PSYCHOLOGIA KLINICZNA

HISTORIA:

1896 - Lightner Witmer tworzy przy Uniw. Pensylwania (Filadelfia) pierwszą Klinikę

Psychologiczną dla dzieci niepełnosprawnych : głuchych, z zaburzeniami mowy, nieprzystosowanych społecznie.

1908 - L. Witmer - pierwsze fachowe pismo "Psychological Clinic".

1908 - C. Beers - zapoczątkowuje ruch higieny psychicznej.

1909 - C. Beers, W. James, A Meyer - tworzą interdyscyplinarne Towarzystwo Higieny Psychicznej.

TEORETYCY- modele interpretacji zaburzeń.

Z. FREUD- całościowa propozycja opisu i wyjaśniania zaburzeń (główne założenia epistemologiczne).

E. KRETSCHMER - zróżnicowanie konstytucjonalne ludzi i związek konstytucji z różnymi

formami patologii.

E. KRAEPELIN(uczeń Wundta) - twórca pierwszej nowoczesnej klasyfikacji zaburzeń

psychicznych.

LABORATORIA psychopatologii eksperymentalnej w Rosji i Związku Radzieckim (Korsakow, Biechtieriew, Luria, Zeigarnik, Rubinsztein).

EUROPA ZACHDNIA - rozwój teorii psychologicznych, osobowości, metod testowych

(psychometrycznych i projekcyjnych).

ROZWÓJ PSYCHOLOGII KLINICZNEJ W POLSCE

W latach 30-tych - popularyzacja prac Adlera (głównie w poradniach psychologiczno-pedagogicznych)

PREKURSORZY: Ochorowicz, Abramowski, Błachowski, Grzegorzewska.

1891 - J. Ochorowicz zakłada Sekcję Psychologii przy Towarzystwie Lekarzy i

Przyrodników ("Psychologia i Medycyna", 1916).

1911 - S. Błachowski na łamach "Neurologii Polskiej" - prace z zakresu spostrzegania.

1932 - K. Dąbrowski zakłada w Warszawie Instytut Higieny Psychicznej.

1949 - S. Błachowski zakłada Polskie Towarzystwo Psychologiczne (od 1930 r.

redaguje "Kwartalnik Psychologiczny").

1945-1950 - intensywna działalność Instytutu Higieny Psychicznej i Wyższej Szkoły

Higieny Psychicznej w W-wie - kształcenie psychohigienistów (podstawy psychopatologii i stosowania metod testowych : Wechsler, Rorschach, Szondi).

POCZĄTEK LAT 50-TYCH - powstają P.Z.P.

1960 - Katedra Psychologii Klinicznej -Poznań:

o Zakład Psychologii Klinicznej - W-wa i Kraków,

o Sekcja Psychologii Klinicznej przy P. T. P.

1964 - polskie tłumaczenie podręcznika "Psychologia Kliniczna" R. Wallena.

PSYCHOLOGIA MEDYCZNA (Asken, 1979):Zajmuje się badaniem czynników psychicznych, związanych z niektórymi lub wszystkimi aspektami zdrowia fizycznego, choroby i jej leczenia, na poziomie jednostki, grupy i systemu.

MEDYCYNA BEHAWIORALNA (Yale, 1977): Jest to dziedzina interdyscyplinarna zajmująca się badaniem zachowania warunkującego stan zdrowia fizycznego i choroby oraz zastosowaniem istniejącej z tego zakresu wiedzy w diagnozie, leczeniu, rehabilitacji i prewencji schorzeń somatycznych.

Pojęcie ZDROWIA PSYCHICZNEGO (K. Dąbrowski) Mens sana in corpore sano !( w zdrowym ciele zdrowy duch) - nie, ponieważ:

o zdrowi somatycznie psychopaci, przestępcy a nawet psychotycy, są częstym zjawiskiem,

o ludzie chorzy somatycznie przejawiają wysoki poziom i sprawność działania podstawowych funkcji psychicznych. (Bogactwo duchowe artystów, wielkich myślicieli. a zwłaszcza poetów, nie pozostaje bez związku z przebytymi lub doświadczanymi w czasie pracy twórczej schorzeniami somatycznymi). ZDROWIE PSYCHICZNE, to zdolność do rozwoju psychicznego. Wywoływanie przemian we własnym środowisku wewnętrznym i pozytywne oddziaływanie na środowisko zewnętrzne, świadczy o zdolności jednostki do własnego rozwoju To z reguły łączy się ze wzmożoną pobudliwością psychiczną, z poczuciem niezadowolenia z siebie, poczuciem niższości i winy, z okresami niepokojów, załamań i trudności, a więc z nerwowością (nerwicami).

W OCENIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO danej osoby, konieczne jest:

o uchwycenie jego przejawów psychicznych w przebiegu czasowym i wielopłaszczyźnianym.

NEGATYWNE UJĘCIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO = ujęcie statyczne.

POZYTYWNE = dynamiczność, zdolność do rozwoju.

PSYCHOLOGIA KLINICZNA - PRZEDMIOT l ZADANIA

ODRĘBNOŚĆ psychologii klinicznej można uzasadniać:

1 ontologicznie - tzn wskazanie klasy zjawisk, którymi powinna się ta dyscyplina zajmować

2 epistemologicznie - nie dokonując żadnych założeń na temat rzeczywistości, natomiast przyjmuje się, że istnieją nieograniczone możliwości tworzenia obrazów tej rzeczywistości. Obrazy owe mogą się różnić:

-zakresem uwzględnianych zjawisk,

-szczegółowością odwzorowania,

- poziomem uporządkowania informacji o rzeczywistości.

Najważniejszym kryterium różnicującym poszczególne dziedziny nauki jest stopień

abstrakcji w rekonstruowaniu badanej rzeczywistości.

