Ogólne pojêcie nadzoru
Nadzór oznacza prawn¹ mo¿liwoœæ wp³ywania na zachowanie nadzorowanego organu, w tym mo¿noœæ modyfikacji jego dzia³añ. Trybuna³ Konstytucyjny okreœli³, i¿ przez nadzór nale¿y rozumieæ okreœlone procedury daj¹ce odpowiednim organom pañstwowym, wyposa¿onym w stosowne kompetencje, prawa ustalania stanu faktycznego, jak te¿ korygowania dzia³alnoœci organu nadzorowanego.
Jednym z podstawowych rodzajów nadzoru jest nadzór nad samorz¹dem terytorialnym. Nadzorem tym zajmowano siê w Polsce ju¿ w okresie miêdzywojennym. Józef Staryszak w monografii z 1931 r. Pt. „Prawo nadzoru nad administracj¹ samorz¹dow¹ w Polsce” uzna³, zê „ nadzór pañstwowy w ogólnoœci jest to funkcja pañstwowa, maj¹ca swój tytu³ w ustawie, a zmierzaj¹ca w sposób w³adczy do uzgodnienia czynnoœci prywatnych i publicznych z wymogami prawa przedmiotowego w interesie porz¹dku i dobra publicznego”. Przyj¹³ tak¿e, ¿e podstawowymi elementami nadzoru s¹: funkcja pañstwowa nadzoru, ingerencja, czyli w³adcze wkraczanie pañstwa w sferê stosunków prywatnych i publicznych, tytu³ ustawowy, przystosowanie tych dzia³añ do wymogów prawa przedmiotowego oraz cel - utrzymanie ³adu i porz¹dku publicznego.
Obecnie zagadnienia nadzoru nad samorz¹dem terytorialnym nale¿¹ do jednych z czêœciej analizowanych i opracowywanych zagadnieñ w obrêbie polskiego prawa administracyjnego, a œciœlej - prawa samorz¹du terytorialnego.
Nadzór nad samorz¹dem terytorialnym w œwietle ustawy o samorz¹dzie terytorialnym
Organami nadzoru nad samorz¹dem terytorialnym w œwietle ustawy o samorz¹dzie terytorialnym s¹ Prezes Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw bud¿etowych - regionalna izba obrachunkowa. Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad dzia³alnoœci¹ gmin oraz zwi¹zków komunalnych, a tak¿e nad dzia³alnoœci¹ sejmiku samorz¹dowego. Kompetencje nadzorcze posiadaj¹ tak¿e Sejm, sejmik samorz¹dowy i s¹d administracyjny. Mo¿na je zaliczyæ do organów nadzoru w sensie ustrojowym.
Organy nadzoru mog¹ wkraczaæ w dzia³alnoœæ komunaln¹ tylko w przypadkach okreœlonych ustawami. Nale¿y jednak¿e przyj¹æ, ¿e podstawê ingerencji nadzorczej mog¹ stanowiæ tak¿e przepisy wykonawcze wydane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania, o ile oczywiœcie nie s¹ one sprzeczne z tymi ustawami. Natomiast tzw. prawo wewnêtrzne administracji nie mo¿e w ¿adnym wypadku stanowiæ podstawy do ingerencji nadzorczej. Organy nadzoru maj¹ prawo ¿¹dania niezbêdnych informacji i danych dotycz¹cych organizacji i funkcjonowania gminy oraz prawo dokonywania wizytacji administracji komunalnej i uczestniczenia w posiedzeniach organów gminy.
Szczególnym œrodkiem nadzorczym jest obowi¹zek uzgodnienia z Prezesem Rady Ministrów statutu gminy licz¹cej powy¿ej 300 000 mieszkañców. Prezes Rady Ministrów jest tak¿e organem nadzoru nad sejmikiem samorz¹dowym i jego organami.
Do sejmiku samorz¹dowego maj¹ odpowiednie zastosowanie okreœlone œrodki nadzorcze, tj.: obowi¹zek przedstawienia w ci¹gu 7 dni od daty podjêcia uchwa³y sejmiku lub jego organów, stwierdzenie niewa¿noœci sprzecznej z prawem uchwa³y sejmiku lub jego organów, wstrzymanie wykonania uchwa³y objêtej postêpowaniem nadzorczym, skarga do s¹du administracyjnego o stwierdzenie niewa¿noœci uchwa³y sejmiku samorz¹dowego lub jego organów, orzeczenie o wydaniu uchwa³y z naruszeniem prawa b¹dŸ o niezgodnoœci uchwa³y z prawem. Rozstrzygniêcia nadzorcze Prezesa Rady Ministrów wobec sejmiku samorz¹dowego i jego organów podlegaj¹ zaskar¿eniu do s¹du administracyjnego.
Szczególne uprawnienia nadzorcze przys³uguj¹ wojewodzie w zakresie wykonywania przez samorz¹d terytorialny zadañ zleconych z zakresu administracji rz¹dowej. Wojewoda, jako przedstawiciel rz¹du sprawuje nadzór je¿eli chodzi o zadania zlecone nie tylko na podstawie kryterium legalnoœci, ale i na podstawie kryterium celowoœci, rzetelnoœci i gospodarnoœci. Mo¿e on wstrzymaæ wykonanie uchwa³y organu gminy i przekazaæ sprawê do ponownego rozpatrzenia, wskazuj¹c zaistnia³e uchybienia oraz termin za³atwienia sprawy.