowaniu ustroju rolnego) przedstawić oświadczenie ANR, że nie zamierza ona korzystać z przysługujących jej uprawnień związanych z pierwszeństwem nabycia przedmiotowej nieruchomości.

II. obrót mortis causa

1. dziedziczenie testamentowe gosp. rolnych nie podlega żadnym ograniczeniom, utrzymano ograniczenia gosp. rolnych w drodze ustawy - do 13.02.2001 r. Istniały w polskim prawie ograniczenia w dziedziczeniu ustawowym, 14.02 weszło w życie orzeczenie TK, który uznał przepisy szczególne wpływające na ustalanie spadkobierców gosp. Rolnego dziedziczących z ustawy za niezgodne z Konstytucją RP. Ograniczenia te dotyczyły gosp. rolnych powyżej 1ha;

2. art. 1059 pkt. 1 i 2 KC -osoba, która stale, bezpośrednio pracowała przy produkcji rolnej lub miała przygotowanie zawodowe do prowadzenia działalności rolnej mogła dziedziczyć

3. art.1059 ptk. 3 i 4 KC -uprawnione do dziedziczenia były również osoby małoletnie pobierające naukę oraz osoby trwale niezdolne do pracy

przepisy obow. tak długo jak długo wydane są na jego podstawie indywidualne rozstrzygnięcia

4. -ograniczenia dotyczyły sprzedaży działu spadku

- instytucja zachowku

- zapis

7. Prawo pierwokupu w przepisach prawno-rolnych

Przeniesienie własności nieruchomości rolnej na podstawie umowy sprzedaży

Współwłaściciel

Przysługuje:

• W razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub w części tego udziału pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeśli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. W takiej sytuacji z mocy k.c. bezwzględnie nieważna jest umowa bezwarunkowej sprzedaży udziału lub części tego udziału we współwłasności nieruchomości rolnej przez współwłaściciela tej nieruchomości. Wskazane prawo pierwokupu stosuje się także
  w razie sprzedaży lub części w prawie współużytkowania wieczystego nieruchomości rolnej.

• Przesłanką skorzystania przez uprawnionego z prawa pierwokupu jest prowadzenie przez niego „gospodarstwa rolnego na gruncie wspólnym"(chodzi o „wspólny grunt" a nie
  o „wspólne gospodarstwo").

Nie przysługuje:

• prawo pierwokupu, nie przysługuje jeśli współwłaściciel w ramach swojego udziału na wydzielonej faktycznie ze wspólnej nieruchomości działce gruntu prowadzi odrębne gospodarstwo rolne i sprzedaje swój udział pozostałym współwłaścicielom prowadzącym także to gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym.

• Prawo pierwokupu nie przysługuje także wtedy, gdy współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział innemu współwłaścicielowi albo nabywcy, który gospodarstwem tym kieruje we własnym imieniu i na własny rachunek, który dziedziczyłby to gospodarstwo po sprzedawcy. Chodzi o każdego spadkodawcę;

Zawarcie bezwarunkowej umowy sprzedaży nieruchomości rolnej objęte ustawowym prawem powoduje bezwzględna nieważność takiej umowy

Prawo pierwokupu i prawo nabycia na rzecz Skarbu Państwa wyłącza też stosunek bliskości między stronami umowy, który powinien być stwierdzony przez notariusza w akcie notarialnym na podstawie oświadczeń stron.

Dzierżawca:

Przysługuje:

• Dzierżawcy przysługuje ustawowe prawo pierwokupu, jeżeli:

1. dzierżawcą jest osoba fizyczna lub spółdzielnia produkcji rolnej;

2. sprzedającym jest osoba fizyczna lub osoba prawna inna niż ANR

3. umowa dzierżawcy została zawarta w formie pisemnej z data pewną;

4. umowa była wykonywana co najmniej 3 lata licząc od daty pewnej

5. nabywana nieruchomość wejdzie w składa gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy lub jest dzierżawiona przez spółdzielnie produkcji rolnej

• Dzierżawca ma dodatkowe uprawnienie z tytułu ustawowego prawa pierwokupu, jeżeli sprzedaż nieruchomości rolnej miała na celu uzyskanie prawa do renty strukturalnej i w wyniku zawartej umowy przekazano gospodarstwo rolne o powierzchni co najmniej 3ha, a powierzchnia powiększonego gospodarstwa nie mogła być mniejsza niż 15ha (wymóg wykonywania umowy dzierżawcy przez 3 lata, licząc od daty zawarcia i dzierżawca musi wykazać, że dzierżawiona nieruchomość była wykorzystywana na działalność rolniczą). Dzierżawca w chwili wykonania prawa pierwokupu musi spełniać wszystkie przesłanki wymagane dla nabywcy rodzinnego gospodarstwa rolnego.

Nie przysługuje:

• dzierżawcy w razie sprzedaży dzierżawionej nieruchomości na rzecz osoby bliskiej zbywcy

• jeśli dojdzie do sprzedaży nieruchomości rolnej rolniczej spółdzielni produkcujnej.,
  a sprzedawcą jest osoba będąca członkiem tej spółdzielni, która wniosła do spółdzielni sprzedawaną nieruchomość tytułem wkładu gruntowego, spółdzielnia zaś zawarła uprzednio umowę dzierżawy, której przedmiotem był wkład gruntowy obecnego sprzedawcy.

• Nie przysługuje również dzierżawcy w razie sprzedaży gospodarstwa rolnego w skład którego wchodziła dzierżawiona nieruchomość rolna

• W przypadku braku dzierżawcy uprawnionego do pierwokupu albo niewykonania przez niego tego prawa prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy ANR, działającej na rzecz Skarbu Państwa.

Kolizje między współwłaścicielem a dzierżawca należy rozstrzygać na rzecz dzierżawcy, także powinien mieć silniejsze prawo niż gmina

Agencja Nieruchomości Rolnej:

Przysługuje:

• Dzierżawca nie skorzystał z prawa pierwokupu

• Dzierżawca nie spełniał warunków

• Nieruchomość nie była przedmiotem dzierżawy

Nie przysługuje

• Jeśli w wyniku nabycia nieruchomości rolnej następuje powiększenie gosp.rodzinnego (do pow. nie większej niż 300 ha )

• Nabywana nieruchomość położona jest w gminie, w której ma miejsce zamieszkania nabywca lub w gminie sąsiedniej

• Ograniczenie następuje również w tych samych przypadkach, co u dzierżawcy

Jeżeli cena sprzedawanej nieruchomości rażąco odbiega od jej wartości rynkowej również ANR, wykonująca prawo pierwokupu, może wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości.

W przypadku zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości rolnej, ustawa nakłada obowiązek na sprzedawcę powiadomienia zarówno uprawnionego do prawa pierwokupu, jak
i ANR o zamiarze zawarcia takiej umowy. Brak powiadomienia skutkuje nieważnością umowy.

Prawo pierwokupu dla ANR nieruchomości rolnej możliwe jest jednak do wykonania tylko w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia. Po tym terminie umowa traci charakter warunkowy.

Jeżeli Agencja chce nabyć nieruchomość rolna na podstawie przysługujących jej uprawnień, musi w ciągu 30 dni od daty otrzymania stosownego zawiadomienia złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego o nabyciu nieruchomości. Niezłożeni przez Agencję oświadczenia o nabyciu nieruchomości w tym terminie oznacza rezygnację z przysługującego prawa pierwokupu.

Przepisy ustawy maja zastosowanie w obrocie nieruchomościami rolnymi bez względu na ich powierzchnię i dotyczą zarówno nieruchomości zabudowanych jak i niezabudowanych. Wyłączenie dotyczy tylko tych nieruchomości rolnych w rozumieniu kodeksu cywilnego, które przeznaczone są w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. Oznacza to, że jeżeli sprzedaży lub innemu przeniesieniu własności podlega grunt użytkowany rolniczo, którego funkcję w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego określono np. jako budownictwo mieszkaniowe - Agencji prawo pierwokupu nie przysługuje.

Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży (np. umowy darowizny, dożywocia), ANR, działając na rzecz Skarbu Państwa, może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej (prawo nabycia).

1. Jeżeli równowartość pieniężna nie wynika z treści umowy, równowartość tę Agencja określa przy zastosowaniu sposobów ustalania wartości nieruchomości przewidzianych
   w przepisach o gospodarce nieruchomościami.

2. Jeżeli równowartość pieniężna wynikająca z treści umowy rażąco odbiega od wartości rynkowej nieruchomości rolnej, Agencja może wystąpić do sądu o ustalenie równowartości pieniężnej na podobnych zasadach jak wówczas, gdy cena sprzedaży rażąco odbiega od wartości rynkowej.

Prawo wykupu nie przysługuje

• jeżeli w wyniku przeniesienia własności nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej niż 300ha użytków rolnych,

• jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje na rzecz: osoby bliskiej zbywcy, spółdzielni produkcji rolnej /jak przy pierwokupie/

• jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku umowy z następcą-czyli rolnik przenosi własność, współwłasność gospodarstwa na osobę młodszą od niego o co najmniej 15 lat w związku z uzyskaniem emerytury renty

Z przepisów tych wynika, że nieruchomości rolne, których dotyczy ustawowe prawo pierwokupu (dzierżawcy lub ANR) lub prawo wykupu, mogą być sprzedane (może być przeniesiona ich własność w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży) osobie trzeciej, wybranej przez zbywcę, ale pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu (wykupu) swego prawa nie wykona.

Ponieważ przeniesienie własności nieruchomości rolnej wymaga zachowania formy aktu notarialnego, również oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu (wykupu) powinno być złożone w tej samej formie (art. 597 KC ) Przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym u uprawnionym umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią. Przepisy pozwalają jednak uprawnionemu zwrócić się do sądu o ustalenie ceny. W wypadku prawa wykupu przewiduje istotną modyfikację umowy warunkowej, gdyż w miejsce jej postanowień określających zobowiązanie nabywcy wchodzi obowiązek zapłaty równowartości pieniężnej nieruchomości, wynikającej z umowy lub
w skrajnym wypadku z wyroku sądowego.

O sprzedaży lub przeniesieniu własności nieruchomości w wyniku zawarcia innej umowy uprawniony z tytułu prawa pierwokupu (wykupu) powinien się dowiedzieć. Zgodnie z art. 598 k.c. obowiązek niezwłocznego zawiadomienia uprawnionego o zawartej z osobą trzecią umowie ciąży na zbywcy nieruchomości. Prawo pierwokupu (wykupu) co do nieruchomości można wykonać w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia o warunkowej umowie. Może to wywołać trudności praktyczne wówczas, gdy uprawnionym do pierwokupu jest dzierżawca i nie wykona on swego uprawnienia. Umowa sprzedaży powinna zawierać w swej treści piętrowy warunek. Po odczekaniu stosownego czasu na ewentualne złożenie oświadczenia przez dzierżawcę trzeba będzie zawiadomić ANR.

8. Obrót rodzinny. Wymień i omów jego podstawowe funkcje

Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne:

1) prowadzone przez rolnika indywidualnego ( nie może być prowadzone przez os. prawna lub firmę), oraz

2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300ha.

2. Przy ustalaniu powierzchni użytków rolnych, o której mowa w ust. l pkt 2, będących przedmiotem współwłasności uwzględnia się powierzchnię nieruchomości rolnych odpowiadających udziałowi we współwłasności takich nieruchomości, a w przypadku współwłasności łącznej uwzględnia się łączną powierzchnię nieruchomości rolnych stanowiących przedmiot współwłasności.

3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do ustalania powierzchni użytków rolnych będących przedmiotem współposiadania na podstawie umowy dzierżawy.

Rolnik indywidualny musi być:

• osoba fizyczną

• właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnej

• powierzchnia gospodarstwa nie może przekraczać 300 ha

• musi osobiście prowadzić gospodarstwo rolne (podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzenia działalności rolniczej w tym gospodarstwie)

• musi posiadać kwalifikacje rolnicze (wykształcenie zasadnicze - koniecznie rolnicze lub wykształcenie średnie, wyższe - dowolne lub praca przez 5 lat w gospodarstwie rolnym, której fakt potwierdzi wójt)

• zamieszkuje w gminie, w której położona jest ta nieruchomość rolna (chodzi o miejsce zameldowania). Jeśli nieruchomość położona jest w kilku gminach rolnik musi zamieszkiwać
w gminie, w której położona jest przynajmniej jedna z jego nieruchomo

Obrót rodzinny jest szczególna forma obrotu nieruchomościami ( między rolnikiem a następcą istnieje stosunek bliskości)

Formy obrotu rodzinnego:

• darowizna

w stosunkach wiejskich nie odbiega w zasadzie od wzorca określonego w art.888 KC.

Definicja:

„Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”

Najczęściej w akcie notarialnym obejmującym umowę dzierżawy zamieszcza się oświadczenie
o ustanowieniu służebności mieszkania na rzecz rolnika i jego małżonka a znacznie rzadziej prawa użytkowanie działki gruntu. W ten sposób rolnik-darczyńca zabezpiecza swoje potrzeby mieszkaniowe, uzyskane zaś przez niego świadczenie emerytalne czy rentowe uzupełnia często dochody z gosp. prowadzonego już przez następcę

Rolnik dokonując darowizny może zdecydować czy przeniesie własności tego gosp. na rzecz małżonków czy na rzecz tylko jednego z nich.

Rolnik ma możliwość odwołania darowizny jeszcze niewykonanej jak i darowizny już wykonanej ( na podstawie okoliczności wymienionych w KC )

Przedmiotem darowizny są poszczególne składniki gospodarstwa rolnego, a w praktyce nieruchomości rolne , a nie gosp. rolne jako zorganizowana całość gospodarcza

Darowizna jest forma przekazywania gospodarstwa rolnego w ręce młodej generacji.

• Dożywocie

Art. 908 KC - rolnik zobowiązuje się przenieść własność nieruchomości na nabywcę , a nabywca w zamian za przeniesienie własności tej nieruchomości zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie-umowa ta pełni funkcje alimentacyjną.

Wadą umowy jest słaba ochrona zarówno dożywotnika jaki i nabywcy.

Świadczenie przysługujące z tytułu dożywocia określają same strony ( umowa powinna precyzyjnie określić ich rodzaj i wielkość)

Z reguły w umowie ustanawia się służebność mieszkania, rzadziej użytkowanie.

Rolnik po przekazaniu zazwyczaj nadal mieszka na gospodarstwie rolnym, ale jest on niezależny finansowo ( z uwagi na rentę czy emeryturę)

Rozwiązanie umowy następuje na podstawie KC

• umowa z następcą

Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie.

Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę (art. 84 ustawy).

Między umową przekazania gosp. rolnego następcy a umową z następcą zachodzą istotne różnice- pierwsza z nich była elementem konstrukcyjnym ubezpieczenia emerytalno-rentowego
( silne związki z ustawą ubezpieczeniową) a związki drugie z ubezpieczeniem są luźne
( pozbawiona rygoryzmów)

Umowę z następca należy traktować jako nową szczególną umowę pr. cywilnego , powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Umowa z następcą stanowi nowy typ umowy o charakterze umowy przedwstępnej, dającej następcy możliwość nabycia własności gospodarstwa pod warunkiem, że następca będzie w tym gospodarstwie pracował do czasu nabycia przez rolnika uprawnień emerytalnych (rentowych). Do wykonania umowy z następcą stosuje się odpowiednio przepisy KC o umowie przedwstępnej z wyjątkiem art.309 ptk 1

Stronami umowy są:

Rolnik - właściciel lub współwłaściciel gospodarstwa rolnego, jako, że do essentlialia negotii umowy należy zobowiązanie do przeniesienia własności,

Następca - osoba młodsza od rolnika co najmniej o 15 lat. Innych wymagań względem następcy ustawa nie przewiduje -może to zatem być każda osoba fizyczna zdolna do pracy w gospodarstwie rolnym. Umowa z następcą nie ma charakteru nie odpłatnego. Właśnie w umowie z następcą mogą się znaleźć inne, poza essentialia negotii, postanowienia określające wzajemne świadczenia rolnika i następcy zarówno w okresie przed, jak i po przeniesieniu własności gospodarstwa rolnego na rzecz następcy.

Przedmiotem umowy jest zobowiązanie rolnika do przeniesienia własności i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę z chwilą uzyskania emerytury lub renty, jeśli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie( podstawowy obowiązek rolnika ) Przeniesienie własności może nastąpić także wcześniej. Wykluczone jest żądanie zapłaty ceny za gosp.

Natomiast przedmiotem zobowiązanie nie jest świadczenie pracy przez następcę. Przedmiotem świadczenia jest gospodarstwo rolne

Jeżeli rolnik przeniósł własność gosp. rolnego na następcę przed nabyciem prawa do emerytury lub renty a w umowie z następcą albo w umowie zawartej w celu jej wykonania nie postanowiono inaczej to może on także żądać od następcy świadczeń pieniężnych w takim zakresie jak dla świadczeń dożywotnich ale w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty.

Następcy przysługuje roszczenie o wykonanie umowy tj. o zawarcie umowy przenoszącej własność i posiadanie gosp. rolnego z chwilą nabycia przez rolnika prawa do emerytury lub renty. Może on dochodzić zawarcia umowy w drodze sądowej jeżeli rolnik odmawia uczynienia zadość ciążącemu obowiązkowi.

Jest umową jednostronnie zobowiązującą - na rolniku ciąży zobowiązanie do zawarcia umowy wykonawczej ( zawarcie umowy w celu wykonania umowy z następca)

Ustawa przewiduje możliwość rozwiązania umowy z następcą ( art. 87 ustawy) jak i umowy przenoszącej własność ( art. 89 ustawy)

• umowa o przekazanie gosp. rolnego w zamian za rentę strukturalną

Uchwalenie ustawy o rentach strukturalnych w rolnictwie było wyrazem dostosowania prawa polskiego do standardów europejskich.

Rolnik może przekazać gosp. rolne za rentę strukturalną jeżeli:

*jest właścicielem, współwłaścicielem wraz z małżonkiem ,bądź małżonek jest właścicielem gosp. rolnego

*ma ukończone 55 lat, lecz nie osiągnął wieku emerytalnego (nie ma ustalonego prawa o renty lub emerytury)

*prowadzi nieprzerwanie działalność rolnicza w gospodarstwie rolnym w okresie co najmniej 10 lat bezpośrednio poprzedzających złożeniem wniosku o rentę strukturalna i przez co najmniej 5 lata podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu

* w dniu złożenia wniosku o rentę podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu

* wpisany został do ewidencji producentów, stanowiącej cześć krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz wniosków o przyznanie płatności

* nie ma zaległości z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników

Najczęściej działalność rolnicza prowadzą małżonkowie oboje są rolnikami jednak renta strukturalna przysługuje tylko jednemu z nich.

Przedmiotem przekazania za rentę strukturalna jest gosp. rolne albo użytki rolne wchodzące w jego skład obejmujące co najmniej 1ha

Z przekazanego gospodarstwa rolnik może wyłączyć użytki o powierzchni nieprzekraczającej 0,5ha , dotyczy gospodarstw o powierzchni przewyższającej l ha. Działalność rolnicza prowadzona na tych użytkach będzie służyć do zaspokajania potrzeb własnych uprawnionego.

Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną polega na wyzbyciu się własności gospodarstwa (użytków rolnych wchodzących w jego skład) albo na oddaniu użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego w dzierżawę.

Warunek przekazania gospodarstwa uważa się za spełniony jeżeli:

1. zostały przekazane wszystkie użytki rolne wchodzące w skład gospodarstwa,

2. przekazanie nastąpiło:

- przez zniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz następcy, (następca -osoba fizyczna rozpoczynająca działalność rolniczą po raz pierwszy z dniem przejęcia gospodarstwa rolnego od producenta , która nie ukończyła 4O lat)

-na powiększenie jednego lub kilku gospodarstw rolnych przez odpłatne lub nieodpłatne

przeniesienie własności użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego,

-powiększenie jednego lub kilku gospodarstw rolnych przez przekazanie wchodzących w

skład gospodarstw rolnych w dzierżawę na podstawie zawartej na okres co najmniej 10 lat pisemnej umowy zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków albo umowy w formie aktu notarialnego. To przekazanie nie może być dokonane na rzecz zstępnego lub pasierba ani osoby pozostającej z przekazujący we wspólnym gosp. domowym ani małżonka jednej z wymienionych osób.

Warunek przekazania gosp. rolnego uważa się za spełniony jeśli ANR skorzystała z prawa pierwokupu lub prawa o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z 11.04.2003 r.

Przekazanie gosp. rolnego może nastąpić:

1. w drodze umowy- ma charakter podstawowy- sposób preferowany( na wniosek właściciela gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego lub na wniosek jego małżonka ANR pośredniczy w sprzedaży lub wydzierżawianiu wskazanej nieruchomości)

może polegać na przeniesieniu własności gosp. rolnego lub użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa albo wydzierżawieniu tych użytków.

2. na podstawie decyzji Prezesa ANR- ma charakter uzupełniający i wyjątkowy ( Agencja przejmuje nieodpłatnie wskazana we wniosku nieruchomość na własność Skarbu Państwa tylko w razie stwierdzenia niemożliwości jej sprzedaży )

Nie została wprowadzona swoista umowa o przekazanie gosp. rolnego. Prawodawca nie określa bliżej treści tej umowy.

Umowa może być zawarta z os. fizyczna , prawna oraz jednostka organizacyjną nieposiadajacą osobowości prawnej ( podmioty te muszą spełniać odpowiednim wymogom określonym w rozporządzeniu )

Os. Fizyczna powinna spełniać łącznie następujące warunki:

1) jest rolnikiem młodszym niż rolnik przekazujący gospodarstwo rolne lub następcą;

2) posiada kwalifikacje zawodowe przydatne do prowadzenia działalność rolniczej, a więc ma;

a) wykształcenie rolnicze średnie lub wyższe,

b) wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe lub tytuł kwalifikacyjny w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej i c najmniej trzyletni okres pracy w gospodarstwie rolnym,

c) wykształcenie średnie lub wyższe na kierunku innym niż rolniczy i c najmniej trzyletni okres pracy w gospodarstwie rolnym,

d) wykształcenie wyższe na kierunku innym niż rolniczy i ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z rolnictwem,

e) wykształcenie podstawowe lub zasadnicze zawodowe inne niż rolnicze i co najmniej pięcioletni okres pracy w gospodarstwie rolnym⁶¹;

3) nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego rolników;

4) zobowiąże się do prowadzenie działalności rolniczej na przeciętnych użytkach rolnych przez okres co najmniej 5 lat

Os. Prawna , jednostka organizacyjna nieposiadajaca osobowości -umowa może być zawarta jeśli:

działalność rolnicza należy do zakresu jej działania lub na cele ochrony przyrody w rozumieniu przepisów o ochronie przyrody.

Z każda os. fizyczna, prawną albo j. o. nieposiadającą osobowości prawnej może być zawarta umowa o przekazaniu z przeznaczeniem użytków rolnych do zalezienia, jeśli użytki te zostały przeznaczone do zalesienia w miejscowym panie zagospodarowania przestrzennego

Rentę strukturalną za przekazanie gosp. rolnego przyznaje się tylko 1 osobie

Renta jest świadczeniem wypacanym co miesiąc przez okres nie dłuższy niż 10 lat w wysokości 210% najniższej emerytury. Może być zwiększona w razie pozostania w związku małżeńskim - nie może być wyższa od 440% najniższej emerytury.

Postępowanie o przyznanie r.s. jest wieloetapowe- wszczyna się je na podstawie odpowiedniego udokumentowanego pisemnego wniosku rolnika lub małżonka uprawnionego do pobierania r.s. złożonego do wł. Ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy kierownika biura powiatowego AriMR

9. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego

Przedmiotem zniesienia współwłasności są w istocie poszczególne składniki gospodarstwa, które doń wchodzą pod tytułem prawnym własności. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności w drodze umowy bądź orzeczenia sadowego.

Przy umownym podziale zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego nie podlega żadnym ograniczeniom ani jakiejkolwiek kontroli.

Uregulowania szczególne stosuje się dopiero w razie sądowego zniesienia współwłasności. Zniesienie współwłasności może nasępić poprzez podział gospodarstwa w naturze, przyznanie gospodarstwa jednemu ze współwłaścicieli bądź poprzez sprzedaż w drodze licytacji.

Podział gospodarstwa w naturze między współwłaścicielami powinien w pierwszym rzędzie odpowiadać wysokości ich udziałów. Jeżeli niedopuszczalny jest podział w naturze, sąd przyznaje gospodarstwo współwłaścicielowi, na którego pozostali wyrażą zgodę, z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych. W razie braku takiej zgody sąd przyzna gospodarstwo temu ze współwłaścicieli, który je prowadzi lub stale w nim zamieszkuje, chyba, że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela.. Jeżeli powyższe przesłanki spełnia kilku współwłaścicieli albo nie spełnia ich żaden, sąd przyzna gospodarstwo temu z nich, który daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa. Ponadto zniesienie współwłasności możliwe jest poprzez sprzedaż w drodze licytacji, jeżeli wniosek taki złożą wszyscy współwłaściciele bądź, jeżeli żaden ze współwłaścicieli nie wyrazi zgody na przyznanie mu gospodarstwa.

W przypadku, gdy współwłaściciel, który otrzymał gospodarstwo rolne, ale wchodzące w jego skład nieruchomości rolne zbył odpłatnie, czyli przeniósł własność, przed upływem 5 lat od chwili zniesienia współwłasności, pozostali współwłaściciele, którym przypadły spłaty niższe od należnych, mogą żądać od tegoż współwłaściciela wydania - proporcjonalnie do wielkości ich udziałów - korzyści uzyskanych z obniżenia spłat stosownie do przepisów o zwrocie bezpodstawnego wzbogacenia, chyba że celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenie tego gospodarstwa.

Współwłaściciel, który nie otrzymał gospodarstwa rolnego lub jego części, ale do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie rolnym mieszkał, to zachowuje on uprawnienia do dalszego zamieszkiwania w tym gospodarstwie w tym gospodarstwie - nie dłużej jednak niż przez pięć la, gdy zaś w chwili znoszenia współwłasności jest małoletni - nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie powyższym terminem nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy.

10. Zapis gospodarstwa rolnego

Definicja :

Spadkobierca może przez rozporządzenie testamentowe zobowiązać spadkodawcę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby ( art. 968 §1 KC )

Do dnia wejścia w życie noweli K.C z 1990 r. obowiązywała reguła, że skuteczność zapisu gosp. rolnego zależała przede wszystkim od spełnienia warunków, jakie były wymagane od osób powołanych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego z testamentu. Art.l065 K.C. wymagała aby zapis gosp. rolnego nie naruszał przepisów, które ograniczają podział gospodarstwa rolnego należącego do spadku. Niespełnienie któregoś z warunków powodowało bezskuteczność zapisu gosp. rolnego lub jego części , a przepisy ograniczające podział gospodarstwa rolnego miały wpływ tylko na wykonanie zapisu..

Art. 1067 ograniczał także wykonanie innego zapisu - spadkobierca mógł być obciążony innym zapisem, jeśli ten zapis nie stanowił nadmiernego obciążenia tego gospodarstwa-gdy tak się działo ulegał on stosownemu obciążeniu.