Jak twierdzi K. B. MADSEN: "nauka może koncentrować się na:

o rejestracji faktów (warstwa opisowa nauki),

o określaniu związków między obserwowanymi faktami (konstrukty hipotetyczne)

3 ontologiczno - epistemologicznie -jest to jednocześnie wskazanie dla danej

dyscypliny naukowej pewnego obszaru badawczego oraz aspektu, pod jakim ten obszar powinien być badany (to wiąże się ściśle z procesem abstrakcji).

PSYCHOLOGIA KLINICZNA RÓŻNI SIĘ od pozostałych subdyscyplin psychologicznych

zakresem badanych zjawisk. Jest zainteresowana badaniem określonej klasy

obiektów (elementów) rzeczywistości, odznaczających się pewnymi właściwościami

Jakie to obiekty i o jakich właściwościach? Psychologia kliniczna zajmuje się analizą zaburzeń zachowania, dysfunkcjami psychicznymi, ludźmi niedostosowanymi do otoczenia. Natomiast np. psychologia społeczna (wg Franklina) jest to "naukowe badanie interakcji zachodzących między ludźmi, jednostkowych procesów w społecznych sytuacjach bodźcowych oraz społecznej struktury w relacji do jednostki .Zaś zdaniem Aronsona "psychologia społeczna , bada sytuacje społeczne, które wpływają na zachowanie się ludzi".

Wg LEWICKIEGO - PSYCHOLOGIA KLINICZNA jest dziedziną psychologii stosowanej:

o ma własny obszar badań i praktyki,

o jest dziedziną nauki o zaburzeniach zachowania.

Kiedy ZABURZONE jest ZACHOWANIE? Gdy nie spełnia jednej z dwóch funkcji regulacyjnych:

-nie zaspakaja potrzeb człowieka, zwłaszcza potrzeby rozwoju (zaburzona funkcja standardów samoregulacji),

- nie służy wypełnianiu zadań życiowych wynikających z wymagań otoczenia - uspołecznionej kultury.

(Jest to ujęcie systemowe - człowiek jako układ samoregulujący i samosterujący, pozostający w ścisłych relacjach z otoczeniem).

Ważnym obszarem zainteresowania psychologii klinicznej są także ZABURZENIA FUNKCJI SOMATYCZNYCH i choroby somatyczne- (czynniki psychiczne w etiopatogenezie)- ten obszar zwany psychosomatyką i somatopsychologią- pokrywa się częściowo z obszarem badań psychologii lekarskiej.

PSYCHOLOGIA KLINICZNA zainteresowana jest również:

o przemianami jakie zachodzą w (toku psychoterapii, rehabilitacji, resocjalizacji, reedukacji,

o mechanizmami zapobiegania powstawaniu zaburzeń.

Tak wiec przez PRZEDMIOT psychologii klinicznej należy rozumieć przede wszystkim zespół twierdzeń i reguł poznawania oraz wyjaśniania powyższych obszarów rzeczywistości

Służą temu - orientacje teoretyczne (zawierające koncepcje wyjaśniające zdrowie, zaburzenia, genezę zaburzeń, metody, sposoby terapii i profilaktyki). Stosuje się w nich pojęcia i terminy pozwalające opisać, wyjaśnić, przewidzieć i wskazać to co istotne dla praktyki. Są to tzw. MODELE (paradygmaty), jak:

opsychoanalityczny (dynamiczny),

obehawiorystyczny lub behawiorystyczno - poznawczy,

- fenomenologiczno - egzystencjalny (humanistyczny),

- integracyjny (wspólny dla psychologii klinicznej i społecznej).

NORMA PSYCHICZNA I ZDROWIE PSYCHICZNE.

Istnieje pojęcie normalności:

o statystycznej (ilościowej) - jak w fizjologii, a również w psychologii,

o kulturowej (społecznej) "poziomy" (przeciętny, wybitny),

o teoretycznej - odnoszenie stanu jednostek lub grup do ogólnych twierdzeń zawartych w różnych teoriach człowieka i grupy (np. fizjol. psychol. społ)

NIE ISTNIEJE JEDNA uniwersalna definicja zdrowia psychicznego!

Najbardziej godną przyjęcia jest koncepcja JAHODY oparta na sześciu grupach kryteriów pozytywnego zdrowia psychicznego, które są odzwierciedleniem realistyczno - adaptacyjnego a także postulatywno - samoregulacyjnego podejścia. W pierwszym podejściu - zawierają się wszystkie teorie przystosowania, homeostazy regulacji. W drugim- (postulatywnym tzn. teorie postulujące model idealnej osobowości, do której człowiek powinien dążyć) - teorie samorealizacji, urzeczywistniania potencjału "Ja".

PSYCHOANALIZA.

Jest przecie wszystkim metodą i techniką leczenia zaburzeń psychiatrycznych i emocjonalnych. Wyłoniła się dzięki Charcot i Breuer.

CZTERY PODSTAWOWE OKRESY ROZWOJU (od 1885):

1-SZY od początków współpracy Freuda z Breuerem tzn. 1885 - do 1900.Powstały wtedy: teorie nieświadomej motywacji, stłumienia, oporu, przeniesienia, lęku i etiologii nerwic.

2-GI : (od 1900 - do 1910-1920) - porzucenie teorii urazów seksualnych jako przyczyny nerwic, na rzecz teorii o znaczeniu zaburzeń rozwojowych instynktu seksualnego.Powstają: pierwsze teorie instynktu, zwracające uwagę na biologiczny rozwój seksualny dziecka. Koniec tego okresu - około 1910 r (Adlera krytyka seksualnej teorii nerwic). W latach 1910-20, sam Freud dostrzega wagę czynników pozaseksualnych.

3-CI : (około 1920) - główne szkoły psychoanalityczne doceniają znaczenie wprowadzanych zmian. Powstaje całościowa teoria osobowości. Przedmiotem badań staje się narcyzm, co wraz z wykryciem roli popędu agresji, stwarza podstawy dla nowej teorii instynktów.

