Finanse od strony prawnej-zjawiska i procesy pieniężne w których występuje w postaci przepływających promieni

4 funkcje pieniądza:

• środek wymiany dóbr

• środek płatniczy

• środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

• miernik wartości i wyceny

Finanse od strony ekonomicznej- gromadzenie i podział środków pieniężnych

Podział finansów:

• publiczne-publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące; obejmują budżet państwa, budżety jednostek państwa

• prywatne-osób fizycznych lub podmiotów gospodarczych

1.Gromadzone są na zasadzie przemysłu i służą zaspokajaniu potrzeb państwa i ludności -potrzeby zbiorowe

2 Zasięg-zakres oddziaływania publicznych jest znacznie szerszy

3.finanse publiczne wpływają na stan równowagi gospodarczej w państwie

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

1.Alokacyjna

2.Dystybucyjna

3.Stabilizacyjna

Ad.1

4 sytuacje kiedy zasadna jest ingerencja państwa w środki produkcji:

• kiedy występuje monopol (dyktat warunków) (Urząd Antymonopolowy)

• pojawienie się monopolu naturalnego-w tych branżach które są w stanie wygenerować niskie koszty (energetyka)

• działalność czynników zewnętrznych (klęski żywiołowe)

• kiedy istnieje potrzeba dotowania przedsiębiorstw działających na potrzeby zbiorowości(poczta, służba zdrowia)

Ad.2

Podział dochodu i majątku będących w dyspozycji osób fizycznych i prawnych (np. rozdysponowanie na potrzeby zbiorowe).Następuje przeniesienie środków os. fizycznych na rzecz państwa i później wracają lub nie

Ad.3

Pełne wykorzystywanie czynników produkcji.

Państwo dąży do uzyskania możliwie największego zatrudnienia(przeciwdziałanie bezrobociu)

• ograniczenie inflacji

• zapewnienie wzrostu gospodarczego

Ustawa o finansach publicznych 26 XI 1998

Podział sektora finansów publicznych:

• rządowy

• samorządowy

Rządowy

• org. władzy publicznej i podległe im jednostki (urzędy skarbowe, celne, izby skarbowe)

Samorządowy- jednostki sam. terytorialnego

Posługiwanie się finansami publicznymi:

1.Jawność i przejrzystość- art.11

*jawność sejmowej debaty budżetowej

debat nad budżetem samorządów

*podawanie do wiadomości publicznej szeregu informacji na temat finansów publicznych (kwoty deficytu, długu, subwencji, dotacji)

2.Zasada gospodarki finansowej -art. 24,25,26 - ujęte w budżecie dochody są prognozą ,natomiast ujęte wydatki stanowią nieprzekraczalny limit

3.Zasada dokonywania wydatków publicznych-powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny. Powinny zapewnić terminową realizację zobowiązań- art. 28

4.Ograniczenia deficytu budżetowego art. 36-39 -nadwyżka wydatków nad dochodami państwa

FORMY ORGANIZACYJNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Podmioty wymienione w ustawie (tylko i wyłącznie)

• jednostka budżetowa

• zakład budżetowy

• gospodarstwo pomocnicze

• środki specjalne

• fundusze celowe

JEDNOSTKA BUDŻETOWA-podmiot sektora finansów publicznych który wszystkie swoje dochody przekazuje dla państwa a wydatki pokrywane są ze środków budżetowych

Rozliczenie brutto jednostki z państwem

np. centralne organy państwa (ministerstwa), sądy

ZAKŁAD BUDŻETOWY -jednostka która swoje wydatki pokrywa ze środków budżetowych , natomiast swoje dochody przeznacza dla państwa lub na własne potrzeby.

Rozliczenie netto z państwem

np. oświata, szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia

GOSPODARSTWO POMOCNICZE- wyodrębniona pod względem organizacyjnym i finansowym część działalności jednostki budżetowej

• może swoje dochody przeznaczać na własne cele

• może otrzymywać dotacje z państwa

np. ośrodki szkoleniowe, wypoczynkowe przy ministerstwach, zakłady pracy przy więzieniach

ŚRODKI SPECJALNE-środki finansowe trzymane przez jednostki na ściśle wyodrębnionych rachunkach .Na podstawie ustaw gromadzone.

np. środki z poboru podatku w dniu egzekucji

FUNDUSZE CELOWE-fundusz powołany w drodze ustawy przed dniem 1 I 1999 (przed wejściem ust. o finansach publicznych) .

Przychody funduszu celowego pochodzą z budżetu państwa

Wydatki przeznaczone na ściśle oznaczone cele

F.C. są obecnie niemożliwe do powoływania

Jest to instytucja która burzy przejrzystość budżetu państwa (fundusz ubezpieczeń społecznych; gwarantowanych świadczeń pracowniczych, emerytalno-rentowo-rolnicze )

GOSPODARKA FINANSOWA-tworzenie, gromadzenie, dzielenie i wydawanie zasobów pieniężnych

Państwo realizuje ją w sposób bezzwrotny i zwrotny

Metoda bezzwrotna- nieodpłatne i bezzwrotne wyposażenie jednostek w środki pochodzące z budżetu (do jednostek budżetowych, do jedn. samorządu teryt.

Metoda zwrotna-wyposażenie jednostek w środki pochodzące z budżetu na czas określony, z koniecznością ich zwrotu (gł. przedsiębiorstwa)

POLITYKA FINANSOWA-działalność polegająca na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych .Główne znaczenie ma skuteczność tej polityki-to jest kryterium oceny

SYSTEM FINANSOWY-ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez prawo finansowe.

SYSTEMATYKA PRAWA FINANSOWEGO

I- prawo budżetowe- regulowane przez ust. o finansach publicznych oraz ustawy budżetowe na dany rok

II-prawo podatkowe -ust. ”Ordynacja podatkowa” oraz ustawy powołujące konkretne przypadki

III- prawo celne -ust. „Kodeks celny”

IV-prawo finansowe ubezpieczeń- ust. „O działalności ubezpieczeniowej ”-ubezpieczenia gospodarcze

• ust .”O powszechnym ubezpieczeniu emerytalnym”- ub. osobowe

V-prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego- ust. ”o finansach publicznych”

• ust. „o dochodach jednostek samorządu terytorialnego” VI-prawo walutowe i dewizowe- Kodeks dewizowy i ust. o NBP VII-prawo bankowe- ust. o prawie bankowym i ust. o NBP

VIII-prawo finansowe podmiotów gospodarczych (dotyczy też finansów prywatnych)-„o działalności gospodarczej” , Kodeks cywilny , „Prawo spółek handlowych”

ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO -art.87 Konstytucji= jednocześnie źródła pr.finansowego

Akty wykonawcze-normują sprawy szczegółowe z danej dziedziny i służą do wykonywania ustawy

Postanowienia Konstytucji odnoszące się do finansów publicznych:

1. Regulacje dotyczące specyficznego prawodawstwa finansowego -art. 84, 168, 190, 216, 217-normy ogólne, normy podstawowe tworzą podstawowe zasady

2. Przepisy dotyczące danin publicznych (podatki) - art. 84, 123 ,167, 168, 217

3. Regulacje poświęcone budżetowi państwa- art. 146, 190, 204, 219-226

4. Odnoszące się do Centralnego Banku Państwa i polityki pieniężnej -art. 204, 227

5. Zasady gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego- art. 167, 168, 171 1-5 należą do uregulowań bezpośrednio odnoszących się do uregulowań publicznych POŚREDNIO DOTYCZĄCE FINANSÓW PUBLICZNYCH (cały czas Konstytucja)

1.O charakterze ogólnym, ustrojowym które mają zastosowanie do Finansów Publicznych i do innych dziedzin

np. źródła prawa, tryb uchwalania ustaw, sądy

2.Te które wprowadzają określone struktury, procedury oraz wolności i prawa ekonomiczne

np. gwarancja powszechnego dostępu do sądów, dwuinstancyjność)

3.Podstawowe zasady prawa które wpływają na kształt i wykładnię prawa finansowego

np. zasada nieretroakcji

NORMA PRAWA FINANSOWEGO
Hipoteza	Dyspozycja	Sankcja
1.Powoływanie się na źródła prawa 2.powoływanie się na stan faktyczny	Przedmiot normy -określone zachowanie się Niesie ze sobą powstanie zobowiązania jednej osoby i uprawnienie drugiej Zobowiązany-bierny Upoważniony- czynny	Pewne dolegliwości karne i materialne „Kodeks karny skarbowy” + niektóre ustawy

Cecha szczególnie odróżniająca od innych norm-charakter stymulacyjny -nie określają celów (ani formalnie, ani prawnie

PODZIAŁ NORM PRAWNYCH

1.Ustrojowe-określają organizację ,kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organ władzy

Ust. ”o finansach publicznych” , „Ordynacja podatkowa”

2.Materialne- -tworzą uprawnienia i obowiązki podmiotu stosunków prawnych. Wszystkie ustawy powołujące podatki- Prawo podatkowe materialne

3.Proceduralne- określają reguły postępowania przy stosowaniu norm materialnych -„ordynacja podatkowa, „prawo bankowe”

PODMIOTY PRAWA FINANSOWEGO- osoby bądź jednostki organizacyjne objęte uprawnieniami bądź obowiązkami finansowo-prawnymi

1.Podmioty czynne- uprawnione:

• organy państwa

• organy jednostek samorządu terytorialnego np. Skarb Państwa 2.Podmioty bierne- zobowiązane-muszą się zastosować do tych norm

• osoby fizyczne i jednostki organizacyjne

STOSUNKI FINANSOWO-PRAWNE

Cechy:

• majątkowy charakter (przepływ strumieni pieniężnych)

• nierównorzędność prawna podmiotów finansowych (bo są czynne i bierne) -inaczej niż PC

• nierównorzędność interesu podmiotów finansowych

Interes państwa nie pokrywa się z interesem osoby fizycznej lub jednostki gospodarczej .Nie są jednakowe ale nie są tez sprzeczne-inaczej niż PA (tam interes jest zbieżny)

Przedmiot: uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne

PRAWO BUDŻETOWE

Budżet:

1.Zasób pieniężny państwa

2.Roczny plan gospodarowania-gromadzenia i wykorzystywania zasobów pieniężnych gospodarki pieniężnej państwa

3.Akt normatywny-jako ustawa budżetowa która upoważnia rząd do gromadzenia dochodów oraz ich wydatkowania zgodnie z planem.