Art 1067 został zmieniony nowelą z 1990 r. :

-nowela zniosła ograniczenia w dziedziczenia testamentowym gosp. rolnych, co za tym idzie powołania, zapisobiorcy gosp. rolnego lub jego części;

-ogranicza wykonanie zapisu naruszającego przepisy dotyczące podziału gosp. rolnego w ten sposób, że przewiduje roszczenie o zamianę przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne

( świadczenie pieniężne przeznaczone w zamian za przeznaczony zapisobiorcy przedmiot zapisu powinno być ekwiwalentne do realnej wartości tego przedmiotu określone wg. Cen wolnorynkowych, brak porozumienia osób zainteresowanych obciążony zapisem spadkobiercy może żądać zmiany tego zapisu na świadczenie pieniężne w procesie cywilnym)

Art. 1067 ³¹² §1. Do zapisu, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne, stosuje się odpowiedni o przepis art. 216.

§ 2. Jeżeli wykonanie zapisu prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego lub wkładu gruntownego
w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne.

Art. 216.⁽⁹³⁾ § l. Wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do ich zgodnego porozumienia.

-ogranicza tylko wykonanie innego zapisu mającego za przedmiot świadczenie pieniężne. Do takiego zapisu należy stosować art. 216 K.C ,ograniczający wysokość spłat ustalonych w wyniku znoszenia współwłasności gospodarstwa rolnego;

Zgodnie z art. 1082 ustalenie zachowku następuje z uwzględnieniem przepisów szczególnych o dziedziczeniu gosp. rolnych, a także art. 216 K.C. jeżeli do spadku należy gospodarstwo rolne.

11. Dziedziczenie gospodarstw rolnych z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2001 roku

• Testamentowe od 1.10.1990 osoba powołana w testamencie nie musi spełniać warunków ( tj. od chwili wejścia w życie noweli K.C)

• Osoby prawne inne niż gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa mogą dziedziczyć tylko na podstawie testamentu

Gospodarstwo rolne z chwilą śmierci jego właściciela (użytkownika wieczystego, samoistnego posiadacza) przechodzi wraz z pozostałymi składnikami w drodze sukcesji uniwersalnej na spadkobierców zmarłego. Zmiana właściciela gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia stanowi zazwyczaj poważne zagrożenie dla jego bytu. Zawsze bowiem, gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden spadkobierca, pojawia się groźba podziału spadkowego gospodarstw rolnego.

Znane są dwa modele dziedziczenia gospodarstw rolnych

• Germański- ingerencja w dziedziczenie następuje na etapie otwarcia spadku, w celu ustalenia jednego spadkobiercy gospodarstwa rolnego, zawodowo najlepiej kwalifikowanego do przejęcia gospodarstwa. O losie spadkowego gospodarstwa przesądza otwarcie spadku, a nie dział spadku.

• Romański -ingerencja występuje dopiero na etapie działu spadku. Dochodzeniem do dziedziczenia rządzą reguły powszechnego prawa spadkowego. Dopiero szczególne uregulowania dotyczące działu spadku mają zapewnić wybór spadkobiercy.

W Polsce szczególny porządek dziedziczenia gospodarstw rolnych wprowadzono ustawią „O ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych " z 1963 r.

Następnie uregulowania te zostały przeniesione do kodeksu cywilnego (1964 r.) Polski model dziedziczenia obejmował elementy modelu germańskiego jak i romańskiego. Zakładał ingerencję w ustalenie praw do spadku jak i w dział spadku. Stan taki utrzymywał się do 13 lutego 2001 r. 14 lutego 2001 ogłoszono wyrok Trybunału Konstytucyjnego, uznający przepisy szczególne wpływające na ustalanie spadkobierców gosp. Rolnego dziedziczących z ustawy za niezgodne z Konstytucją RP.

W uzasadnieniu wyroku TK nie wyklucza istnienia szczególnego porządku dziedziczenia gosp. rolnych, o ile tylko będzie on realizował zasadę wyrażoną w art. 23 Konstytucji RP, że gospodarstwo rodzinne jest podstawa ustroju rolnego państwa.

Szczególny porządek dziedziczenia gosp. Rolnych jest ostatnia instytucja zmiany pokoleniowej w rolnictwie w tym znaczeniu, że ma on zastosowanie, gdy właściciel za życia nie rozporządził gosp. rolnym.

Żaden z przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych nie def. gosp. rolnego. Czyni to art.55³ k.c. Ani def. gosp. Rolnego, ani def. nieruchomości rolnej nie określa minimalnej powierzchni nieruchomości rolnej .Art. 1058 k.c. przesądza, że przepisy szczególne o dziedziczeniu gosp. rolnych stosuje się do gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1ha.

Wkład gruntowy ( def. ustawa z 16.09.1985r prawo spółdzielcze) - grunty oraz budynki lub ich części i inne urządzenia trwale z gruntem związane znajdujące się na tych gruntach w chwili ich wniesienia.

Majątek osoby zmarłej, należącej do spadku w rozumieniu art. 922 k.c. przechodzi na spadkobierców z chwilą jej śmierci (otwarcia spadku ) Przejście następuje z mocy prawa wg stanu z chwili otwarcia spadku. Zasada jest, że do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy ( odnosi się w szczególności do ustalenia praw do spadku). Do działu spadku stosuje się przepisy obowiązujące w chwili jego dokonania. Zasada stosowania prawa z chwili otwarcia spadku została naruszona między innymi przez szczególny porządek dziedziczenia gosp. Rolnych. Ustawodawca rozciągnął działanie przepisów szczególnych o dziedziczeniu gosp. rolnych nawet na spadki otwarte przed wejściem w życie K.C. Reżim prawny spadku obejmującego gospodarstwo rolne zależy zatem od daty jego otwarcia.

W wyroku z 31 stycznia 2001 r. TK uznał za sprzeczne z Konstytucją RP przepisy art.. 1059, 1060, 1062, 1063, 1064 i 1087 k.c. wpływające na ustalenie spadkobierców ustawowych spadku rolnego, otwartego począwszy od dnia ogłoszenia tegoż wyroku, co nastąpiło 14 lutego 2001 roku.

W praktyce wyrok TK oznacza, że o skutecznym dziedziczeniu gospodarstwa rolnego i/lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej , należącego do spadku otwartego po 13 lutego 2001 r., decyduje wyłącznie powołanie do spadku— spadkobierców spadku rolnego ustala się wyłącznie przy uwzględnieniu reguł powszechnego prawa spadkowego, czyli tak jak spadkobierców każdego innego spadku. Fakt, że do spadku należy gospod. rolne i/lub wkład w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, nie ma wpływu na ustalenie spadkobier­cy wypadku dziedziczenia ustawowego do ustalenia spadkobierców znajdą zastosowanie przede wszystkim przepisy art. 931-937 i 940 k.c. Wymienione przepisy powszechnego prawa spadkowego określają krąg spadkobierców ustawowych i reguły wyznaczające kolejność powołania do spadku.

Do spadków otwartych po 13 lutym 2001 r. mają zastosowanie przepisy ogólne regulujące spadkobranie. O skutecznym dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, należącego do spadku otwartego po 13 lutym 2001 r. decyduje wyłącznie powołanie do spadku

Do spadków otwartych przed 14 lutym 2001 r.( od 5 lipca 63r. Do 13 lutego 2001r.) nadal mają zastosowanie szczególne przepisy regulujące dziedziczenie gospodarstw.

Art.1058 k.c. określa granice powierzchniową po przekroczeniu której mają zastosowanie przepisy szczególne dotyczące dziedziczenia, tą granicą jest l h (gospodarstwa o mniejszej powierzchni są dziedziczone na zasadach ogólnych)

Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku (ograniczenia podmiotowe )

• stale pracują przy produkcji rolnej,

• mają przygotowanie zawodowe do produkcji rolnej,

• są małoletni bądź tez pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół,

• są trwale niezdolni do pracy,

Powyższe warunki są równorzędne i wystarczy spełnienie jednego z nich by być uprawnionym do dziedziczenia.

Ograniczenia przedmiotowe;

• dotyczą sprzedaży działu spadku

• zachowek

• zapis

Krąg spadkobierców do dziedziczenia jest identyczny jak przy dziedziczeniu ustawowym tj.:

• małżonek

• zstępni

• rodzice

• rodzeństwo

• zstępni rodzeństwa

Spośród tego kręgu do dziedziczenia są powołani spadkobiercy, którzy odpowiadają

warunkom określonym w art.l058k.c.. Jeżeli żaden ze spadkobierców nie odpowiada tym

warunkom gospodarstwo dziedziczą spadkodawcy ustawowi na zasadach ogólnych. W braku

powyższych spadkobierców dziedziczyć może Skarb Państwa.

Od generalnej zasady prawa spadkowego, że żyjący bliższy krewny wyłącza od dziedziczenia dalszego krewnego, KC wprowadza wyjątki np.: dziedziczenie tytułem szczególnego zastępstwa. Instytucja ta polega na tym, że dalszy krewny spełniający warunki do dziedziczenia gospodarstwa powołany jest do jego dziedziczenia, gdyż żyjący bliższy krewny nie odpowiada warunkom umożliwiającym dziedziczenie gospodarstwa. Tytułem szczególnego zastępstwa do dziedziczenia powołane są, wnuki i dalsi zstępni spadkodawcy oraz rodzeństwo spadkodawcy i zstępni rodzeństwa. Nie mogą dziedziczyć tytułem szczególnego następstwa rodzice spadkodawcy.

Art. 1062.

§ l. Rodzeństwo spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiada warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt l i 2, dziedziczy gospodarstwo rolne także wtedy, gdy zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art.1059 lub w art.1060.

§ 2. W granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt l i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w § l niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Art. 1063.

Jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia
z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.

Prawa do spadku stwierdza właściwy sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

W stwierdzeniu nabycia spadku wymienia się oprócz spadkodawców powołanych do spadku i ich udziały w spadku również spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz ich udziały w tym gospodarstwie także spadkobierców dziedziczących wkład gruntowy w Rolniczej spółdzielni produkcji i ich udział w tym wkładzie.

12. Podstawowe założenia systemu ubezpieczeń społecznych rolników

Ubezpieczenie społeczne stanowi system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywającym potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub, co najmniej w poważnej mierze, na zbiorowości osób do nich uprawnionych.

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników wprowadza wiele nowych rozwiązań. Bardziej zbliża to ubezpieczenie do ubezpieczenia pracowniczego. Wysokość świadczeń zależy tu od okresu opłacania składki a nie wielkości produkcji. Ustawa ta pełni funkcję socjalną. Odrywa ubezpieczenie od konstrukcji własnościowych, bo ubezpieczeniu podlega też posiadacz zależny gospodarstwa rolnego. Ustawa zbliża status rolnika i domownika.

W cel realizacji ubezpieczenia społecznego rolników ustawa powołała Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). KRUS jest jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej.

Zadania KRUS:

- działalność ubezpieczeniowa;

- zapobieganie wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym;

- pomoc ubezpieczonym w korzystaniu z różnych form rehabilitacji;

- udzielanie rolnikom informacji o umowach, jakie mogą być zawierane w związku z zamiarem zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej;

- inicjowanie i wspieranie rozwoju ubezpieczeń dla rolników i członków ich rodzin prowadzonych przez towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

Ponadto na podstawie odrębnych ustaw KRUS:

- wykonuje zadania w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego;

- wydaje zaświadczenia niezbędne do ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych;

- wypłaca renty strukturalne w rolnictwie przyznane przed 1 maja 2004 roku.

Prezes KRUS jest centralnym organem administracji rządowej, podległym ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego. Powołuje i odwołuje go - wyłonionego w drodze konkursu - Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Kadencja 5 lat.

Innymi podmiotami są: Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników oraz Fundusz Składkowy. Pierwotnie Rada Rolników miała być jedynie reprezentantem inwersu ogółu ubezpieczonych i świadczeniobiorców. Po nowelizacji w 1996 roku nabrała ona cech organu administracji publicznej. Poza kompetencjami charakterze opiniodawczym i kontrolnym uzyskała kompetencje stanowiące. Rada Rolników uczestniczy w akcie nadania statutu Funduszowi Składkowemu Ubezpieczenia Społecznego. Kadencja Rady 3 lata. Składa się z 25 członków. Co najmniej 15 członków powinno podlegać ubezpieczeniu w pełnym zakresie, a co najmniej 5 członków powinno pobierać emeryturę lub rentę z systemu rolniczego. Członków Rady powołuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego spośród kandydatów zgłoszonych przez społeczno - zawodowe organizacje rolników i związki zawodowe rolników indywidualnych ogólnokrajowym zasięgu po przeprowadzeniu konsultacji ze zgłaszającymi organizacjami.

Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego jest osobą prawną. Majątek Funduszu tworzy się ze składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz z innych źródeł określonych w statucie. Funkcję Zarządu Funduszu pełni z urzędu Prezes KRUS. Drugim organem jest Rada Nadzorcza Funduszu składająca się z 5 przedstawicieli Rady Rolników, 2 przedstawicieli wyznaczonych przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych przedstawiciela ministra właściwego do spraw rozwoju wsi.

W ubezpieczeniu społecznym rolników wyodrębnia się :

- ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie;

- ubezpieczenie emerytalno - rentowe.

Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie objęte jest solidarnością grupową. Są to świadczenia jednorazowe lub krótkookresowe. Należy więc wyeksponować elementy samorządności ubezpieczonych. Natomiast ubezpieczenie emerytalno - rentowe jest objęte solidarnością ogólnokrajową. Przybiera ono postać gwarancji państwa i powiązane jest ściśle z budżetem państwa, gdyż uzupełniająca dotacja budżetu państwa stanowi przeważający przychód funduszu emerytalno - rentowego ( ok. 90%).

Zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego rolników wyznaczony jest przez kilka elementów. Zależy on od rodzaju ubezpieczenia, od uznania danej działalności za działalność rolnicza, roli danej osoby w gospodarstwie rolnym a także od tego, czy działalność rolnicza jest jedynym źródłem utrzymania.

Ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu z mocy ustawy podlega:

- rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny;

- domownik tego rolnika, jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie przepisów o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim na wniosek obejmuje się innego rolnika lub domownika, jeżeli działalność rolnicza stanowi stałe źródło jego utrzymania, a także osobę, która - będąc rolnikiem - przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa rolnego do zalesienia na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Nie może jednak zostać ubezpieczony na wniosek - emeryt lub rencista, w stosunku do którego orzeczono niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Krąg osób podlegających ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu z mocy ustawy lub na wniosek został ustalony w sposób podobny jak w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim

W ustawowym ubezpieczeniu emerytalno - rentowym krąg osób ubezpieczonych obejmuje również:

- osobę pobierającą rentę strukturalną współfinansowaną ze środków Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji I Gwarancji Rolnej;

- małżonka tej osoby, jeżeli renta strukturalna, o której mowa wyżej, wypłacana jest wraz z dodatkiem na tego małżonka.

W ubezpieczeniu emerytalno - rentowym na wniosek krąg osób ubezpieczonych może obejmować również:

- rolnika lub domownika, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie;

- osobę, która podlega ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlega ubezpieczeniu emerytalno rentowemu przez okres co najmniej 50 kwartałów;

- osobę pobierającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową.

Możliwość ubezpieczenia na wniosek w ubezpieczeniu emerytalno - rentowym ograniczono jednak tylko do osób, które nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie maja ustalonego prawa do emerytury albo renty lub prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie przepisów o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczania społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Ubezpieczenie w systemie rolniczym może kontynuować jedynie taka osoba, która: spełnia jednocześnie następujące warunki:

- złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;

- jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub w dziale specjalnym;

- nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym;

- nie ma ustalonego prawa do emerytury albo renty lub prawa do zasiłku chorobowego
i świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie przepisów o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczania społecznego w razie choroby i macierzyństwa;

- kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów
z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza 2.528 zł (coroczna waloryzacja).

Wysokość składki w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim ustala Rada Rolników. Za każdego ubezpieczonego w zasadzie opłaca się składkę w równej wysokości. Wyjątkowo zostały potraktowane osoby ubezpieczone na swój wniosek, które jednocześnie podlegają innemu ubezpieczeniu - 1/3 składki. Natomiast rolnik lub domownik, który podlega temu ubezpieczeniu wyjątkowo opłaca składkę dwukrotnie wyższą niż inni.

W ubezpieczeniu emerytalno - rentowym również obowiązuje zasada, ze za każdego ubezpieczonego opłaca się składkę w równej wysokości. Składka emerytalna w ubezpieczeniu emerytalno - rentowym wynosi 30% emerytury podstawowej. Za ubezpieczonego wyjątkowo opłaca się składkę dwukrotnie wyższą.

Rolnik - pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa rolnego do zalesienia.

Domownik- osoba bliska rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Działalność rolnica- działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym produkcji ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej.

Gospodarstwo rolne - każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej.

13. Rodzaje świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników, przesłanki ich nabycia, zawieszenie prawa do świadczeń

Katalog świadczeń z UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO, CHOROBOWEGO
I MACIERZYŃSKIEGO obejmuje:

- jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej,

- zasiłek chorobowy,

- zasiłek macierzyński.

Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie obejmuje ochroną ubezpieczeniową skutki następujących zdarzeń: wypadek przy pracy rolniczej, rolnicza choroba zawodowa, choroba, urodzenie dziecka lub przyjęcie dziecka w wieku do roku na wychowanie.

Wypadek przy pracy rolniczej - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności:

1. na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub, w którym stale zamieszkuje, albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym lub

2. w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkt 1, albo w drodze powrotnej, lub

3. podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkt 1, zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności, lub

4. w drodze do miejsca wykonywania tych czynności, o których mowa w pkt 3, albo w drodze powrotnej.

Rolnicza choroba zawodowa - choroba, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym, jeżeli choroba ta jest objęta wykazem chorób zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie kodeksu pracy.

Ustawa nie definiuje pojęcia choroby.

Wysokość świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego jest ustalana w nawiązaniu do wysokości podstawowej emerytury rolniczej, przez którą rozumie się kwotę najniższej emerytury określoną w przepisach regulujących ubezpieczenie społeczne pracowników.

Jednorazowe odszkodowanie ustala się dla ubezpieczonego w wysokości proporcjonalnej do określonego procentowo stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Wysokość tego odszkodowania może określić minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, w uzgodnieniu z Radą Rolników w drodze rozporządzenia. Jeżeli tego nie zrobi to jednorazowe odszkodowanie wynosi 66% emerytury podstawowej za każdy procent stałego lun długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli ubezpieczony wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby jest niezdolny do samodzielnej egzystencji, odszkodowanie to powiększa się o kwotę równą jednorazowemu odszkodowaniu za dwudziestoprocentowy uszczerbek na zdrowiu. Wysokość jednorazowego odszkodowania przysługującego członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, ustalana jest w zależności od liczby uprawnionych i od charakteru więzi rodzinnej łączącej zmarłego ubezpieczonego z osobami uprawnionymi do świadczenia.

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek choroby jest niezdolny do pracy nieprzerwanie co najmniej przez 30 dni. Okoliczność ta powinna być stwierdzona przez lekarza, lekarza dentystę, felczera lub starszego felczera, upoważnionego przez ZUS na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zasiłek ten przysługuje za okres czasowej niezdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 180 dni. Jeżeli po 180 dniach ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy a dalsze leczenie i rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy, okres ten można przedłuża się na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie więcej jednak niż o dalsze 360 dni. Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres przebywania ubezpieczonego, na koszt Kasy, w zakładzie opieki zdrowotnej w celu rehabilitacji oraz po ustaniu ubezpieczenia. Wysokość zasiłku chorobowego może określić, w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Rady Rolników, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. Jeżeli tego nie uczyni, to zasiłek chorobowy wynosi jedną trzydziestą emerytury podstawowej za każdy dzień niezdolności do pracy.

Zasiłek macierzyński w wysokości trzyipółkrotnej emerytury podstawowej przysługuje z tytułu urodzenia dziecka, a także z tytułu przyjęcia dziecka w wieku do roku na wychowanie, jeżeli w tym czasie został złożony wniosek o przysposobienie. Jeżeli ubezpieczeniu podlegają oboje rodzice, zasiłek przysługuje im łącznie.

Świadczeniami z UBEZPIECZENIA EMERYTALNO - RENTOWEGO są:

- emerytura rolnicza lub renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy,

- renta rolnicza szkoleniowa,

- renta rodzinna,

- emerytura i renta z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin,

- dodatki do emerytur i rent,

- zasiłek pogrzebowy.

Emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:

1. osiągnął wiek emerytalny, kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat,

2. podlegał ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów z uwzględnieniem okresów zaliczanych

Nabycie prawa do emerytury o pięć lat wcześniej uwarunkowane jest dłuższym o 20 kwartałów okresem ubezpieczenia i zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej.

Do okresów ubezpieczenia zalicza się także okresy:

- podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych członków ich rodzin w latach 1983-1990,

- prowadzenie gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przed dniem 1 stycznia 1983,

- od których zależy prawo do emerytury w myśl przepisów emerytalnych w systemie pracowniczym.

Nabycie prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od krótszego okresu ubezpieczenia. Długość okresu zależy od tego, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, która jest podstawową przesłanką warunkującą nabycie prawa do renty, przy czym w razie niezdolności powstałej wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej wystarczy jakikolwiek okres ubezpieczenia.

Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Całkowita niezdolność może być trwała, jeżeli ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, lub okresowa jeżeli ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Powstanie całkowitej niezdolności do pracy winno przypadać na okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu lub okresów, które zalicza się okresów ubezpieczenia lub na okres 18 miesięcy od ustania tych okresów. Renta z tytułu niezdolności może być przyznana jako renta stała lub jako renta okresowa.

Renta rolnicza szkoleniowa jest świadczeniem, które ma pomóc ubezpieczonemu w zdobyciu umiejętności przydatnych do wykonywania pracy poza gospodarstwem rolnym. Renta rolnicza szkoleniowa przysługuje ubezpieczonemu spełniającemu warunki do uzyskania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na trwała całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Rentę tę przyznaje się na 6 miesięcy, a osobę, której rentę przyznano, Kasa kieruje do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu. Na wniosek starosty okres pobierania renty szkoleniowej ulega wydłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż do 36 miesięcy.

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny zmarłego:

- emeryta lub rencisty mającego ustalone prawo do emerytury albo renty rolniczej
z ubezpieczenia,

- ubezpieczonego, który w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy; przyjmuje się, że był on całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny zmarłego:

- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przez osiągnięciem pełnoletności - także w ramach rodziny zastępczej - wnuki, rodzeństwo i inne dzieci,

- małżonek (wdowa, wdowiec),

- rodzice - jeżeli spełniają warunki do uzyskania takiej renty w myśl przepisów emerytalnych.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która poniosła koszty pogrzebu po śmierci:

1. ubezpieczonego, nie wyłączając osoby podlegającej tylko ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu,

2. uprawnionego do emerytury lub renty z ubezpieczenia,

3. członka rodziny osoby, o której mowa w pkt 1 lub 2, pozostającego na jej utrzymaniu
   i spełniającego warunki do renty rodzinnej,

4. osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty
   z ubezpieczenia, lecz spełniała warunki do jej przyznania i pobierania.

Emerytura lub renta skalda się z części składkowej i części uzupełniającej. Część uzupełniająca stanowi zasadniczą część długookresowych świadczeń. Część składkową ustala się, przyjmując po 1% emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu. Część uzupełniająca stanowi 95% emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do obliczenia części składkowej jest mniejsza od 20; przy każdym pełnym roku od 20 lat część uzupełniająca zmniejsza się o 0,5% emerytury podstawowej. Część uzupełniająca nie może wynosić mniej niż 85% emerytury podstawowej, a suma części uzupełniającej i części składkowej nie może być mniejsza od emerytury podstawowej z wyjątkiem sytuacji, w której rolnik nabywa prawo do emerytury rolniczej w wieku o 5 lat niższym od wieku emerytalnego. Wówczas część uzupełniającą zmniejsza się o 25% emerytury podstawowej. Ustaloną w ten sposób część uzupełniającą zwiększa się o 5% emerytury podstawowej po upływie każdego roku dzielącego uprawnionego od wieku emerytalnego. Do emerytury lub renty rolniczej przysługują dodatki: pielęgnacyjny oraz z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 w wysokości 2% emerytury podstawowej za każdy rok takiej pracy.

Przepisy dotyczące częściowego zawieszenia wypłaty emerytury lub renty rolniczej maja stanowić bodziec do zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. Zawieszenie wypłaty nie dotyczy części składkowej. Wypłata części uzupełniającej ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. Jednak ustawodawca przewidział
w odniesieniu do tej reguły liczne wyjątki i złagodzenia, uwzględniając nietypowe i trudne sytuacje, w których znalazł się uprawniony do świadczenia (np., gdy prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie spełnia warunków do uzyskania tego świadczenia).

Za zaprzestanie działalności rolniczej uznaje się taka sytuację, gdy ani emeryt lub rencista, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego. Znamienny wyjątek uczyniono dla gruntów wydzierżawionych na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie niebędącej:

1. małżonkiem emeryta lub rencisty,

2. jego zstępnym lub pasierbem,

3. osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

4. małżonkiem osoby, o której mowa w pkt 2 lub 3.

Również wypłata renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej ulega zawieszeniu, jeżeli uprawniony prowadzi działalność rolniczą,

Nadto prawo do emerytury lub renty rolniczej ulega zawieszeniu na zasadach określonych w przepisach określonych w pracowniczym systemie emerytalnym. W takim przypadku nie zawiesza się jednak wypłaty części składkowej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy albo nadwyżki emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin ponad 95% emerytury podstawowej. Nie bierze się pod uwagę dochodów z działalności rolniczej.

14. Postępowanie w sprawach indywidualnych z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników

Prezes Kasy wydaje decyzje w sprawach:

1) podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpieczenia, a także wysokości należności

z tytułu składek na ubezpieczenie,

2) przedłużenia prawa do renty rolniczej szkoleniowej,

3) ustalenia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia i ich indywidualnego

4) zawieszenia prawa do świadczeń,

5) zawieszenia lub wstrzymania wypłaty świadczeń oraz wznowienia zawieszonej

lub wstrzymanej wypłaty,

6) zwrotu nienależnie pobranych świadczeń,

7) przyznania odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczeń,

8) potrącenia składek na ubezpieczenie lub innych należności ze świadczeń z

9) wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne, z zastrzeżeniem

10) o których mowa w art. 41a i 55.

Decyzje, o których mowa wyżej Prezes Kasy wydaje w sprawach spornych.

Prezes Kasy może upoważniać do wydawania decyzji w tych sprawach pracowników Kasy.

Ponadto Prezes Kasy i Prezes Zakładu mogą postanowić, że określone decyzje będą wydawane, z upoważnienia Prezesa Kasy

Od decyzji w sprawach, o których mowa wyżej ,a także w przypadku nie wydania decyzji przysługuje odwołanie do sądu w terminach i na zasadach określonych w przepisach KPC o postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Wniesienie odwołania do sądu od decyzji ustalającej podleganie ubezpieczeniu i obowiązek opłacania należności z tytułu składek na to ubezpieczenie nie wstrzymuje wykonania tej decyzji.

15. Charakter prawny i cechy konstrukcyjne umowy z następcą

Umowa z następcą jest swoistą, prawnorolną forma zmiany generacji w rolnictwie, uregulowana poza kodeksem cywilnym.

Według rolniczej ustawy ubezpieczeniowej przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego o co najmniej 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie.