4-TY: (polowa lat 20-tych do dzisiaj). Można go podzielić na dwie fazy:

o od 1925 do 1934 i

o od 1934 do dzisiaj.

Pierwsza faza - poszukiwania bardziej skutecznych sposobów leczenia (przesunięcie akcentu z prób odtwarzania dawnych wspomnień - usuwanie dziecięcej amnezji, na zrozumienie dynamiki stosunków zachodzących w toku leczenia pomiędzy lekarzem a pacjentem.

W drugiej - pogłębienie wiedzy o procesach i presjach społecznych oraz większe znaczenie przypisywane interpersonalnemu aspektowi sytuacji analitycznej.

PSYCHOANALIZA ZAPOCZĄTKOWAŁA nową postawę wobec chorób psychicznych, zmierzała do usunięcia przyczyny choroby, nie zaś objawu (jak np. w hipnozie).

Odnalezione specyficzne dla danego objawu WSPOMNIENIE stanowić miało rodzaj catharsis dla tego, co pozostało z przykrych przeżyć w przeszłości. Wolne skojarzenia - miały to ułatwić.

SŁABOŚĆ TEORII FREUDA -jego przekonanie, że odkrył specyficzną etiologię histerii i nerwicy natręctw. HISTERIA - jak sądził - powstaje, jeśli pacjent był w dzieciństwie bierną ofiarą agresji seksualnej , NERWICA NATRĘCTW - u tych, którzy w dzieciństwie uczestniczyli w doświadczeniach seksualnych. Miało to tłumaczyć występujące w nerwicy natręctw poczucie winy.

BŁĄD FREUDA - przekonanie, że urazy i frustracje seksualne są głównym czy jedynym czynnikiem wywołującym nerwice oraz, że współczesna mu wiedeńska kultura jest przejawem natury ogólnoludzkiej.

W lalach 1900-1910 Freud przekonał się, że w niektórych przypadkach rzekome (we wspomnieniach) urazy seksualne są jedynie wytworem fantazji (uwiedzenie nigdy nie miało miejsca). Doszedł do wniosku, że treści te muszą być wyrazem życzenia ( nie do przyjęcia dla świadomości, a więc stłumionego). Ponieważ jednak zdarzało się to często - niemal powszechnie, doszedł do sformułowania KOMPLEKSU EDYPA. Coraz mniej mówił o urazach , coraz większe znaczenie przypisywał czynnikom konstytucjonalnym (ale zaniedbał rolę czynników kulturowych).Nie docenił też roli problemów emocjonalnych rodziców, zaś lęki i trudności dziecka, to konsekwencja jego własnych, wrodzonych impulsów. Freud sądził, że człowiek posiada dwa potężne POPĘDY: płciowy i samozachowawczy (popęd ego), który nie podlega stłumieniu.

ADLER - po raz pierwszy przeciwstawił się Freudowi w 1910 r. Uważał, że podstawowym problemem człowieka jest walka o władzę w dążeniu do przezwyciężenia poczucia niższości.

JUNG - uważał, że Freud wyolbrzymił rolę seksu. Wg niego człowiek podlega także wpływom innych sił, że posiada naturę wyższą, z którą musi uzgodnić naturę zwierzęcą i że to właśnie odgrywa rolę w powstawaniu konfliktów. LIBIDO zaś uznał za całość energii witalnej.

Nowym ujęciem była teoria RANKA l FERENCZI' EGO, że chory cierpi nie tyle skutkiem swoich przeżyć, ile przez sposób, w jaki przeszłość ta wpływa na obecne jego zachowanie.

Niewątpliwą jednak ZASŁUGĄ FREUDA jest to, że zaobserwował on poprawnie powszechny w naszym społeczeństwie przebieg rozwoju dziecka i że fazy te znajdują potwierdzenie w świetle innych badań.

FAZA ORALNA (do 1.5 r.ż.) - uwarunkowana głównie rozwojem biologicznym. Noworodek to głównie usta! Najlepiej rozwiniętą okolicą kory mózgowej w chwili urodzenia jest ta, która kontroluje usta. Kontakt ze światem za pomocą ust. Z tego okresu pochodzą niektóre zaburzenia w wieku dorosłym (np. palenie, picie alkoholu, otyłość), związane z fiksacją i regresją do tej fazy rozwoju.

FAZA ANALNA ( 1,5 do 3 i.ż ) - zainteresowania dziecka koncentrują się wokół

przyjemności wydalania i zatrzymywania stolca (trening czystości - różny w różnych kulturach). 0pis Freuda odnosi się w sposób specyficzny do naszej kultury. Akcent tej fazy, to nie tyle przyjemność doznawana przez dziecko w związku z wydalaniem (czy zatrzymywaniem), co walka dziecka z rodzicami. Dziecko chce robić to na co ma ochotę ! To zderza się (po raz pierwszy) z zamiarami rodziców. Rodzice najczęściej odznaczają się sztywnością i skłonnością do przestrzegania rytuałów, które narzucają dziecku. Defekacja jest wydarzeniem dnia, za które otrzymuje ono pochwały. Z drugiej strony wszelkie manipulacje stolcem przez dziecko, odbierane jest jako "niegrzeczne" zachowanie.

Czy ta faza musi wyprzedzać fazę faliczną, skoro anus i penis dojrzewają nerwowo mniej więcej w tym samym czasie? Chyba nie, gdyby wpływy zewnętrzne nie podkreślały znaczenia anus !

FAZA FALLICZNA (3-7 r.ż.) - Dziecko nie zajmuje się swoim członkiem, zanim nie stanie się zdolne do pełnienia nad nim kontroli. Przyjemność manipulowania genitaliami - to jedno z odkryć! Zadowolenie płynące z czynności autoerotycznych jest prawdopodobnie jednakowe dla obu płci, ale istnieje nierówność w zakresie posługiwania się narządem płciowym przy innych czynnościach. Zazdrość dziewczynki o nierówność organiczną. Reakcje rodziców na "brzydkie" zachowanie dzieci rodzą LĘK PRZED KASTRACJĄ, którą Freud traktował jako główne źródło lęku. W tym okresie rodzi się kompleks Edypa, a główną przyczyną ograniczone (do wąskiego grona osób-rodziców) kontakty dziecka. Dziecko odkrywa, że fizyczny kontakt z inną osobą jest w jakiś sposób związany z narządami płciowymi. Wtedy też rodzi się rywalizacja, zazdrość a nawet wrogość (rodzice wygrywają dziecko przeciwko sobie).

