PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA

Pedagogika personalistyczna wywołuje ciągle żywe zainteresowanie szerokich kręgów pedagogów - zarówno teoretyków jak i praktyków na całym świecie. Jest to nurt współczesnego myślenia, który różnie rozwijał się w poszczególnych krajach oraz przyjmował różne oblicza. Nurt ten najbardziej łączony jest z postacią i działalnością Emmanuela Mouniera (1905 - 1950), uważanego za głównego założyciela personalizmu. Do najczęściej występujących odmian pedagogicznych koncepcji personalizmu zaliczamy personalizm ontologiczny (metafizyczny) i historyczny.

1.Podstawowe kategorie i terminologia.

Podstawowymi kategoriami w pedagogice personalistycznej są:

• termin „personalizm”

• pojęcie „osoba”

• pojęcie „wspólnota”

Osoba - pojęci to ma swoją odległą historię, a według W. Granat - ma jakąś urzekającą siłę, gdyż jest ciągle na nowo podtrzymywane i wyjaśniane. Obecnie można znaleźć różne definicje terminu „osoba”. Wychodząc od etymologii pojęcie to wyprowadza się od łacińskiego słowa persona (osoba), które swoimi korzeniami sięga z kolei do greckiego prōsopon (tzn. maska używana przez aktora w starożytnym dramacie greckim, w języku Etrusków określana jako phersu).

Etymologiczne analizy, jak też te uwzględniające kontekst społeczno- kulturowy w różnych językach i kulturach, pozwalają stwierdzić, że w pojęciu osoba jest zawarte stwierdzenie o człowieku jako człowieku, w jego formie, indywidualności, w jego sposobie życia jako bytu o-sobnego, oddzielonego od rzeczy i od otoczenia, jednostkowego i niepowtarzalnego. Być- osobą łącz się bowiem, zdaniem R. Guardiniego (1885 - 1968), z niepowtarzalnością i pojedynczością. Te kategorie można widzieć w wymiarze:

• ilościowym -„jestem tylko jeden, nie mogę mieć” sobowtóra

• jakościowym - „tylko ja jestem tą osobą”

Rozważając termin osoba, można go uwzględnić w aspekcie statycznym i dynamicznym, które można wyraźnie zauważyć w historycznej perspektywie rozwoju tej kategorii, której początki możemy łączyć z:

• rozumieniem tajemnic Trójcy świętej w chrześcijaństwie

• rozumieniem tajemnic Wcielenia (związania dwu natur: boskiej i ludzkiej w Chrystusie)

• koniecznością precyzowania nauki chrześcijańskiej dla obrony jej przed herezjami.

Dalszy rozwój pojęcia osoba doprowadził do powstania dwu głównych tradycji:

• bardziej podkreślającej substancjalność i osobowość w terminie osoba (Boecjusz, scholastyka, św. Tomasz z Akwinu, neoscholastyka),

• o nachyleniu bardziej egzystencjalnym (św. Augustyn, Ryszard od św. Wiktora, J. Duns Szkot, M. Luter, B. Pascal, S. Kierkegaard i współcześnie tzw. teologia dialektyczna).

Z jednej więc strony jest podkreślana struktura pojedyńczości, gdy osoba nie jest tylko jedna, lecz jedna; z drugiej zaś strony podkreśla się jej bycie dla, a także zmienianie się i doskonalenie, co zakłada egzystowanie w historii i w społeczności a więc życie we wspólnocie.

W myśl personalistycznej precyzuje się odmienność dwu rzeczywistości życia społecznego:

• społeczność - to taka zbiorowość ludzi, która powstaje przeważnie z motywów racjonalnych i ze względu na osiągnięcie jakiegoś konkretnego celu, będącego poza samą społecznością osób.

• wspólnota - powstaje jako fenomen szczególnych relacji międzyludzkich, w których nie można mówić o organizacji, a nawet byłaby ona czymś niezrozumiałym w tym przypadku. Wspólnota jest pojęciem podkreślającym relację; powstaje ze względu na dobro osób i ma ona wartość w sobie samej.