• plan finansowania państwa

• budżet państwa dotyczy 1 roku -roku budżetowego

• budżet dotyczy przyszłych dochodów i wydatków ,nie odzwierciedla stanu obecnego

• budżet jest planem dyrektywnym- zobowiązuje organy państwa do konkretnych zachowań(osiągnięcie odpowiedniego dochodu i poniesienie określonych wydatków

SYSTEM BUDŻETOWY-ogół norm regulujących organizację finansowych organów państwa objętych gospodarką budżetową i określających zasady pobierania dochodu na rzecz budżetu i ich wydatkowania

GOSPODARKA BUDŻETOWA-

Sensu stricto -pobieranie dochodów na rzecz budżetu i dokonywanie wydatków z budżetu

Sensu largo- planowanie budżetu, gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków i kontrola wykonania budżetu.

ZASADY BUDŻETOWE-postulaty które powinien spełniać budżet państwa

1.Uprzedniości

2.Zupełności

3.Jedności

4.Specjalizacji- szczegółowości budżetu

5.Ogółności

6.Jawności

Ad.1-aby budżet był uchwalany przed okresem w jakim ma obowiązywać(przed rokiem budżetowym)-do końca roku poprzedzającego

NARUSZENIE = *obowiązuje prowizorium budżetowe (namiastka budżetu -tymczasowa i skurczona wersja, zawiera podstawowe dochody i wydatki). Może być zastosowane tylko na I kwartał roku budżetowego .Nie może być przedłużone i tylko raz uchwalane

*prerogacja budżetu-przedłużenie ważności budżetu z poprzedniego roku -nie jest dopuszczalne w Polsce.

*prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu -ustawa budżetowa uchwalona przez rząd i przesłana do prezydenta

*upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków (przez parlament) -do wydatków sztywnych (koniecznych )- niedopuszczalne w Polsce

Ad.2-postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków w budżecie (budżetowe brutto- dochody i wydatki nie są ujęte per saldo tylko w całości)

Ad.3-aby wszystkie dochody i wydatki budżetowe były ujęte w 1 akcie normatywnym . Cała gospodarka budżetowa ma być ujęta w budżecie. Przestrzeganie tej zasady ma służyć dokonaniu całościowej analizy wykonania budżetu

NARUSZENIE = kompleksowa ocena gospodarki budżetowej

Odstępstwem od tej zasady są fundusze ( celowe) -ich wydatki nie są ujęte w budżecie

Punkt widzenia formalny-zawarty w 1 ustawie budżetowej,

Punkt widzenia materialny- nie na zasadzie jedności-wpływy budżetowe mają tworzyć 1b fundusz z którego dokonywane są wydatki

Ad.4-postuluje aby dochody i wydatki w budżecie powinny być odpowiednio uporządkowane

• aspekt rzeczowy (rodzajowy)-dochody są ujęte według źródeł a wydatki według przeznaczenia

• aspekt ilościowy- dochody i wydatki powinny być ujęte w budżecie w określonych kwotach

• aspekt czasowy- dochody i wydatki mogą być uzyskiwane i dokonywane w okresie obowiązywania ustawy budżetowej

Ad.5-aby dochody stanowiły źródło pokrycia dla wszelkich wydatków budżetowych. Zakres łączenia dochodów z określonym celem na jaki miałyby zostać przeznaczone. Nie ma znaczenia skąd pochodzą fundusze

Ad.6-postuluje ujawnienie procedury budżetowej czyli planowania, uchylania i wykonywania budżetu oraz ujawnienie samej ustawy budżetowej.

FUNKCJE BUDŻETU

1. Rozdzielcza - przyjmowanie od osób fizycznych i jednostek gospodarczych części ich zasobów płatniczych oraz przydzielenie określonych części tych środków innym podmiotom-funkcja redystrybucyjna finansów

2. Kontrolna - wykorzystanie procesu gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych do kontroli przebiegu procesu systemu budżetowego. Ma służyć wychwyceniu sygnałów określających nieprawidłowości przebiegu procesu gospodarczych . Wyższe wydatki. - proces gromadzenia dochodów

3 rodzaje kontroli budżetu :

1. Wstępna (ex ante )- kontrola planu budżetowego (przy uchwalaniu) ,aby przyjęte założenia były realne

2. Bieżąca - kontrola w toku wykonywania budżetu ,wychwycenie nieprawidłowości w procesach gospodarczych

3. Sprawozdawcza (ex post) - kontrola wykonania budżetu (realizowana po upływie roku budżetowego). Celem jest ocena wykonania budżetu . Realizowana przez Ministra Finansów , NIK, Sejm.

KLASYFIKACJE BUDŻETOWE- sposób grupowania jednorodnych dochodów i wydatków budżetowych. Służy realizacji zasady specjalizacji

Realizowana wg 3 kryteriów :

1. Podmiotowe ogólne

2. Przedmiotowo- funkcjonalne

3. Rodzajowe szczegółowe

Podmiotowe -klasyfikujemy dochody i wydatki budżetowe w tzw. Podziale resortowym -opiera się na podziale org. adm. Publicznej. Podział resortowy i podział na województwa. Tworzy części budżetowe (budżety poszczególnych ministerstw, centralnych organów państwa)

Podmiotowo- funkcjonalne -dochody wg źródeł a wydatki wg celu przeznaczenia środków . To kryterium obejmuje działy budżetowe i rozdziały budżetowe. (budżety poszczególnych branż gospodarki -przemysłu, nauki , oświaty.

Rozdziały - bardzo szczegółowo określa działy budżetowe

Rodzajowe - służy określeniu na jakie konkretne działania mają być przeznaczone wydatki budżetowe. Obejmuje paragrafy, pozycje oraz punkty . Bardzo szczegółowy

WYDATKI BUDŻETOWE

1. na realizację zadań wykonywanych przez organy władzy publicznej; adm. Rządową, sądy i trybunały ,

2. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

3. dotacje celowe na zadania z zakresu adm. rządowej oraz inne zadania

4. na zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego (zlecone przez ustawy)

5. dofinansowanie zadań własnych jednostek sam. terytorialnego

6. dotacje na zadania określone ustawami

7. współfinansowanie programów realizowanych ze środków zagranicznych

PODZIAŁ WYDATKÓW

I

• bieżące

• na obsługę długu Skarbu Państwa

• wydatki majątkowe Bieżące:

• subwencje ogólne dla jedn. samorządu terytorialnego

• dotacje

• świadczenia na rzecz osób fizycznych (np. wynagrodzenia)

• zakupy towarów i usług

• inne związane z funkcjonowaniem jedn. budżetowych

dotacje i subwencje = transfery bezzwrotne z budżetu

Subwencja jest przeznaczona na cele ogólne, przekazywana jednostkom samorządu terytorialnego.

Dotacje mają służyć ściśle określonym celom i w przypadku ich niewykorzystania muszą zostać zwrócone. Przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwom, funduszom celowym

Rodzaje dotacji:

1.celowe-przeznaczone na określony cel np. cele inwestycyjne

2.podmiotowe- dofinansowanie działalności konkretnego podmiotu

3.przedmiotowe- dopłaty do określonych wyrobów bądź usług

Wydatki na obsługę Skarbu Państwa

1.z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych (obligacje i bony)

2.oprocentowanie od zaciągniętych kredytów i pożyczek

3.wpłaty związane z udzielanymi przez Skarb Państwa pożyczkami i gwarancjami

Majątkowe

1.wydatki na zakup i objęcie akcji i udziałów w spółkach handlowych

2.wydatki inwestycyjne (inwestycje jednostek budżetowych bądź finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji)

II

1. sztywne (obligatoryjne)- budżet państwa musi je ponosić:

• związane z funkcjonowaniem administracji państwowej i realizowaniem funkcji państwa

• na finansowanie lub dofinansowanie podmiotu które świadczą usługi na potrzeby zbiorowe społeczeństwa

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

• wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

• na finansowanie lub dofinansowanie podmiotów świadczących usługi społ.

2.gospodarcze -na funkcjonowanie, restrukturyzację i inwestycje

DOCHODY BUDŻETOWE

1. Podatki które zasilają budżet państwa

2. Opłaty które zasilają budżet państwa

3. Cła

4. Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych ,jednoosobowych spółek skarbu państwa

5. Dywidendy -wynikające z udziały w zyskach osób prawnych

6. Wpłaty z zysku NBP

7. Wpłaty z zakładów budżetowych, jednostek budżetowych i gospodarstw pomocniczych

POBOCZNE

• odsetki od rachunków bankowych

• zapisy

• darowizny

PODATEK- świadczenie pieniężne na rzecz państwa lub innego związku publicznoprawnego (tylko gmina) o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym i nieodpłatnym ,pobieranym na podstawie odpowiednich przepisów prawa.