Umowa ta została ukształtowana jako umowa zobowiązująca do przeniesienia własności i posiadania gospodarstwa rolnego. Do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron, tj. zawarcie umowy w celu wykonania umowy z następcą.. Zobowiązanie do zawarcia umowy wykonawczej ciąży na rolniku. Jest to więc umowa jednostronnie zobowiązująca. Szczegółowa klasyfikacja umowy z następcą budzi wiele wątpliwości zwłaszcza z uwagi na treść art. 91 ustawy, który odsyła, jeżeli z umowy z następcą nie wynika co innego, do odpowiedniego stosowania przepisów k.c. o umowie przedwstępnej. Odesłanie to wydaje się z punktu widzenia doprowadzenia do przeniesienia własności w wykonaniu umowy z następcą, niepotrzebne. Wszakże już z tej umowy, jako zobowiązującej, wynika możliwość domagania się zawarcia umowy przenoszącej własność. W umowie z następcą, w odróżnieniu od umowy przedwstępnej, oświadczenia woli stron są definitywne w chwili zawarcia umowy, z tym że w umowie przenoszącej własność strony mogą inaczej ukształtować dodatkowe świadczenia, czy wprowadzić nowe. Wreszcie regulacja mowy z następcą wskazuje termin zawarcia umowy wykonawczej (chwila nabycia prawa do emerytury lub renty), bez potrzeby sięgania do przepisów k.c. Nie wydaje się zatem zasadne utożsamianie tej umowy z umową przedwstępną. Regulacja prawna umowy z następcą, wprawdzie niepełna, jest wystarczająco szczegółowa, by wyodrębnić ją od innych umów zobowiązujących do przeniesienia własności. Określa ona w sposób swoisty elementy umowy z następcą, jak: strony, przedmiot i treść oraz jej rozwiązanie. Zatem umowa może być traktowana jako odrębny typ umowy nazwanej.

Umowa z następcą, a także umowa przenosząca własność gospodarstwa rolnego w wykonaniu tej pierwszej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Stronami umowy są rolnik oraz następca. Rolnik to osoba spełniająca wymogi przewidziane
w definicji legalnej oraz która uzyska w przyszłości prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej. Jest to osoba fizyczna zamieszkująca i prowadząca na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych. Następcą powinna być osoba młodsza od rolnika, o co najmniej 15 lat, o czym świadczy, że jest to osoba fizyczna. Ponadto osoba ta powinna z uwagi na stan zdrowia w stanie będzie podjąć prace w gospodarstwie. Następcą może być osoba zarówno z kręgu rodziny, jaki i tzw. osoba obca.

Przedmiotem umowy z następca jest zobowiązanie rolnika do przeniesienia własności (udziału we współwłasności) i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę. Natomiast przedmiotem zobowiązania nie jest świadczenie pracy przez następcę w gospodarstwie rolnika. Przedmiotem świadczenia jest gospodarstwo rolne.

Podstawowym obowiązkiem rolnika jest przeniesienie własności i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę z chwilą uzyskania emerytury lub renty, jeżeli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie. Przeniesienie własności może nastąpić także wcześniej. Z uwagi na cel zobowiązania wykluczone jest żądanie zapłaty ceny za gospodarstwo. Rolnik może oczywiście wymagać od następcy pracy w gospodarstwie rolnym do czasu uzyskania prawa do emerytury lub renty. Nie może on zwrócić się takim roszczeniem do sądu. Ponadto rolnik może się domagać realizacji świadczeń, do których zobowiązał się następca. Jeżeli rolnik przeniósł własność gospodarstwa rolnego na następcę przed nabyciem prawa do emerytury lub renty, a w umowie z następcą albo w umowie zawartej w celu jej wykonania nie postanowiono inaczej, to może on także żądać się od następcy świadczeń pieniężnych w takim zakresie, jak dla świadczeń dożywotnich, ale w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty.

Następcy przysługuje roszczenie o wykonanie umowy, tj. o zawarcie umowy przenoszącej własność i posiadanie gospodarstwa rolnego z chwilą nabycia przez rolnika prawa do emerytury lub renty. Może on dochodzić zawarcia tej umowy na drodze sądowej. Roszczenie to przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym ta umowa miała być zawarta.. Następcy przeciwko spadkobiercom rolnika przysługuje roszczenie o wykonanie umowy, jeżeli rolnik zmarł przed wykonaniem umowy z następcą, a następca ten pracował w jego gospodarstwie przez co najmniej 5 lat.

Ustawa przewiduje zarówno możliwość rozwiązania umowy z następcą (obligacyjnej) jak i umowy przenoszącej własność (rzeczowej) przez sąd i tylko na żądanie rolnika, a nie następcy. Sąd może rozwiązać umowę z następcą, jeżeli następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika, nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie lub postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy. Rozwiązanie umowy przenoszącej własność może nastąpić po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego, jeżeli następca uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, lub dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub przepisów prawa.

16. Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną

Warunki i tryb udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych określa rozporządzenie RM z 30 kwietnia 2004 roku.

Podmiotem, który może przekazać gospodarstwo rolne za renę strukturalna, jest rolnik, a więc - zgodnie z definicją - producent rolny będący osobą fizyczna prowadzącą na własny rachunek działalność rolnicza w gospodarstwie rolnym położonym na terytorium RP. Dalsze przepisy prowadzą także do wniosku, że przekazać gospodarstwo może tylko taki rolnik, który jest właścicielem (współwłaścicielem wraz z małżonkiem) gospodarstwa rolnego lub którego marzonej jest właścicielem takiego gospodarstwa. Rolnik może przekazać gospodarstwo rolne za rentę strukturalną, ale tylko wtedy gdy spełnia następujące warunki:

- ma ukończone 55 lat, lecz nie osiągnął wieku emerytalnego i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego, lub ubezpieczenia społecznego rolników,

- prowadził nieprzerwanie działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym w okresie co najmniej 10 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku o rentę strukturalną i przez okres co najmniej 5 lat podlegał ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu, określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,

- w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną podlegał ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu,

- wpisany został do ewidencji producentów, stanowiącej część krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności,

- nie ma zaległości z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Przedmiotem przekazania za rentę strukturalną jest gospodarstwo rolne. Rozporządzenie nie zawiera definicji tego gospodarstwa rolnego. Wymaga to odwołania się do innych uregulowań. Za gospodarstwo rolne należy uznać takie gospodarstwo, które służy do prowadzenia działalności rolniczej, przez co rozumie się produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym również produkcję materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego i reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, roślin ozdobniczych i grzybów uprawnych, sadownictwa, hodowlę i produkcję materiału zarodkowego ssaków, ptaków i owadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowlę zwierząt. Ponadto gospodarstwo to powinno obejmować użytki rolne o obszarze co najmniej 1 ha. Przedmiotem przekazania może być całe gospodarstwo rolne albo użytki rolne wchodzące w jego skład. (Tylko na następcę powinno być przekazane gospodarstwo rolne w całości). Z przekazywanego gospodarstwa rolnik może wyłączyć użytki rolne o powierzchni nieprzekraczającej 0,5 ha, z tym że działalność rolnicza prowadzona na tych użytkach będzie służyć wyłącznie zaspakajaniu potrzeb własnych uprawnionego oraz osób pozostających z nim we własnym gospodarstwie domowym.

Przekazanie gospodarstwa rolnego uważa się za spełniony, jeżeli:

1. zostały przekazane wszystkie użytki rolne wchodzące w skład tego gospodarstwa, będące zarówno przedmiotem odrębnej własności rolnika i jego małżonka, jak również przedmiotem ich współwłasności ( z możliwością wyłączenia 0,5 ha)

2. przekazanie nastąpiło:

1. przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz następcy, tj. osoby fizycznej, rozpoczynającej działalność rolniczą po raz pierwszy z dniem przejęcia gospodarstwa rolnego od producenta rolnego ubiegającego się o rentę strukturalną, która nie ukończyła 40 roku życia w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalna, albo

2. na powiększenie jednego lub kilku gospodarstw rolnych przez odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, lub

3. na powiększenie jednego lub kilku gospodarstw rolnych przez przekazanie wchodzących w skład gospodarstwa rolnego użytków rolnych w dzierżawę na podstawie zawartej na okres co najmniej 10 lat pisemnej umowy zgłoszonej do ewidencji gruntów budynków albo w formie aktu notarialnego.

Warunek przekazania uważa się za spełniony również jeżeli Agencja Nieruchomości Rolnych skorzystała z przysługującego jej prawa pierwokupu.

Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną może nastąpić w drodze umowy albo na podstawie decyzji Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych na wniosek właściciela gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego lub na wniosek jego małżonka. Umowne przekazanie może polegać na przeniesieniu własności gospodarstwa rolnego lub użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa albo wydzierżawieniu tych użytków. Umowa o przekazaniu gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną to każda umowa, która służy przekazaniu.

Umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego lub użytków rolnych wchodzących w skład może być zawarta z osobą fizyczną, osobą prawną oraz jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej. Osoba fizyczna powinna spełniać łącznie:

- jest rolnikiem młodszym niż rolnik przekazujący lub następcą,

- posiada kwalifikacje zawodowe przydatne do prowadzenia działalności rolniczej, a więc:

• wykształcenie rolnicze średnie lub wyższe,

• wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe lub tytuł kwalifikacyjny w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej i co najmniej trzyletni okres pracy w gospodarstwie rolnym,

• wykształcenie średnie lub wyższe na kierunku innym niż rolniczy i co najmniej trzyletni okres pracy w gospodarstwie rolnym,

• wykształcenie wyższe na kierunku innym niż rolniczy i ukończone studia podyplomowe w zakresie zwianym z rolnictwem,

• wykształcenie podstawowe lub zasadnicze zawodowe inne niż rolnicze i co najmniej pięcioletni okres pracy w gospodarstwie rolnym,

- nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego rolników,

- zobowiązuje się do prowadzenia działalności rolniczej na przejętych użytkach rolnych przez okres co najmniej 5 lat.

Nabywcą przekazywanego gospodarstwa może być zarówno osoba obca, jak i należąca do kręgu rodziny (z wyłączeniem małżonka). Ograniczenie dotyczy dzierżawcy. Nie może nim być zstępny, pasierb oraz osoba pozostająca z przekazującym we wspólnym gospodarstwie domowym, ani małżonek żadnej z nich.

Z kolei umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego może być zawarta z osobą prawną lub jednostką organizacyjna nieposiadającą osobowości prawnej, jeżeli działalność rolnicza należy do zakresu jej działania lub na cele ochrony przyrody w rozumieniu przepisów o ochronie przyrody, a w szczególności na tworzenie lub powiększenie parków narodowych lub rezerwatów przyrody.

Z każdą osoba fizyczna, osoba prawną albo jednostką organizacyjna nieposiadającą osobowości pranej może być zawarta umowa o przekazaniu z przeznaczeniem użytków rolnych do zalesienia, jeżeli użytki te zostały przeznaczone do zalesienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Rentę strukturalną przyznaje się tylko jednej osobie. Renta ta jest świadczeniem wypłacanym co miesiąc, przez okres nie dłuższy niż 10 lat. Jej wysokość stanowi 210 % najniżej emerytury. Może ona zostać zwiększona maksymalnie do 440 % kwoty najniżej emerytury. Jeżeli pobierający rentę strukturalną nabędzie prawo do emerytury z ubezpieczenia społecznego, zabezpieczenia emerytalnego lub zabezpieczenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego rolników, rentę strukturalna zmniejsza się o kwotę tej emerytury.

Postępowanie w sprawie przyznania renty strukturalnej jest wieloetapowe:

- wszczęcie na podstawie odpowiednio udokumentowanego pisemnego wniosku rolnika lub jego małżonka złożonego do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy kierownika biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.,

- decyzja o odmowie w przypadku nie spełnienia warunków lub postanowienie o spełnieniu warunków, które zawiera pouczenie o warunkach dotyczących formy, sposób i terminu przekazania gospodarstwa rolnego oraz zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej,

- decyzja o przyznaniu renty strukturalnej wydana według kolejności otrzymanych wniosków.

Renty strukturalne służą zmianom strukturalnym w rolnictwie. Wpływają zmianę generacji i odmłodzenie rolnictwa, na powiększenie obszaru gospodarstw rolnych i zwiększenie ich efektywności oraz na wyłącznie z produkcji gruntów słabych. Nadto maja funkcję socjalną, gdyż zabezpiecza potrzeby bytowe rolnika.

17. Dzierżawa gruntów rolnych (cywilnoprawna ochrona dzierżawcy)

Dzierżawa jest najbardziej rozpowszechnioną obligacyjna forma uzyskiwania przez producentów rolnych ziemi do swych gospodarstw.

Umowa dzierżawy- wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony Lu nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić ustalony w umowie czynsz. Umowa ta może byś zawarta na czas określonym max 30lat i nieokreślony powyżej 30lat

Czynsz może być określony w pieniądzach lub inny sposób.

W wyniku likwidacji państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa stał się właścicielem ponad 4,2 mln ha gruntów Rolnicy polscy nie byli w stanie wykupić ich w całości od państwa. Chcąc możliwie szybko znaleźć dala nich użytkowników, ówczesna Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa chętnie i na stosunkowo korzystnych warunkach oddawała w dzierżawę będące w jej dyspozycji państwowe grunty rolne. Spowodowało to rozszerzenie praktycznego stosowania przepisów o dzierżawie w stosunkach rolnych

Drugim czynnikiem, który wpłynął na rozszerzenie stosowania instytucji dzierżawy w rolnictwie, są przepisy ustawy z 20.12.1990 r. O ubezpieczeniu społecznym rolników ( oddanie przez rolnika gruntów w co najmniej 10letnią dzierżawę jako zaprzestanie przez niego działalności rolniczej)

W sposób istotny wpłynęły przepisy z 11.04.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego- daleko idące reformy ustawowego prawa pierwokupu dzierżawców nieruchomości rolnych

W rezultacie w pol. regulacji instytucji dzierżaw rolnych istnieje dwutorowość- z jednej strony istnieje stosunkowo mało rozbudowana regulacja kodeksowa, która ma zastosowanie do umów dzierżawy gruntów rolnych niewchodzących w skład Zasobu, oraz szczególna regulacja dzierżawy gruntów Zasobu.

Specyfikę stosunków dzierżawnych w rolnictwie uwzględnia wreszcie instytucja tzw. Dzierżawy bezczynszowej (art.708 k.c.) nie stanowi ona formy umowy dzierżawy. Nie może

Być utożsamiana z umową dzierżawy z art. 693§1 k.c., gdyż nie określa czynszu za używanie nieruchomości. Mimo nieokreślenia czynszu umowę dzierżawy bezczynszowej należy traktować jak czynność odpłatną. Osoba biorąca nieruchomość do użytkowania, mimo ze nie płaci czynszu, zwalnia jednakże osobę, do której ta nieruchomość należy, z obowiązku dokonania czeto dość poważnych płatności, co pośredni stanowi przysporzenie na jej rzecz.

Cywilnoprawna ochrona dzierżawcy :

• ochrona obligacyjna - art. 693 §2 k.c. przepis ten umożliwia określenie czynszu dzierżawnego w ułamkowej części pożytków lub świadczeniach innego rodzaju. Gdy wysokość czynszu określana jest w świadczeniach innych niż pieniądz bądź określona w części pożytków, ryzyko nieurodzaju bądź wynikające ze zmiany cen jest ponoszone przez obie strony stosunku dzierżawnego. W Polsce preferowany jest czynsz stały wyrażony w pieniądzu, w wartości nominalnej albo jako równowartość części dochodów uzyskiwanych w naturze.

Ochronę cywilnoprawną dzierżawcy znajdujemy również w art.700 k.c.„jeżeli wskutek okoliczności, za które dzierżawca odpowiedzialności nie ponosi i które nie dotyczą jego osoby, zwykły przychód z przedmiotu dzierżawy uległ znacznemu zmniejszeniu, dzierżawca może żądać obniżenia czynszu przypadającego na dany okres gospodarczy”

Trzecim elementem ochrony obligacyjnej jest przepis art. 664 § 1 k.c. który daje możliwość obniżenia czynszu najmu ze względu na stwierdzone wady rzeczy najętej. „Jeżeli rzecz najęta ma wady, które ograniczają jej przydatność do umówionego użytku, najemca może żądać odpowiedniego obniżenia czynszu za czas trwania wad". Art. Ten stosuje się analogicznie w przypadku dzierżawy

Do elementów ochrony cywilnoprawnej dzierżawcy można zaliczyć również art. 695 §1 k.c.- ochrona czasookresu dzierżawy „dzierżawę zawartą na czas dłuższy niż lat 30 poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nie oznaczony".

art. 695 § 2 k.c. - prawo pierwokupu dzierżawy. „Jeżeli dzierżawa nieruchomości rolnej była zawarta na okres dłuższy niż 3 lata lub trwała faktycznie przez okres, co najmniej 10 lat dzierżawcy przysługuje z mocy ustawy prawo pierwokupu w razie sprzedaży tej nieruchomości".

Kolejnym elementem ochrony obligacyjnej jest wydłużony okres wypowiedzenia zawarty w art. 704 k.c. „W braku odmiennej umowy dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku dzierżawnego, inną zaś dzierżawę na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego

• ochrona prawnorzeczowa dzierżawcy -oprócz ochrony obligacyjnej w przypadku dzierżawy mamy również do czynienia z ochroną prawnorzeczową dzierżawcy.

Dzierżawcy przysługuje taka ochrona jak posiadaczowi. Zgodnie z art. 336 k.c. „Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)".

W związku z tym dzierżawcy przysługuje ochrona posesoryjna chroniąca pewien stan faktyczny zwany posiadaniem. Zawarta jest ona w art. 344 k.c. „Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i zaniechanie naruszeń".

18. Zasady i tryb obrotu dzierżawnego nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa

Zasady dzierżawy gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa stanowią osobny tryb wydzierżawiania gruntów rolnych .

Zasady dzierżawy gruntów rolnych Zasobu znajdujemy w ustawie o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa , jak i w przepisach wykonawczych do tej ustawy

1. Pierwsza zasadniczą różnica między regulacja zawartą w k.c. a regulacja dzierżawy gruntów Zasobu dotyczy tryb zawarcia umowy ( obowiązkowe jest co do zasady uprzednie przeprowadzenie przetargu ofert pisemnych lub publicznego przetargu ustnego) przetarg jest obowiązkowym trybem zawarcia umowy dzierżawy.

2. Procedura ustalania dzierżawców ( istotne rozwiązania ):

• osobę dzierżawcy gruntów Zasobu można ustalić w formie przetargu ustnego bądź przetargu ofert. Przetarg ten może być nieograniczony, otwarty dla wszystkich kandydatów (zarówno osób fizycznych, jak i prawnych).Agencja może nadać przetargowi charakter przetargu ograniczonego, to znaczy mogą w nim uczestniczyć jedynie kategorie osób wymienionych w art. 29 ust.3b ustawy

• Agencja może odwołać przetarg już ogłoszony; także zatwierdzenia przetargu dokonuje arbitralnie Agencja

• odstąpienie przez ustawodawcę od wysokości oferowa­nego czynszu dzierżawnego jako jedynego kryterium decydującego o wyborze kandydata na dzierżawcę i uzupełnienie go oceną gwarancji, jakie daje kandydat. jeśli chodzi o prawidłowe zagospodarowanie dzierżawionych gruntów. Agencja ma mianowicie prawo żądać, by kandydat na dzierżawcę zgłaszający się do przetargu przedstawił w swej ofercie koncepcję prowadzenia działalności gos­podarczej na wydzierżawionej nieruchomości wraz z informacją o sytuacji finan­sowej oferenta umożliwiającej należyte prowadzenie tej działalności. Ponadto nawet najwyższa oferta czynszu nie powinna zostać uznana przez Agencję za najkorzystniejszą, a w konsekwencji wygrywającą przetarg, jeśli sytuacja finan­sowa uczestnika przetargu nie gwarantuje należytego prowadzenia działalności j gospodarczej na dzierżawionej nieruchomości

Trybu nie stosuje się gdy (najważniejsze wyjątki):

• dotychczasowy dzierżawca składa Agencji, najpóźniej trzy miesiące przed zakończeniem dzierżawy, oświadczenie o zamiarze dalszego dzierżawienia nieruchomości. Jeżeli w ciągu miesiąca od złożenia oświadczenia o zamiarze kon­tynuowania dzierżawy dotychczasowy dzierżawca nie uzgodni z Agencją nowych warunków dzierżawy (z tym że nowo uzgodniony czynsz nie może być niższy od dotychczasowego), jego oświadczenie nie wywołuje skutków prawnych i za­warcie umowy dzierżawy powinno być obowiązkowo poprzedzone przetargiem;

• nieruchomość jest wydzierżawiana jednoosobowej spółce utworzonej pnę Agencję;

• przedmiotem dzierżawy jest nieruchomość Zasobu wchodząca w skład gosp. rolnego , które dotychczas było oddane administratorowi , o dzierżawę której ubiega się spółka obejmująca co najmniej 50% pracowników gospodarstwa ( co najmniej 20% udziałów lub akcji w spółce zostało objętych przez pracowników gosp. Lub administratora) spółka ma 6 m-cy na zawarcie umowy dzierżawy, jeśli nie zawrze przetarg staje się obowiązkowy

Czynsz dzierżawny

Czynsz: sztywno określona suma pieniężna, bądź jako równowartość pieniężna odpowiedniej ilości pszenicy. Czynsz ustalony w pieniądzach podlega waloryzacji,

Zwolnienie z czynszu:

Agencja może zwolnić z czynszu:

1. na okres 3 pierwszych lat jeżeli dzierżawione użytki leżały odłogiem przez okres co najmniej roku,

2. na okres max 5 lat jeżeli przemawia za tym zły stan przedmiotu dzierżawy lub gdy dzierżawca podejmie inwestycje tworzące nowe miejsca pracy,

Nie pobiera się w ogóle czynszu za użytki rolne klasy VI,

Agencja Nieruchomości Rolnych może rozłożyć na raty lub umorzyć należności z tytułu czynszu jeżeli:

• Agencja ustali, że w wyniku zapłaty czynszu dzierżawca nie będzie dysponował środkami wystarczającymi do prowadzenia produkcji rolnej albo spowoduje to konieczność zwalniania pracowników,

• Agencja może uznać, że sytuacja, w której bez swojej winy znalazł się dzierżawca, prowadzi do takiego obniżenia przychodu z rzeczy, że umorzenie lub obniżka są uzasadnione,

• Z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia połączone jest z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy (art. 357 k.c.)

Dzierżawcy nie przysługuje ustawowe prawo pierwokupu gruntów Zasobu, mimo że spełnia ustawowe przesłanki nabycia takiego prawa.

Agencja ma prawo skutecznego, wcześniejszego wypowiedzenia dzierżawy gruntów Zasobu, wbrew woli dzierżawcy, także gdyby dzierżawa zawarta była na czas oznaczony. Możliwość taka powstaje, gdy celem wypowiedzenia jest wyłączenie z dzierżawy części lub całości dzierżawionej nieruchomości , która została przeznaczona w planie zagospodarowania przestrzennego na cele publiczne.

Istotnym novum wprowadzonym do obrotu dzierżawnego jest nieznany k.c. rodzaj umowy, którą potocznie nazywa się rolniczym leasingiem, leasingiem mienia wchodzącego w skład Zasobu. Dzierżawca takiego mienia może uzyskać w umowie zapewnienie Agencji ze przysługuje mu prawa kupna dzierżawionego mienia najpóźniej z upływem okresu na jaki została umowa zawarta.

19. Zasady sprzedaży nieruchomości rolnych (i ich części składowych) z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa

Sprzedaż nieruchomości jest cywilnoprawną formą dysponowania Zasobem Własności Rolnej SP. Sprzedaż nieruchomości państwowych prowadzi Agencja Własności Rolnej Skarbu państwa lub upoważniony przez nią w drodze umowy zlecenia inny podmiot, w tym gmina.

Do sprzedaży własności rolnej SP mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Gdy chodzi o tryb sprzedaży nieruchomości należy wyróżnić

1. sprzedaż bez przetargu

2. sprzedaż w trybie przetargowym, w formie:

1. przetargu ustnego, nieograniczonego lub ograniczonego

2. przetargu ofert, nieograniczonego lub ograniczonego

Sprzedaż nieruchomości rolnej przez Agencję może nastąpić jeżeli w wyniku tej sprzedaży łączna powierzchnia użytków rolnych będących własnością (współwłasnością) nabywcy nie przekracza 500ha.

Tryb sprzedaży nieruchomości państwowych jest zróżnicowany w zależności od tego czy jej przedmiotem są grunty (budynki) w stosunku, do których określonym podmiotom przysługują szczególne uprawnienia zakupu, czy też sprzedaż odbywa się wg. Ogólnie stosowanych reguł przetargowych. Dla nieruchomości będących przedmiotem sprzedaży agencja sporządza wykaz, ogłoszony w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości na okres 14 dni przed ogłoszeniem przetargu.

Wykaz ten zawiera:

1. Oznaczenie i powierzchnię nieruchomości wg. Danych z ewidencji gruntów.

2. Rodzaj użytków i ich klasy.

3. Oznaczenie księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości.

4. Opis budynków i innych składników majątkowych przeznaczonych do sprzedania.

Informację o zamiarze sprzedaży nieruchomości, której wartość szacunkowa przekracza równowartość dziesięciu tysięcy kwintali żyta, ustaloną stosownie do przepisów o podatku rolnym, agencja ogłasza w prasie o zasięgu, co najmniej wojewódzkim.

Ustawa konstruuje instytucję pierwszeństwa w nabywaniu nieruchomości po cenie ustalonej w sposób określony w ustawie.

Pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości przysługuje:

1. Byłemu właścicielowi lub jego spadkobiercą, jeżeli nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa przed 1 stycznia 1992r.

2. Spółdzielni produkcji rolnej władającej faktycznie zbywaną nieruchomością, do której użytkowanie ustanowione na rzecz tej spółdzielni wygasło na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy z końcem 1993r.

3. Dzierżawcy zbywanej nieruchomości, jeżeli dzierżawa trwała faktycznie przez okres, co najmniej trzech lat.

Pierwszeństwo polega na tym, że pewne określone w ustawie kategorie osób mogą nabyć, z pominięciem innych kandydatów, kandydatów tym samym normalnej drogi przetargowej, nieruchomość należącą do Skarbu Państwa. Konstrukcja pierwszeństwa rodzi roszczenie uprawnionego do zawarcia umowy, a zatem dokonania przez Agencję czynności prawnej z naruszeniem pierwszeństwa powoduje bezskuteczność względną tej czynności prawnej art. 59 k.c.

Podstawową formą sprzedaży jest sprzedaż w trybie publicznego przetargu ustnego (licytacja), w ramach, którego mamy do czynienia z nieskrępowaną grą rynkową. Nabywcą nieruchomości jest osoba płacąca najwyższą cenę za kupowane grunty, z pominięciem kryteriów produkcyjnych związanych z możliwością właściwego zagospodarowania nabytych gruntów.

W przypadkach uzasadnionych względami gospodarczymi (art. 29 ust. 3) można ustalić osobę nabywcy na podstawie przetargu ofert pisemnych w ramach, którego określić można wymagania, jakim powinna odpowiadać oferta. Nadto w razie zgłoszenia kilku równorzędnych ofert nabycia, pierwszeństwo ma osoba podlegająca przepisom o ubezpieczeniach społecznych rolników oraz pracownik i spółka pracowników zlikwidowanego PPGR nabywający nieruchomość rolną w celu powiększenia albo utworzenia gospodarstwa rolnego. Jeżeli więcej niż jednemu oferentowi przysługuje pierwszeństwo, nabywcę ustala się dokonując wyboru tego spośród oferentów, który daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa. Jeżeli z nieruchomością będącą przedmiotem przetargu związane są miejsca pracy na terenie gminy uznanej na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za zagrożoną szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, w razie złożenia równorzędnych ofert, nabywcę ustala się dokonując wyboru tego spośród oferentów, który gwarantuje zorganizowanie największej liczby miejsc pracy i utrzymanie ich przez okres co najmniej pięciu lat.