RELACJE RODZIC - DZIECKO, a zwłaszcza DZIECKO - MATKA- to dobrze wychwycona przez Freuda sprzeczność pomiędzy istotą biologiczną a kulturową. Od sposobów rozwiązania tej sprzeczności zależy dalszy rozwój osobowości jednostki.

FAZA LATENCJI (7-12 r.ż.) - rozluźnienie kontaktów dziecka z rodzicami, powstanie nowych związków (kateksji) z rówieśnikami. W miarę rozwoju fizycznego oraz intelektualnego - rozwiązany zostaje kompleks Edypa, a rozwijające się superego umożliwia pełną identyfikację z rodzicem tej samej płci i przyjęcie jego systemu wartości.

FAZA GENITALNA (13 - 18 r. ż.) - zostaje ostatecznie rozwiązany kompleks Edypa. Następuje identyfikacja z osobami rodziców i innymi autorytetami. Konstruowane są nowe związki - heteroseksualne, co gwarantuje najpełniejsze zaspokojenie popędów libido. Jest to faza najkorzystniejszego rozwoju i zdrowia, kiedy to osoba ma szansę na pokazanie ego, jest zdolna odraczać popędy, sublimować je, zaspokajać zgodnie z wymogami kultury.

ZNACZENIE FREUDA:

o opisany został ogólny kierunek rozwoju dziecka w naszej kulturze,

o wskazanie, ze zainteresowanie własnym ciałem sprawia dziecku wiele przyjemności.

Przesada

o ze motorem rozwoju jest dążenie do cielesnego zaspokojenia erotycznego,

o że nerwice powstają skutkiem tamowania energii seksualnej (przemieszczenie się energii do różnych części ciała) co ma wpływ na rozwój osobowości.

Obecnie uważa się, że dynamika nerwic ma inne źródła.

FREUD nie pojmował ludzi w kategoriach rozwijających się uzdolnień ani leż jako integralne osobowości. Traktował ich bardziej mechanistycznie - jako ofiary dążenia do rozładowania napięcia . Wg Freuda NERWICA JEST NEGATYWEM PERWERSJI, tzn, objawy nerwicowe reprezentują stłumienie perwersyjnych zainteresowań seksualnych.

W perwersjach libido zostaje wyładowane (rozładowane- nie ma stłumień), a więc nie ma nerwicy! A zatem dobrze jest być homoseksualistą ? Nie, bo już w 191 l r. Ferenczi doniósł, że przynajmniej jeden typ homoseksualizmu męskiego wydaje się być objawem nerwicy (nerwica kompulsyjna).

STRUKTURA APARATU PSYCHICZNEGO - id, ego, superego:

ID - zbiór intensywnych pobudzeń, generator energii człowieka. Dwa główne popędy: seksualny i popęd śmierci. Silny związek id z somatyczno - biologiczną strukturą człowieka.

EGO - wyłania się z id, rozwija się z potrzeby sprawdzania rzeczywistości oraz kontroli dążeń popędowych. Spełnia zasady realizmu i powinności moralnej, rozwiązuje konflikty miedzy różnymi wymaganiami aparatu psychicznego ( m. in. poprzez stosowanie własnych mechanizmów obronnych).

Siła ego, to bardzo istotny wskaźnik zdrowia psychicznego. Ego jest względnie autonomiczne i łączy w sobie dążenia id oraz superego, co pozwala człowiekowi funkcjonować zgodnie z naturą i wymaganiami kultury, bez nadmiernych tłumień i mechanizmów obrony i bez silnego poczucia winy.

SUPEREGO - reprezentuje wartości, kultury i normy moralne (społeczna instancja aparatu psychicznego jednostki). Jest równie nieświadome jak id. Wymaga hamowania popędów i wyrzeczenia się ich swobodnej realizacji - stanowi zatem dylemat człowieka, ale jest też wyzwaniem dla człowieka, zmuszając go do coraz bardziej intensywnego uczłowieczania się (Obuchowski, 1987). Aby podołać rygorystycznym wymogom superego, EGO musi być dobrze ukształtowane, gdyż inaczej człowiek popada w nerwicę (nie jest bowiem w stanie znieść nadmiernych wyrzeczeń swej natury).

SUPEREGO pełni wiec w życiu podwójna rolę:

o jest warunkiem uczłowieczania osoby i przystosowania do wzorców kultury,

o jednocześnie stanowi zagrożenie dla zdrowia psychicznego i rozwoju ego, gdy powinność moralna zaczyna dominować nad zasadą realizmu (Twórcza aktywność - możliwie bliska pracy oraz miłość, są zdaniem Freuda najzdrowszymi formami rozwiązywania sprzeczności między naturą a kulturą).

KAREN HORNEY - neurotyczna i zdrowa osobowość. Nie biologiczna a społeczna koncepcja natury ludzkiej !!!

ISTOTA - konflikt psychologiczny, oraz dezintegracja "ja" polegająca na odrębności (alienacji) "wyidealizowanego ja" od "ja prawdziwego".

ZDROWA OSOBOWOŚĆ = zdolność do harmonijnego, zintegrowanego i spontanicznego rozwoju "ja prawdziwego" tj możliwości człowieka. Jest to również wolność od podstawowego konfliktu odzwierciedlającego tendencje ku ludziom, przeciw ludziom, od ludzi. W zdrowych stosunkach interpersonalnych te tendencje nie muszą się wzajemnie wykluczać, ale wzajemnie uzupełniać.