• od towarów i usług-VAT

• akcyzowy

• dochodowy od osób fizycznych

• dochodowy od osób prawnych

OPŁATA - „podatek”- „nieodpłatnym” + „odpłatnym”

Opłaty za czynności urzędowe administracji państwowej -znaczki skarbowe

Za usługi zakładów użyteczności publicznej

CŁA

• fiskalne -dostarczanie budżetowi dochodów

• ekonomiczne- jako instrument polityki handlowej państwa

*ochronne -ochrona rynku krajowego

*zaporowe (prohibicyjne)-wstrzymywanie importu określonych towarów

Sposób obliczania należności celnych:

• cła od wartości-ad valorem -podstawą obliczania jest wartość celna towarów

• cła specyficzne- naliczanie od ilości lub wagi towarów

• cła mieszane- obliczanie w części jak od wartości i specyficzne

• cła alternatywne -albo od wartości albo specyficzne

Cła są określane w taryfie celnej bądź w innych środkach towarowych

TARYFA- określa stawki celne, sposób i warunki stosowania tych stawek, obniżone stawki celne-wynikają z dwustronnych umów Polski z innymi krajami.

Preferencyjne stawki celne-przyjęte jednostronnie przez Polskę od pewnych krajów

ŚRODKI TARYFOWE-określają wartość ceł

• kontyngenty taryfowe-określona ilość lub wartość towaru dla których stosowane są obniżone stawki - np. import samochodów

• plafony taryfowe - jest ograniczony czasowo

I

• stawki podstawowe

• na towary importowane z krajów UE - są niższe

II

• należne-obliczane poprzez przemnożenie stawki celnej przez wartość celną towarów

• minimalne-minimalna wysokość cła od określonej ilości bądź wartości towarów

Jeżeli cło należne jest wyższe od minimalnego to płacimy należne , jeżeli należne niższe to cło minimalne

PODZIAŁ DOCHODÓW

1. Zasadnicze ,bezzwrotne ,przymusowe, nieodpłatne nie ma obowiązku świadczeń za te dochody

• podatki

• cła

• wpłaty z zysku NBP

• wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

2. Uboczne ,dobrowolne, zwrotne i odpłatne

• pożyczki

• kredyty

DEFICYT BUDŻETOWY -ujemna wartość między dochodami i wydatkami budżetu w określonym roku budżetowym

ŹRÓDŁA POKRYCIA DEFICYTU

1. Emisja skarbowych papierów wartościowych

2. Pożyczki i kredyty

3. Dochody z prywatyzacji

4. Nadwyżka w budżecie z lat ubiegłych

5.

PROCEDURA BUDŻETOWA- składa się z 4 etapów:

1. opracowanie projektu budżetu- przeprowadzany przed rokiem budżetowym

2. uchwalenie budżetu- zazwyczaj kończy się w I kwartale roku budżetowego

3. wykonanie budżetu - w trakcie roku budżetowego

4. sprawozdawczość i kontrola - po roku budżetowym

Opracowanie projektu- (planowanie budżetu) określenie potrzeb i zestawienie ich z możliwościami finansowymi. Określa się :wydatki publiczne, dochody publiczne, wielkość deficytu.

Wydatki są niezależne od rządu i parlamentu.

Dochody już w znacznej mierze zależą od decyzji rządowych i parlamentarnych.

1. Minister Finansów przedstawia założenia projektu Radzie Ministrów do projektu na następny rok (dotyczą podstawowych wielkości makroekonomicznych państwa (inflacja, PKB, wielkość produkcji, kształtowanie się kursu walutowego, dewizowego). Założenia te powinny być zgodne z polityką społeczno-gospodarczą państwa i polityką pieniężną NBP.

2. Przedstawienie przez Ministra Finansów projektu ustawy budżetowej Radzie Ministrów

3. Kierownicy jednostek centralnych przedstawiają MF swoje budżety ,wojewodowie przedstawiają również swoje

MF ma możliwość obróbki tzw. konsolidacja

Instytucje których projekty nie mogą być zmienione przez MF: Sejm, Senat, Prezydent, SN, NSA, TK, NiK, RzPO, RzPD, KRRiT, GIODO, IPN, Krajowe Biuro Wyborcze, Państwowy Instytut Pracy

4. Uchwalenie projektu budżetu przez RM -do 30 IX roku poprzedzającego rok budżetowy

art. 222 Konst. Z ważnych przyczyn projekt może być uchwalony później

Uchwalenie budżetu- przesłanie do Sejmu -3 czytania ( pierwsze jest na posiedzeniu Sejmu). Premier bądź MF przedstawia ogólne założenia projektu. Pytania posłów, odpowiedzi przedstawicieli rządu. Pierwsze czytanie kończy się przesłaniem do komisji. Znajduje się w Komisji Finansów Publicznych.

2 czytanie- przedstawiony projekt budżetu wraz z wnioskami wynikającymi z prac komisji. Głosuje się nad poprawkami komisji. Jeżeli jest dużo poprawek -wraca do komisji.

3 czytanie- głosowanie nad uchwaleniem (bezzwłocznie jeżeli po drugim nie był przesłany di komisji)

Uchwalenie przez Sejm.

Senat ma 20 dni na rozpatrzenie ustawy. Poprawki ► przesłanie do Sejmu.

Odrzucone bezwzględną większością . Do prezydenta -nie ma prawa veta. Ma 7 dni na podpisanie ustawy. Może skierować do TK o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją.(w ciągu 2 miesięcy musi podjąć decyzję )

Od czasu przesłania projektu do sejmu do podpisania przez prezydenta nie może minąć więcej niż 4 miesiące

Inicjatywa ustawodawcza -tylko RM

Szczególne traktowanie ustawy budżetowej

• inicjatywa ustawodawcza

• pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu

• Senat ma 20 dni na wniesienie poprawek

• Prezydent nie ma prawa veta

• określony czas w ciągu którego ustawa musi zostać uchylona

Wykonanie budżetu- kieruje RM. MF sprawuje ogólny nadzór nad wykonaniem budżetu. Nad poszczególnymi częściami budżetu wykonują poszczególni dysponenci części budżetowych.

REZERWY BUDŻETOWE

• ogólne- 1% planowanych dochodów i może być wykorzystana na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Dysponuje RM. Może upoważnić premiera bądź MF do dysponowania rezerwą do określonych kwot

• celowe- nie mogą przekroczyć 5 % planowanych dochodów i one są przeznaczone na określone cele zawarte w ustawie budżetowej. Podział tych rezerw następuje w porozumieniu z właściwymi dysponentami (decyzję podejmuje MF)

Zmiany w budżecie w trakcie wykonywania

3 formy zmian:

1.przenoszenie wydatków- z jednego celu na inny -zmiana struktury (tylko MF)-ministrowie i wojewodowie-w przypadku części

2.dodatkowe wydatki-pula wydatków zostaje zwiększona .Muszą istnieć źródła finansowania

3.dysponowanie rezerwą

Kasowa obsługa budżetu- wykonuje NBP. Znajduje się tam rachunek budżetu państwa . Przez ten rachunek wypływają wszystkie pieniądze i są jeszcze subkonta -konkretne cele

KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU

1. Minister Finansów w imieniu rządu. RM ma obowiązek do 31 V przedłożyć sprawozdanie z wykonania budżetu do Sejmu

2. NIK -kontrola podstawowa. Sprawozdanie z wykonania budżetu. Przesyła do Sejmu

3. Sejm otrzymuje sprawozdanie i do 31 VIII podejmuje uchwałę o udzieleniu lub nieudzieleniu absolutorium rządowi za wykonanie budżetu. Nieudzielenie oznacza w praktyce dymisję .

DEFICYT BUDŻETOWY-ujemna suma między dochodami a wydatkami budżetowymi w danym roku budżetowym.

Część wydatków nie znalazła pokrycia w dochodach

Dochody są niższe od wydatków

DŁUG PUBLICZNY -skumulowane zobowiązanie finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów

Krajowych i zagranicznych wynikająca na ogół z zaciągniętych pożyczek

Deficyt- rozpatrywany w danym roku

Dług -przez całą przeszłość do dzisiaj

Dług publiczny jest sumą wszystkich deficytów jeżeli państwo nie ma innych zobowiązań oprócz deficytu.

Fundusze celowe

Musi zostać pokryty

Wydatki będą wyższe od dochodów

ŹRÓDŁA POKRYCIA DEFICYTU

• emisja skarbowych papierów wartościowych

• kredyty w bankach krajowych i zagranicznych

• pożyczki

• prywatyzacja majątku skarbu Państwa

• nadwyżka budżetu z lat ubiegłych

KLASYFIKACJA DEFICYTU BUDŻETOWEGO

1. rzeczywisty -faktyczna różnica (suma deficytu strukturalnego i cyklicznego

2. strukturalny - wielkość symulowana (hipotetyczna) powstająca w warunkach kiedy wydatki i dochody są realizowane przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

3. cykliczny - rezultat cyklu koniunkturalnego -ożywienie bądź recesja (dochody i wydatki)

Jeżeli gospodarka funkcjonuje odpowiednio nie powinien istnieć deficyt strukturalny

1.pierwotny- odpowiednik deficytu rzeczywistego

2.oficjalny - powiększony o koszty obsługi długu publicznego, uwzględnia skutki działań przeszłych

DŁUG

1. aktywny (produktywny) - następuje przyrost aktywów . Wiąże się to z przepływem środków pieniężnych dla państwa

2. pasywny (martwy) - nie wiąże się z żadnymi wpływami do budżetu. Skutkuje koniecznością spłaty wraz z odsetkami.