Agencja może również ogłosić przetarg ograniczony do pewnych kategorii nabywców (art. 29 ust. 3b pkt. 1 - 7) są to m.in.:

1. Pracownicy likwidowanych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej zamierzający utworzyć gospodarstwo rolne o powierzchni nie większej niż określone w pkt. 1,

2. Spółki utworzone przez pracowników zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej,

3. Osoby spełniające warunki do objęcia programem osadnictwa rolniczego,

4. Repatrianci w rozumieniu przepisów o obywatelstwie polskim przybyli do Rzeczypospolitej Polskiej nie wcześniej niż 6 lat przed dniem przetargu,

5. Rolnicy, którzy po dniu 31 XII 1991r sprzedali Skarbowi Państwa nieruchomości niezbędne na cele publiczne,

6. Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych postawionych w stan likwidacji lub upadłości zamierzający utworzyć własne gospodarstwo rolne o powierzchni nie większej niż określona w pkt. 1.

Cenę nieruchomości ustala się w wysokości nie niższej niż wartość tej nieruchomości określona przy zastosowaniu sposobów jej ustalenia przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami. Cenę nieruchomości rolnej można również ustalić w wysokości nie niższej niż suma wartości gruntu określona z uwzględnieniem zmian stawek szacunkowych 1 ha gruntu oraz ceny 100 kg żyta, ustalonej stosownie do przepisów o podatku rolnym. Ustalenie wartości gruntu w tym przypadku może nastąpić bez udziału rzeczoznawcy majątkowego.

Cenę sprzedaży nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków obniża się jednak nie więcej niż o 50%.

Agencja może rozłożyć spłatę należności na raty z zastosowaniem oprocentowania. Jeżeli należność pieniężna została ustalona w umowie według innego miernika wartości niż pieniądz Agencja nie stosuje oprocentowania.

20. Grupy producentów rolnych i ich związki

Grupy producentów stanowią preferowaną formę gospodarowania , której celem jest poprawa efektywności i towarowości produkcji określonego produktu lub grupy produktów rolnych

Mogą ją utworzyć :

-os. fizyczne,

-jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

-os. prawne prowadzące gosp. rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub prowadzące działalność w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej.

Cel:

-dostosowanie produkcji rolnej do warunków rynków

-poprawa efektywności gospodarowania, planowania produkcji ze szczególnym uwzględnieniem jej ilości i jakości, koncentracji podaży

-organizowanie sprzedaży produktów rolnych

-ochrona środowiska naturalnego

Grupa producentów rolnych prowadzi działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawną, pod warunkiem :

1) została utworzona przez producentów jednego produktu rolnego lub produktów objętych wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia,

2) działa na podstawie aktu założycielskiego, statutu lub umowy, które winny spełniać wymogi określone ustawą,

3) składa się z członków, udziałowców lub akcjonariuszy (zwanych członkami grupy), z których żaden nie może mieć więcej niż 20% głosów na w zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników,

4) przychody ze sprzedaży produktów lub grup produktów wytworzonych w gospodarstwach członków grupy stanowią więcej niż połowę przychodów ze sprzedaży produktów lub grup produktów, dla których grupa została utworzona

5) określi obowiązujące członków grupy zasady produkcji, w tym do jakości i ilości produktów lub grup produktów oraz sposoby przygotowywania produktów do sprzedaży.

Grupy producentów rolnych podlegają rejestracji- marszałek woj. właściwy ze względu na siedzibę grupy stwierdza w drodze decyzji adm. spełnienie przez grupę warunków określonych przepisami pr .i dokonuje wpisu do rejestru grup. Jeśli grupa przestaje spełniać warunki określone prawem, marszałek woj. Wydaje decyzje o stwierdzeniu zaprzestania spełniania przez grupę warunków ustawowych i skreśleniu jej z rejestru grup.

Marszałek woj. sprawuje nadzór nad działalnością grupy (przeprowadza kontrole w zakresie spełniania przez grupę wymogów warunkujących uzyskanie statusu prawnego grupy producentów oraz warunków dotyczących minimalnej rocznej wielkości produkcji towarowej oraz minimalnej liczby członków grupy producentów)

Grupy producentów rolnych danego produktu lub grupy produktów mogą organizować się w związki grup producentów w celu reprezentowania swoich interesów.

Zgodnie z art. 15 ustawy ( z 18.06.2004r ) związek może zostać utworzony:

1) przez grupy producentów rolnych jednego produktu lub grup produktów, przy czym grupy producentów nie są członkami innego związku grup produ­centów tych samych produktów lub grup produktów;

2) do realizacji w szczególności następujących celów:

1. organizowania i koordynowania zaopatrzenia w środki produkcji.

2. organizacji i koordynacji zbywania produktów lub grupy produktów będących przedmiotem działalności gospodarczej grup,

3. przechowywania i przygotowywania do obrotu produktów oraz ich wstępnego przetwarzania.

4. reprezentowania zrzeszonych grup wobec organów samorządowych i organów administracji rządowej.

5. promowania efektywnych metod produkcji i jakości oraz dostosowują produkcji do wymogów rynku przez informowanie oraz doradzie grupom i ich członkom.

6. promowania technologii produkcji korzystnych dla środowiska,

7. prowadzenia analiz rynku oraz szkolenia producentów,

8. prowadzenia- za zgodą grup. ich obsługi prawnej i księgowej.

Grupy producentów korzystają z publicznej pomocy finansowej. Zakres i formy tej pomocy są zróżnicowane w zależności od tego, kiedy grupa producentów została wpisana do rejestru grup producentów. Otrzymują pomoc finansową na złożenie i wsparcie ich działalności administracyjnej w okresie 5 lat od dnia wydania decyzji stwierdzającej przez grupę warunków określonych w ustawie.

21. Spółdzielnie rolnicze (rodzaje, członkostwo, powstanie, likwidacja)

Obowiązujące prawo spółdzielcze wyróżnia dwie kategorie spółdzielni produkcji rolnej:

1. Rolnicze spółdzielnie produkcyjne,

2. Inne spółdzielnie zajmujące się produkcją rolną.

Podstawowym aktem prawnym regulującym system organizacyjno - prawny spółdzielczości, w tym i rolniczej spółdzielczości produkcyjnej jest ustawa -Prawo Spółdzielcze.

Przedmiotem działalności Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych jest prowadzenie wspólnego gospodarstwa rolnego oraz działalności na rzecz indywidualnych gospodarstw rolnych członków. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna może prowadzić inną działalność gospodarczą.

Członkami spółdzielni mogą być rolnicy będący:

1. Właścicielami lub posiadaczami samoistnymi gruntów rolnych,

2. Dzierżawcami, użytkownikami lub innymi posiadaczami zależnymi gruntów rolnych,

3. Członkami spółdzielni mogą być również inne osoby mające kwalifikacje przydatne do pracy w spółdzielni.

Postawą prowadzenie gospodarstwa r.s.p jest osobista praca członków spółdzielni. Członkowie posiadający grunty rolne obowiązanie są wnieść je, w całości lub części, jako wkład do spółdzielni, jeżeli statut tak przewiduje. Wkłady gruntowe mogą być wnoszone na własność spółdzielni lub do korzystania z nich przez spółdzielnie na podstawie innego stosunku prawnego W praktyce wkłady gruntowe są wkładami wnoszonymi do użytkowania, które jest ograniczonym pr. Rzeczowym. Wniesienie wkładu gruntowego do spółdzielni nie pozbawia członka-właściciela gruntu możliwości rozporządzenia tym gruntem zarówno aktami między żyjącymi jak i na wypadek śmierci. W razie odpłatnego przeniesienia własności wkładu gruntowego spółdzielni przysługuje prawo pierwokupu.

Wniesiony do spółdzielni wkład gruntowy może być przez członka wycofany dopiero po ustaniu członkostwa. A także termin wycofania wkładu gruntowego i dokonania przez strony ostatecznych z tego tytułu rozliczeń w przypadku ustania członkostwa z jakichkolwiek przyczyn. . Przy wycofaniu wkładu gruntowego obowiązuje zasada, że członek wycofujący swój wkład otrzymuje ten sam grunt który wniósł, jeżeli potrzeby gospodarki wspólnej nie stoją temu na przeszko­dzie. W przeciwnym wypadku otrzymuje równoważny grunt — z uwzględ­nieniem interesów obu stron, a w przypadku różnic w obszarze lub wartości użytkowej zwracanych gruntów następuje rozliczenie według cen rynkowych z dnia rozliczenia (art. 148 ustawy).

Powstanie

Bezpośrednią podstawę prawną działalności spółdzielni stanowi statut, którego postanowienia określają w sposób zindywidualizowany zasady funkcjonowania konkretnej spółdzielni.

Osoby zamierzające założyć spółdzielnię (założyciele) uchwalają statut spółdzielni potwierdzając podpisem jego przyjęcie. Dokonują wyboru organów spółdzielni, których wybór należy w myśl statutu do kompetencji walnego zgromadzenia lub komisji organizacyjnej w składzie, co najmniej 3-ch osób.

W spółdzielni produkcji rolnej liczba założycieli - osób fizycznych nie może być mniejsza od pięciu. Spółdzielnia podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą wpisania do KRS nabywa osobowość prawną a więc wpis do KRS jest czynnością konstytutywną.

Za czynności dokonane w interesie spółdzielni przed zarejestrowaniem, osoby działające do chwili zarejestrowania spółdzielni odpowiadają wobec osób trzecich solidarnie. Za zobowiązania wynikające z tych czynności spółdzielnia odpowiada po jej zarejestrowaniu tak jak za zaciągnięte przez siebie, jednakże osoby działające przed zarejestrowaniem spółdzielni odpowiadają wobec niej według przepisów prawa cywilnego.

Warunkiem przyjęcia na członka spółdzielni jest deklaracja członkowska złożona w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Deklaracja powinna zawierać imię i nazwisko kandydata oraz miejsce zamieszkania a jeżeli przystępującym jest osoba prawna jej nazwę i siedzibę, ilość zadeklarowanych udziałów, dane dotyczące wkładów, jeżeli statut przewiduje ich wnoszenie a także inne dane przewidziane w statucie.

Założyciele spółdzielni, którzy podpisali statut, stają się członkami spółdzielni z chwilą jej zarejestrowania. Przystępujący do spółdzielni po jej zarejestrowaniu stają się członkami spółdzielni z chwilą ich przyjęcia przez spółdzielnię.

Spółdzielnia przechodzi w stan likwidacji:

• Z upływem okresu, na który w myśl statutu spółdzielnię powołano,

• W skutek zmniejszenia się liczby członków poniżej ustalonej w statucie lub ustawie, jeżeli spółdzielni w terminie jednego roku nie zwiększy liczby członków do wymaganej wielkości,

• Wskutek zgodnych uchwał walnych zgromadzeń zapadłych większością 3/4 głosów na dwóch kolejno po sobie następujących walnych zgromadzeniach, w odstępie co najmniej dwóch tygodni,

• Jeżeli zarząd spółdzielni (likwidator) zgłosi do KRS otwarcie likwidacji spółdzielni i zawiadomi o tym właściwy związek rewizyjny. Związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona może podjąć uchwałę o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji, jeżeli:

• Działalność spółdzielni wykazuje rażące i uporczywe naruszenie prawa lub postanowień statutu,

• Spółdzielnia została zarejestrowana z naruszeniem prawa,

• Spółdzielnia co najmniej od roku nie prowadzi działalności gospodarczej. Jeżeli spółdzielnia nie rozpoczęła działalności gospodarczej w ciągu roku od dnia jej rejestracji i nie posiada majątku, może ulec wykreśleniu z KRS na wniosek związku rewizyjnego.

Likwidator powinien niezwłocznie po wyznaczeniu go:

1. Zgłosić do KRS wniosek o wpisanie otwarcia likwidacji spółdzielni,

2. Powiadomić banki finansujące spółdzielnię oraz organy finansowe o otwarciu likwidacji spółdzielni,

3. Ogłosić w „Monitorze Spółdzielczym" zawiadomienie o otwarciu likwidacji spółdzielni i wezwać wierzycieli do zgłaszania wierzytelności w terminie 3-ch miesięcy od dnia tego zgłoszenia,

4. Przystąpić do sporządzenia sprawozdania finansowego na dzień otwarcia likwidacji oraz listy zobowiązań spółdzielni,

5. Sporządzić plan finansowy likwidacji i plan zaspokojenia zobowiązań spółdzielni, o odmowie zaspokojenia zgłoszonych wierzytelności likwidator powinien zawiadomić wierzyciela na piśmie w terminie 4 tygodni od dnia zgłoszenia wierzytelności. Uznanie przez likwidatora wierzytelności przerywa bieg przedawnienia i terminu zawitego, jeżeli zostało dokonane na piśmie.

22. Użytkowanie wkładu gruntowego w spółdzielni produkcji rolnej

Wkłady w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, służące zapewnieniu materialnych czynników produkcji dla działalności zespołowego gospodarstwa rolnego , mają charakter wkładów gruntowych lub pieniężnych.

W przypadku gospodarki finansowej rolniczych spółdzielni mamy do czynienia ze specyficznym ujęciem wyniku finansowego (dochód rolniczy) a także ze szczególnymi regułami opodatkowania działalności gospodarczej R S P.

Dochód ogólny RSP stanowi różnicę między przychodem uzyskanym w danym roku obrachunkowym z produkcji i usług oraz zysków nadzwyczajnych, a sumą poniesionych kosztów na tę działalność, pomniejszoną o straty nadzwyczajne i należne podatki oraz powiększoną lub pomniejszoną o różnicę wartości zapasów między stanem na koniec roku obrachunkowego a stanem na początek tego roku. Dochód ogólny RSP podlega podziałowi na odpowiednie fundusze spółdzielni. Część dochodu ogólnego powstała po dokonaniu odpisów na fundusze, stanowi dochód podzielny, podlegający podziałowi pomiędzy członków spółdzielni i domowników z tytułu ich pracy oraz innych tytułów przewidzianych w statucie.

Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna tworzy następujące zasadnicze fundusze własne:

1. Fundusz udziałowy powstający z wpłat udziałów członkowskich,

2. Fundusz zasobowy powstający z wpłacanego przez członków wpisowego, części dochodu ogólnego oraz wartości majątkowych otrzymanych nieodpłatnie.

Spółdzielnia tworzy także inne fundusze własne przewidziane w odrębnych przepisach oraz jej statucie.

Do rolniczych spółdzielni produkcyjnych mają także zastosowanie przepisy o waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach. Działalność gospodarcza spółdzielni produkcyjnych podlega opodatkowaniu wg. zasad ogólnych. Z tytułu działalności rolniczej RSP jest podatnikiem podatku rolnego. Przychody z działalności rolniczej, z wyjątkiem dochodów z działów specjalnych, nie są objęte podatkiem dochodowym. Jeżeli spółdzielnia obok działalności rolniczej, wykonuje inną działalność gospodarczą, to przychody z tej działalności podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Podstawą prowadzenia gospodarstwa RSP jest osobista praca członków spółdzielni, nadto członkowie posiadający grunty rolne obowiązani są wnieść je w całości lub części jako wkład do spółdzielni, jeżeli statut tak stanowi.

Statut RSP może przewidywać, że członek spółdzielni posiadający grunty rolne jest obowiązany wnieść je w całości lub części jako wkład do spółdzielni. Wkłady gruntowe mogą być wnoszone w zależności od postanowień statutu - bądź na własność spółdzielni albo do korzystania z nich przez spółdzielnię na podstawie innego stosunku prawnego. W praktyce RSP, w większości wkłady wnoszone są do użytkowania.

Użytkowanie to wykazuje pewne cechy specyficzne. Statut RSP może postanawiać, że gdy wymaga tego prawidłowe wykonywanie zadań spółdzielni - przysługuje jej uprawnienie do zmiany przeznaczenia wkładów gruntowych oraz uprawnienie do naruszenia ich substancji (art. 278 k.c.).

Budynki i inne urządzenia wznoszone przez RSP na gruncie stanowiącym wkład gruntowy stają się jej własnością, to samo dotyczy drzew i innych roślin zasadzonych lub zasianych przez spółdzielnię. W razie wygaśnięcia użytkowania gruntu działka, na której znajdują się budynki lub urządzenia będące własnością spółdzielni może być przejęta na własność przez spółdzielnię. Wniesienie wkładu gruntowego do użytkowania spółdzielni nie pozbawia członka - właściciela gruntu możliwości rozporządzania tym gruntem zarówno intern vivos jak i mortis causa. W razie odpłatnego przeniesienia własności wkładu gruntowego i spółdzielni przysługuje prawo pierwokupu.

Oprócz gruntów wniesionych do spółdzielni jako wkład członkowski r.s.p. może użytkować:

• grunty państwowe,

• grunty stanowiące własność spółdzielni.

• grunty osób trzecich, uzyskane np. na podstawie umowy dzierżawy.

Dla potrzeb prowadzenia wspólnego gospodarstwa rolnego, oprócz wkładów gruntowych statut r.s.p. może zobowiązywać członków do wniesienia okreś­lonego wkładu pieniężnego. Na poczet wkładu pieniężnego spółdzielnia może także przyjść środki produkcji, np. inwentarz żywy. paszę, materiał siewny., maszyny i urządzenia przydatne we wspólnym gospodarstwie .Ponieważ wkład pieniężny ma charakter wkładu zwrotnego zarówno środki pieniężne, jak i środki produkcji wniesione na poczet tego wkładu są przeliczane według zasad określonych w statucie; zwrot wkładu pieniężnego następuje w gotówce, przy uwzględnieniu statutowych zasad przeliczania. Wkład pieniężny jest oprocentowany. Wysokość oprocentowania określa statut RSP. Wypłata odsetek od wkładu pieniężnego następuje raz w roku, w terminie wskazanym w statucie.

23. Izby rolnicze (zadania, zasady działania izb, organy izby, reprezentacja krajowa izb, nadzór nad izbami)

Izby rolnicze są podstawową formą prawną reprezentacji rolników o obligatoryjnym charakterze, stanowiące prawno - organizacyjny model samorządu rolniczego. Samorząd rolniczy jest najdobitniejszym potwierdzeniem istnienia zawodu rolnika. Izby rolnicze są wyposażone w osobowość prawną, działają na obszarze województwa i zrzeszają osoby fizyczne i prawne będące podatnikami podatku rolnego lub podatku dochodowego
z działów specjalnych produkcji rolnej oraz członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych posiadających w tych spółdzielniach wkłady gruntowe.

Zgodnie z ustawą o izbach rolniczych, organizacyjno - prawny model samorządu rolniczego charakteryzuje się następującymi cechami:

1. reprezentuje interesy zawodowe i gospodarcze zrzeszonych w nim podmiotów oraz działa na rzecz rozwiązywania problemów rolnictwa;

2. jest instytucją publicznoprawną o charakterze powszechny, a więc członkami samorządu z mocy samego prawa są:

- osoby fizyczne i prawne będące podatnikami podatku rolnego lub podatku dochodowego z działów specjalnych produkcji rolnej,

- członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych posiadający w tych spółdzielniach wkłady gruntowe,

3. samorząd rolniczy jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i podlega tylko ustawom, a samodzielność samorządu podlega ochronie sądowej;

4. jednostkami organizacyjnymi samorządu rolniczego są izby rolnicze wyposażone w osobowość prawną, działające na obszarze województwa i zrzeszające podatników ww. podatku z tego terenu;

5. izby rolnicze tworzą Krajową Radę Izb Rolniczych (osobowość prawna), w skład której wchodzą prezesi izb wojewódzkich oraz wybrani przez walne zgromadzenie delegaci po jednym z każdej izby.

Zadania izb rolniczych:

1. zadania mające na celu reprezentowanie interesów zawodowych rolników

- przedstawianie organom administracji rządowej i samorządowej opinii i wniosków w zakresie produkcji rolnej,

- prowadzenie analiz i kosztów opłacalności produkcji rolnej,

- występowanie do organów administracji rządowej w województwie i organów samorządu terytorialnego z inicjatywą w zakresie regulacji prawnych dotyczących rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych oraz opiniowanie projektów tych przepisów,

- prowadzenie działań na rzecz tworzenia rynku rolnego oraz poprawy warunków zbytu produktów rolnych,

2. rozwiązywanie problemów rolnictwa

- podejmowanie działań na rzecz rozwoju infrastruktury rolnictwa i wsi oraz poprawy struktury agrarnej,

- inicjowanie działań mających na celu powoływanie i wspieranie grup producentów rolnych,

- działanie na rzecz poprawy jakości produktów rolnych,

- współpraca z administracją publiczną w zakresie ochrony środowiska, zdrowia
i wiejskiego dziedzictwa kulturowego,

3. wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji publicznej

W ustawie o izbach rolniczych nie przekazuje się bezpośrednio uprawnień z zakresu administracji państwowej. Ustawa ta przewiduje tylko możliwość wykonywania przez izby:

- zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, przekazanych ustawami lub na podstawie porozumień z właściwymi organami administracji rządowej,

- zadań przekazywanych w drodze porozumienia przez organy samorządu terytorialnego
z zakresu zadań własnych jednostek tego samorządu.

Zasady działania.

Sprawy indywidualne z zakresu administracji rządowej oraz wynikające z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego załatwiane są przez izbę w trybie postępowania administracyjnego wg k.p.a. Decyzje wydaje wówczas prezes izby, a organami wyższego stopnia są: wojewoda - w sprawach z zakresu administracji rządowej, oraz samorządowe kolegium odwoławcze - w sprawach z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Izby rolnicze nie mogą prowadzić działalności gospodarczej. Mogą jedynie być wspólnikami spółek z.o.o. oraz akcjonariuszami S.A., mogą też tworzyć fundacje i być członkami wspierającymi stowarzyszenia oraz założycielami lub członkami związków stowarzyszeń. Dochód z tytułu posiadania udziałów lub akcji w spółkach może być przeznaczony na realizację zadań ustawowych i statutowych izby. Podstawą działalności izb jest ustawa i statut.

Organy izby:

- walne zgromadzenie,

- komisja rewizyjna,

- zarząd,

- rady powiatowe izby.

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem izby, kadencja trwa 4 lata, licząc od dnia wyboru. Wybory zarządza w drodze uchwały Krajowa Rada Izb Rolniczych najpóźniej na 30 dni przed upływem kadencji. Członkowie walnego zgromadzenia wybierani są spośród członków izby w wyborach pośrednich, dwustopniowym, przeprowadzonych w głosowaniu tajnym. Zwoływane jest co najmniej dwa razy w roku przez Zarząd. Do zadań walnego zgromadzenia należy:

- uchwalanie i zmiana statutu,

- wybór i odwoływanie zarządu i komisji rewizyjnej,

- rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań zarządu oraz komisji rewizyjnej,

- uchwalanie budżetu,

- podejmowanie uchwał w sprawie przejęcia w drodze porozumienia zadań należących do administracji rządowej lub do samorządu terytorialnego,

- wyrażanie zgody na członkostwo izby w innych organizacjach krajowych i zagranicznych,

- powołuje spośród swoich członków komisje problemowe.

Komisja rewizyjna składa się z 5 osób wybieranych spośród członków walnego zgromadzenia. Do zadań należy kontrola wykonywania uchwał walnego zgromadzenia oraz kontrola działalności finansowej izby. Przedstawia ona walnemu zgromadzeniu wnioski o udzielanie lub odmowę absolutorium zarządowi.

Zarząd wybierany jest spośród członków walnego zgromadzenia izby. W skład wchodzą: prezes, wiceprezes i trzej członkowie. Do właściwości zarządu należą wszystkie sprawy izby niezastrzeżone ustawą lub statutem dla innych organów. Zarząd realizuje swoje zadania za pomocą organu, którym kieruje dyrektor powoływany i odwoływany przez zarząd.

Rada powiatowa izby działa na obszarze powiatu. Pracami kieruje jej przewodniczący. Wybory do rady powiatowej przeprowadzają komisja wojewódzka oraz komisje okręgowe. Prawo zgłaszania kandydatów do rady powiatowej przysługuje członkom izby.

Do zadań rady powiatowej izby należy:

- sporządzanie analiz i opinii, przedstawiane wniosków oraz dokonywanie ocen z zakresu rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych i przedstawianie ich zarządowi,

- wydawanie opinii w sprawach zgłoszonych przez zarząd lub walne zgromadzenie izby,

- realizacja innych obowiązków określonych w statucie.

Szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania wyborów do walnego zgromadzenia, w tym do rady powiatowej izby, określa Krajowa Rada Izb Rolniczych.

Reprezentacja krajowa izb to Krajowa Rada Izb Rolniczych, która tworzona jest przez izby rolnicze. Posiada ona osobowość prawną. W jej skład wchodzą prezesi izb oraz wybrani przez walne zgromadzenie delegaci - po jednym z każdej izby.

Do zadań Krajowej Rady Izb Rolniczych należy:

1. reprezentowanie izb przed Sejmem, Senatem i organami administracji rządowej
   z wyłączeniem administracji rządowej w województwie,

2. przedstawianie ww. organom oraz organom samorządu terytorialnego wniosków w sprawie sytuacji w rolnictwie oraz inicjatyw w zakresie regulacji prawnych,

3. opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących rolnictwa oraz założeń i programów polityki rolnej,

4. udzielanie izbom pomocy w wykonywaniu ich zadań,

5. zarządzanie wyborów do walnych zgromadzeń izb.

Organami Krajowej Rady są: zarząd (prezes, wice oraz trzech członków), komisja rewizyjna
( 5 osób). Obydwa te organy wybierane są w głosowaniu tajnym przez Krajową Radę.

Nadzór nad działalnością izb, sprawowany na podstawie zgodności z prawem, wykonywany jest: nad działalnością Krajowej Rady - przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, a nad działalnością izb - przez właściwych wojewodów.

24. Agencja Rynku Rolnego i jej funkcje

Została utworzona w 1990 r. jako 1 z Agencji obsługujących rolnictwo. Zadaniami jej były realizacja interwencyjnej polityki państwa w celu stabilizacji rynku produktów rolnych i żywnościowych oraz ochrona dochodów uzyskiwanych z rolnictwa.

Nowa ustawa z 11.05.2004 r. zmieniła te zadania. W UE regulacje rynków rolnych należą do organów UE, które kształtują Wspólną Politykę Rolną (WPR), w praktyce dotyczy to Rady Ministrów, która ustala podstawowe zasady i kierunki tej polityki i Komisja Europejska - podst. organ wykonawczy. Na terenie Polski organami, które realizują WPR, są Rada Ministrów i wyznaczeni ministrowie oraz wyspecjalizowane Agencje, do których należy ARR.

Agencja nie ma żadnych uprawnień władczych i działa za pomocą instrumentów wyłącznie ekonomicznych. Ochrona dochodów rolniczych jest realizowana w małym stopniu, co wynika ze stosunkowo małych kwot, jakimi działalność agencji jest zasilana z budżetu państwa.

ARR jest to państwowa jednostka organizacyjna wyposażona w osobowość prawną, będąca w płaszczyźnie finansowo - prawnej zakładem budżetowym. Dysponuje przede wszystkim zapasami produktów rolnych, a więc mieniem ruchomym.