NEUROTYCZNE FORMY funkcjonowania osobowości rodzą się we wczesnym dzieciństwie jako rezultat braku pełnego zaspokojenia potrzeb, chłodu emocjonalnego, dominacji, nerwowości, odrzucenia, wrogości. Powstaje podstawowy LĘK (co jest pojęciem kluczowym dla koncepcji osobowości neurotycznej), wyrażający się jako straszne poczucie izolacji i bezradności w potencjalnie wrogim świecie.

Horney wymienia 3 KOMPONENTY LĘKU : poczucie bezradności, wrogości i izolacji.

W wyniku tego lęku wytwarza się podstawowy konflikt "do", "od", "przeciw" ludziom (inaczej - postawy neurotyczne), których nie da się pogodzić. Rozwiązanie : przyjęcie jednej, skrajnej postawy, stłumienie innych. Tak właśnie rozwijają się neurotyczne tendencje. W konsekwencji dochodzi do wypierania reakcji emocjonalnych takich jak miłość czy nienawiść ( zaś współpraca z ludźmi wywołuje reakcje lękowej paniki).

Całościowym NEUROTYCZNYM ROZWIĄZANIEM jest samoidealizacja, sterowana kompulsywnymi potrzebami (realizowania wyidealizowanego obrazu "ja", które przenika wszystkie cele i sposoby postępowania jednostki. To wiąże się z samooszukiwaniem, co powoduje dodatkowe cierpienia i WTÓRNY LĘK. Wzmaga się wrażliwość jednostki oraz kontrola (kompulsywna) pozornej wielkości, mądrości, dobroci. W ten sposób powstaje błędne koło mechanizmów neurotycznych, w których obrona przed lękiem rodzi nowy lęk

Najczęściej stosowanym przez neurotyków mechanizmem jest PERFEKCJA oraz PRZYMUS połączone z neurotyczną dumą i nadmierną obraźliwością (jednocześnie pogarda dla siebie)

Neurotyczne mechanizmy obronne wpływają na zmianę stosunków z ludźmi (duma zniekształca spostrzeganie innych jako omylnych, przeciwników ). Nienawiść do siebie wpływa na spostrzeganie innych jako zasługujących na pogardę i potępienie. Neurotyk przypisuje ludziom cechy, których nie posiadają, a także nie potrafi spostrzegać ludzi jako życzliwych. Niepewność i lęk neurotyka w kontaktach z ludźmi bierze się przede wszystkim z braku pewności siebie, z braku podstawowego wsparcia w sobie samym, z pogardy dla siebie, i konfliktowości wewnętrznych struktur. Stąd neurotyk nie jest zdolny do otwartych bliskich kontaktów z innymi {mają one charakter obronny, albo zależnościowy bądź agresywny. Lęka się ludzi, ale potrzebuje ich w realizacji swoich neurotycznych obron.

ERICH FROMM

Fromm nie sądzi, aby zaspokajanie instynktu było centralnym problemem natury ludzkiej.

Proces adaptacji człowieka odbywa się (nie poprzez zaspokojenie instynktu) ale poprzez UCZENIE SIĘ I PRZYSWAJANIE NAWYKÓW KULTUROWYCH. Natura człowieka, jego namiętności i niepokoje są wytworem kultury. Człowiek jest największym dziełem i naczelnym osiągnięciem owego nieprzerwanego wysiłku ludzkiego, którego zapis nazywamy HISTORIĄ. Stąd "zarówno najpiękniejsze, jak najwstrętniejsze skłonności ludzkie nie są składnikami utrwalonej biologicznie natury ludzkiej, ale wynikiem tego społecznego procesu, który tworzy człowieka".

Najwybitniejszy wkład do psychoanalizy - stanowią badania nad rozwojem indywidualności i nad charakterem powstających przy tym trudności, a także spostrzeżenia, dotyczące oddziaływań kultury na osobowość. Człowiek zdobył świadomość samego siebie jako wyodrębnionego bytu. Wraz z narastającą samowiedzą własnej autonomii przychodzi świadomość izolacji i tęsknota za powrotem do dawnego poczucia solidarności z innymi. Człowiek jednak nie może powrócić do pierwotnego stanu. Zdobył wprawdzie "wolność od...", ale często nie osiągnął "wolności do..." ROZWINIĘCIA WŁASNEJ INDYWIDUALNOŚCI. Dlatego też ucieka się do pewnych irracjonalnych metod, by ponownie związać się ze zbiorowością : sado-masochizm, niszczycielstwo, konformizm mechaniczny. Sposoby te Fromm nazywa MECHANIZMAMI UCIECZKI.

SULLIVAN

Psychoanalityk o empirycznym nastawieniu - OBSERWACJA. Pierwszy od czasów Freuda stworzył systematyczną teorię rozwoju osobowości, nazywając ją teorią stosunków interpersonalnych

Istota ludzka (przy danym podłożu biologicznym), jest wytworem wzajemnych oddziaływań miedzy nią a innymi. OSOBOWOŚĆ wykształca się z owych personalnych i społecznych sił, działających na jednostkę od chwili narodzin.

Jednostkę ludzką interesują dwa związane z sobą cele:

-1 dążenie do rozkoszy (potrzeby biologiczne),

-2 do zapewnienia sobie bezpieczeństwa (procesy kulturowej).

Większość problemów psychologicznych wyrasta z trudności napotykanych przy tworzeniu systemu bezpieczeństwa. Poczucie bezpieczeństwa, wiąże się z poczuciem przynależności do kogoś i akceptacji przez kogoś.