Dług publiczny brutto- zobowiązania władz publicznych względem podmiotów zagranicznych i krajowych znajdujących się poza sektorem publicznym (osoby fizyczne i podmioty gospodarcze)

Dług publiczny netto -powstaje przez pomniejszenie wielkości brutto o należność od podmiotów z innych sektorów (podatki, cła, opłaty)

*2 punkty widzenia kredytobiorcy:

1.Dług centralny (rządowy) - dług Skarbu Państwa

2.Dług lokalny (samorządowy) -jednostek samorządu terytorialnego

*2 punkty widzenia kredytodawcy:

1.Krajowy

2.zagraniczny

*2 punkty widzenia rynku na którym jest zaciągany

1.Rynek krajowy-zadłużenie krajowe

2.Rynek zagraniczny- zadłużenie zagraniczne

*podział ze względu na okres zapadalności składników długu -„czas na jaki zostały wyemitowane dane składniki długu”:

• krótkoterminowe -roczne

• średnioterminowe -1-5 lat

• długoterminowe- powyżej 5 lat

*sposób oprocentowania składników długu

Oprocentowanie na podstawie stopy:

• stałej -przez cały okres emisji

• zmiennej - uzależniona od wskaźnika ekonomicznego (inflacja)

*kryterium obliczania długu:

wg wartości nominalnej (wg wartości wypłacanej w dniu wykupu instrumentu od której nalicza się odsetki bądź odlicz dyskonta )

wg wartości kapitałowej -oznacza faktyczną kwotę pożyczoną na rynku

wg wartości nominalnej - wyraża aktualną wartość zobowiązań

wg wartości kasowej -saldo przepływu kwot pożyczonych na rynku wg rzeczywistych zapisów na rachunku

PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO

• świadoma doktryna polityczna która zakłada utrzymywanie deficytów budżetowych i długu publicznego. Są one wykorzystywane na interwencjonizm państwowy. Wysoki poziom. Dofinansowanie działalności podmiotowej, przedmiotowej

• nawarstwianie się deficytu budżetowego -w okresach transformacji

• konieczność obsługi istniejących już zobowiązań

• realizacja pewnych celów przez państwo (inwestycje - dokapitalizowanie podmiotów)

• publiczne poręczenie i gwarancje finansowe

• niewywiązanie się państwa ze swoich zobowiązań względem ludności bądź podmiotów gospodarczych-odszkodowanie lub rekompensata

• podstawowym źródłem pokrycia jest emisja skarbowych papierów wartościowych

Skarbowy Bon Towarowy-papier wartościowy w którym Skarb Państwa stwierdza że jest dłużnikiem właściciela tego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonych świadczeń wynikających z konstytucji. Papier dłużny a dłużnikiem jest cały Skarb Państwa

Skarbowe papiery -

I -te które są emitowane na okres krótszy niż rok (do 364) (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe)- bony

II - okres co najmniej roczny

Bon skarbowy- papier krótkoterminowy z dyskontem (różnica między wartością nominalną a ceną zakupu)sprzedawany tylko w kraju bezpośrednio przez MF( po stałych wartościach 10000 zł) wg wartości nominalnej wykupiony po okresie na jaki został wyemitowany. Cena zakupu jest zmienna

Obligacje skarbowe -papier wartościowy do sprzedaży w kraju i zagranicą oprocentowany w formie odsetek lub dyskonta. Co najmniej na jeden rok.

Sposób oprocentowania :tylko dyskonto, tylko odsetki, i dyskonto i odsetki

• gdy jest tylko dyskonto- obligacje zerokuponowe

• gdy są tylko odsetki -oszczędnościowe

Warunkiem emisji =listy emisyjne

Oddziaływanie negatywne

• spowodowane pozostawaniem kosztów obsługi długu co zmierza w przyszłości do ograniczenia innych wydatków. Każdy wzrost długu ciągnie za sobą wzrost kosztów obsługi. Są wydatkami sztywnymi (państwo zawsze je ponosi). Mają ujemny wpływ na wskaźniki ekonomiczne- na inflację i stopy procentowa, a w konsekwencji na aktywność gospodarki. Wyższe stopy są niekorzystne dla inflacji. Wywołują groźbę pułapki zadłużenia oraz wypierania z rynku sektora prywatnego .

Pułapka zadłużenia-zaciągamy nowe zobowiązania w celu obsługi wcześniejszych zobowiązań

Możliwe oddziaływania:

1.dzięki pożyczkom sektor publiczny kreuje większy popyt konstrukcyjny i inwestycyjny(przeznaczone na dofinansowanie inwestycji)

2.pozwala na realizację zamówień rozwojowych przekraczających bieżące wpływy budżetowe-gdy państwo przeznacza środki na drogie inwestycje rozwojowe

3.umożliwiją realizację zamierzeń socjalnych, stabilizujących społeczne warunki rozwoju.

ZADŁUŻENIE KRAJOWE- ŹRÓDŁO

1.Sytuacja przed rokiem 1990- istniał w formie inflacyjnego nawisu pieniądza. Powstał dzięki dodatkowym emisjom pieniądza na potrzeby budżetu

INFLACYJNY NAWIS PIENIĄDZA-nie był pokryty. Spadek wartości pieniądza stworzył inflacyjny nawis pieniądza. Różnica inflacyjna- powiększa dług publiczny

Od 1991 głównym źródłem długu są deficyty budżetowe.

W efekcie spłat powiększ się dług- zadłużenie zagraniczne na co środki są pozyskiwane z rynku krajowego.

Zamiana (konwersja ) zadłużenia zagranicznego na krajowe. Zmniejszamy zadłużenie zagraniczne kosztem krajowego.

Emisja specyficznych(pasywnych) instrumentów. Służąca restrukturyzacji gospodarki bądź uregulowaniu wcześniejszych zobowiązań budżetu państwa

STRUKTURA ZADŁUŻENIA-

aktywne, skarbowe papiery wartościowe-emitowane przez MF. Zaspokajają potrzeby pożyczkowe budżetu państwa . Zwiększone z napływem środków do budżetu.

Podstawowe 2 rodzaje aktywnych papierów wartościowych: obligacje i bony skarbowe

BON SKARBOWY- instrument krótkoterminowy- 1-52 tygodni bądź na dłuższy okres od 1-6 dni

SPRZEDAŻ BONÓW -na przetargach organizowanych przez MF

1.inwestorzy składają ofertę (ilość i cena bonów)

2.MF wybiera najkorzystniejsze oferty, aby sprzedać zaoferowane bony

3.powiadomienie inwestorów którzy nabyli oraz rozliczenie

Przetarg- co tydzień w każdy poniedziałek (min.100 000 trzeba zaoferować)

Bon kwartalny, półroczny o roczny są sprzedawane ciągle

OBLIGACJE- instrumenty długoterminowe- co najmniej 1 rok

1. hurtowe-dla inwestorów instytucjonalnych .Formalnie może je nabyć każda osoba-min. milion zł.(min.wartość oferty)

Są sprzedawane na przetargach analogicznie jak bony-raz w miesiącu bądź raz na 2 miesiące

4 rodzaje obligacji hurtowych

• dwuletnia zerokuponowa (nie posiada odsetek, sprzedawana tylko z dyskontem)- tak jak bon tylko że bon jest najwyżej roczny

• pięcioletnia- stałoprocentowa- na 5 lat- oprocentowanie jest stałe odsetki są wypłacane co rok

• dziesięcioletnia zmiennoprocentowa -odsetki wypłacane ci roku , oprocentowanie jest zmienne i oparte na rentowności bonów 52-tygodniowego

• dziesięcioletnia stałoprocentowa- odsetki wypłacane co roku - oprocentowanie 6%

2. detaliczne- przeznaczone dla osób fizycznych. Sprzedawane w biurach maklerskich, w bankach

1 obligacja- ok.100 zł.

• trzyletnia zmiennoprocentowa- odsetki wypłacana co 3 miesiące, oprocentowanie oparte na rentowności bonu 13-tygodniowych

• dwuletnia stałoprocentowe- odsetki są wypłacane po dwóch latach obligacje oszczędnościowe natomiast w drugim roku są kapitalizowane , oprocentowanie 10% Sprzedawane zawsze po 100zł

• czteroletnia indeksowa- jej oprocentowanie jest oparte na inflacji , Tylko dla krajowych os. fizycznych

oprocentowanie- roczna stopa inflacji + stała marża. nie są notowane na rynku wtórnym

Dopiero przy wykupie- odsetki i kapitalizacja (giełdzie). Mają opcję przedterminowego

wykupu.

• pięcioletnia stałoprocentowa- odsetki co koku i oprocentowanie jest stałe

pasywne, skarbowe papiery wartościowe-punktem wyjścia jest zadłużenie skarbu Państwa poza deficytem budżetowym (zadłużenie Służby Zdrowia, u NBP )Istnieje zadłużenie względem tych podmiotów i aby wywiązać się ze zobowiązań, aby uprościć system spłaty zamienia się dług na obligacje.

Obligacje otrzymują wierzyciele.

pozostały dług krajowy- zadłużenie poza deficytem które nie zostało zamienione na obligacje

ŹRÓDŁA ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO

Kredyty przyznane Polsce prze z państwa zachodnie.

