David Hume - „Badania dotyczące rozumu ludzkiego” (rozdziały: IV, V)
IV - wątpliwości sceptyczne dotyczące czynności rozumu
część I:
Przedmioty rozumu podzielić można na dwa rodzaje: stosunki między ideami i fakty. Twierdzeń pierwszego rodzaju można dowodzić na poziomie intelektu, niezależnie od jakichkolwiek przedmiotów istniejących we wszechświecie. Inaczej rzecz się ma z faktami, których prawdziwość nie wyklucza zaistnienia przeciwieństwa danego faktu (przykład z wschodzącym Słońcem). Co uprawnia nas do żywienia w kwestii faktów pewności wykraczającej poza świadectwo zmysłów i pamięci?
Wszelkie rozumowania dotyczące faktów opierają się na związkach przyczynowo-skutkowych. Hume stwierdza, że znajomość przyczyn i skutków (więc w ogóle faktów) wyprowadzamy zawsze z doświadczenia, nigdy a priori (przykład z kulami bilardowymi), gdyż każdy skutek jest zdarzeniem różnym od swojej przyczyny.
część II:
Hume stawia kolejne pytanie: jaka jest podstawa wszystkich wniosków, które wysnuwamy z doświadczenia? Zapowiada, że obroni następującą tezę: „nawet, gdy z doświadczenia wiemy o danych przyczynie i skutku, wnioski wysnuwane z tego doświadczenia nie opierają się na czynnościach intelektu”.
Umysł nie może z własności zmysłowych wnioskować o istnieniu żadnych ukrytych sił . Umysł nie wnioskuje więc o stałym i prawidłowym ich połączeniu na podstawie niczego, co o nich wie. Doświadczenie dostarcza nam bezpośredniej i pewnej wiedzy wyłącznie w zakresie danych przedmiotów i w obrębie czasu, który obejmowało. Nie ma powodu, dla którego mielibyśmy rozszerzać to doświadczenie na inne przedmioty i na przyszłość.
Rozumowanie bywa demonstratywne (takie, jakie tyczy się stosunków pomiędzy ideami) lub prawdopodobne. Jasne, że w rozważanym przypadku nie mamy do czynienia z rozumowaniem demonstratywnym - nie ma sprzeczności w przypuszczeniu, że bieg przyrody może ulec zmianie. Pozostaje więc rozumowanie uprawdopodabniające. To, jako, że odnosi się do istnienia, musi mieć podstawę w związkach przyczynowo-skutkowych - w ten sposób wracamy do punktu wyjścia. Argumenty uzyskane z doświadczenia nie dowiodą, że przyszłość będzie podobna do przeszłości. Z podobieństwa rzeczy nie możemy wnosić o żadnych relacjach pomiędzy nimi (przykład z jajkami).
V - sceptyczne rozwiązanie tych wątpliwości
część I:
Hume rozpoczyna od apologii sceptycyzmu. Następnie zadaje pytanie: co jest przyczyną tego nieuprawnionego kroku umysłu: „skoro do tej pory postrzegałem, że A występuje po B, to między A i B musi występować związek konieczny”? Przyczyną tą jest nawyk, przyzwyczajenie - jego wynikiem są wszystkie wnioski wysnuwane z doświadczenia. Nawyk ten jest nieuniknionym aktem duszy.
część II:
Nie ma nic swobodniejszego ponad wyobraźnię człowieka. Jednak to, że potrafimy wyobrażać sobie przedmioty fikcyjne nie znaczy, że przymusza nas to do bycia przeświadczonymi o ich prawdziwości. Przeświadczenie jest przedstawieniem silniejszym, wyraźniejszym niż to, do którego zdolna jest wyobraźnia.
EPISTEMOLOGIA