Najpoważniejsze osiągnięcie teoretyczne Sullivana - to TEORIA DYNAMIZMU JAŹNI- jaźń wyłania się ostatecznie z masy dyspozycji w wyniku dążenia do uzyskania aprobaty i uniknięcia dezaprobaty. UNIKANIE LĘKU wywołanego po raz pierwszy przez dezaprobatę, to najpotężniejsza z kształtujących sił. Dziecko doświadcza i ocenia siebie w kategoriach jakich dostarczają mu inni (rodzina, bliscy), stąd jaźń składa się z "ocen odzwierciedlonych". Jeśli rodzice szanują je i kochają, nabiera szacunku dla siebie, jeśli nie, może ono nie rozwinąć szacunku dla siebie. Osobowość zawiera cechy pożądane i niepożądane, a ich wzajemne proporcje zależą w szczególności od rodzaju wczesnych wpływów.

Wg Sullivana, KULTURA MODELUJE CZŁOWIEKA, a wszelkie próby zerwania z nią powodują lęk. Nie sprzyjającym postawom rodziców może zatem w pewnej mierze przeciwdziałać wpływ nauczycieli, kolegów (przedstawicieli innej kultury). Podobny wpływ mogą wywierać terapeuci.

Sullivan sformułował teorię rozwoju osobowości w kategoriach procesu adaptacji kulturalnej. Rozróżnia SZEŚĆ FAZ ROZWOJU:

1. okres niemowlęctwa - od urodzenia do pojawienia się mowy. Największą rolę w tej fazie odgrywa empatyczna komunikacja z matką [stopniowe wyodrębnianie siebie jako jednostki].

2. wczesne dzieciństwo - od zakończenia niemowlęctwa do współdziałania z rówieśnikami (wpajanie wymogów kultury, pojawia się myślenie).

3. późne dzieciństwo - okres wzrastającego współdziałania z innymi dziećmi (rezygnacja z własnych korzyści na rzecz solidarności z grupą, porównywanie siebie z innymi poprzez współzawodnictwo).

4. okres przedpokwitania - 9 - 12 rok życia. Okres szczególnie ważny, gdyż następuje w nim przejście od stanu egocentryzmu, do stanu całkowitego uspołecznienia (rodzi się zdolność do intymnych związków).

5. pokwitanie - (trzy części): wczesny okres pokwitania do zakończenia mutacji, środkowy - do ukształtowania się modelu zachowania genitalnego, późny -trwający do ustanowienia trwałych sytuacji intymnych.

6. problemy seksualne - sprzeczność pomiędzy nowo nabytą funkcją (zdolnością dożycia płciowego), a kulturowo negatywnym nastawieniem do życia płciowego przed małżeństwem.

Sullivan wyraźnie akcentuje kulturową stronę zaburzeń osobowości. Docenia też znaczenie, jakie ma dla pacjenta rozumienie własnych trudności i ich rozwoju.

ERIKSON - zdrowie psychiczne, rozwój osobowości - przebiega wraz z fazami cyklu rozwojowego jednostki.

1 PODSTAWOWA UFNOŚĆ vs NIEUFNOŚĆ.

W fazie oralnej (2 r.ż. ) dziecko musi przezwyciężyć kryzys narodzin. Stopniowo dzięki opiece matki (karmienie, przytulanie):

- dziecko nabiera praufności do świata (zaspokojone potrzeby ciepła przyjemności), ważne - miękkość kontaktów i powierzchni, z którymi dziecko styka się w tym czasie;

- dziecko uczy się ufać matce, rozpoznaje ją, wyodrębnia jej postać z otoczenia (wskaźnikiem ufności są: głębokość snu dziecka, sposób przyjmowania pokarmu, pogodny nastrój w czasie czuwania).

Drugą fazą krytyczną jest czas ząbkowania (dziecko zdane jest po raz pierwszy na siebie). Kiedy doznaje właściwej opieki i radzi sobie z tą trudnością, wykształca się jego podstawowa zdolność - ufności do świata i siebie samego, tak istotna dla dalszego rozwoju. Jeśli nie doświadcza bezpieczeństwa, mogą powstać różne formy patologii (jako wyraz braku ufności) np. autyzm, skłonności depresyjne.

Niedostatki podstawowego zaufania do świata i siebie mogą się wyrażać:

o różnymi postaciami lęku przed otoczeniem,

o brakiem poczucia pewności,

o niepewnością co do własnej osoby (czasem skrajnym brakiem zaufania do siebie).

Nabranie ufności we wczesnym dzieciństwie nie oznacza jednak, że człowiek będzie całkowicie odporny w swoim życiu na sytuacje zagrażające, budzące nieufność. Sygnalizuje tylko, że człowiek ten lepiej będzie sobie radził z takimi sytuacjami. W związku z tym - matka (decydując się na urodzenie dziecka) powinna mieć niezbędne poczucie ufności, zaufanie do własnej osoby i do tego, że dobrze wypełni rolę matki.

Już w początkowym okresie życia dziecko spotyka się także z podstawowymi w jego otoczeniu właściwościami kultury, (np. bliskość - sposób noszenia dzieci; frustracja - tolerancja na płacz dziecka; relacja branie-dawanie). Tu ważna jest stabilizacja, co do sposobów opieki nad niemowlętami. Groźne: młoda matka i zróżnicowane oddziaływania otoczenia (babcia, koledzy i znajomi rodziców, lekarz).

2. AUTONOMIA vs WSTYD I ZWĄTPIENIE.

Jest to okres (faza analna w klasycznej psychoanalizie), w którym zachodzi sprzeczność pomiędzy procesami:

- wydalanie -zatrzymywanie,

- branie - oddawanie,

- chcenia dziecka - przeciwne dążenia rodziców.

Jest to okres ważnych zdarzeń w związku z treningiem czystości, który przebiega zależnie od wzorców kultury i albo:

o nie przywiązuje się do tego wagi, albo

o metodami presji, kary i zawstydzania uczy się dziecko kontroli wydalania.

Rygoryzm wymogów (oraz karanie i zawstydzanie), są przyczyną bardzo poważnych zaburzeń w tych czynnościach, co może stanowić początek zaburzeń o charakterze kompulsji, moczenia się neurotycznego, poczucia braku własnej autonomii.