Personalizm to termin pochodny od wcześniej omawianego pojęcia „osoba” pierwotnie (min w pismach F.D.E. Schleiermachera) określał ideę osobowego Boga - przeciwstawną panteistycznej. Ch. Renouviera w swoich pismach personalizm określał jako doktrynę osobowości, która stawia sobie jako zadanie, wykazać za pomocą racji przede wszystkim logicznych, a następnie moralnych, że poznanie osoby, jako świadomości i woli jest fundamentem wszystkich poznań ludzkich.

No i w końcu personalizm wywarł wielki wpływ na polskich pedagogów i psychologów: K. Górski, J. Pieter, J. Pastuszka, S. Baley, S. Szuman. Po II wojnie światowej: S. Kunowski, K. Wojtyła, W. Granat, S. Kowalczyk, F. Adamski.

Personalizm ma wiele odmian i nurtów ale mimo to można wyróżnić cechę wspólną dla nich wszystkich (całe szczęście ;-)). Jest zainteresowanie sprawami wychowania i pedagogiczny charakter. Personalizm interesując się problemami wychowania, stał się nawet swoistą pedagogią personalistyczną.

Współcześnie personalizmem określa się:

• doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację,

• program działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne - wartościom osobowo - duchowym.

2. Personalizm w myśli filozoficznej.

• personalizm społeczny - to filozofia zaangażowana społecznie. Filozofia ta (także chrześcijańska) wnosiła ferment ;)) rewolucyjny, odrodzeniowy, humanistyczny.

• personalizm historyczny - człowiek jest osobą gdyż ma swoją wartość zaznaczającą się i zdobytą w historii. W historii staje się on osobą i ten proces „stawiania się osobą” jest nieskończony i ciągły. Człowiek jest osobą, gdy ma on możliwość potwierdzenia się jako „osoba”.

3. Personalizm w pedagogice.

Założenia i antropologiczne podstawy pedagogiki personalistycznej

Dla ped.personal. szczególnego znaczenia nabiera koncepcja człowieka. Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną, stanowiąc połączenie elementów materialnych (ciało) i pozamaterialnych (dusza). W naturze człowieka wyodrębnia się dwa poziom bytowe:

• życie biologiczno - wegetatywne - włącza nas w widzialny świat materialny

• życie psychiczno - duchowe - sprawia że wkraczam poza ten świat

W związku z tym wyróżnia się materialne i niematerialne działania człowieka. Gdy mówimy o istnieniu i rozwoju człowieka jako osoby, zwracam uwagę na specyficzne, osobowe wymiary jego istnienia. Należą do nich:

• rozumność i wolność - J. Maritain wyróżnia w naturze ludzkiej dwa wymiary: materialną jednostkowość (czyni człowieka częścią przyrody) ; niematerialna osobowość (wskazuje na życie umysłowo - duchowe i na transcendencję przyrody).

Osobowy wymiar człowieka przejawia się we właściwych mu działaniach: intelektualnym poznaniu i zdolności do samokierowania sobą (autodeterminacji), wolność zaś jest konsekwencją rozumności.

W ujęciach pedagogiki personalistycznej jedynie w sensie metaforycznym można mówić o wychowaniu przez środowisko lub za pośrednictwem środowiska (otoczenia), które tylko wychowuje, jeżeli „ przechodzi przez osobę”.

Definicja wychowania w/g personalizmu - wychowanie są to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie.(J. Tarnowski za def. K. Schaller).

Cele wychowania w/g personalizmu

Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.

Wyróżnia się trzy podstawowe linie (dziedzin) rozwoju wychowawczego: wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i wychowanie moralne ponadto wychowanie społeczne i wychowanie religijne.

Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń w/g personalizmu.

Wychowanka, uważa się za pierwszego i podstawowego działającego w procesie wychowania. Jest on podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania. Wychowawca jest jednie kooperatorem. Wychowanek jest traktowany jako osoba i nigdy nie jest rzeczą ani rodzin, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty.

Nauczyciel powinien być świadomy, że jego rola jest jednie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Jest to rola ważna ale nie podstawowa. Aktywności nauczyciela musi odpowiadać aktywność ucznia, gdyż jest się aktywnym naprawdę wtedy, kiedy się chce :).

Treści wychowania i nauczania

W programach personalistycznych szkół treścią nauczania czyni się: „integralny humanizm”, i to nie tylko literacki lub artystyczny a także naukowy i techniczny, kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego się czerpie przekazywane treści.

Pedagogika personalistyczna

1

---