Polityka gospodarcza realizowana w latach '70- tych

Klub Paryski- zrzeszenie państwa i agend rządowych pochodzących z Europy Zachodniej, USA, Japonia.-większość pieniędzy od niego

Klub Londyński-zrzeszenie instytucji finansowych (banków) które pochodzą z Europy Zachodniej, USA, Japonia

Pułapka zadłużenia '70 -'80-branie następnych zobowiązań w celu spłaty wcześniejszych. W połowie Polska przestała spłacać kredyty. Celem negocjacji było umorzenie długu u umorzenie spłaty pozostałych części. Została umorzona połowa długu. Kapitał , odsetki i dyskonto zostały wyłączone na dzień zawarcia umowy

2004 - 2009-6 mld $ rocznie

Kumulacja spłat zadłużenia zagranicznego

KREDYTY ZW KLUBIE PARYSKIM- ¾ całości zadłużenia, terminy spłat rozłożone do 2025.

Obligacje Brandy'ego- notowane na giełdzie w Luksemburgu. 6 rodzajów obligacji- odsetki wypłacane 2 razy w roku

Korzyści-możliwość wykupu obligacji przez Polskę. Obligacje dotyczy 15% zadłużenia

KREDYTY WZIĘTE W LATACH 90-TYCH- z międzynarodowych instytucji finansowych BŚ, EBOR, EBI

4 elementy

• klasyczna emisje obligacji na międzynarodowym rynku kapitałowym:

Euroobligacje- na cały świat-4

Yankee - na rynek USA- 2

Pierwsze emisje w 1995, ostatnia -2001 (750mln EURO)

Wykupienie zadłużenia od Brazylii

Obligacje które nabył NBP- dwuletnie i płacone odsetki

PF JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - rozdział VII Konst.

Podstawową jednostką jest gmina. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone ustawami dla innych jednostek.

Zadania muszą być wyrażone w ustawie. Zadania własne- zadania publiczne

Gdy uzasadniają to potrzeby państwa -zadania zlecone

Udział w dochodach publicznych- odpowiedni do przypadających im zadań. Im więcej zadań tym więcej dochodów

Dochodami jednostek są dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe.

Działalność podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. W sprawach finansowych tym organem są regionalne izby obrachunkowe.

Zakres działania i zadania gminy:

• wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone dla innych jednostek

• zaspokajanie potrzeb zbiorowych mieszkańców gminy-drogi, wodociągi

• transport lokalny, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, oświata , sport, porządek publiczny

Zakres działania i zadania powiatu

• wykonuje zadania publiczne określone ustawami, o charakterze ponadgminnym- edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona środowiska

Zakres działania województwa:

• określone ustawami , o działaniu wojewódzkim w tym realizuje politykę regionalną- edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona środowiska

Rodzaj konkretnych zadań dla gminy:- te najbardziej podstawowe

• Oświata:-gmina- szkoły podstawowe i gimnazja

• powiat- szkolnictwo średnie

• województwo- szkolnictwo wyższe

Powiat nadzoruje szpitale, województwo- szpitale specjalistyczne

ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

1.zadania własne- środki na realizację pochodzą z dochodów własnych jednostki

2.zadania przewidziane ustawami- zlecone - na te zadania muszą zostać przydzielone środki

3.zadania zlecone przez organy rządowe-RM zleca konkretne zadania jednostce- musza być przewidziane środki na realizację

4.zadania przejęte w drodze porozumień bądź umów-między państwem a jednostką- zadania realizowane wspólnie przez jednostki samorządu terytorialnego

DOCHODY GMIN

1.wpływają z podatków:

• od spadków i dochodów

• od działalności gospodarczej osób fizycznych opłaconych w formie karty podatkowej

• od czynności cywilnoprawnych

• podatek rolny

• podatek leśny

• od nieruchomości

• od środków transportowych

• od posiadania psów

1-opłata skarbowa

2-eksploatacyjna

3-lokalne (administracyjna, klimatyczna, targowa)

Udział w podatkach będących źródłami dochodów Państwa:- 27,6 % udziału we wpływach podatkowych od osób fizycznych z tytułu podatków dochodowych od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy

Gminy górnicze -posiadają 32,8 %

5% wpływu z tytułu podatków dochodowych od osób prawnych mających siedzibę na terenie gminy

Wpłaty od jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i zakładów pomocniczych gmin

• odsetki od środków finansowych gmin zgromadzonych na rachunkach bankowych

• subwencje ogólne

• dotacje celowe

może mieć inne dochody- ale mają znaczenie partykularne: zapisy, darowizny, odsetki od pożyczek

DOCHODY POWIATU- 1 % wpływu od podatku dochodowego od osób fizycznych, zakładów budżetowych, wpłaty od gospodarstw pomocniczych państwa.

Odsetki od środków finansowych powiatu zgromadzonych na rachunkach bankowych.

Dotacje celowe

• udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa- 1,5 % wpływów oraz 0,5 % wpływów z podatków dochodowych od osób prawnych mających siedzibę ww na terenie województwa. Też wpływy od jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych województwa.

Dochody z majątku województwa

Odsetki od środków finansowych województwa zgromadzonych na rachunkach bankowych

Subwencje ogólne i dotacje celowe

	GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
PODATKI	+	_	_
OPŁATY	+	_	_
UDZIAŁ W -PDOF	27,6 %	1 %	1, 5 %
-PDOP	5 %	_	0,5 %

Są to źródła dochodów własnych. Tylko gmina ma wysokie dochody własne

Dochody własne -55 %

Dochody powiatu i województwa są mało znaczące

	GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
DOCHODY WŁASNE	55 %	5 %	20 %
SUBWENCJE OGÓLNE	35 %	45 %	30 %
DOTACJE CELOWE	10 %	50 %	45 %

SUBWENCJE OGÓLNE I DOTACJE CELOWE

Transfery z budżetu - środki bezzwrotne - cecha wspólna.

SUBWENCJE OGÓLNE - cele ogólne i mają zastosowanie tylko do jednostek samorządu terytorialnego.

DOTACJE CELOWE - służą realizacji konkretnych zadań i są przeznaczone dla tych podmiotów w tym dla jednostek samorządu terytorialnego

SUBWENCJE OGÓLNE

1. część podstawowa

2. część rekompensująca

3. część oświatowa

Część Podstawowa- wynosi 1% z budżetu państwa i wpłat gmin. 4% - rezerwa. Oblicza się część wyrównawczą. Pozostała kwota jest rozdzielana pomiędzy wszystkie gminy, proporcjonalnie do obliczeń mieszkańców.

Część wyrównawcza- tylko dla gmin które mają wskaźnik dochodu na mieszkańca poniżej 85% średniej krajowej. Wysokość zależy od stopnia zamożności gminy i liczby mieszkańców gminy

Wpłaty gmin - dotyczy gmin które posiadają dochód na jednego mieszkańca powyżej 150 % średniej krajowej. Wpłacają określone środki do budżetu. Są one później przydzielone na subwencję ogólną dla wszystkich gmin. Gminy bogate partycypują w dochodach gmin biednych

Część Rekompensująca - kwota utworzonych dochodów przez gminy w związku z ulgami i zwolnieniami.

SUBWENCJA DLA POWIATU. oświatowa, drogowa, wyrównawcza

Wyrównawcza - w zależności od stopnia zamożności i od liczby mieszkańców w powiecie. Im więcej osób tym większa subwencja.

Dla województw-te same części co dla powiatu. Wyrównawczą trzymują wszystkie województwa oprócz Mazowieckiego

Część Oświatowa Subwencji- wypłacane wszystkim jednostkom - wynosi 12,8 % planowanych dochodów budżetowych. Tę kwotę rozdysponowuje się na wszystkie jednostki.

Część Drogowa subwencji- otrzymują powiaty i województwa i wynosi ona 18 % wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. 10 % na inwestycje, resztę rozdysponowuje się na powiaty i województwa.

DOTACJE CELOWE.

Rodzaje:

1. dotacje na zadania zlecone przez administrację rządową

2. dotacje na dofinansowanie zadań własnych jednostek

3. na realizacje konkretnych zadań (np. inwestycje).

WYDATKI JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Analogiczny do podziału zadań.

1. Wydatki na zadania własne

2. na zadania zlecone ustawami

3. na zadania zlecone przez administrację rządową

4. wydatki przyjęte w drodze porozumień lub umów.

5. Na zadania realizowane wspólnie przez jednostki

BUDŻET JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Uchwalany w formie uchwały budżetowej. Podejmuje ją rada gminy, powiatu lub sejmik województwa. Może być nadwyżka lub niedobór budżetowy (deficyt).

Deficyt budżetu jedn. sam. teryt.

Może być pokryty z następujących źródeł:

1. emisja dodatkowych papierów wartościowych

2. kredyty, zaciągnięte tylko w bankach krajowych.

3. Pożyczki

4. Prywatyzacji majątku jednostki

5. Nadwyżka budżetu z lat ubiegłych.

Limit na wielkość zobowiązań jednostki sam. teryt.

1. kwota wypłaconych odsetek i dyskonta w danym roku nie może przekroczyć 15% planowanych dochodów

2. łączne zadłużenie jednostki w danym roku nie może przekroczyć 60% tej jednostki budżetowej.

Zadłużenie nie może przekroczyć tego określonego w przepisach.