Nie rozwiązany konflikt między tendencją dziecka do zatrzymywania i oddawania, może przerodzić się w formę zaborczego zagarniania dla siebie lub dominacji i dążenia do posiadania.

Gdy zostanie wybrany biegun oddawania, może pojawić się tendencja do życia wg zasady "zużyj i wyrzuć, zniszcz i pozbądź się".

Nie wykształcona samokontrola i poczucie autonomii - to formy zaburzeń zachowania (oraz poczucie wczesnego wstydu), które powstają jako odpowiedź bezradności na bycie oglądanym (wbrew własnej woli). Z tego mogą się zrodzić symptomy paranoiczne i paranoidalne.

Okres ten jest decydujący dla późniejszych relacji między swobodną EKSPRESJĄ SIEBIE a kompulsywnym SAMOOGRANICZANIEM się lub bezwolną uległością. Z poczucia utraty kontroli nad samym sobą, połączonego z nieakceptowaniem własnej osoby [pomniejszaniem], rodzi się POCZUCIE NIEMOCY i poddanie się rygorom rodziców, ze stałą tendencją do poczucia WSTYDU i ZWĄTPIENIA. To wszystko - wg Eriksona może być przezwyciężone dzięki pomocy dorosłych opiekunów, którzy w sposób rozumny i cierpliwy [tolerancyjny] stwarzają dziecku możliwości eksperymentowania z otoczeniem i samym sobą.

3. INICJATYWA vs POCZUCIE WINY - (wiek zabaw, faza genitalna).

Dziecko przejawia skłonność do nieograniczonej zabawy, co staje w kolizji a interesami innych ludzi. Jest to okres rywalizacji, co w związku z pojawieniem się wrażliwości genitalnej, wyraża się symbolicznie inaczej:

o w zdobywczych zabawach chłopców, np. atakowanie głową, wpychanie,

o u dziewcząt - wciąganie, wydzieranie, przyciąganie.

Są to prawzorce społecznej inicjatywy męskiej i żeńskiej. Najgłębszy konflikt tego okresu - to nienawiść wobec osób, które służyły za model kształtującego się sumienia [tendencja do odwetu w imię moralności lub tendencja do nietolerancji].

Przejawem socjalizacji - identyfikacja z postacią rodzica tej samej płci, przyjaźnie między matką i córką, ojcem i synem. Bierność społeczna - rozwija się wskutek silnej frustracji i głębokiego poczucia winy. Typową dla tego okresu formą patologicznego rozwiązania kryzysu są MECHANIZMY HISTORYCZNE. Ale to może również być HIPERKOMPENSACJA - nadmierne skoncentrowanie się na inicjatywie, byciu aktywnym, ambitnym, niezastąpionym, przymusowo dążącym do sukcesów, osiągnięć [ o tym decydują przede wszystkim wzory kultury eksponujące przesadne dążenie do bardzo wysokich osiągnięć indywidualnych [wiele dzieci rozpoczyna naukę z tak rozwiązanym kryzysem].

4. PRODUKTYWNOŚĆ vs POCZUCIE NIŻSZOŚCI - potrzeba bycia produktywnym, co

zbiega się u dziecka z okresem nauki szkolnej (identyfikacja z zadaniem). Dziecko dąży do zdobycia uznania za wykonane zadanie. Brak lub niska ocena rezultatu - stanowi prawzór poczucia niższości i zniechęcenia.

W tym okresie ważni stają się rówieśnicy i nauczyciele (dostęp do wiedzy odkrywanie zdolności).

Wg Eriksona, to faza najważniejsza dla socjalizacji i dla rozwoju stosunku do aktywności zwanej PRACĄ. Niezwykła rola nauczyciela! Wniosek : "Szkoła i ludzie tworzący klimat rozwoju w tym okresie, są zobowiązani do takiej współpracy z dziećmi, aby kształtować ich przywiązanie do produktywnej aktywności, przy silnym akcentowaniu poczucia własnej wartości każdego dziecka i zaspokajaniu poczucia przyjemności z nauki".

Główną formą oraz źródłem zaburzeń nierozwiązanych problemów tego okresu - jest głębokie przekonanie dziecka o własnej mniejszej wartości.

5. FAZA KRYZYSU TOŻSAMOŚCI- równie kluczowa, jak faza podstawowej ufności.

Przypada na okres adolescencji, kiedy to ogólnemu zachowaniu ulega wewnętrzna równowaga i pojawiają się trudności z dojrzewaniem seksualnym, problem wyboru i identyfikacji ze społecznym modelem płci, zachwianie obrazu siebie, z odnowieniem konfliktów poprzednich faz. Jest to pierwsza samodzielna konfrontacja z wymaganiami otoczenia społecznego. Warunkiem podjęcia dorosłych ról i związanych z tym wyborów partnera, kierunku kształcenia, zawodu jest UKSZTAŁTOWANIE POCZUCIA TOŻSAMOŚCI. Poczucie tożsamości wymaga zidentyfikowania się ze wzorami zachowań wymaganych w danej kulturze lub grupie kulturowej dla płci żeńskiej i męskiej. Jest to proces bardzo trudny, wymaga bowiem rozwiązania konfliktu między naturalnymi potrzebami a zmiennymi wymaganiami kultury. Poczucie tożsamości wiąże się także z poczuciem autonomii, samodzielnym określaniem siebie i swoich celów życiowych, ze zdolnością wyboru celów zawodowych, z racjonalną oceną autorytetów. PATOLOGIĄ tego okresu jest tzw. DYFUZJA TOŻSAMOŚCI I ROZPROSZENIE RÓL. Zaburzenia tożsamości mogą mieć różną postać - m.in. pozorne rozwiązanie kryzysu tożsamości przez przyjęcie tożsamości negatywnej, przeciwstawnej do norm obowiązujących w danej kulturze, co jest wyrazem niemożności zaakceptowania tych norm, wykpiwania ról rodzicielskich, męskich itp.