Od początku istnienia Agencji wyposażono ją w odpowiedni majątek ( przekazano jej magazyny zbożowe o łącznej poj. 1 mln ton). Nie odprowadza środków finansowych pozyskiwanych w toku jej działalności gosp. do budżetu państwa, lecz zachowuje je w celu sfinansowania swoich zadań, a także utrzymania swojej struktury.

Zadania ARR (katalog nie jest zamknięty, nowe obowiązki muszą być zabezpieczone dodatkowymi środkami finansowymi):

• działania zapewniające stabilizację rynków produktów rolnych i żywnościowych w ramach WPR

• analiza rynków produktów rolnych i żywnościowych,

• upowszechnienie informacji związanych z realizacją mechanizmów WPR i warunkami udziału w tych mechanizmach

• działania promocyjne dot. produktów rolnych i żywnościowych,

• administrowanie obrotem z zagranicą towarami rolnymi w ramach WPR,

• realizacja płatności w ramach mechanizmów WPR finansowanych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz ewidencja wydatków z Funduszu,

• zgłaszanie Komisji E. zamiaru uczestnictwa Polski w programie dostarczania nadwyżek żywności dla najuboższej ludności UE i podejmowanie stosownych działań realizacyjnych.

Swoje zadania agencja realizuje przez:

1. Interwencyjny skup produktów rolnych oraz w uzasadnionych przypadkach import produktów rolnych, bezpośredni przez samą Agencję lub przez przedsiębiorstwa zajmujące się handlem produkt (Agencja prowadzi ich rejestr, wyłaniani są corocznie w drodze przetargu) Obecnie-ten drugi sposób. ARR udziela przedsiębiorcom poręczeń kredytowych (sama nie może udzielać kredytów inwestycyjnych -to ARiMR). Rolnik otrzymuje ceną niższą od państwowej ceny interwencyjnej, pomniejszoną o marżę przedsiębiorstwa skupującego. Jednostkami hurtowymi są giełdy rolnicze - głównym klientem ich jest ARR.

2. Interwencyjną sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów.

3. Gromadzenie rezerw państwowych produktów rolnych i ich przetworów,

4. Stałą analizę rynku rolnego,

5. Występowanie do zarządu z wnioskami w przedmiocie regulacji w zakresie handlu zagranicznego,

6. Udzielanie poręczeń kredytowych (kredytowych wyjątkiem inwestycyjnych).

Obowiązki ARR:

- odpowiednie zabezpieczenia finansowe dokonywanych płatności \ transakcji, jeśli wynika to z przepisów UE

- kontrola, zwł. realizacji programów finansowanych przez UE (kontrolerzy ARR lub inne instytucje).

Nadzór nad ARR

min. właściwy d/s rolnictwa i rozwoju wsi w porozumieniu z min. wł. d/s finansów.

Do organów agencji zalicza się:

• Prezesa agencji - organ wykonawczy i zarządzający,

• Rada agencji - przewodniczący i 20 członków to organ opiniodawczy i doradczy prezesa

Powołanie Prezesa ARR - Prezes RM na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w porozumieniu z Ministrem Finansów.

Prezes ARR:

• ustala roczny plan finansowy w porozumieniu z Ministrem Finansów i Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

• ustala w drodze administracyjnej kwoty nienależnie lub nadmiernie pobranych środków z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej i krajowych, przeznaczonych na realizację WPR (odwołanie do Ministrem RiRW, ściągane są trybie postępowania egzekucyjnego w administracji),

• posługuje się biurem centrali i oddziałami wojewódzkimi. Decyzja adm. wydawane są przez dyrektorów tych oddziałów (I inst.), odwołanie- Prezes ARR.

• udziela pełnomocnictw w zakresie czynności cywilnoprawnych, ogólnych
  i szczególnych(te do spraw dot. zakupu i sprzedaży środków trwałych, obejmowania
  ( zbywania udziałów i akcji w spółkach pr. Handlowego, zaciągania zobowiązań finansowych ponad kwotę określoną przez Prezesa ARR).

• może tworzyć ciała doradcze - komisje opiniodawczo - doradcze i zespoły problemowe. Minister RiRW nadaje ARR statut - szczegóły struktury i funkcjonowania.

25. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jako agencja płatnicza

Powstała nieco później niż ARR. Dysponuje ona środkami finansowymi-finansuje przede wszystkim działalność inwestycyjną.

W okresie przedakcesyjnym nałożona na Agencję nową funkcje - środki pomocowe, które obok inwestycji dotyczyły także innych dziedzin takich jak edukacja czy przysposobienie zawodowe. Aktualnie w rachubę wchodzą przede wszystkim płatności bezpośrednie wypłacane z funduszy Unii Europejskiej .UE przyznając środki finansowe, zażądała wskazania tzw. jednostki płatniczej, która byłaby odpowiedzialna za przejmowanie środków unijnych i rozliczanie się z nich. Rząd polski, nie chcąc mnożyć struktur państwowych, obarczył funkcją jednostki płatniczej ARiMR.

Płatności bezpośrednie dot. działek nie mniejszych niż 1ha, przy czym obszar poszczególnych upraw nie może być mniejszy niż 0,1ha.

Płatności obejmują:

• jednolitą płatność obszarową

• płatności uzupełniające do określonych przez Radę Ministrów upraw rolnych.

Są one przyznawane na wniosek producenta rolnego przez kierownika biura powiatowego Agencji właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy (decyzja administracyjna, odwołanie do dyrektora oddziału regionalnego ARiMR). Kontrola wniosków- przez osoby posiadające imienne upoważnienie Prezesa ARiMR.

Do zadań Agencji należy wspieranie (m.in):

• inwestycji w rolnictwie, w przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach na rzecz rolnictwa,

• przedsięwzięć warunkujących wykorzystanie posiadanej bazy produkcyjnej gospodarstw rolnych i działów specjalnych produkcji rolnej w celu rozpoczęcia, zwiększenia lub wznowienia produkcji,

• poprawy struktury agrarnej, w tym zwłaszcza tworzenia i powiększania gospodarstw rodzinnych w rozumieniu przepisów o kształtowaniu ustroju rolnego,

• przedsięwzięć tworzących nowe miejsca pracy dla mieszkańców wsi, a także miast do 20 tysięcy mieszkańców,

• rozwój infrastruktury techniczno-produkcyjnej wsi i rolnictwa, a także miast liczących do 20 tys. mieszkańców

• kształcenia mieszkańców wsi w szkołach wyższych poprzez udzielanie poręczeń spłaty kredytów studenckich zaciąganych na podstawie odrębnych przepisów,

• rozwoju rolnictwa ekologicznego i edukacji w zakresie ekologii.

Lista ta nie jest zamknięta- ustawy i rozporządzenia RM mogą nakładać na ARiMR inne zadania.

Agencja nie podejmuje realizacji zadań jej przypisanych bezpośrednio lecz zleca ich wykonanie bankom i innym osobom prawnym

Agencja realizuje swoje zadania w szczególności przez:

• dopłatę w pierwszej kolejności do oprocentowania kredytów bankowych, za pośrednictwem banków lub innych osób prawnych w oparciu o umowy zawierane przez Agencję z tymi podmiotami,

• finansowanie lub udział w finansowaniu zadań inwestycyjnych ( realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego lub inne osoby prawne )

• udzielanie gwarancji i poręczeń kredytowych, określonych w planie finansowym, w tym na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej, poszkodowanych w związku z klęską suszy, gradobicia, nadmiernych opadów atmosferycznych, wymarznięcia, powodzi, huraganu, pożaru, plagi gryzoni lub osuwisk ziemi(w szczególności poprzez dopłatę do oprocentowania kredytów bankowych na zakup nieruchomości rolnych, które utworzą gospodarstwo rodzinne albo wejdą w skład takiego gospodarstwa, z tym że kwota kredytu nie może przekraczać 90% wartości zakupywanej nieruchomości, a okres spłaty kredytu nie może przekraczać 20 lat),

• zakup obligacji banków regionalnych, emitowanych celem restrukturyzacji należności kredytowych zrzeszonych w nich banków spółdzielczych ,

• finansowanie wydatków związanych z rejestracją i wyposażeniem w środki techniczne grup producentów owoców i warzyw (Wysokość środków ustala się w wysokości faktycznie poniesionych kosztów na te cele, z tym ze nie mogą one przekraczać 5% - w pierwszym roku, 5% - w drugim roku; 4% - w trzecim roku, 3% - w czwartym roku, 2% - w piątym roku udokumentowanych przychodów ze sprzedaży produktów członków grupy),

• udzielanie pomocy na tworzenie funduszu operacyjnego dla wpisanych do rejestru uznanych grup producentów owoców i warzyw,

• wypłacanie rekompensat finansowych z tytułu niewprowadzenia do obrotu owoców i warzyw

• Agencja może obejmować akcje w spółkach akcyjnych lub udział w spółkach z.o.o. realizujących program budowy rolniczych rynków hurtowych i giełd rolnych ( w tym przypadku Agencja może realizować prywatyzację giełd rolnych lub rynków hurtowych, zbywając swoje akcje względnie udziały producentom rolnym, grupom producentów rolnych oraz związkom producentów rolnych za zgodą min.finansów oraz min. Wł. ds. rolnictwa i rozwoju wsi)

Nadzór nad ARiMR -

minister właściwy do spraw finansów publicznych w szczególności:

• sprawdza stan przygotowania Agencji do obsługi i gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej oraz krajowymi środkami publicznymi przeznaczonymi na współfinansowanie zadań finansowanych przez Unię,

• sprawdza przestrzeganie przez Agencję szczegółowych zasad gospodarowania środkami

• kontroluje i weryfikuje plany finansowe Agencji w zakresie gospodarowania środkami, o oraz zgodność tych planów z zasadami udzielania pomocy z funduszy Unii Europejskiej.

W razie stwierdzenia nieprawidłowości w przygotowaniu Agencji do obsługi i gospodarowania środkami Eub nieprawidłowego gospodarowania przez Agencję tymi środkami minister właściwy do spraw finansów publicznych może zawiesić lub wstrzymać ich wydatkowanie.

Struktura ARiMR:

Prezes

• Kieruje agencją i reprezentuje na zew.

• powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw rozwoju wsi oraz ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

• Prezesa Agencji odwołuje Prezes Rady Ministrów.

• Prezes kieruje Agencją przy pomocy swojego aparatu ukształtowanego trójszczeblowo: na szczeblu centralnym i na szczeblu oddziałów regionalnych ( woj.)

Rada Agencji

• Organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Agencji jest Rada Agencji.

• Kadencja Rady trwa 4 lata Rada składa się z 15 członków, z których 5 jest przedstawicielami ministrów: właściwego do spraw rozwoju wsi, właściwego do spraw finansów publicznych, właściwego do spraw środowiska, właściwego do spraw pracy oraz Prezesa Narodowego Banku Polskiego; pozostali członkowie są przedstawicielami związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, rolniczych związków spółdzielczych o zasięgu krajowym oraz Krajowej Rady izb Rolniczych.

• Przewodniczącego wybiera Rada spośród swoich członków

• Do zadań Rady należy opiniowanie projektu rocznego planu finansowego Agencji,

sprawozdań z działalności Agencji, innych spraw przedstawionych przez Prezesa Agencji w ramach zadań realizowanych przez Agencję

Agencja prowadzi samodzielną gospodarkę finansową.

Przychodami Agencji są

1) środki budżetowe określone corocznie w ustawie budżetowej,

2} odsetki od lokat bankowych,

3) środki uzyskane w ramach bezzwrotnej i kredytowej pomocy zagranicznej,

4) środki pochodzące z oprocentowania rezerw obowiązkowych odprowadzanych przez banki do NBP

5) inne wpływy.

Agencja może emitować obligacje za zgodą MF.

Agencja może dokonywać sprzedaży wymagalnych wierzytelności powstałych w związku z realizacja zadań ustawowych, w przypadku trwałej utraty przez dłużników Agencji zdolności do spłaty zadłużenia. Sprzedaży wierzytelności określonych w ust. 1 Agencja dokonuje za pośrednictwem banków, na podstawie zawieranych umów. Wymagalne wierzytelności są sprzedawane:

1) w drodze przetargu,

2) na podstawie oferty ogłoszonej publicznie,

3) w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

Przy sprzedaży wierzytelności stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o zmianie wierzyciela z następującymi wyjątkami :

• nie jest wymagana zgoda dłużnika,

• sprzedaż nie może być dokonana na rzecz dłużnika, jego zstępnych i wstępnych, podmiotu związanego stosunkiem zależności lub dominacji.

• Nie stosuje się tu przepisów prawa bankowego dotyczących tajemnicy obrotów i stanów rachunków bankowych a zakresie wierzytelności oferowanych do zbycia.

26. Umowa kontraktacji

Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć w swoim gospodarstwie, oznaczoną w treści umowy ilość produktów rolnych określonego rodzaju. Kontraktujący, czyli podmiot, dla którego mają być te produkty wytworzone, zobowiązuje się do odebrania ich i zapłacenia za nie określonej ceny. Dodatkowo umowa (lub ustawa, ale w chwili obecnej jest to rzadko spotykane) może nałożyć na kontraktującego obowiązek spełnienia świadczenia dodatkowego, które może polegać na przykład na umożliwieniu zakupu odpowiednich środków ochrony roślin, czy do zapłaty zaliczki na poczet późniejszej zapłaty. Najlepiej, jeżeli w umowie kontraktacji strony określą jakość produktów, które mają być wytworzone na podstawie tej umowy.

Umowa kontraktacji zabezpiecza interesy obu stron. Producentowi rolnemu daje gwarancję odebrania wyprodukowanego materiału oraz uzyskanie za niego zapłaty. Także w sytuacji, gdy
z powodu okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi (np. susza, powódź) nie będzie mógł dostarczyć kontraktującemu umówionych roślin, to jeżeli poinformuje o tym w określonym terminie, nie będzie musiał płacić kar umownych. Kontraktujący ma z kolei gwarancje, że
w terminie otrzyma materiał o właściwej jakości. Służą temu uprawnienia mu przysługujące. Przede wszystkim ma prawo nadzoru nad procesem produkcji, co oznacza, że nie tylko może skontrolować, czy produkcja jest prowadzona w sposób właściwy, ale i do nakazania producentowi zmianę jej sposobu, jeżeli jest to konieczne. Dodatkowo kontraktujący jest chroniony w przypadku, gdy w trakcie trwania umowy gospodarstwo, w którym są wytwarzane, przejdzie na osobę trzecią. W takiej sytuacji to na niej spoczywa obowiązek dokończenia produkcji i wykonania umowy. Jeżeli gospodarstwo, w którym wytwarzane są produkty określone w umowie, prowadzone jest przez kilka osób wspólnie, są one odpowiedzialne solidarnie, to znaczy, że od każdej z nich kontraktujący może żądać spełnienia umowy.

Umowa kontraktacji może również zawierać szereg innych postanowień, dotyczących np. kar umownych czy możliwości rozwiązania umowy.

27. Opodatkowanie rolnictwa w Polsce

Podatek rolny - ( pyt. 28 )

Podatek dochodowy z rolnictwa

w zasadzie przychody z działalności rolniczej nie podlegają podatkowi dochodowemu z wyjątkiem działów specjalnych produkcji rolnej. Nie zwalnia ono od podatku rolnego gruntów.

Ustawa o podatku dochodowym od os. fizycznych i o podatku dochodowym od osób prawnych wyłączają działalność rolniczą z opodatkowania podatkami dochodowymi

Przychody z działalności rolniczej nie są uznane za przychody w rozumieniu tych ustaw.

Działalność rolnicza jest określona szeroko jako działalność polegająca na wytwarzaniu produktów roślinnych lub zwierzęcych w stanie nieprzetworzonym (naturalnym) z własnych upraw albo hodowli lub chowu, w tym również produkcja materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcja warzywnicza gruntowa, szklarniowa i pod folią, produkcja rośliny ozdobnych, grzybów uprawnych i sadownicza, hodowla i produkcja materiał zarodkowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcja zwierzęca typu przemysłowo-fermowego oraz hodowla ryb, a także działalność, w której minimalne okresy przetrzymywania zakupionych zwierząt i roślin, w trakcie których następuje ich biologiczny wzrost, wynoszą co najmniej:

1) miesiąc — w przypadku roślin,

2) 16 dni — w przypadku wysokointensywnego tuczu specjalizowanego gęsi lub kaczek,

3) 6 tygodni — w przypadku pozostałego drobiu rzeźnego,

4) 2 miesiące — w przypadku pozostałych zwierząt — licząc od dnia nabycia.

Ustawy podatkowe wyłączają również przychody z gospodarki leśnej w rozumieniu ustawy o lasach.

Konstrukcja zwolnień powoduje ze rolnicy chcący założyć spółkę Z.O.O lub S.A. są obciążenie podatkiem od dochodów uzyskiwanych ze spółki.

Specyficznym rodz. Działalności rolniczej są działy specjalne, do których należą

1. uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych

2. uprawy grzybów i ich grzybni

3. uprawy roślin In vitro

4. fermowa hodowla i chów drobiu rzeźnego i nieśnego

5. wylęgarnie drobiu

6. hodowla i chów zwierząt futerkowych i laboratoryjnych

7. hodowla dżdżownic

8. hodowla entomofagów

9. hodowla jedwabników

10. prowadzenie pasiek oraz hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem

rolnym

Opodatkowanie podatkiem doch. działów specj. wprowadzono 1.1.1992r. Osoby fiz. Prowadząca działy specjalne produkcji rolnej maja możliwość wyboru sposobu opodatkowania (normy szacunkowe lub księga przychodów i rozchodów )

Podatek od nieruchomości

Jest połączony z podatkiem rolnym. W zasadzie grunty objęte podatkiem rolnym nie podlegają podatkowi od nieruchomości.

Podatek jest podatkiem o charakterze lokalnym, bezpośrednim, rzeczowym. zwyczajnym i obligatoryjnym.

Podatnikami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące:

1) właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem ust. 3.

2) posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych,

3) użytkownikami wieczystymi gruntów,

4) posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie:

a) wynika z umowy zawartej z właścicielem. Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego, z wyjątkiem posiadania przez osoby fizyczne lokali mieszkalnych nie stanowiących odrębnych nieruchomości,

b) jest bez tytułu prawnego, z zastrzeżeniem ust. 2.

Przedmiot - opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane:

• grunty.

• budynki lub ich części ( budynki mieszkalne gosp. rolnego )

• budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości nie podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych lub lasy. z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej.

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości nie podlegają również:

1) pod warunkiem wzajemności - nieruchomości będące własnością państw obcych lub organizacji międzynarodowych albo przekazane im w użytkowanie wieczyste. przeznaczone na siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i innych misji korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub zwyczaj ów międzynarodowych.

2) grunty pod wodami płynącymi i kanałami żeglownymi. z wyjątkiem jezior oraz gruntów zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych.

3) nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów jednostek samorządu terytorialnego, w tym urzędów gmin, starostw powiatowych i urzędów marszałkowskich.

4) budowle dróg publicznych wraz z pasami drogowymi oraz zajęte pod me grunty.

Obowiązek podatkowy dotyczący przedmiotów opodatkowania wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe - ciąży odpowiednio na jednostkach organizacyjnych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych. faktycznie władających nieruchomościami lub obiektami budowlanymi.

Jeżeli przedmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy zakresie podatku od nieruchomości ciąży na posiadaczu samoistnym.

Jeżeli nieruchomość lub obiekt budowlany stanowi współwłasność lub znajduje się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to stanowi odrębny przedmiot opodatkowania, a obowiązek podatkowy od nieruchomości lub obiektu budowlanego ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach lub posiadaczach, z zastrzeżeniem ust. 5.

Jeżeli wyodrębniono własność lokali, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości od gruntu oraz części budynku stanowiących współwłasność ciąży na właścicielach lokali w zakresie odpowiadającym częściom ułamkowym wynikającym ze stosunku powierzchni użytkowej lokalu do powierzchni użytkowej całego budynku.

Podstawę opodatkowania stanowi:

1) dla gruntów - powierzchnia,

2) dla budynków lub ich części - powierzchnia użytkowa,

3) dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z zastrzeżeniem ust. 4 i 5 " wartość, o której mowa w przepisach o podatkach dochodowych, ustalona na dzień l stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczania amortyzacji w tym roku, nie pomniejszona o odpisy amortyzacyjne, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych - ich wartość z dnia l stycznia roku, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego.

Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku.

Zwalnia się od podatku od nieruchomości:

1) budowle kolejowe stanowiące całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami, służące do ruchu pojazdów kolejowych, organizacji i sterowania tym ruchem, umożliwiające dokonywanie przewozów osób lub rzeczy - wykorzystywane wyłącznie na potrzeby publicznego transportu kolejowego, a także zajęte pod nie grunty,

2) budowle infrastruktury portowej, budowle infrastruktury zapewniającej dostęp do portów i przystani morskich oraz zajęte pod nie grunty,

3) budynki, budowle i zajęte pod nie grunty na obszarze części lotniczych lotnisk użytku publicznego,

4)budynki gospodarcze lub ich części:

a) służące działalności leśnej lub rybackiej,

b) położone na gruntach gospodarstw rolnych, służące wyłącznie działalności

rolniczej

c)zajęte na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej

5) nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby prowadzenia przez stowarzyszenia statutowej działalności wśród dzieci i młodzieży w zakresie oświaty, wychowania, nauki i techniki, kultury fizycznej i sportu, z wyjątkiem wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej, oraz grunty zajęte trwale na obozowiska i bazy wypoczynkowe dzieci i młodzieży,

6) grunty i budynki wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji, zgodnie z przepisami o ochronie zabytków, z wyjątkiem części zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej,

7) grunty i budynki we władaniu muzeów rejestrowanych,

8) budynki i budowle w parkach narodowych oraz rezerwatach przyrody służące bezpośrednio osiąganiu celów z zakresu ochrony przyrody oraz grunty objęte ochroną ścisłą, częściową lub krajobrazową,

9) budowle wałów ochronnych, grunty pod wałami ochronnymi i położone w międzywałach, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej przez inne podmioty niż spółki wodne, ich związki oraz związki wałowe,

10) grunty stanowiące nieużytki, użytki ekologiczne, grunty zadrzewione i zakrzewione, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej,

11) grunty stanowiące działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którzy spełniają jeden z warunków:

a) osiągnęli wiek emerytalny,

b) są inwalidami zaliczonymi do I albo II grupy,

c) są niepełnosprawnymi o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

d) są osobami całkowicie niezdolnymi do pracy w gospodarstwie rolnym albo niezdolnymi do samodzielnej egzystencji,

12) budynki położone na terenie pracowniczych ogrodów działkowych, nieprzekracząjące norm powierzchni ustalonych \v przepisach Prawa budowlanego dla altan i obiektów gospodarczych, z wyjątkiem zajętych na działalność gospodarczą,

13) budynki i budowle nowo wybudowane bądź zmodernizowane, oddane do użytkowania, wykorzystywane przez grupę producentów rolnych na działalność statutową, po uzyskaniu wpisu do rejestru grup - w okresie 5 lat od dnia uzyskania wpisu grupy do rejestru.

Od podatku od nieruchomości zwalnia się również:

1) szkoły wyższe, wyższe szkoły zawodowe oraz wyższe szkoły wojskowe; zwolnienie nie dotyczy przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą inną niż odpłatna działalność badawcza, artystyczna, sportowa i doświadczalna oraz z opłat licencyjnych,

2) szkoły, placówki, zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli - publiczne i niepubliczne, oraz organy prowadzące te szkoły, placówki i zakłady, z tytułu zarządu, użytkowania lub użytkowania wieczystego nieruchomości szkolnych; zwolnienie nie dotyczy przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą inną niż działalność oświatowa,

3) placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk; zwolnienie nie dotyczy przedmiotów^ opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą,

4) prowadzących zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej - w zakresie przedmiotów opodatkowania zgłoszonych wojewodzie, jeżeli zgłoszenie zostało potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej albo zaświadczeniem - zajętych na prowadzenie tego zakładu, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania znajdujących się w posiadaniu zależnym podmiotów nie będących prowadzącymi zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej,

5) jednostki badawczo-rozwojowe, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą,

6) Polski Związek Działkowców, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania zajętych na działalność gospodarczą.

Podatek leśny

obciąża Skarb Państwa i prywatnych właścicieli

Podatek ten w obecnym kształcie wprowadzono z początkiem 1992 r. Charakterystyczną cechą tego podatku jest to, że regulujące jego konstrukcję prawnopodatkowe normy zawarte są w ustawie o lasach.

Podatek leśny jest podatkiem zwyczajnym, obligatoryjnym, bezpośrednim i rzeczowym. Zasila w całości budżety gminne. W doktrynie podatkowej uznawany jest za podatek przychodowo-dochodowy.

Podatnikami podatku leśnego są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które:

• są właścicielami lasów,

• są samoistnymi posiadaczami lasów,

• posiadają - bezumownie lub na podstawie zawartej umowy bądź innego tytułu prawnego - lasy stanowiące własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu teryt.

• użytkownik wieczysty

Niezależnie od ww. podatników-obowiązek podatkowy ciąży na nadleśnictwach i jednostkach organizacyjnych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, które faktycznie władają lasami pozostającymi w Zarządzie Lasów Państwowych oraz wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa

Powstanie i wygaśnięcie obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał tytuł prawny do lasu lub nastąpiło objęcie lasu w posiadanie. Obowiązek podatkowy w podatku leśnym wygasa ostatniego dnia miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem leśnym są grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy lub obszary zalesione z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna. Zgodnie ustawą lasem jest grunt z zwartej powierzchni - co najmniej 0,10m ha - pokryty roślinnością leśną lub przejściowo jej pozbawiony, który:

1) przeznaczony jest do produkcji leśnej, bądź

2) stanowi rezerwat przyrody albo wchodzi w skład parku narodowego, lub

3) wpisany jest do rejestru zabytków.

Jako las traktuje się również grunty związane z gospodarką leśną, zajęte pod wykorzystane na potrzeby tej gospodarki budynki, budowle, urządzenia melioracji wodnej, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, a także tereny pod liniami energetycznymi, miejsca składowania drewna, parkingi i urządzenia tury styczne oraz szkółki leśne.

Opodatkowaniu podatkiem leśnym nie podlegają lasy, które są związane z gospodarką leśną, wyłączone decyzjami, wyłączone decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej i przeznaczone na cele inne niż leśne oraz zajęte na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne. Warto zaznaczyć, iż lasy wyłączone z zakresu przedmiotowego podatku leśnego mogą być obciążone albo podatkiem rolnym, albo podatkiem od nieruchomości.

Ustawa w tym podatku przewiduje stosunkowo niewielki katalog zwolnień. Z podatku tego zwolniono:

• lasy z drzewostanem w wieku do 40 lat

• lasy wpisane do rejestru zabytków-użytki ekologiczne

Niezależnie od ww. zwolnień rada gminy jest uprawniona do wprowadzenia dodatkowych zwolnień. Należy przy tym podkreślić, iż zwolnienia zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe znajdują się również w innych aktach prawnych. Natomiast brak w tym podatku ulg podatkowych.

Podstawa opodatkowania.

Nie jest jednolita i zależy od rodzaju lasu oraz od istnienia lub braku odpowiedniej dokumentacji - tzw. planu urządzenia lasu lub uproszczonego planu urządzenia lasu. Podstawę opodatkowania podatkiem leśny stanowi więc powierzchnia lasu wyrażona w hektarach, wynikających z ewidencji gruntów i budynków (art. 3 ustawy).