Mogą być tworzone rezerwy, ale nie muszą, w budżetach lokalnych. Może być tworzona rezerwa ogólna albo celowa. Ogólna jest tworzona na nieprzewidziane wydatki - 1% wydatków budżetu. Rezerwy celowe - tworzone na określone cele i mogą max. 5% planowanych wydatków.

NADZOROWANIE I OPRACOWYWANIE UCHWAŁY BUDŻETOWEJ.

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej należy do kompetencji zarządu jednostki samorządu.

Przesyłany do organu uchwałodawczego jednostki oraz do regionalnej izby obrachunkowej - opiniuje projekt i przesyła opinie do organu uchwałodawczego.

Projekt jest uchwalany przed rozpoczęciem roku budżetowego w szczególnych przypadkach do 31.III roku następnego. Przed końcem grudnia - co do zasady.

Jeżeli się zdarzy że nie zostanie uchwalony, zatwierdza go regionalna izba obrachunkowa do końca kwietnia. Wykonywaniem uchwały budżetowej zajmuje się zarząd i do niego należą wszelkie decyzje co do przeniesienia wydatków, zwiększenia czy dysponowanie rezerwami. Bankową obsługę budżetu jednostki wykonuje bank wybrany przez organ uchwałodawczy.

SYTUACJE WYKONANIA BUDŻETU.

Po uchwaleniu zarząd tworzy sprawozdanie z wykonania budżetu i przesyła go do regionalnej izby obrachunkowej i organu uchwałodawczego. Organ Uchwałodawczy podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź nie udzieleniu absolutorium zarządowi za wykonanie budżetu. Nieudzielanie absolutorium jest równoznaczne z dymisją zarządu.

PORÓWNANIE BUDŻETU PAŃSTWA I JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Wyłączna kompetencja do tworzenia projektu - organ wykonawczy (rząd i zarząd).

Różnice:

1. bardziej restrykcyjne podejście do zobowiązań jednostek

2. inne potraktowanie rezerw

3. inne potraktowanie sposobu wykonywania budżetu (tylko zarząd, (rząd + MF))

4. skala działania

5. Podobna kontrola budżetu (Państwo - NIK, jednostki - regionalna izba obrachunkowa)

6. Konieczność uzyskania absolutorium przez RM

PRAWO FINANSOWE UBEZPIECZEŃ

Ubezpieczenia społeczne mają na celu zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utrata zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub inwalidztwa.

Zabezpieczenie społeczne:

1. ubezpieczenie społeczne- mają charakter powszechny, dotyczą wszystkich osób

2. pomoc społeczna (opieka społeczna) - ma charakter indywidualny, trzeba spełnić dodatkowe warunki.

Źródłem finansowania ubezpieczeń społecznych są składki. Mogą istnieć dodatkowe - dotacje budżetowe. Źródłem finansowania opieki społecznej są wpływy z budżetu państwa i jednostek sam. teryt. Dodatkowe - wpływy od osób prywatnych. Ubezpieczenie społeczne jest dostępne dla ubezpieczonych. Aby uzyskać świadczenie z opieki społecznej trzeba posiadać trudną sytuację materialna.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Rodzaje systemu ubezpieczeń społecznych.

1.Repartycyjny- oparty na umowie międzypokoleniowej. Składki wpłacane przez osoby pracujące są w całości przeznaczone na wypłaty bieżących ubezpieczeń społecznych, w tym emerytur i rent. (Młode pokolenie wpłaca na renty i emerytury starszego pokolenia). System ten jest bardzo wrażliwy na proces starzenia się społeczeństwa oraz na wzrost bezrobocia- istniał do 1999 r. Zaleta jest odporność na zachodzące zjawiska ekonomiczne, gł. Na inflację.

2.Kapitałowy- składki wpłaca się na własne konto w funduszu emerytalnym. Są inwestowane, pomnażana jest ich kwota i są źródłem późniejszej wypłaty świadczeń (gł. Emerytur i rent) dla ubezpieczonego. (wysokość emerytury ustalona). Wadą jest wrażliwość na niekorzystne zjawiska ekonomiczne (inflację). Zaletą jest odporność na proces starzenia się społeczeństwa.

Prawo finansowe ubezpieczeń

Ubezpieczenia społeczne mają na celu zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub kalectwa.

Zabezpieczenie społeczne

Ubezpieczenia społeczne.

Mają charakter powszechny, dotyczą wszystkich osób

( pracowników i ich rodzin), os. bezrobotnych, uczących się.

Pomoc społeczna

(opieka społ.)

Ma charakter indywidualny, trzeba spełnić określone warunki materialne.

Źródłem finansowania ubezpieczeń społecznych są składki - podstawowe źródło. Mogą istnieć dodatkowe - dotacje budżetowe.

Źródłem finansowania opieki społecznej są wpływy z budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Dodatkowe - wpływy od osób prywatnych.

Ubezpieczeni społeczne jest dostępne dla ubezpieczonych. Aby uzyskać świadczenie z opieki społecznej należy posiadać określoną sytuację materialną.

Ubezpieczenia społeczne

Rodzaje:

1. Repartycyjny.

Oparty na umowie międzypokoleniowej. Składki wpłacane przez osoby pracujące są w całości przeznaczane na wypłaty bieżących ubezpieczeń społecznych, w tym emerytur i rent.

System ten jest bardzo wrażliwy na proces starzenia się społeczeństwa oraz na wzrost bezrobocia - istniał do 1999r. Zaleta jest odporność na niekorzystne zjawiska ekonomiczne, głównie na inflację.

2. Kapitałowy.

Składki wpłaca się na własne konto w funduszu emerytalnym. Są inwestowane, pomnażana jest ich kwota i są źródłem pewniejszej wypłaty świadczeń (gł. emerytur i rent) dla ubezpieczonego (wysokość emerytury ustalona).

Wadą jest wrażliwość na niekorzystne zjawiska ekonomiczne (inflację), zaletą jest odporność na proces starzenia się społeczeństwa.

3. Mieszany.

Część składki przeznaczana na bieżące wypłaty emerytur i rent. Pozostała kwota jest inwestowana i z niej wypłacane są świadczenia ubezpieczeniowe dla ubezpieczonych.

Celem jest uniknięcie wad poprzednich systemów, a przynajmniej ich zminimalizowanie - w Polsce od 1999r.

Przebudowa polskiego systemu ubezpieczeń społecznych

Przyczyny:

1. Rosnąca konieczność dotowania ubezpieczeń społecznych przez państwo. Obecnie sięgają 30% wszystkich wydatków.

2. Niska wydajność poprzedniego systemu. Niska ściągalność składek z powodu wysokości składek. Nieostre kryterium przyznawania rent i emerytur przed uzyskaniem odpowiedniego wieku.

3. Postępujący w Polsce proces starzenia się społeczeństwa (wydłuża się średnia okresu życia).

4. Bardzo niski przyrost demograficzny - na 1 pracownika zaczyna przypadać coraz więcej osób pozostających na rencie lub emeryturze.

Cele przebudowy:

1. Socjalne:

1. Wzrost średniej emerytury.

2. Zapewnienie równowagi wydatków społecznych (wpływy ze składek powinny wystarczać na pokrycie wydatków społecznych).

3. Zwiększenie wydatków na opiekę zdrowotną i edukację.

2. Ekonomiczno - finansowe:

1. Ograniczenie dotacji z budżetu państwa.

2. Zmniejszenie wysokości składki.

3. Stymulowanie rozwoju rynku kapitałowego przez pojawienie się nowej instytucji - funduszy emerytalnych.

3. Polityczne:

1. Konieczność reformy (sama w sobie).

2. Utrzymanie budżetu w przyszłości .......

Rodzaje ubezpieczeń:

1. Emerytalne

2. Rentowe

3. Wypadkowe - świadczenia z tytułu wypadku w czasie pracy

4. Chorobowe - zasiłki chorobowe, oraz wynagrodzenie za czas choroby

Przed Reformą:

Składka na ubezpieczenie społeczne wynosiła 45% podstawy wymiaru (wynagrodzenie brutto). Ponoszona w całości przez pracodawcę.

W nowym systemie składki płaci też pracownik. Składka płacona przez pracownika i pracodawcę jest mniej więcej równa.

Podział składki

	Przed reformą - pracodawca	Po reformie - pracodawca	Po reformie - pracownik	Razem
Ubezpieczenia emerytalne	24%	9,76%	9,76%	19,52%
Ubezpieczenia rentowe	16%	6,5%	6,5%	13%
Ubezpieczenia wypadkowe	2%	0,4 - 8,12%	-	0,4 - 8,12%
Ubezpieczenia chorobowe	3%	-	2,45%	2,45%
	II 45%

Wypadkowe zależy od rodzaju wykonywanej pracy.

Aby wynagrodzenie netto przed i po reformie miało zostać na tym samym poziomie.

Zastosowano ubruttowienie wynagrodzeń - także zwiększenie wynagrodzenia brutto przed reformą, aby wynagrodzenie netto przed i po reformie pozostało na nienaruszonym poziomie.

Wynagrodzenie brutto pomnożono przez wskaźnik 123,46%

19,52% = 24% : 123,46%

Operacja zachowała wynagrodzenie netto na tym samym poziomie.

III Filary

I - Zreformowany ZUS

Ma charakter powszechny i obowiązkowy. Oparty na systemie repartycyjnym (z niego wypłacane są bieżące świadczenia). Składki przekazywane są do ZUS -u, ale w całości go nie zasilają.

I filar stanowi podstawę do wyliczania wartości emerytalnej.