Pewną formą zaburzenia tożsamości może być także zaburzona zdolność do produktywnej pracy i wyboru zawodu.

6. INTYMNOŚĆ vs IZOLACJA- Intymność wg Eriksona polega na zdolności do bliskich kontaktów nie tylko z osobą płci odrębnej, ale także z innymi. Jest to zdolność do pełnego, otwartego i bliskiego zarazem kontaktu z drugą osobą przy pełnym zachowaniu tożsamości własnej i tożsamości drugiej osoby. Jest to cecha ważna w małżeństwie i związkach przyjaźni. Zaburzenia zdolności do nawiązywania intymności przybierają postać utrzymywania ludzi na dystans. Może to prowadzić do życia samotnego i w izolacji oraz braku zaufania do ludzi.

7. PŁODNOŚĆ (generatywność) vs STAGNACJA - ten okres rozwoju człowieka wymaga rozwiązania problemu dążenia do przedłużenia gatunku i podjęcia się odpowiedzialności za rozwój potomstwa, ich ufność i autonomię. Płodność może wyrażać się także w ukształtowaniu zdolności do działania na rzecz innych ludzi i całych pokoleń, a wiąże się z tym m.in. potrzeba opieki i odpowiedzialności za innych, w szczególności wobec młodego pokolenia.

8. INTEGRALNOŚĆ vs ROZPACZ - w fazie tej człowiek powinien zdobyć poczucie sensu swojego życia, godności i wartości swojego wyboru, a także zdolność pogodzenia się z niepowtarzalnością i nieuchronnością własnego istnienia. Najdobitniejszym tego wyrazem jest mądrość ludzi starych. Gdy jednak człowiek nie potrafi zaakceptować swojego życia, jego skończoności, a więc i śmierci, pojawia się rozpacz i lęk przed śmiercią. Trzeba podkreślić, że w poczuciu integralności i mądrości ludzi starych tkwi podstawowe źródło dla kształtowania się poczucia ufności w następnych pokoleniach.

Tak więc pełny cykl rozwoju człowieka, odzwierciedlający problemy społeczne i wzory kultury, tworzy złożoną całość - model nadziei, siły woli, dążenia do celu, umiejętności, wierności, miłości, troski i mądrości.

UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH (podejście behawioralne i poznawcze).

Założenie : zachowanie niezaburzone (normalne, przystosowawcze) jak i zaburzone, powstaje zgodnie z pewnymi regułami uczenia się.

Proces uczenia się jest sterowany przez otoczenie, a zatem przyczyny zaburzeń zachowania tkwią w otoczeniu nie zaś w jednostce.

Najważniejsze różnice między poszczególnymi wariantami teorii społecznego uczenia się dotyczą rodzaju procesu uczenia się (klasyczne, instrumentalne, naśladowcze), a także tego, w jakim stopniu uwzględniane są w danym sposobie poznawcze regulatory zachowania (Bernstein)

KONCEPCJE DOLLARDA - MILLERA.

Założenie : Człowiek przychodzi na świat z pewnymi pierwotnymi potrzebami, które zaspokaja w specyficzny dla siebie sposób, co prowadzi do ukształtowania się indywidualnych wzorów zachowania. Na pewne bodźce i sytuacje człowiek uczy się reagować lękiem. Lek może spełniać takie same funkcje, jak potrzeba, tzn. motywować do zachowań przystosowawczych bądź nieprzystosowawczych, do ucieczki lub walki. Redukcja lęku stanowi wzmocnienie dla zwykłego zachowania lub dla zachowania neurotycznego.

W uczeniu się NERWICY istotną rolę odgrywają KONFLIKTY WEWNĘTRZNE (motywacyjne). Sytuacji konfliktowych dostarczają człowiekowi osoby, które same cierpią z powodu własnych konfliktów wewnętrznych, bądź też zadania przerastające jego siły, dostarczają ich wzory kulturowe, w których istnieją sprzeczne i niekonsekwentne wymagania.

NAJWAŻNIEJSZY JEST KONFLIKT MIĘDZY DĄŻENIEM A UNIKANIEM, tkwiący u podłoża wielu zaburzeń zachowania. Tego typu konflikty wiążą się często ze sprawami seksu i zachowaniami agresywnymi. Mogą one również wynikać z silnych rywalizujących ze sobą nawyków.

Źródłem neurotycznego nieprzystosowania jest nie rozwiązany konflikt, który wywołuje silny LĘK. Ponieważ elementy tego konfliktu są wyparte i nieświadome, neurotyk nie może stworzyć sobie racjonalnego planu działania, celem przezwyciężenia trudności. Konflikt występuje między potężnymi pierwotnymi popędami i równie potężnymi ograniczeniami czy zahamowaniami. Np. symptom silnych bólów podbrzusza chroni wprawdzie kobietę przed wymaganiami sex. męża i w ten sposób zmniejsza jej lęk przed współżyciem i niechcianą ciążą (przynosi więc doraźne złagodzenie konfliktu i lęku), ale absorbuje małżonków odbierając radość życia a nawet może prowadzić do rozpadu małżeństwa.

W koncepcji Dollarda i Millera nie tylko lęk ale również GNIEW jest traktowany jako reakcja bezwarunkowa podlegająca prawom uczenia się. Bodźce i reakcje związane z gniewem i agresją podlegają modyfikacji w ten sposób, że:

1. jednostka uczy się, w jakich sytuacjach ma się złościć,

2. uczy się, jakie reakcje agresywne może przejawiać w poszczególnych sytuacjach,

3. modyfikacji ulega połączenie między przeżywaną złością czy gniewem a zewnętrznymi reakcjami agresji (złość, gniew łączy się z tymi reakcjami, które są najbardziej nagradzane). Agresja może być nagradzana w ten sposób, że skłoni przeciwnika do wycofania się, pozwala zdobyć uznanie dla działania w obronie własnych praw, przynosi ulgę w gniewie.

---