Dla lasów, których nic objęto jeszcze ani planem urządzenia lasu. ani uproszczoną jego formą, podstawę opodatkowania stanowi fizyczna powierzchnia lasu, ustalona na podstawie ewidencji gruntów. Taka sama zasad obowiązuje lasy chronione oraz lasy wchodzące w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych.

W przypadku lasów, dla których sporządzono plan urządzenia lub uproszczony plan urządzenia. podstawę stanowi powierzchnia lasów wyrażona w hektarach przeliczeniowych. Podobnie jak w podatku rolnym., przeliczenie hektarów rzeczywistych na hektary przeliczeniowe dokonywane jest z uwzględnieniem wskazanych kryteriów; na potrzeby podatku leśnego przyjęto dwa warunki:

a) klasę jakościową (bonitacyjną) drzewostanu dla określenia gatunków drzew.

b) rodzaj drzewostanu, określonego dla głównych gatunków drzew.

Analogicznie jak w podatku rolnym, stosowanie przeliczników powoduje, iż powierzchnia lasów wyrażona w hektarach przeliczeniowych może być mniejsza lub większa od rzeczywistej powierzchni lasu.

Skala

ma charakter proporcjonalny. Stawki są kwotowe i uzależnione od rodzaju lasu oraz od tego czy las jest objęty planem urządzenia bądź jego uproszczoną formą, czy tez takiego planu jeszcze nic ma.

Stawki podatku leśnego

- podatek leśny od 1 ha za rok podatkowy wynosi równowartość pieniężną 0.220 m³ drewna obliczą według średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roki s poprzedzającego rok podatkowy (art. 4 ust. 3 ustawy)

- dla lasów ochronnych oraz lasów wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych

- 50 % stawki określonej wyżej.

Rada gminy może, w drodze uchwały, obniżyć kwotę stanowiącą średnią cenę sprzedaży drewna przyjmowaną jako podstawa obliczenia podatku leśnego na obszarze gminy.

W lasach posiadających plan urządzenia lub uproszczony plan urządzenia - czyli takich, w których podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia lasu wyrażona w hektarach przeliczeniowych -stawka podatku wynosi równowartość pieniężną 0,220 m3 drewna z l hektara przeliczeniowego z rok podatkowy. Równowartość tą oblicza się wg średniej ceny sprzedaży uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy, cenę taką ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłaszanego w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału.

Dla lasów ochronnych, których nie objęto jeszcze planem urządzenia i parków narodowych lub uproszczonym planem stawka wynosi równowartość pieniężną 0,3 q żyta z l hektara rzeczywistego lasów i gruntów leśnych za rok podatkowy. Równowartość pieniężną żyta ustala się wg ceny określonej w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dla celów podatku rolnego.

Tryb i warunki płatności

jest to uzależnione od kategorii podatnika podlegającego zobowiązaniu podatkowemu. Podatek od osób fizycznych ustala - w drodze decyzji - wójt, burmistrz lub prezydent właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów. Świadczenie jest uiszczane w czterech ratach w terminach do 15 marca:, 15 maja, 15 września, 15 listopada danego roku podatkowego.

Osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są zobowiązane:

składać deklarację podatkową za dany rok - w terminie do 15 stycznia, wpłacać - bez wezwania - obliczony podatek w deklaracji na rachunek budżetu właściwej gminy za poszczególne miesiące do dnia 15 każdego m-ca. Pobór podatku od osób fizycznych - zgodnie z decyzją Rady Gminy - może nastąpić za pośrednictwem inkasenta.

Podatnicy podatku leśnego są obowiązani składać organowi podatkowemu, właściwemu ze względu na miejsce położenia lasu. sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru:

- informacje o lasach (osoby fizyczne) w terminie 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku podatkowego,

- deklaracje na podatek leśny (osoby prawne i jednostki organizacyjne, w tym spółki nie posiadające osobowości prawnej) w terminie do dnia 15 stycznia roku podatkowego, a jeżeli obowiązek podatkowy powstał po tym dniu - w terminie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczności uzasadniających powstanie tego obowiązku

Jeżeli las stanowi współwłasność (znajduje się w posiadaniu) osoby fizycznej oraz jednocześnie osoby prawnej, bądź jednostki organizacyjnej (w tym spółki) nie posiadającej osobowości prawnej - osoba fizyczna składa deklarację na podatek leśny oraz opłaca podatek na zasadach obowiązujących osoby prawne. W tym przypadku osobie fizycznej nic jest doręczana decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego.

Obowiązek składania informacji o lasach oraz deklaracji na podatek leśny dotyczy również podatników korzystających ze zwolnień na mocy przepisów ustawy o podatku leśnym (w tym na mocy uchwały rady gminy) - art. 6 ust. 6 ustawy o podatku leśnym.

Podatek VAT

Do działalności rolniczej VAT został wprowadzony ustawą z 20.07.2000r. W przypadku osób fiz. Prowadzących wyłącznie gosp. rolne leśne lub rybackie za podatnika uważa się osobę, która przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu VAT złoży naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie rejestracyjne, o którym mowa w art. 96 ust. l ustawy.

Przepis stosuje się odpowiednio do osób fizycznych pro wyłącznie działalność rolniczą w rozumieniu ustawy. Przez działalność rolniczą ustawa rozumie produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym produkcja przez ustawy o podatku dochodowym jako dział specjalny produkcji rolnej.

Produktami rolnymi w rozumieniu ustawy są towary wymienione w nr 2 do ustawy zatytułowanym „Wykaz towarów, od których dostawy przysługuje zryczałtowany zwrot podatku od towarów i usług", m.in. pozostałe zwierzęta wodne żywe, ryby słodkowodne świeże i mrożone, miód pszczeli standaryzowany, produkty upraw polowych i łąkowych, produkty ogrodnictwa, produkty hodowli, produkty gospodarki leśnej i łowieckiej.

zwolniona od VAT jest

• produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej dokonywana przez rolnika ryczałtowego

• świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego.

Rolnikiem ryczałtowym jest rolnik, który nie zrezygnował z przysługujacego mu zwolnienia od VAT w zakresie dostawy wytworzonych przez siebie produktów.

Zwolnienie powyższe nie dotyczy dostawy produktów rolnych dokonywanej przez:

1) rolników ryczałtowych, dokonujących dostawy produktów rolnych lub świadczących usługi rolnicze, którzy zrezygnują ze zwolnienia od warunkiem:

— dokonania w poprzednim roku podatkowym dostawy produktów rolnych oraz świadczenia usług rolniczych o wartości przel 20 tyś. zł,

— dokonania zgłoszenia rejestracyjnego,

—prowadzenia ewidencji, o której mowa w art. 109 ust. 3;

2) podatników obowiązanych na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Rolnikowi ryczałtowemu dokonującemu dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej zwolnionej od VAT bądź świadczącemu usługi rolnicze, podatnikowi podatku od towarów i usług, który rozlicza ten podatek, przysługuje zryczałtowany zwrot podatku z tytułu nabywania środków produkcji dla rolnictwa opodatkowanych podatkiem od towarów i usług. Kwota zryczałtowanego zwrotu podatku jest wypłacana rolnikowi ryczałtowemu przez nabywcę produktów rolnych.

Stawka zryczałtowanego zwrot wynosi 5% kwoty należnej z tytułu dostawy produktów rolnych bądź wykonania usługi rolniczej pomniejszonej o kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku. Zgodnie z regulacją ustawową podatnicy zarejestrowani jako podatnicy VAT czynnie nabywający produkty rolne od rolnika ryczałtowego są obowiązani wystawiać faktury dokumentujące zakupy towarów od rolników ryczałtowych i wypłacać im kwoty zryczałtowanego podatku, więc praktycznie na nich spoczywa ciężar rozliczeń związanych z podatkiem od towarów i usług w rolnictwie. Mechanizm ten różni się zatem znacznie od mechanizmu rozliczania VAT w przypadku działalności gospodarczej.

Podatek od spadków i darowizn

Podatek od spadków i darowizn reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2004 r. Nr 142, póz. 1514 ze zm.).

Przedmiot opodatkowania

Podatkowi od spadków i darowizn podlega:

• nabycie własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP, tytułem: spadku darowizny zasiedzenia

nieodpłatnego zniesienia współwłasności, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu,

• nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci,

• nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,

• nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych, wykonywanych za granicą jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium RP.

Podatnikami podatku od spadków i darowizn są:

osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy lub praw majątkowych w sposób wyżej wskazany.

Płatnikami podatku od spadków i darowizn są:

notariusze - od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie.

Powstanie obowiązku podatkowego:

• przy nabyciu w drodze dziedziczenia - z chwilą przyjęcia spadku,

• przy nabyciu w drodze zapisu lub dalszego zapisu - od daty ogłoszenia testamentu,

• przy nabyciu z polecenia testamentowego - z chwilą wykonania tego polecenia,

• przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części,

• przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci - z chwilą śmierci wkładcy,

• przy nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci — z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego,

• przy nabyciu w drodze darowizny - z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia. Jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwil ą złożeń i a takich oświadczeń,

• przy nabyciu z polecenia darczyńcy - z chwilą wykonania polecenia,

• przy nabyciu w drodze zasiedzenia - z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie,

• przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności - z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności.

Jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma. Jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Gdy nabycie w drodze darowizny nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przed organem podatkowym na okoliczność dokonania tej darowizny.

Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, a w przypadku darowizny obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.

Czynności i dokumenty związane z podatkiem od spadków i darowizn.

Podatnicy obowiązani są do złożenia zeznania podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek pobierany jest przez płatnika (dokonana w formie aktu notarialnego umowa darowizny, umowa nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugoda w tym przedmiocie). Szczegółowe zasady dotyczące składania zeznań podatkowych określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 maja 2001 r. w sprawie obowiązku składania zeznań podatkowych przez podatników podatku od spadków i darowizn (Dz. U. Nr 40, póz. 462 ze zm.).

Termin do złożenia zeznania podatkowego wynosi miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Do składanego zeznania podatnik winien dołączyć dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania, potwierdzające:

• nabycie rzeczy i praw majątkowych, w szczególności mogą to być: orzeczenie sądu. testament, umowa, ugoda, zaświadczenie z banku o nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy, lub zaświadczenie towarzystwa funduszy inwestycyjnych o nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,

• posiadanie przez zbywcę tytułu prawnego do rzeczy i praw majątkowych wymienionych w zeznaniu,

• istnienie długów i ciężarów, obciążających nabyte rzeczy i prawa majątkowe, a przy nabyciu w drodze zasiedzenia poniesienie nakładów na rzecz przez nabywcę podczas biegu zasiedzenia.

Zwolnienia:

• nabycie własności i praw użytkowania wieczystego gosp. rolnego lub jego części oraz innych praw do takiego gospodarstwa lub jego części , jak również działki pozagrobowej , z wyjątkiem budynków mieszkalnych, budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu oraz specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym oraz urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych

• nabycie własności budynków gospodarczych służących bezpośrednio produkcji rolniczej prowadzonej na użytkach rolnych o powierzchni do 1ha, a nabywcą jest osoba prowadząca gosp. rolne zaliczona do I grupy podatkowej

• nabycie pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn

• nabycie własności i praw użytkowania wieczystego gosp. rolnego lub jego części wraz z budynkami mieszkalno-gospodarczymi oraz innych praw do takiego gosp. lub jego części

• nabycie własności budynków położonych na gruntach wykorzystywanych do produkcji rolniczej , ale niespełniających warunku wielkości powierzchni koniecznej do uznania danych gruntów za gosp. rolne w rozumieniu przepisów ustawy o podatku rolnym

28. Założenia podatku rolnego

Podatek rolny jest podstawowym podatkiem obciążającym rolnictwo.

Jest to niejako substytut podatku dochodowego w zakresie działalności rolniczej lub leśnej. Stanowi dochód budżetu gminy

Podatek rolny wprowadzono ustawą z 1984 r.

Obowiązek podatkowy w podatku rolnym ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych, w tym spółkach nieposiadających osobowości prawnej, które są właścicielami, samoistnymi posiadaczami lub użytkownikami wieczystymi gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza. Obowiązek podatkowy ciąży także na posiadaczach gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem , z Agencją Nieruchomości Rolnych lub z innego tytułu prawnego albo jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych, w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Nieruchomości Rolnych i Lasów Państwowych. Posiadacze zależni są obciążeni obowiązkiem podatkowym w zakresie podatku rolnego wtedy, gdy posiadają - na podstawie zawartej umowy albo innego tytułu prawnego, a także bezumownie - grunty wchodzące w skład gospodarstw rolnych stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy oraz gdy dzierżawią grunty gospodarstwa rolnego w całości lub w części, na podstawie umowy zawartej stosownie do przepisów ustawy o ubezpieczeniu rolników

Opodatkowaniu podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza.

Ustawodawca odszedł od obowiązującej przed l stycznia 2003 formuły, iż opodatkowaniu podlegają tylko grunty gospodarstw rolnych. Obecnie przedmiot opodatkowania wyodrębniono ze względu na:

• kryterium nabycia gruntów,

• kryterium funkcji tych gruntów,

Ustawa wyodrębnia dwie kategorie gruntów podlegających opodatkowaniu

1. grunty niewchodzące w skład gospodarstw rolnych,

2. grunty gospodarstw rolnych,

Definicja gospodarstwa rolnego:

obszar gruntów, sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza o łącznej powierzchni przekraczającej l ha lub l ha przeliczeniowy,stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej lub prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki nieposiadającej osobowości prawnej, W przeciwieństwie do definicji gospodarstwa rolnego z kodeksu cywilnego (art. 55 k.c.) definicja z ustawy o podatku rolnym nie zawiera warunku istnienia łączności ekonomicznej między poszczególnymi składnikami gospodarstwa.

Jeżeli grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza, stanowią współwłasność lub znajdują się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to stanowią odrębny przedmiot opodatkowania, a obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach (posiadaczach).

Jeżeli grunty te stanowią gospodarstwo rolne, obowiązek podatkowy ciąży na osobie będącej współwłaścicielem, która to gospodarstwo prowadzi w całości.

Podstawa opodatkowania

podatkiem rolnym dla gruntów gospodarstw rolnych wyrażona jest w liczbie hektarów przeliczeniowych. Hektar przeliczeniowy to umowna jednostka przeliczeniowa związana z wartościowaniem ziemi rolniczej ze względu na jej położenie, klasę i rodzaj gruntów. Wysokość przelicznika zależy od okręgu podatkowego, w którym znajduje się dany grunt oraz od klasy bonitacyjnej gruntu. Każda gmina, miasto oraz dzielnica miasta zaliczone są przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa oraz po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Izb Rolniczych do jednego z czterech okręgów podatkowych.

Wysokość podatku ustalana jest ustawowo jako równowartość pieniężna 2,5 q żyta z hektara przeliczeniowego -dla gruntów gospodarstw rolnych, 5 q żyta od hektara dla gruntów rolnych nie wchodzących w skład gospodarstw rolnych, według średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy, ogłaszanej przez prezesa GUS. (Średnią cenę żyta ogłoszoną przez prezesa GUS może obniżyć Rada gminy, obniżając w ten sposób podstawę naliczania podatku rolnego w danej gminie).

Zwolnienia i ulgi

z urzędu:

• zwolnienie użytków rolnych klasy V, VI i VIz,

• zwolnienie gruntów zadrzewionych i zakrzewionych ustanowionych na użytkach,

• grunty położone w pasie drobi granicznej,

• użytki ekologiczne,

• grunty zajęte przez zbiorniki wody służące do zaopatrzenia ludności w wodę,

• grunty pod wałami przeciwpowodziowymi i położone w międzywałach,

Pozostałe zwolnienia wymagają wniosku podatnika złożonego we właściwym ze względu na położenie gruntów urzędzie gminy. Ich przyznanie wymaga decyzji wójta (burmistrza lub prezydenta miasta). Przyznawane one są na określony czas.

Do gruntów, które są czasowo zwolnione z podatku ustawa o podatk rolnym zalicza grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją, grunty gospodarstw rolnych powstałych z zagospodarowania nieużytków, grunty gospodarstw rolnych otrzymane w drodze wymiany lub scalenia,

Ulgi

• ulga inwestycyjna- przysługuje podatnikom , którzy ponieśli wydatki na określone cele inwestycyjne tj.

1. budowę lub modernizacje budynków inwentarskich oraz obiektów służących ochronie środowiska

2. zakup i zainstalowanie:

- zakup i zainstalowanie deszczowni,

- urządzeń melioracyjnych i urządzeń zaopatrzenia gospodarstwa w wodę,

- urządzeń do wykorzystywania na cele produkcyjne naturalnych źródeł energii ulga w razie klęski żywiołowej, ulga od gruntów położonych na terenach podgórskich i górskich,

• Ulga żołnierska ma dwojaki charakter. Po pierwsze, prawo do obniżenia podatku o 60% przysługuje wtedy, gdy służbę wojskowa lub zastępczą służbę wojskową w formie skoszarowanej odbywa osoba, która bezpośrednio przed powołaniem do służby prowadziła gospodarstwo rolne. Jeżeli jednak do służby powołano osobę, która bezpośrednio przed skoszarowaniem pracowała i zamieszkiwała w gospodarstwie rolnym należącym do innego członka rodziny, to wówczas podatek pomniejsza się o 40%. W tym przypadku jednak zastosowanie ulgi uzależnione jest jeszcze od dodatkowego warunku. Powołany do służby nie może osiągać z innych źródeł dochodów.

• Ulga na wypadek wystąpienia klęski żywiołowej, która spowodowała istotne szkody w budynkach, ziemiopłodach, inwentarzu żywym lub martwym albo w drzewostanie. Ulga ta ma specyficznych kształt, gdyż polega na zaniechaniu ustalenia lub poboru podatku ( w całości lub w części), w wysokości zależnej od rozmiarów strat powstałych w gospodarstwie. Przywilej ten przyznaje się za ten rok podatkowy, w którym klęska miała miejsce. Jeżeli klęska wystąpiła już po zapłaceniu podatku - ulgę stosuje się wówczas w roku następnym. Ustalając wysokość ulgi bierze się pod uwagę wartość otrzymanego odszkodowania z tytułu ubezpieczenia.

• Ulga związana z terenami górskimi- ma ona charakter korekcyjny i jest stosowana na terenach górskich i podgórskich. Za tego typu tereny uważa się miejscowości, w których co najmniej 50°o użytków rolnych jest położonych powyżej 350 m n.pm. Ulga polega na obniżeniu podatku o 30° o dla gruntów lepszej jakości (klasy I -fllb) oraz o 60% dla gruntów gorszych (klasy lVa. IV. lVb).Ulga ta ma zrekompensować rolnikom gospodarującym w miejscowościach górskich i podgórskich dodatkowy nakład pracy- wynikający z ograniczonych możliwości użycia zmechanizowanego sprzętu rolniczego na takich terenach

W obecnym stanie prawnym podatek rolny ma charakter majątkowy, gdzie wartość gruntu wyrażana jest poprzez przeliczniki uważane za odzwierciedlenie czynników mających wpływ na wartość ziemi, do których należy zaliczyć rodzaj użytków rolnych, klasę gruntów, ich położenie. Grunt jest wyceniany w hektarach przeliczeniowych. Wycena dokonywana jest w sposób schematyczny.

Wartość gruntu określona jest poprzez trzy zmienne:

• rodzaj użytków rolnych,

• klasę gruntu,

• okręg podatkowy, w którym grunt jest położony.

29. Ubezpieczenia majątkowe w rolnictwie (obowiązkowe, dobrowolne)

Obowiązkowe ubezpieczenia majątkowe w rolnictwie:

- obowiązkowe ubezpieczenie OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego;

- obowiązkowe ubezpieczenia budynków w gospodarstwie rolnym od ognia i innych zdarzeń losowych;

Ubezpieczenia dobrowolne w rolnictwie:

- ubezpieczenie mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych;

- ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich od ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych w rolnictwie (ogień, huragan, powódź, grad, piorun, susza, ubój z konieczności itd.)

- ubezpieczenie maszyn rolniczych;

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego. Charakter obowiązkowy tego ubezpieczenia spowodowany jest przede wszystkim potrzebą zapewnienia ochrony osobom poszkodowanym. Zakres tego ubezpieczenia dotyczy rolników - osób fizycznych, w których posiadaniu lub współposiadaniu jest gospodarstwo rolne. Za gospodarstwo rolne uważa się będący w posiadaniu osoby fizycznej obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz sklasyfikowanych jako użytki rolne gruntów pod zabudowaniami, przekraczający łącznie 1 ha, jeżeli podlega on w całości lub w części opodatkowaniu rolnym,
a także obszar takich użytków i gruntów, niezależnie od jego powierzchni, jeżeli jest na nim prowadzona produkcja rolna, stanowiąca dział specjalny w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Ustawa o ubezpieczeniach majątkowych z 2003 roku zarówno obowiązek zawarcia umowy, jak
i zakres ochrony ubezpieczeniowej połączyła z faktem posiadania gospodarstwa rolnego, a nie jego prowadzeniem.

Z umowy ubezpieczenia OC rolników przysługuje odszkodowanie, jeżeli rolnik, osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym rolnika są zobowiązani do odszkodowania do odszkodowania za wyrządzoną w związku z posiadaniem przez rolnika tego gospodarstwa rolnego szkodę, następstwem której jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Ochroną ubezpieczeniową objęte są także szkody powstałe w następstwie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Przesłanką konieczna jest aby szkoda powstała w związku z posiadaniem gospodarstwa rolnego, a rolnik lub osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym rolnika byli odpowiedzialni cywilnie.

Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej osoby odpowiedzialnej, najwyżej jednak do ustalonej w umowie sumy gwarancyjnej. Suma gwarancyjna nie może być niższa niż równowartość w złotych:

1) w przypadku szkód na osobie - 350.000 euro na każdego poszkodowanego,

2) w przypadku szkód w mieniu - 200.000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych.

Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. W przypadku gdyby wyjaśnienie w terminie powyższym, okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego.

Zakład ubezpieczeń nie odpowiada za szkody:

1) w mieniu, wyrządzone rolnikowi przez osoby pracujące w jego gospodarstwie rolnym lub pozostające z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym albo osobom pozostającym z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub pracującym w jego gospodarstwie rolnym;

2) spowodowane przeniesieniem chorób zakaźnych niepochodzących od zwierząt;

3) w mieniu, spowodowane wadą towarów dostarczonych przez osobę objętą ubezpieczeniem albo wykonywaniem usług; jeżeli wskutek tych wad nastąpiła szkoda na osobie, zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności tylko wtedy, gdy osoba objęta ubezpieczeniem wiedziała o tych wadach;

4) powstałe wskutek uszkodzenia, zniszczenia, utraty lub zaginięcia rzeczy wypożyczonych lub przyjętych przez osobę objętą ubezpieczeniem OC rolników do użytkowania, przechowania lub naprawy;

5) polegające na utracie gotówki, biżuterii, dzieł sztuki, papierów wartościowych, wszelkiego rodzaju dokumentów oraz zbiorów filatelistycznych, numizmatycznych i innych;

6) polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska;

7) wynikłe z kar pieniężnych, grzywien sądowych i administracyjnych, a także kar lub grzywien związanych z należnościami wobec budżetu państwa.

Rolnik jest obowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego. Umowę ubezpieczenia OC rolników zawiera się na okres 12 miesięcy. Jeżeli rolnik nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia OC rolników została zawarta, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu, uważa się, że została zawarta następna umowa na kolejne 12 miesięcy. Zawarcie następnej umowy nie następuje pomimo braku powiadomienia, jeżeli:

1) nie została opłacona określona w umowie składka za mijający okres 12 miesięcy lub w przypadku cofnięcia zakładowi ubezpieczeń zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników albo

2) w przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, ogłoszenia lub zarządzenia likwidacji zakładu ubezpieczeń.

Obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC rolników powstaje w dniu objęcia w posiadanie gospodarstwa rolnego. Jeżeli po zawarciu przez rolnika umowy ubezpieczenia OC rolników posiadanie gospodarstwa rolnego przeszło na inną osobę, prawa i obowiązki rolnika wynikające z umowy ubezpieczenia OC rolników przechodzą na tę osobę. Umowa ubezpieczenia rozwiązuje się z upływem 12 miesięcy, na które została zawarta, chyba że osoba obejmująca gospodarstwo rolne w posiadanie wypowie ją przed upływem 30 dni od dnia objęcia gospodarstwa rolnego w posiadanie. W przypadku wypowiedzenia umowy rozwiązuje się ona z upływem 30 dni następujących po dniu objęcia gospodarstwa rolnego w posiadanie. W razie wypowiedzenia umowy ubezpieczenia OC rolników rolnik wypowiadający umowę jest obowiązany do zawarcia nowej umowy ubezpieczenia OC rolników najpóźniej w ostatnim dniu przed rozwiązaniem się umowy wypowiedzianej. Obowiązek niezwłocznego zawiadomienia zakładu ubezpieczeń o zmianie w posiadaniu gospodarstwa rolnego spoczywa na rolniku dotychczas posiadającym gospodarstwo rolne. W przypadku gdy zmiana w posiadaniu gospodarstwa rolnego nastąpiła wskutek śmierci tego rolnika, obowiązek zawiadomienia zakładu ubezpieczeń spoczywa na osobie obejmującej gospodarstwo rolne w posiadanie. Rolnik dotychczas posiadający gospodarstwo rolne i jego następca obejmujący gospodarstwo rolne w posiadanie ponoszą odpowiedzialność solidarną wobec zakładu ubezpieczeń za zapłatę składki ubezpieczeniowej, należnej zakładowi ubezpieczeń, za czas do końca miesiąca, w którym zawiadomiono zakład ubezpieczeń o zmianie w stanie posiadania gospodarstwa rolnego.

Umowa ubezpieczenia OC rolników ulega rozwiązaniu:

1) z upływem 12 miesięcy, na które została zawarta;

2) z chwilą, kiedy użytki i grunty pod stawami oraz sklasyfikowane jako użytki rolne zabudowaniami grunty pod zabudowaniami tracą charakter gospodarstwa rolnego;

3) z dniem zmiany stanu prawnego lub faktycznego powodującego niepodleganie opodatkowaniu podatkiem rolnym albo podatkiem dochodowym od osób fizycznych z tytułu prowadzenia produkcji rolnej stanowiącej dział specjalny;

4) w przypadku gdy nowy posiadacz gospodarstwa rolnego wypowie umowę;

5) z upływem 3 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, z uwzględnieniem możliwości zawarcia przez kuratora umowy o przeniesienie portfela ubezpieczeń do innego zakładu ubezpieczeń.

Zakładowi ubezpieczeń przysługuje uprawnienie do dochodzenia od sprawcy szkody zwrotu wypłaconego z tytułu ubezpieczenia OC rolników odszkodowania, jeżeli wyrządził on szkodę umyślnie lub w stanie po użyciu alkoholu albo pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii.

Obowiązkowe ubezpieczenie budynków rolniczych. Rolnik, czyli osoba fizyczna będąca w posiadaniu lub współposiadaniu gospodarstwa rolnego, jest obowiązany zawrzeć umowę ubezpieczenia budynku wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego - Budynku rolniczego. Za budynek uznaje się obiekt budowlany o powierzchni powyżej 20 m2 określony w prawie budowlanym. Nie są objęte ubezpieczeniem w gospodarstwach rolnych:

1) budynki, których stan techniczny osiągnął 100 % normy zużycia;

2) budynki przeznaczone do rozbiórki na podstawie ostatecznych decyzji właściwych organów;

3) namioty i tunele foliowe.