II

Powszechny i obowiązkowy. Oparty na systemie kapitałowym. Utworzony przez otwarte fundusze emerytalne. ZUS przekazuje część składek do otwartych funduszy emerytalnych - 7,3% podstawy wymiaru składek (czyli wynagrodzenie brutto) ze składki emerytalnej (19,52%). 12,22% zostaje w ZUS - ie.

Tworzenie otwartych funduszy emerytalnych

Organem tworzącym i zarządzającym jest Powszechne Towarzystwo Emerytalne. Składa ono wniosek o udzielenie zezwolenia na utworzenie OFE. Składany jest do Urzędu Nadzoru nad funduszami Emerytalnymi - UNFE - posiada osobowość prawną. Jego właścicielem jest PTE. Podstawowym zadaniem jest inwestycja składek i wypłata emerytur z II filaru. OFE muszą osiągać minimalną rentowność za swoją działalność (jeżeli jeden nie uzyska, wszystkie muszą na niego dopłacić).

Zasady lokowania składek są określone w ustawie (nie ma dowolności w inwestowaniu składek).

UNFE - organ nadzoru. Jednostka centralna państwa (udzielanie zezwoleń, kontroluje działalność).

Z II filaru będzie wypłacana emerytura, jaką korzyść przyniosą składki (system kapitałowy).

III

Dobrowolny. Tworzony przez prywatne firmy ubezpieczeniowe, który świadczą ubezpieczenia na życie (emerytalnego czy rentowego). Każdy może dobrowolnie ubezpieczyć się w tych firmach, Oparte na systemie kapitałowym - Składka * emerytura.

Obligatoryjnie - Osoby, które były urodzone po 31XII1968 - co najwyżej 30 lat.

W ogóle nie objął osób przed 1I1949 - 50 lub więcej.

Osoby urodzone pomiędzy 49 a 68 mogły wybrać czy chcą zostać, czy wybrać nowe.

W nowym systemie ustalono bieg emerytury: 60 lat kobitki, 65 faceci - wiek minimalny.

Minimalna wielkość emerytury z I i II filaru będzie wynosić 28% średniej krajowej płacy brutto.

Osoba musi przepracować K - 20 lat, M - 25 lat. Jeżeli komuś wyjdzie mniej to tę różnicę będzie dopłacać państwo.

Gwarancja 50% - osoby: 35 - K, 40 - M, oraz osiągnęły wynagrodzenie zbliżone do średniej krajowej.

Składki na ubezpieczenia społeczne są pobierane do określonej kwoty podstawy wymiaru

Składki w danym roku są pobierane do 30 - krotności średniej krajowej płacy brutto założonej na dany rok w ustawie budżetowej. Jeżeli czyjeś wynagrodzenie przekracza 30 - krotność średniej krajowej, od nadwyżek nie są pobierane składki (zmniejszone koszta pracy dla wykwalifikowanych osób).

Nie objęła rolników (trudno określić wynagrodzenie brutto). Są ubezpieczani w I filarze - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, tzw. KRUS (Tom Cruise).

Składki nominalne (kwotowe) wpłacane do KRUS raz na kwartał. Składki niskie - 150 - 200 zł/kwartał. Dochody KRUS pochodzą z dotacji budżetowych (90%).

Nowy system ubezpieczenia zdrowotnego

Podział świadczeń medycznych wg kryterium ich finansowania.

Utworzono Kasy Chorych, które przejęły finansowanie wszelkiego rodzaju świadczeń medycznych, z wyjątkiem tych, które wyraźnie w ustawie są finansowane przez budżet, pacjenta bądź przez inne podmioty - domniemanie finansowania świadczeń medycznych przez Kasy Chorych.

Państwo finansuje bardzo specjalistyczne świadczenia, pacjenci finansują świadczenia ponadstandardowe (chirurgia plastyczna).

Każdy ubezpieczony jest zobowiązany wpłacać składkę na ubezpieczenia zdrowotne - wynosi 7,75% podstawy wymiaru

Składka na ubezpieczenia zdrowotne jest potrącona z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Ubezpieczenia gospodarcze

Działalność ubezpieczeniowa.

Wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z operowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.

Podział ubezpieczeń

1. Kryterium przedmiotowe

Ubezpieczenia majątkowe i osobowe

Przedmiotem są pojedyncze przedmioty majątkowe lub cały majątek (nieruchomości, ruchomości, środki transportu.

Jeśli zajdzie zdarzenie losowe - wypłata stosownego odszkodowania za rzeczywistą stratę majątkową.

Ubezpieczona jest dana osoba, lub grupa osób. Wypłacane w razie wypadku ubezpieczonego.

Wypadek - śmierć, utrata zdrowia, utrata zdolności do pracy, dożycie do określonego wieku.

Celem jest zabezpieczenie materialne danej osoby.

2. Kryterium: sposób powstania stosunku ubezpieczeniowego

Umowne i obowiązkowe

Dobrowolne. Zdecydowana większość ubezpieczeń. Zawierane w drodze umowy dowolnej między klientem a zakładem ubezpieczeniowym.

Zawierania ich wymaga ustawa (OC). Są zawierane również w drodze umowy.

3. Kryterium: Stopień indywidualizacji ryzyka

Indywidualne i grupowe

1 osoba.

Grupa osób (rodzinne, zakładowe)

Ubezpieczenia na życie i inne

Podział ustawowy (ustawa o działalności ubezpieczeniowej).

Na życie:

1. Rentowe

2. Posagowe (zaopatrzenia dzieci)

3. Jeżeli są związane z funduszem inwestycyjnym

4. Chorobowe i wypadkowe, jeżeli są uzupełnieniem jednego z ww.

Pozostałe:

Majątkowe i osobowe jakie mogą być prowadzone przez instytucje ubezpieczeniowe.

Strony stosunku ubezpieczeniowego

1. Ubezpieczyciel - zakład ubezpieczeń, który podejmuje się wypłaty odszkodowania w wyniku powstania szkody, bądź wypłaty świadczeń na rzecz ubezpieczającego z funduszu powstałego ze zbioru składek.

2. Ubezpieczający - osoba fizyczna bądź prawna, która zawiera ubezpieczenie z zakładem ubezpieczeń płaci składki i otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie w wyniku powstania szkody lub konkretnego zdarzenia.

3. Ubezpieczony - osoba fizyczna lub prawna, która została ubezpieczona przez ubezpieczającego od ryzyka w zakładzie ubezpieczeń, uprawniona do odbioru świadczenia lub odszkodowania.

W większości wypadków 2 = 3. Zawsze przy ubezpieczeniach zdrowotnych.

Przy ubezpieczeniach grupowych ten fakt nie zachodzi.

Często 2 - zakład pracy, 3 - pracownicy, bądź 2 - rodzice, 3 - dzieci.

Podstawowe zasady działalności ubezpieczeniowej

1. Istnieją dwie kategorie ubezpieczycieli:

* zakłady ubezpieczeń w formie spółek akcyjnych

+ towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

* Podmioty nakierowane na uzyskanie jak najwięcej klientów - zawiera jak najwięcej umów ubezpieczenia. Podstawowym celem działalności jest zysk. Klientem takiego zakładu może być dowolna osoba, która zawrze z nim umowę.

+Forma zamknięta. Przeznaczona dla konkretnych grup społecznych bądź zawodowych, które chcą zorganizować dla siebie ochronę ubezpieczeniową.

Członkowie towarzystwa ubezpieczają się wzajemnie. Towarzystwa te zapewniają mały obrót o zasięgu lokalnym.

* - 90%

+ - 10%

2. Zakaz prowadzenia przez jednego ubezpieczyciela jednocześnie ubezpieczeń na życie i pozostałych majątkowo - osobowych.

- ZASADA PODZIAŁU BRANŻ UBEZPIECZENIOWYCH -

Służy ona bezpieczeństwu z punktu widzenia ubezpieczonych.

Ubezpieczyciel, który prowadzi ubezpieczenia w różnych branżach może przesuwać środki pieniężne między tymi branżami w celu osiągnięcia ogólnej równowagi finansowej.

Przy ubezpieczeniu na życie, składka jest płacona regularnie, świadczenie jest wypłacane po kilkudziesięciu latach - na życie.

Pozostałe - składki również płacone regularnie, świadczenie także.

Zakład byłby cały czas płynny finansowo.

3. Koncepcja nadzoru finansowego oraz system ochrony ubezpieczonych.

Ogranicza ingerencję organu nadzoru, jednocześnie gwarantuje daleko posuniętą szkodę działań ubezpieczyciela.

Nadzór polega na określeniu wymogów jakim powinien podporządkować się ubezpieczyciel, aby mógł uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Organ nadzoru może badać bieżącą sytuację finansową ubezpieczyciela, zgodność jego działalności z prawem. Organ nadzoru posiada kompetencje ekonomiczne, nie posiada administracyjnych.

Ochronie ubezpieczonych służy Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i chroni on ubezpieczonych przed możliwością braku otrzymania odszkodowania lub świadczenia.

4. Dopuszczenie na polski rynek ubezpieczeń podmiotów zagranicznych.

Pełna swoboda wejścia na rynek polski, mają te same warunki podjęcia działalności.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej 28.VII.1990

2 rodzaje działalności ubezpieczeniowej:

• Bezpośrednia - zawieranie umów ubezpieczenia

• Reasekuracyjna - podział rynku ubezpieczeniowego pomiędzy zakłady ubezpieczeń w przypadku ubezpieczeń na bardzo wysokie kwoty.