Umowę ubezpieczenia budynków rolniczych zawiera się na okres 12 miesięcy. Jeżeli rolnik posiadający budynki rolnicze nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na jaki została zawarta umowa ubezpieczenia budynków rolniczych, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu, uważa się, że została zawarta następna umowa na kolejne 12 miesięcy. Zawarcie następnej umowy nie następuje, pomimo braku powiadomienia jeżeli:

1) nie została opłacona w całości określona w umowie składka za mijający okres 12 miesięcy lub w przypadku cofnięcia zakładowi ubezpieczeń zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia budynków rolniczych albo

2) w przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, ogłoszenia lub zarządzenia likwidacji zakładu ubezpieczeń albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenia postępowania upadłościowego.

Jeżeli po zawarciu umowy ubezpieczenia budynków rolniczych posiadanie gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodzą te budynki, przeszło na inną osobę, prawa i obowiązki wynikające z umowy ubezpieczenia budynków rolniczych przechodzą na tę osobę. Umowa ubezpieczenia rozwiązuje się z upływem 12 miesięcy, na które została zawarta, chyba że osoba obejmująca gospodarstwo rolne w posiadanie wypowie ją przed upływem 30 dni od dnia objęcia gospodarstwa rolnego w posiadanie. W przypadku wypowiedzenia umowy rozwiązuje się ona z upływem 30 dni następujących po dniu objęcia gospodarstwa rolnego w posiadanie. Obejmujący w posiadanie gospodarstwo rolne, w którym budynki rolnicze nie są ubezpieczone, jest obowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia budynków rolniczych najpóźniej w dniu objęcia gospodarstwa rolnego w posiadanie. W razie wypowiedzenia umowy ubezpieczenia budynków rolniczych, posiadacz budynków rolniczych wypowiadający umowę jest obowiązany do zawarcia nowej umowy ubezpieczenia budynków rolniczych najpóźniej w ostatnim dniu przed rozwiązaniem się umowy wypowiedzianej. Obowiązek niezwłocznego zawiadomienia zakładu ubezpieczeń o zmianie w posiadaniu gospodarstwa rolnego spoczywa na rolniku dotychczas posiadającym gospodarstwo rolne.  Dotychczasowy posiadacz gospodarstwa rolnego i obejmujący gospodarstwo rolne w posiadanie ponoszą odpowiedzialność solidarną wobec zakładu ubezpieczeń za zapłatę składki ubezpieczeniowej, należnej zakładowi ubezpieczeń za czas do końca miesiąca, w którym zawiadomiono zakład ubezpieczeń o zmianie w stanie posiadania gospodarstwa rolnego.

Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej lub jej pierwszej raty. Jeżeli w umowie ubezpieczenia zakład ubezpieczeń wskazał późniejszy termin płatności składki lub jej pierwszej raty, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy. Termin taki można określić w umowie wtedy, gdy umowę zawiera się przed objęciem budynków rolniczych w posiadanie lub na okres kolejnych 12 miesięcy przed rozpoczęciem tego okresu.

Umowa ubezpieczenia budynków rolniczych ulega rozwiązaniu:

1) z upływem 12 miesięcy, na które została zawarta;

2) w przypadku wypowiedzenia umowy przez nowego posiadacza gospodarstwa rolnego;

3) z chwilą, kiedy użytki i grunty pod zabudowaniami sklasyfikowane jako użytki rolne, tracą charakter gospodarstwa rolnego;

4) z upływem 3 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, z uwzględnieniem możliwości przez kuratora umowy o przeniesieniu portfela ubezpieczeń do innego zakładu ubezpieczeń.

 Jeżeli w czasie trwania umowy ubezpieczenia budynków rolniczych budynek przestał spełniać warunki wymagane do objęcia go ubezpieczeniem, budynek ten zostaje wyłączony
z ubezpieczenia, a suma ubezpieczenia zostaje obniżona o zadeklarowaną do ubezpieczenia wartość tego budynku.

Z tytułu ubezpieczenia budynków rolniczych przysługuje odszkodowanie za szkody powstałe w budynkach na skutek zdarzeń losowych w postaci: ognia, huraganu, powodzi, podtopienia, deszczu nawalnego, gradu, opadów śniegu, uderzenia pioruna, eksplozji, obsunięcia się ziemi, tąpnięcia, lawiny lub upadku statku powietrznego.

Zakład ubezpieczeń nie odpowiada za zaistniałe w budynkach rolniczych szkody:

1) wyrządzone umyślnie przez ubezpieczającego lub przez osobę, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność lub, która pozostaje z ubezpieczającym we wspólnym gospodarstwie domowym;

2) wyrządzone wskutek rażącego niedbalstwa przez ubezpieczającego lub przez osobę, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność lub, która pozostaje z ubezpieczającym we wspólnym gospodarstwie domowym;

3) górnicze w rozumieniu przepisów prawa geologicznego i górniczego;

4) powstałe wskutek trzęsienia ziemi.

Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w kwocie odpowiadającej wysokości szkody, nie większej jednak od sumy ubezpieczenia budynku podanej w dokumencie ubezpieczenia, stanowiącej górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Sumę ubezpieczenia, odrębnie dla każdego budynku rolniczego, ustala ubezpieczający z zakładem ubezpieczeń.

30. Zasady i tryb ochrony gruntów rolnych i leśnych

Gruntami rolnymi, w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych są grunty:

1) określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne,

2) pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi, służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa,

3) pod wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych budynkami mieszkalnymi oraz innymi budynkami i urządzeniami służącymi wyłącznie produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu,

4) pod budynkami i urządzeniami służącymi bezpośrednio do produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny, stosownie do przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych,

5) parków wiejskich oraz pod zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, w tym również pod pasami przeciwwietrznymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi,

6) pracowniczych ogrodów działkowych i ogrodów botanicznych,

7) pod urządzeniami: melioracji wodnych, przeciwpowodziowych i przeciwpożarowych, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, kanalizacji oraz utylizacji ścieków i odpadów dla potrzeb rolnictwa,

8) zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa,

9) torfowisk i oczek wodnych,

10) pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych.

Gruntami leśnymi, w rozumieniu ustawy, są grunty:

1) określone jako lasy w przepisach o lasach,

2) zrekultywowane dla potrzeb gospodarki leśnej,

3) pod drogami dojazdowymi do gruntów leśnych.

Nie uważa się za grunty rolne gruntów znajdujących się pod parkami i ogrodami wpisanymi do rejestru zabytków.

Ustawa o ochronie gruntów rolnych ustaleń leśnych określa zakres przedmiotowy ochrony.

Ochrona gruntów rolnych polega na:

1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstającym wskutek działalności nierolniczej

3) rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze,

4) zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych.

2. Ochrona gruntów leśnych polega na:

1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne lub nierolnicze

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstającym wskutek działalności nieleśnej

3) przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej,

4) poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności.

Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych wprowadza ochronę ilościową gruntów rolnych, określając zasady ich przeznaczania na inne cele. Natomiast ochrona jakościowa związana jest przede wszystkim ze szkodliwym oddziaływaniem tych przedsięwzięć, dla których ustanawia się obszar ograniczonego użytkowania, teren górniczy oraz w związku z podejmowanymi na gruntach rolnych inwestycji infrastrukturalnych. Jej podstawowym celem jest ochrona walorów produkcyjnych, a w razie ich ograniczenia - ochrona praw majątkowych właściciela gruntu rolnego.

Jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej, właściwym w sprawach ochrony gruntów rolnych jest starosta, a gruntów leśnych - dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych,
z wyjątkiem obszarów parków narodowych, gdzie właściwym jest dyrektor parku.

Zadania starosty, o których mowa w ustawie, są zadaniami z zakresu administracji rządowej.

Zadania marszałka województwa są zadaniami z zakresu administracji rządowej.

Ograniczanie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne.

Na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich braku - inne grunty o najniższej przydatności produkcyjnej. Przy budowie, rozbudowie lub modernizacji obiektów związanych z działalnością przemysłową, a także innych obiektów budowlanych należy stosować takie rozwiązania, które ograniczają skutki ujemnego oddziaływania na grunty. Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o zagospodarowaniu przestrzennym.

Przeznaczenie gruntów na cele nierolnicze

1) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

2) gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska lub upoważnionej przez niego osoby,

3) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,

4) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, oraz torfowisk , jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,

5) pozostałych gruntów leśnych

- wymaga uzyskania zgody marszałka województwa wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. 

Wyrażenie zgody następuje na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Do wniosku dotyczącego gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa wójt (burmistrz, prezydent miasta) dołącza opinię dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, a w odniesieniu do gruntów parków narodowych - opinię dyrektora parku.  Do wniosku dotyczącego gruntów, o których mowa w pkt 1 i 2, marszałek województwa dołącza swoją opinię i przekazuje wniosek odpowiedniemu ministrowi w terminie do 30 dni od chwili złożenia wniosku przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta).  

Zasady zaliczania lasów do lasów ochronnych określają przepisy o lasach.  W lasach ochronnych mogą być wznoszone budynki i budowle służące gospodarce leśnej, obronności lub bezpieczeństwu państwa, oznakowaniu nawigacyjnemu, geodezyjnemu, ochronie zdrowia oraz urządzenia służące turystyce.

Wyłączanie gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej

Wyłączenie z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego
 i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, oraz użytków rolnych klas IV, IVa, IVb, V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, a także gruntów pod stawami rybnymi
i innymi zbiornikami wodnymi, służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa;  pod wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych budynkami mieszkalnymi oraz innymi budynkami i urządzeniami służącymi wyłącznie produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu;  pod budynkami i urządzeniami służącymi bezpośrednio do produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny, stosownie do przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych;  parków wiejskich oraz pod zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi,
w tym również pod pasami przeciwwietrznymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi, pracowniczych ogrodów działkowych i ogrodów botanicznych;  pod urządzeniami: melioracji wodnych, przeciwpowodziowych i przeciwpożarowych, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, kanalizacji oraz utylizacji ścieków i odpadów dla potrzeb rolnictwa i mieszkańców wsi;  zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa;  torfowisk i oczek wodnych;  pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych, oraz gruntów leśnych, przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne - może nastąpić po wydaniu decyzji zezwalających na takie wyłączenie. W decyzji określa się obowiązki związane
z wyłączeniem.  

Wyłącznie następuje na podstawie ostatecznej decyzji:

- starosty, w odniesieniu do gruntów rolnych,

- dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, w odniesieniu do gruntów leśnych,

- dyrektora parku narodowego - jeśli to on jest organem właściwym.

Wydanie decyzji następuje przed uzyskaniem pozwolenia na budowę. Nie wymaga się decyzji, jeżeli grunty rolne mają być użytkowane na cele leśne.

Osoba, która uzyskała zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji, jest obowiązana uiścić należność i opłaty roczne, a w odniesieniu do gruntów leśnych - także jednorazowe odszkodowanie w razie dokonania przedwczesnego wyrębu drzewostanu. Obowiązek taki powstaje od dnia faktycznego wyłączenia gruntów z produkcji.

W razie niewykonania obowiązku zdjęcia oraz wykorzystania na cele poprawy wartości użytkowej gruntu próchniczej warstwy gleby z gruntów klas I, II, Iii, III, IVa i IV oraz torfowisk, osoba wyłączająca grunty z produkcji uiszcza za każdy 1 m³ wykorzystanej niewłaściwie próchnicznej warstwy gleby opłatę w wysokości odpowiadającej równowartości ceny ziarna żyta, obowiązującej w dniu wydania decyzji o ustaleniu wysokości opłaty.

Obowiązek uiszczenia należności i opłat rocznych, a w odniesieniu do gruntów leśnych również jednorazowego odszkodowania, o którym mowa w art. 12 ust. 1, nie dotyczy wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej na cele budownictwa mieszkaniowego:

1) do 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego;  

2) do 0,02 ha, na każdy lokal mieszkalny, w przypadku budynku wielorodzinnego.

Na wniosek organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego marszałek województwa - w odniesieniu do gruntów rolnych, dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych -
w odniesieniu do gruntów leśnych, a w odniesieniu do obszarów wchodzących w skład parków narodowych - dyrektor parku mogą umorzyć całość lub część należności i opłat rocznych, a w odniesieniu do gruntów leśnych również jednorazowe odszkodowanie w razie dokonania przedwczesnego wyrębu drzewostanu w przypadku inwestycji o charakterze użyteczności publicznej z zakresu oświaty i wychowania, kultury, kultu religijnego oraz ochrony zdrowia
i opieki społecznej, jeżeli inwestycja ta służy zaspokojeniu potrzeb lokalnej społeczności, oraz dotyczącej powiększenia lub założenia cmentarza, jeżeli obszar gruntu podlegający wyłączeniu nie przekracza 1 ha i nie ma możliwości zrealizowania inwestycji na gruncie nieobjętym ochroną.

Właściciel, który w okresie 2 lat zrezygnuje w całości lub w części z uzyskanego prawa
do wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej, otrzymuje zwrot należności, jaką uiścił, odpowiednio do powierzchni gruntów niewyłączonych z produkcji. Zwrot uiszczonej należności następuje w terminie do trzech miesięcy od dnia zgłoszenia rezygnacji.

Jeżeli w eksploatacji zbiorników wodnych, dla których budowy zostały wyłączone grunty
z produkcji, przewiduje się udział osób wykorzystujących wodę na cele produkcji rolniczej, leśnej, wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach wodnych o mocy zainstalowanej nie większej niż 10 MW lub ochrony przeciwpowodziowej, zawiesza się na lat 10 uiszczenie proporcjonalnej części sumy należności i opłat rocznych. Proporcjonalną część sumy należności
i opłat rocznych ustala się stosownie do udziału tych osób, określonego w dokumentacji technicznej eksploatacji zbiornika, z tym że ustalony w tej dokumentacji przepływ nienaruszalny zalicza się do eksploatacji zbiornika dla potrzeb rolnictwa. Zawieszoną część sumy należności
i opłat rocznych umarza się po upływie 10 lat.

Zapobieganie degradacji gruntów

Dla gruntów położonych na obszarach ograniczonego użytkowania, istniejących wokół zakładów przemysłowych, opracowuje się, na koszt odpowiedzialnych zakładów, plany gospodarowania na tych gruntach.  Projekt planu gospodarowania na gruntach, o których mowa w ust. 1, powinien określać:

1) rodzaje występujących zanieczyszczeń i ich stężenie;

2) wpływ zanieczyszczeń lub innego szkodliwego oddziaływania na istniejący sposób zagospodarowania, z ewentualnym podziałem strefy ochronnej na części;

3) aktualne kierunki produkcji roślinnej oraz wielkość tej produkcji;

4) rośliny, które mogą być uprawiane, zalecenia dotyczące ich uprawy oraz proponowany sposób ich gospodarczego wykorzystania;

5) sposób przeciwdziałania zmniejszeniu wartości użytkowej gleb;

6) spodziewany poziom globalnej produkcji rolniczej lub leśnej;

7) wykaz gospodarstw rolnych prowadzących produkcję rolniczą;

8) wysokość przewidywanych odszkodowań z tytułu obniżenia poziomu produkcji lub zmiany kierunku produkcji;

9) ewentualne obowiązki związane z prowadzeniem produkcji zwierzęcej, w tym również rybackiej;

10) ewentualne nakłady niezbędne do zmiany kierunków produkcji;

11) przewidywany obszar i koszty nabycia gruntów przez zakład przemysłowy.

Jeżeli właściciel gruntów, położonych na obszarach ograniczonego użytkowania, istniejących wokół zakładów przemysłowych, poniósł szkodę przez obniżenie poziomu produkcji rolniczej lub leśnej, przysługuje mu z tego tytułu odszkodowanie od zakładu przemysłowego.
W przypadku obniżenia poziomu produkcji w okresie trzech lat co najmniej o jedną trzecią dotychczasowej wartości, zakład jest obowiązany, na wniosek właściciela, wykupić całość lub część tych gruntów według cen wolnorynkowych.  Jeżeli w wyniku realizacji planu, zachodzi potrzeba zmiany kierunku produkcji rolniczej lub leśnej, zakład przemysłowy jest obowiązany zwrócić właścicielowi gruntów poniesione z tego tytułu nakłady i koszty oraz wypłacić równowartość szkód wynikłych ze zmiany kierunków produkcji.  Na gruntach, położonych na obszarach ograniczonego użytkowania, istniejących wokół zakładów przemysłowych starosta zapewnia prowadzenie co 3 lata okresowych badań poziomu skażenia gleb i roślin. Jeżeli okresowe badania wykażą, że uzyskiwane płody nie nadają się do spożycia lub przetworzenia, kosztami badań należy obciążyć zakład przemysłowy, a skażone grunty wyłącza się z produkcji. Skutki tych decyzji obciążają zakład przemysłowy odpowiedzialny za skażenie.  Na żądanie właściciela gruntów wyłączonych z produkcji, zakład przemysłowy jest obowiązany nabyć te grunty wraz z budynkami i urządzeniami. Jeżeli wyłączenie gruntów z produkcji następuje
w wyniku ujemnego oddziaływania obiektów lub urządzeń należących do kilku osób, odpowiedzialność tych osób jest solidarna.  

Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów

Osoba powodująca utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntów jest obowiązana do ich rekultywacji na własny koszt.  Rekultywacji na cele rolnicze gruntów położonych, w rozumieniu przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, na obszarach rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zdewastowanych lub zdegradowanych przez nieustalone osoby, w wyniku klęsk żywiołowych lub ruchów masowych ziemi, dokonuje właściwy organ, przy wykorzystaniu środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych, a rekultywacji gruntów leśnych i gruntów przeznaczonych do zalesienia - przy wykorzystaniu środków pochodzących z budżetu państwa, na zasadach określonych w przepisach o lasach. Rekultywacji na cele inne pozostałych gruntów zdewastowanych lub zdegradowanych przez nieustalone osoby, w wyniku klęsk żywiołowych lub ruchów masowych ziemi dokonuje właściwy organ przy wykorzystaniu środków pochodzących z budżetu państwa lub środków osób zainteresowanych prowadzeniem działalności na zrekultywowanych gruntach. Rekultywację i zagospodarowanie gruntów planuje się, projektuje
i realizuje na wszystkich etapach działalności przemysłowej. Rekultywację gruntów prowadzi się w miarę jak grunty te stają się zbędne całkowicie, częściowo lub na określony czas do prowadzenia działalności przemysłowej oraz kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania tej działalności. Jeżeli działalność przemysłowa powodująca obowiązek rekultywacji gruntów prowadzona jest przez kilka osób, obowiązek ten ciąży na każdej z nich, odpowiednio do zakresu działalności powodującej potrzebę rekultywacji.  W przypadku zmiany osoby zobowiązanej do rekultywacji gruntów, w drodze decyzji właściwego organu, następuje przekazanie praw
i obowiązków wynikających z wcześniej wydanych decyzji. Na terenach przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej zakład przemysłowy, na wniosek właściciela, rozpoczyna rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów.

Decyzje w sprawach rekultywacji i zagospodarowania określają:  

1) stopień ograniczenia lub utraty wartości użytkowej gruntów, ustalony na podstawie opinii,

2) osobę obowiązaną do rekultywacji gruntów;  

3) kierunek i termin wykonania rekultywacji gruntów;  

4) uznanie rekultywacji gruntów za zakończoną.  

Decyzje wydaje starosta, po zasięgnięciu opinii:  

1) dyrektora właściwego terenowo okręgowego urzędu górniczego - w odniesieniu do działalności górniczej;  

2) dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych lub dyrektora parku narodowego -
w odniesieniu do gruntów o projektowanym leśnym kierunku rekultywacji;  

3) wójta (burmistrza, prezydenta miasta). 

Osoby obowiązane do rekultywacji gruntów zawiadamiają odpowiedni organ w terminie do dnia 28 lutego każdego roku o powstałych w ubiegłym roku zmianach w zakresie gruntów podlegających rekultywacji.  

31. Wpływ ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na wykonywanie własności nieruchomości

Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości, co pozwala zauważyć, iż wykonywanie prawa własności następuje w dwóch strefach:

- korzystania z nieruchomości,

- rozporządzania prawem własności.

W sferze korzystania z nieruchomości planowanie przestrzenne realizuje bezpośrednio trzy podstawowe zadana:

- organizuje tereny zabudowane i przeznaczone pod zabudowę, wiążąc je z potrzebami produkcji rolnej,

- kształtuje sposób zagospodarowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, jej strukturę obszarową i użytkową,

- chroni rolnicze zasoby gruntowe przed ich przeznaczeniem na cele nierolnicze oraz ich degradacją.

Projekty podziału nieruchomości opiniuje wójt (burmistrz lub prezydent) w zakresie ich zgodności z ustaleniami planu miejscowego, a w przypadku braku planu - w zakresie zgodność z przepisami odrębnymi. Każdoczesny właściciel jest związany ustalonym w m.p.z.p. przeznaczeniem nieruchomości. W m.p.z.p. określa się przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające o różnych funkcjach oraz o różnych zasadach gospodarowania, zasady i warunki podziału terenów na działki budowlane ( w tym zagrodowe), określając ich normatywy (maksymalne i minimalne wskaźniki zabudowy). Rolniczą przestrzeń produkcyjną chronią wprowadzone do treści m.p.z.p. szczególne warunki zagospodarowania terenu wynikające z potrzeb ochrony środowiska, w tym użytków rolnych, oraz zakazy ich wykorzystywania na inne cele. Realizacji ustaleń m.p.z.p. służą decyzje o pozwoleniu na budowę (a w przypadku jego braku decyzje ustalające warunki zabudowy) lub decyzje o lokalizacji celu publicznego.

Na kształtowanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej i jej struktury obszarowej pozwala instytucja scalania i wymiany gruntów. Scalenie uwzględnia interesy wszystkich gospodarstw objętych obszarem scaleniowym i jest ściśle powiązane z ustaleniami m.p.z.p.

W kształtowaniu struktury użytkowej gruntów istotna rolę powinna spełniać ewidencja gruntów (kataster), której operat zawiera ustalenia określające rodzaj użytków rolnych. Ewidencja gruntów powinna uwzględniać planowe przeznaczenie gruntu.

Udział planowania przestrzennego w obrocie nieruchomościami rolnymi jest ograniczony jedynie do podziału nieruchomości oraz kształtowania ich wartości. Planowanie przestrzenne nie określa treści środków ograniczających obrót, lecz wyznacza przedmiot obrotu: nieruchomość rolną w rozumieniu art. 46(1) k.c. Wartość nieruchomości jako kategoria ekonomiczna jest związana z jej przeznaczeniem w m.p.z.p. i wpływa na cenę nieruchomości ustalaną w konkretnej transakcji. Wpływa ona także na wybór środka ochrony uprawnień właściciela (użytkownika wieczystego) nieruchomości, który poniósł szkodę (lub doznał przysporzenia) wskutek uchwalania (zmiany) m.p.z.p.

Wśród prawnych środków ochrony uprawnień właścicielskich można wskazać:

1. roszczenia o charakterze cywilnoprawnym:

- odszkodowanie za rzeczywistą poniesioną szkodę,

- wykup nieruchomości lub jej części,

- zamiana nieruchomości

- odszkodowanie (z tytułu spadku wartości nieruchomości)

2. quasi - roszczenie, które można dochodzić w trybie administracyjnoprawnym:

- jednorazowa opłata (renta planistyczna - należna gminie) z tytułu wzrostu wartości nieruchomości. Ustalana jest ona w formie decyzji administracyjnej w wysokości nie wyższej niż 30% wzrost wartości nieruchomości wskutek uchwalania lub zmiany m.p.z.p.

32. Zasady i tryb scalania gruntów rolnych

Przez scalenie (komasację) należy rozumieć zamianę nieruchomości rozdrobnionych lub o nieprawidłowej konfiguracji, należących do różnych podmiotów i znajdujących się na określonym obszarze, w celu tworzenia korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie poprzez poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych, racjonalne ukształtowanie rozłogów gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu.

Scaleniem obejmuje się grunty położone w jednej lub kilku wsiach bądź w ich częściach; grunty te tworzą obszar scalenia. Scaleniu nie podlegają grunty:

1) na których znajdują się zakłady górnicze i przemysłowe oraz prowadzona jest eksploatacja kopalin;

2) na których znajdują się zabytki historyczne, architektoniczne i rezerwaty przyrody;

3) użytkowane na cele gospodarki rybackiej;

4) przeznaczone na cele specjalne.

Grunty zabudowane mogą być scalane tylko na wniosek właściciela i pod warunkiem rozbiórki lub przeniesienia przez niego zabudowań w oznaczonym terminie, albo wyrażenia zgody na dokonanie rozliczenia wartości zabudowań w gotówce bądź w innej formie. Za grunty stanowiące współwłasność można, za zgodą współwłaścicieli, wydzielić odrębne dla każdego z nich grunty odpowiadające wartości udziałów we współwłasności.

Postępowanie scaleniowe lub wymienne przeprowadza starosta, jako zadanie z zakresu administracji rządowej ze środków budżetu państwa. Organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do starosty w sprawach z tego zakresu jest wojewoda. Postępowanie scaleniowe może być wszczęte na wniosek większości właścicieli gospodarstw rolnych, położonych na projektowanym obszarze scalenia, lub na wniosek właścicieli gruntów, których łączny obszar przekracza połowę powierzchni projektowanego obszaru scalenia. Odmowa wszczęcia postępowania scaleniowego następuje w drodze decyzji starosty. Prace scaleniowo-wymienne koordynuje i wykonuje samorząd województwa przy pomocy jednostek organizacyjnych. Postępowanie scaleniowe może być wszczęte z urzędu po uprzednim uzyskaniu opinii rady sołeckiej, a także działających na terenie danej wsi społeczno-zawodowych organizacji rolników, jeżeli:

1) grunty Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, których powierzchnia przekracza 10% projektowanego obszaru scalenia i nie mogą być racjonalnie zagospodarowane bez scalenia; 

2) ukształtowanie rozłogów gruntów na projektowanym obszarze scalenia wskutek działalności przemysłowej, przebiegu istniejących lub budowanych dróg publicznych, kolei, rurociągów naziemnych oraz zbiorników wodnych lub urządzeń melioracji wodnych zostało lub zostanie znacznie pogorszone; 

3) o scalenie wystąpi z wnioskiem osoba, której grunty wymagają poprawienia rozłogu, a jednocześnie scalenie to nie pogorszy warunków gospodarowania innym uczestnikom postępowania. 

W przypadku prowadzenia scalania gruntów w związku z budową autostrady, koszty wykonania scalenia i wymiany gruntów oraz poscaleniowego zagospodarowania gruntów pokrywa Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad.

Jeżeli do racjonalnego ukształtowania gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych zachodzi potrzeba zmiany ich położenia w drodze wzajemnej wymiany, wymiana taka może być dokonana na zgodny wniosek właścicieli tych gruntów, a w przypadku gruntów Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa - za zgodą Agencji. Wymianą mogą być objęte również grunty z zabudowaniami. Wymianą mogą być objęte grunty położone na terenie jednej lub kilku gmin. W przypadku wymiany gruntów z zabudowaniami wartość budynków określa się według wyceny dokonanej przez rzeczoznawcę majątkowego na zasadach określonych w przepisach o gospodarce nieruchomościami, chyba że strony uzgodnią inne zasady rozliczeń.

Wszczęcie postępowania scaleniowego lub wymiennego następuje w drodze postanowienia starosty. Postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego lub wymiennego
w szczególności powinno zawierać:

1) określenie granic i powierzchni obszaru scalenia lub wymiany gruntów;

2) wykaz uczestników scalenia lub wymiany gruntów;

3) przewidywany termin zakończenia prac scaleniowych lub wymiennych.

Postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego odczytuje się na zebraniu uczestników scalenia, zwołanym przez starostę, a ponadto wywiesza się je na okres 14 dni w lokalach urzędów gmin, na których terenie są położone grunty objęte scaleniem, oraz na tablicach ogłoszeń we wsiach, których grunty tworzą obszar scalenia. Z chwilą upływu terminu postanowienie
o wszczęciu postępowania scaleniowego uważa się za doręczone wszystkim uczestnikom scalenia. Postanowienie o wszczęciu postępowania wymiennego doręcza się uczestnikom wymiany na piśmie. Na postanowienie o wszczęciu postępowania scaleniowego służy zażalenie.

Uczestnicy scalenia lub wymiany otrzymują grunty o równej wartości szacunkowej w zamian za dotychczas posiadane; za równą wartość szacunkową uważa się również wartość o różnicy nie przekraczającej 3%. W wypadkach gdy ze względów technicznych nie jest możliwe wydzielenie gruntów o równej wartości szacunkowej, stosuje się dopłaty pieniężne. Dopłaty te przysługują za różnicę wartości szacunkowej przekraczającą 3%. Wysokość dopłat ustala się według cen przyjętych przy szacowaniu gruntów objętych scaleniem lub wymianą. Dopłaty uczestnikom scalenia są wypłacane ze środków powiatu jednorazowo, w terminie dwóch miesięcy po zakończeniu scalenia. Uczestnik scalenia zobowiązany do dopłaty uiszcza ją w terminie dwóch miesięcy po zakończeniu scalenia, na rachunek powiatu. Dopłaty między uczestnikami wymiany są regulowane bezpośrednio między nimi. Na wniosek uczestników postępowania scaleniowego grunty Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa objęte postępowaniem mogą, za zgodą Agencji, zostać w całości lub w części rozdysponowane za dopłaty na rzecz uczestników postępowania. Do należności Agencji z tytułu dopłat stosuje się przepisy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa dotyczące sprzedaży nieruchomości rolnych.

Jeżeli liczba uczestników scalenia przekracza 10 osób, postępowanie scaleniowe prowadzi się z udziałem rady uczestników scalenia w składzie 3-12 osób, jako społecznego organu doradczego, wybieranego i odwoływanego przez uczestników scalenia z każdej wsi objętej scaleniem. Rada uczestników scalenia jest wybierana na zebraniu uczestników scalenia, zwołanym przez starostę. W przypadku niedokonania wyboru rady uczestników scalenia w terminie określonym przez starostę funkcję tej rady sprawuje powołany postanowieniem tego organu zespół, w skład którego wchodzi rada sołecka, sołtys oraz przedstawiciel Agencji będącej uczestnikiem scalenia oraz przedstawiciel społeczno-zawodowych organizacji rolników; w przypadku gdy postępowaniem scaleniowym objęto grunty więcej niż jednej wsi, w skład zespołu wchodzą sołtysi tych wsi, przedstawiciele rad sołeckich po jednym z każdej wsi, przedstawiciel Agencji będącej uczestnikiem scalenia oraz przedstawiciel społeczno-zawodowych organizacji rolników.

Szacunek gruntów jest jedną z najważniejszych, a być może najważniejszą czynnością postępowania scaleniowego. Grunty objęte scaleniem szacuje oraz opracowuje projekt scalenia upoważniony przez starostę geodeta-projektant scalenia, przy udziale powołanej przez ten organ komisji pełniącej funkcje doradcze. W skład komisji wchodzą:

1) wszyscy uczestnicy scalenia, a jeśli liczba uczestników jest większa niż 10 osób - rada uczestników scalenia;

2) przedstawiciel społeczno-zawodowych organizacji rolników;

3) przedstawiciel Agencji będącej uczestnikiem scalenia;

4) przedstawiciel starosty, na którego terenie działania są położone grunty objęte scaleniem;

5) przedstawiciel izby rolniczej, na której terenie działania są położone grunty objęte scaleniem.

Komisja wybiera przewodniczącego spośród swoich członków. Starosta, na wniosek komisji, może powołać do jej składu rzeczoznawców. Grunty objęte wymianą szacują wszyscy uczestnicy wymiany.

Uczestnicy scalenia, w drodze uchwały, określają zasady szacunku gruntów. Jeżeli jednak starosta w drodze postanowienia uzna, że szacunek ten byłby sprzeczny ze słusznym interesem uczestnika. W razie nieokreślenia zasad szacunku przez uczestników scalenia, szacunku gruntów dokonuje się na podstawie cen obowiązujących przy sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych, z uwzględnieniem położenia gruntów na obszarze scalenia oraz ich przydatności rolniczej i funkcji terenu wynikającej z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Projekt scalenia lub wymiany gruntów powinien uwzględniać ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Przy sporządzaniu projektu scalenia gruntów biorą udział, z głosem doradczym, członkowie komisji. Projekt scalenia lub wymiany gruntów określa proponowane granice wydzielonych gruntów oraz następujące zasady obejmowania tych gruntów w posiadanie:

1) plony upraw jednorocznych zbiera dotychczasowy właściciel gruntów;

2) plony upraw wieloletnich zbiera dotychczasowy właściciel gruntów w okresie do dnia 1 września następnego roku po zakończeniu scalenia, z tym że dotychczasowy właściciel gruntów powinien na ten okres zezwolić uczestnikowi scalenia, któremu przypadły grunty, na korzystanie z odpowiedniego obszaru swoich gruntów lub dokonać rozliczeń z tego tytułu w inny sposób;

3) dotychczasowy właściciel gruntów zabudowanych, do czasu rozbiórki lub przeniesienia zabudowań, powinien zezwolić uczestnikowi scalenia, któremu przypadły te grunty, na korzystanie z odpowiedniego obszaru swoich gruntów lub dokonać rozliczeń z tego tytułu w inny sposób;

4) sposób rozliczeń za pozostałe części składowe gruntów, które przypadły innym uczestnikom scalenia, może być ustalony na zgodny wniosek zainteresowanych.

Projekt scalenia lub wymiany wyznacza się na gruncie i okazuje uczestnikom scalenia lub wymiany.

Projekt scalenia lub wymiany gruntów zatwierdza, w drodze decyzji - starosta..

Decyzja o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów, poza wymogami określonymi
w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, powinna określać:

1) obszar scalenia lub wymiany gruntów;

2) terminy i zasady objęcia w posiadanie gruntów wydzielonych w wyniku scalenia lub wymiany oraz sposoby rozliczeń;

3) przebieg granic nieruchomości w wypadkach, o których mowa w ustawie - Prawo geodezyjne
i kartograficzne.

Decyzję o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów podaje się do wiadomości przez jej odczytanie na zebraniu uczestników scalenia, a ponadto przez jej wywieszenie na okres 14 dni w lokalach urzędów gmin, na których terenie są położone scalane grunty, oraz na tablicach ogłoszeń we wsiach wchodzących w obszar scalenia. Z chwilą upływu terminu decyzję o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów uważa się za doręczoną wszystkim uczestnikom scalenia. Decyzję
o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów doręcza się uczestnikom wymiany na piśmie. Decyzja o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów stanowi tytuł do ujawnienia nowego stanu prawnego w księgach wieczystych i podstawę do wprowadzenia uczestników scalenia
w posiadanie wydzielonych im gruntów. Decyzja ta nie narusza praw osób trzecich do gruntów wydzielonych w zamian za grunty posiadane przed scaleniem lub wymianą. Obciążenia wpisane do ksiąg wieczystych przenosi się z gruntów poddanych scaleniu lub wymianie na grunty wydzielone w wyniku scalenia lub wymiany.

Wprowadzenie uczestników scalenia w posiadanie wydzielonych gruntów następuje na zebraniu uczestników, zwołanym przez starostę. Za datę objęcia w posiadanie przez uczestników scalenia nowo wydzielonych gruntów uważa się termin zebrania; termin ten jest skuteczny także
w stosunku do uczestników scalenia nie biorących udziału w zebraniu.

O terminach zebrań uczestników scalenia, o wyłożeniu do publicznego wglądu wyników oszacowania gruntów, lasów oraz sadów, ogrodów, chmielników i innych upraw specjalnych,
o terminie okazania projektu scalenia gruntów - starosta zawiadamia uczestników postępowania przez obwieszczenie lub w inny, zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, sposób publicznego ogłaszania. Uczestnicy scalenia, w terminie 14 dni od dnia okazania projektu scalenia gruntów, mogą zgłaszać na piśmie staroście zastrzeżenia do tego projektu. Zastrzeżenia do projektu scalenia gruntów rozpatruje starosta, po zasięgnięciu opinii komisji.

33. Podstawowe unormowania prawa unijnego w sferze hodowli roślin i nasiennictwa

Hodowla roślin i nasiennictwa stanowią gospodarczo dział rolnictwa , obejmujący wytwarzanie
i stosowanie biologicznego środka produkcji, jakim jest materiał siewny odmian roślin.
W polskim prawie obowiązują ustawy: o nasiennictwie oraz ustawa o ochronie prawnej odmian roślin.

Ustawa o nasiennictwie reguluje spray rejestracji odmian roślin uprawnych oraz wytwarzania, oceny oraz obrotu i kontroli materiału siewnego odmian. Uwzględnia ona wspólny katalog odmian dopuszczonych do obrotu i wspólne wymagania dotyczące materiału siewnego
i szkółkarskiego (dyrektywa EWG o wspólnym katalogu odmian rolniczych, dyrektywa w sprawie obrotu nasionami roślin warzywnych oraz dyrektywy dotyczące obrotu materiałem siewnym poszczególnych grup gatunków roślin uprawnych.

Spawy ochrony prawnej odmian roślin, a w szczególności tryb oraz sposób przyznawania
i pozbawiania prawa do ochrony wyhodowane albo odkrytej i wyprowadzonej przez hodowcę odmiany, a także zarobkowego korzystania z niej oraz zakres ochrony tego prawa, reguluje ustawa o ochronie prawnej odmian roślin. Dostosowana ona jest do Konwencji międzynarodowej
o ochronie nowych odmian roślin, zwanej Konwencją UPOI i prawa wspólnotowego (rozporządzenie Rady w sprawie wspólnotowego prawa do odmiany roślin). Wypełnia ona jednocześnie obowiązek płynący z Porozumienia Światowej Organizacji Handlu (WTO) dotyczący własności intelektualnej TRIPS 1994, który polega na konieczności wprowadzania do wewnętrznego systemu prawa państwa członkowskiego WTO w stosunku do nowych odmian „patentu lub jakiejkolwiek innej formy sui generis albo też kombinacji obu tych systemów.

34. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa żywnościowego

Prawo rolne to dyscyplina dla której produkt rolny jest produktem wyjściowym. Prawo żywnościowe zaczęło rozwijać się głównie wokół kwestii związanych z wytwarzaniem pomocowe obrotem produktem rolnym przetworzonym, przeznaczonym do spożycia przez ludzi
w połączeniu z ochroną zdrowia konsumenta żywności.

Zakres prawa żywnościowego:

- bezpieczeństwo produktu jakim jest żywność,

- wytwarzanie żywności,

- obrót żywnością

Źródła:

Krajowe:

- ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia,

Wspólnotowe:

- Zielona Księga z 1997 roku, w której ustalono podstawowe cele prawa żywnościowego;

- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego pomocowe Rady UE 178/2002/WE ustanawiające ogólne zasady pomocowe wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności oraz ustalające procedury w sprawach bezpieczeństwa żywności.

35. Programy pomocowe dla rolnictwa

36. Giełdy towarowe i domy składowe.

Giełda towarowa - rozumie się przez to zespół osób, urządzeń i środków technicznych zapewniający wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji giełdowych oraz jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych, a w szczególności do informacji o kursach i cenach towarów giełdowych oraz o obrotach towarami giełdowymi;

Towar giełdowy - rozumie się przez to dopuszczone do obrotu na danej giełdzie towarowej:

a) oznaczone co do gatunku rzeczy,

b) różne rodzaje energii,

c) limity wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń,

d) prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń,

e) prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od kursów walut i stóp procentowych;

Transakcja giełdowa - rozumie się przez to umowę dotyczącą towarów giełdowych, zawartą na giełdzie w czasie i w sposób przewidziany dla zawierania takich umów przez:

a) członków giełdy,

b) zleceniodawców, którzy zawarli umowę ze spółkami handlowymi prowadzącymi działalność maklerską.

Stronami transakcji giełdowych mogą być wyłącznie członkowie giełdy, do których zalicza się przede wszystkim domy maklerskie, towarowe domy maklerskie oraz maklerów niezależnych. Członkami giełd towarowych mogą być także domy składowe oraz grupy producentów rolnych, z tym że podmioty te mogą być stronami transakcji giełdowych zawieranych tylko na rachunek własny przez zatrudnionego specjalnie w tym celu maklera giełd towarowych, a przedmiotem umów mogą być jedynie rzeczy oznaczone co do gatunku.

Giełda towarowa może być prowadzona wyłącznie przez spółkę akcyjną. Minimalna wysokość kapitału zakładowego spółki prowadzącej giełdę wynosi 3 000 000 zł. Minimalna wysokość kapitału zakładowego spółki prowadzącej giełdę, na której jest dokonywany obrót wyłącznie wynosi 1 000 000 zł. Na jedną akcję przypada tylko jeden głos na walnym zgromadzeniu. Akcje spółki prowadzącej giełdę mogą być wyłącznie imienne.  Pokrycie obejmowanych akcji lub zapłata za nabywane akcje spółki prowadzącej giełdę nie może pochodzić z pożyczek, kredytów ani z nieudokumentowanych źródeł. Kapitał zakładowy powinien być pokryty w całości przed złożeniem wniosku o zarejestrowanie spółki.  Spółka prowadząca giełdę ma obowiązek
i wyłączne prawo zamieszczania w firmie spółki wyrazów „giełda towarowa”.  

Prowadzenie giełdy wymaga zezwolenia, które wydaje minister właściwy do spraw instytucji finansowych na wniosek spółki zaopiniowany przez Komisję Papierów Wartościowych Giełd.

Dom składowy - przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia przedsiębiorstwa składowego. Wyróżniamy domy składowe przemysłowe oraz domy składowe rolne.

Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa składowego jest działalnością regulowaną w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807) i wymaga uzyskania wpisu do rejestru przedsiębiorstw składowych. Rejestr może być prowadzony w systemie informatycznym. Dokonanie wpisu do rejestru podlega stałej opłacie w wysokości stanowiącej równowartość 1 000 euro, ustalonej na dzień złożenia oświadczenia, przy zastosowaniu średniego kursu walut obcych, ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Opłata stanowi dochód budżetu państwa.. Rejestr jest jawny. Minister właściwy do spraw rynków rolnych powiadamia o wpisie do rejestru wojewódzkiego inspektora Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych właściwego ze względu na siedzibę prowadzenia przedsiębiorstwa składowego oraz Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Właściwy minister prowadzący rejestr wydaje z urzędu zaświadczenie o dokonaniu wpisu do rejestru po otrzymaniu opłaty lub zaświadczenie o zmianie wpisu do rejestru. Organem prowadzącym rejestr jest w przypadku:

1) przedsiębiorców przyjmujących na skład towary przemysłowe - minister właściwy do spraw gospodarki,

2) przedsiębiorców przyjmujących na skład towary rolne - minister właściwy do spraw rynków rolnych.

Przedsiębiorstwo składowe może prowadzić przedsiębiorca:

1) będący osobą fizyczną, spółką jawną, spółką komandytową, spółką komandytowo-akcyjną, spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, spółką akcyjną, przedsiębiorstwem państwowym albo spółdzielnią,

2) w stosunku do którego lub w stosunku do podmiotu dominującego wobec przedsiębiorcy nie ogłoszono upadłości lub nie otwarto wobec niego likwidacji,

3) posiadający magazyny, pomieszczenia i urządzenia techniczne spełniające określone warunki, zapewniające prawidłowe przechowywanie oraz dokonywanie czynności konserwacyjnych rzeczy złożonych na skład oraz, w przypadku towarów rolnych, odpowiednio wyposażone laboratorium,

4) posiadający regulamin przedsiębiorstwa składowego.

Nadzór nad działalnością domów składowych sprawuje, w przypadku:

1) domu składowego przyjmującego na skład towary przemysłowe - minister właściwy do spraw gospodarki,

2) domu składowego przyjmującego na skład towary rolne - minister właściwy do spraw rynków rolnych.

Określone czynności nadzorcze właściwy minister może zlecić odpowiedniej inspekcji podlegającej jego zwierzchniemu nadzorowi. Działalność domów składowych przyjmujących na skład towary rolne podlega nadzorowi Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych w zakresie i na zasadach określonych w ustawie oraz w przepisach o Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych. Inspekcja dokonuje kontroli działalności przedsiębiorstwa składowego co najmniej raz na 6 miesięcy. Inspekcja może również dokonać kontroli działalności przedsiębiorstwa składowego z własnej inicjatywy lub na wniosek ministra właściwego do spraw rynków rolnych. Protokół kontroli jest przedstawiany niezwłocznie ministrowi właściwemu do spraw rynków rolnych oraz domowi składowemu. Upoważniony przedstawiciel właściwego ministra ma prawo wstępu do siedziby domu składowego i do jego pomieszczeń oraz wglądu do ksiąg, dokumentów i innych nośników informacji, a także do dokonywania pomiarów oraz pobierania próbek rzeczy złożonych na skład (kontrola). Na żądanie właściwego ministra lub jego upoważnionego przedstawiciela dom składowy jest obowiązany do niezwłocznego sporządzenia i przekazania kopii dokumentów i innych nośników informacji oraz do udzielenia pisemnych lub ustnych wyjaśnień. Jeżeli w trakcie kontroli zostanie ujawnione naruszenie przepisów prawa, przekroczenie zakresu działalności objętej wpisem do rejestru, zasad uczciwego obrotu lub interesów składających, minister, po otrzymaniu protokołu kontroli, może wszcząć postępowanie w celu wydania decyzji. Przeprowadzający kontrolę zawiadamia niezwłocznie inne właściwe organy o stwierdzonych podczas kontroli uchybieniach. Jeżeli w wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy minister wydał decyzję, na mocy której nałożył na dom składowy karę pieniężną, lub wydał decyzję o zakazie prowadzenia przez dom składowy działalności objętej wpisem do rejestru, kosztami kontroli obciąża się dom składowy. W przypadku gdy dom składowy narusza przepisy prawa, przekracza zakres działalności określonej we wpisie do rejestru, nie przestrzega zasad uczciwego obrotu lub narusza interesy składających, właściwy minister może podjąć decyzję o nałożeniu kary pieniężnej do wysokości 100 000 zł, mając na uwadze stopień zagrożenia bezpieczeństwa obrotu. W przypadku gdy dom składowy, pomimo nałożenia kary nadal narusza przepisy prawa, przekracza zakres działalności określonej we wpisie do rejestru, nie przestrzega zasad uczciwego obrotu lub narusza interesy składających, właściwy minister podejmuje decyzję o zakazie wykonywania przez dom składowy działalności objętej wpisem do rejestru. Właściwy minister może podjąć decyzję o zakazie wykonywania przez dom składowy działalności objętej wpisem do rejestru w każdym przypadku, gdy naruszenie prawa przez dom składowy jest wynikiem działania osób kierujących działalnością przedsiębiorstwa składowego wyczerpującego znamiona przestępstwa przeciwko mieniu, obrotowi gospodarczemu lub przestępstwa określonego przepisami ustawy. Decyzje podlegają ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt domu składowego. Właściwy minister może nakazać podanie decyzji do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo przyjęty na terenie objętym działaniem domu składowego, obciążając dom składowy kosztami tego ogłoszenia.

Zasady funkcjonowania domu składowego określa regulamin, którego postanowienia nie mogą być sprzeczne z ustawą oraz warunkami określonymi we wpisie do rejestru. Regulamin przedsiębiorstwa składowego określa w szczególności:

1) rodzaj towarów przemysłowych lub szczegółowy wykaz towarów rolnych, które mogą być przyjmowane na skład,

2) warunki, na jakich rzeczy są przyjmowane na skład,

3) wysokość opłat za składowanie (taryfa składowego) oraz wysokość i rodzaje ulg taryfowych,

4) wysokość opłat za dodatkowe usługi wykonywane przez dom składowy na rzecz składających,

5) sposób ogłaszania zmian regulaminu przedsiębiorstwa składowego, w tym taryfy składowego oraz ulg taryfowych.

Prawo używania w nazwie przedsiębiorcy wyrazów „dom składowy” przysługuje wyłącznie przedsiębiorcom, którzy uzyskali wpis do rejestru.

Dom składowy jest obowiązany w szczególności do:

1) wydawania dowodów składowych - na żądanie składającego,

2) prowadzenia księgi składowej,

3) prowadzenia i przechowywania dokumentacji dotyczącej przyjętych na skład rzeczy,

4) niezwłocznego informowania właściwego ministra o wszelkich zmianach w zakresie danych zawartych we wniosku o wpis do rejestru,

5) prowadzenia ksiąg rachunkowych, jeżeli jest osobą fizyczną.

Dom składowy jest zobowiązany do przestrzegania zasad uczciwego obrotu oraz do ochrony interesów składających.

Dom składowy wydaje składającemu na jego żądanie dowód składowy. Dowód składowy, odłączony z księgi składowej, składa się z dwóch, połączonych ze sobą, lecz dających się oddzielić części: z rewersu (składowego dowodu posiadania) i warrantu (składowego dowodu zastawniczego). Obie części dowodu składowego powinny wzajemnie się na siebie powoływać
i zawierać:

1) określenie firmy (nazwy) domu składowego, numer identyfikacyjny REGON lub PESEL, datę złożenia rzeczy na skład, datę wystawienia i podpisy osób uprawnionych do reprezentowania domu składowego,

2) numer dowodu składowego, zgodny z numerem bieżącym księgi składowej,

3) imię i nazwisko (określenie firmy, nazwy, numer identyfikacyjny REGON) i adres składającego,

4) oznaczenie ilości, jakości i kraju pochodzenia, a w razie potrzeby także szczególnych cech, rzeczy złożonych na skład,

5) wzmiankę o tym, czy rzeczy złożone na skład zostały ubezpieczone, a jeżeli tak, to u jakiego ubezpieczyciela, na jaką kwotę i na jaki czas,

6) oznaczenie terminu odbioru ze składu rzeczy złożonych na skład, jeżeli termin taki został
w umowie określony,

7) wzmiankę o tym, czy i w jakiej wysokości z rzeczami złożonymi na skład są związane cła, podatki lub inne opłaty oraz zabezpieczone prawem zastawu roszczenia domu składowego,
z podaniem wysokości bieżącego składowego oraz należności ubocznych i wskazaniem odpowiednich pozycji taryfy składowego,

8) oznaczenie banku domicylowego, w którym wpłaca się kwoty przypadające na rzecz posiadacza dowodu składowego lub jego części.

Obie części dowodu składowego można przenosić przez indos łącznie albo oddzielnie. Dopóki obie części są przenoszone łącznie, dopóty indos rewersu powoduje także przeniesienie warrantu.

Umowa składu jest umową na podstawie, której przedsiębiorca składowy zobowiązuje się do przechowania oznaczonych rzeczy ruchomych. O umowie składu można mówić wtedy, gdy przedsiębiorca ma obowiązek pieczy nad powierzonymi mu rzeczami, nie może ich nabyć na własność, jest obowiązany zwrócić taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku i takiej samej jakości. W przypadku braku spełnienia tego warunku nie będziemy mieli do czynienia z umową składu. Przedsiębiorca składowy odpowiada za szkodę wynikłą z utraty, ubytku lub uszkodzenia rzeczy w czasie od przyjęcia jej na skład do wydania osobie uprawnionej do odbioru, chyba że udowodni, że nie mógł zapobiec szkodzie, mimo dołożenia należytej staranności. Do jego obowiązków należy również dokonanie wszelkich niezbędnych czynności konserwacyjnych. Może on także rzeczy oddane mu na skład ubezpieczyć (z własnej woli lub gdy otrzymał takie zlecenie). Przedsiębiorca składowy powinien zawiadamiać składającego o zdarzeniach ważnych ze względu na ochronę praw składającego lub dotyczących stanu rzeczy oddanych na skład (chyba że zawiadomienie nie jest możliwe). Jeśli składana rzecz jest narażona na zepsucie
a przedsiębiorca składowy nie może czekać na zarządzenie składającego, ma prawo, a gdy wymaga tego interes składającego - także obowiązek, sprzedać rzecz z zachowaniem należytej staranności. Obowiązków przedsiębiorcy składowego należy także umożliwienie składającemu obejrzenie rzeczy, pobranie próbek, dzielenie, łączenie i innych czynności w celu zachowania rzeczy w należytym stanie. Sam przedsiębiorca składowy również może łączyć rzeczy zamienne tego samego gatunku i tej samej jakości, należące do kilku składających ale za ich pisemną zgodą. Przedsiębiorca składowy nie ponosi odpowiedzialności za ubytek nie przekraczający granic określonych właściwymi przepisami, a w razie braku takich przepisów - granic zwyczajowo przyjętych. Umowa składu może zostać zawarta na czas oznaczony i nieoznaczony. Umowę składu zawartą na czas oznaczony uważa się za przedłużoną na czas nieoznaczony, jeżeli na 14 dni przed upływem terminu przedsiębiorca składowy nie zażądał listem poleconym odebrania rzeczy w umówionym terminie. Umowę składu zawartą na czas nieoznaczony przedsiębiorca składowy może wypowiedzieć listem poleconym, z zachowaniem terminu miesięcznego, jednakże nie wcześniej niż po upływie 2 miesięcy od złożenia rzeczy. Pomimo zawarcia umowy na czas oznaczony przedsiębiorca składowy może z ważnych przyczyn, w każdym czasie, wezwać składającego do odebrania rzeczy, wyznaczając jednak odpowiedni termin ich odebrania. Gdy składający nie odbiera rzeczy pomimo upływu umówionego terminu przedsiębiorca składowy może oddać rzecz na przechowanie na koszt i ryzyko składającego. Może on jednak wykonać to prawo tylko wtedy, jeżeli uprzedził składającego o zamiarze skorzystania z przysługującego mu prawa listem poleconym, wysłanym nie później niż na 14 dni przed upływem umówionego terminu. Przedsiębiorcy składowemu na zabezpieczenie roszczeń i innych należności powstałych z tytułu umowy służy ustawowe prawo zastawu na rzeczach oddanych na skład, dopóki znajdują się u niego lub u osoby, która je dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nimi rozporządzać za pomocą dokumentów. Roszczenia z tytułu umowy składu przedawniają się z upływem roku. Gdy zostały już odebrane rzeczy i to bez zastrzeżeń oraz gdy zapłacono wszystkie należności przedsiębiorcy składowego, to wówczas wygasają wszelkie roszczenia do przedsiębiorcy składowego z tytułu umowy składu z wyjątkiem roszczeń z tytułu niewidocznych uszkodzeń rzeczy, jeżeli składający, w ciągu siedmiu dni od odbioru, zawiadomił o nich przedsiębiorcę składowego.

KONIEC

Opracowali: Albert Bezak, Ilona Bartos

Uniwersytet Śląski, Wydział Prawa i Administracji

Kierunek - prawo

21 stycznia 2007 roku

84

---