Partycypują w działalności ubezpieczeniowej

Ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe:

OBOWIĄZKOWE

1. Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem

tych pojazdów.

2. Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego.

3. Ubezpieczenia OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego.

4. Inne ubezpieczenia wynikające z innych ustaw.

Ogólne warunki ubezpieczenia, taryfy i wysokość stawek ubezpieczeniowych ustala zakład ubezpieczeń.

Kwestia dotycząca odszkodowania i wysokości świadczenia - odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego nie może być wyższe od poniesionej szkody. Górny limit kwoty ubezpieczenia - wartość tego majątku.

Ubezpieczenia na życie - kwota na ubezpieczenia jest nieograniczona i można ubezpieczyć się na dowolną kwotę, jeśli zakład wyrazi na to zgodę.

PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI

Zakład nie może zajmować się inną działalnością, poza ubezpieczeniową.

Forma prowadzenia:

• Spółka akcyjna

• Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

Zakres prowadzenia działalności: Nie może prowadzić ubezpieczeń na życie i pozostałych.

TOWARZYSTWA UBEZPIECZEŃ WZAJEMNYCH

Zakład ubezpieczeń, który ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności. Posiada osobowość prawną. Działa w oparciu o statut.

Warunki podejmowania działalności ubezpieczeniowej:

1. zezwolenie - wydane przez Ministra Finansów po wyrażeniu opinii organu nadzoru.

Wniosek o uzyskanie takiego zezwolenia zawiera:

• nazwę siedziby, obszar i zakres działania zakładu

• wysokość kapitału zakładowego

• założyciele zakładu

• forma prawna prowadzenia działalności

• dane dotyczące osób, które mają być członkami zarządu i rady nadzorczej

• plan działalności

• dowód posiadania środków własnych

• statut zakładu ubezpieczeń

• ogólne warunki ubezpieczenia, które będą świadczone przez zakład

• wysokość funduszu organizacyjnego - środki przeznaczane na wyposażenie zakładu, stworzenie sieci przedstawicielstw (środki administracyjne)

MF wydaje zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w zakresie jednej lub kilku grup

ubezpieczeń (wynika to z wniosku).

Działalność powinna być podjęta w ciągu roku od uzyskania zezwolenia. Jeżeli nie zostanie podjęta - zezwolenie wygasa.

MF nie wyda zezwolenia gdy:

1. Gdy wniosek jest niepełny

2. Kiedy w skład zarządu nie wchodzą co najmniej dwie osoby, które posiadają odpowiednie wykształcenie i doświadczenie w kierowaniu zakładem ubezpieczeń

3. Kiedy założyciele bądź członkowie zarządu byli karani za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub karnoskarbowe.

4. Kiedy założyciele nie dają rękojmi prowadzenia spraw zakładu w sposób należycie zabezpieczający interes ubezpieczonych.

5. Kiedy nie udowodniono odpowiedniej wysokości środków własnych niczym nie obciążonych.

6. Plan działalności nie zapewnia trwałej zdolności zakładu do wykonywania zobowiązań.

7. Zagrożony jest ważny interes gospodarczy państwa.

Zezwolenie może być cofnięte przez MF na wniosek organu nadzoru gdy:

1. Zakład przestał spełniać warunki potrzebne do uzyskania zezwolenia.

2. Zakład prowadzi działalność niezgodną z prawem lub statutem.

3. Zakład znajduje się w trudnej sytuacji finansowej.

4. Z kontroli zakładu wynika iż dalsza działalność narażałaby na niebezpieczeństwo interesy ubezpieczonych.

5. Kiedy zakład sam złoży wniosek o cofnięcie zezwolenia (wniosek musi zawierać dane o zabezpieczeniu interesów ubezpieczonych).

Pośrednictwo ubezpieczeniowe

Wykonywanie czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia albo reasekuracji.

2 pośredników:

1. agent ubezpieczeniowy - Osoba upoważniona przez zakład do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Za działalność agenta odpowiada zakład ubezpieczeń.

Zezwolenie na działalność agencyjną wydaje organ nadzoru.

2. broker ubezpieczeniowy - Zawiera i wykonuje umowy ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub pośredniczy z zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego. Nie jest związany z zakładem ubezpieczeniowym. Ma wyłączność w pośredniczeniu przy umowach reasekuracji.

DZIAŁALNOŚĆ UBEZPIECZENIOWA

Zagraniczne zakłady mają pełną swobodę wejścia na rynek. Za pośrednictwem głównego oddziału.

Warunki podjęcia działalności są analogiczne jak dla podmiotów polskich.

Należy złożyć kaucję w celu zabezpieczenia przyszłych zobowiązań z tytułu umów ubezpieczeniowych. Wynosi 50% kapitału gwarancyjnego. Ma służyć pokryciu zobowiązań w przypadku upadku.

Gospodarka finansowa

Kapitał zakładowy.

Środki własne - kapitał zakładowy, założycielski, akcyjny, kapitał gwarancyjny.

Zakład jest obowiązany posiadać środki własne nie niższe od marginesu wypłacalności.

Kapitał gwarancyjny - 1/3 marginesu wypłacalności.

Spółki akcyjne - 800 tys. Euro - ubezpieczenie na życie; 200 - 400 tys. Euro pozostałe.

Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych:

- na życie - 600 tys. euro

- pozostałe - 150 - 300 tys. w zależności od rodzaju ubezpieczenia

Margines wypłacalności oblicza się indywidualnie dla każdego zakładu ubezpieczeniowego. Wielkość zależy od rodzaju oferowanych ubezpieczeń i wysokości pobieranych składek.

Gdy są niższe od marginesu wypłacalności zakład przedstawia na żądanie organu nadzoru plan przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych - plan finansowy.

Kiedy środki własne są niższe od kapitału gwarancyjnego zakład powiadamia organ nadzoru i przedstawia mu do zatwierdzenia krótkoterminowy plan podwyższenia środków własnych.

Zarząd komisaryczny zatwierdzany przez organ nadzoru. Realizacja przywrócenia płynności finansowej nie powiedzie się - organ nadzoru ma możliwość interweniowania.

................ techniczno ubezpieczeniowe

Bieżące i przyszłe zobowiązania z tytułu ubezpieczenia część składki jest ...........

Fundusze gwarancyjne

Funkcje:

1. Wypłata odszkodowań i świadczeń z tytułu obowiązkowych umów ubezpieczeniowych jeżeli sprawca zdarzenia jest nieznany bądź nieubezpieczony.

2. Wypłata świadczeń z tytułu ubezpieczeń na życie, w przypadku upadłości zakładu ubezpieczeń. Świadczenia są wypłacane do 50% ubezpieczenia, nie więcej niż 30tys euro.

Dochody pochodzą ze składek od zakładu ubezpieczeniowego które mają w swojej ofercie obowiązkowe umowy ubezpieczeniowe. Jeżeli któryś zakład upadnie to pozostałe zakłady ubezpieczeniowe i fundusz będzie musiał wypłacić świadczenie z tytułu ubezpieczenia na życie.

Wpłacają jednorazowo składkę na rzecz funduszu. Fundusz wypłaca z tytułu obowiązkowych.

Lokowanie środków przez zakłady ubezpieczeniowe

Może lokować środki na warunkach określonych w ustawie:

• obligacje skarbowe

• bony oszczędnościowe

• inne papiery wartościowe gwarantowane przez skarb państwa

• obligacje gmin

Te cztery źródła nielimitowane. Zakład może inwestować w dowolny sposób.

Limitowane:

• obligacje przedsiębiorstw

• pożyczki zabezpieczone hipotecznie

• nieruchomości

• akcje spółek giełdowych

• udziały i akcje pozostałych podmiotów.

Nadzór ubezpieczeniowy

Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego - urząd centralny. Prezes powoływany przez Premiera na wniosek Ministra Finansów.

Organ nadzoru - zadania:

• ochrona interesu osoby ubezpieczonej

• przeciwdziałanie sytuacjom upadku.

Sprawuje kontrolę działalności składu majątkowego. Może wydawać zalecenia, które mają na celu usunięcie nieprawidłowości. Gdy nie są respektowane organ nadzoru może nakładać kary pieniężne na członków zarządu, na zakład, może wystąpić z wnioskiem o odwołanie członków zarządu, zawiesić działalność. Może zwoływać walne zgromadzenie. Zaniechanie prowadzenia działalności.

Ma kompetencje do wystąpienia z wnioskiem do MF o cofnięcie zezwolenia.

Prawo walutowe

System walutowy - ustalona przez państwo forma organizacji porządku pieniężnego określająca obowiązującą w kraju jednostkę pieniężną, jej stosunek do złota lub walut innych państw, określa rodzaje znaków pieniężnych, instytucje uprawnione do emisji znaków pieniężnych oraz zasady rozliczeń pieniężnych w kraju i w stosunkach z zagranicą.

Instytucją uprawnioną do emisji znaków pieniężnych jest NBP.

Znaki pieniężne - banknoty oraz bilon - prawny środek płatniczy w Polsce.

Fałszywe podlegają zatrzymaniu bez możliwości zwrotu, uszkodzone podlegają wymianie.

Kurs walutowy

Cena walut obcej wyrażona w pieniądzu krajowym.

Dwa rodzaje:

1. Kurs sztywny - ustalany przez Bank Centralny w stosunku do złota bądź innych walut. Do 1989 kurs polskiej waluty był ustalany na bazie złota.

Później uzależniono od tzw. koszyka walut (wchodziły tzw. waluty wymienialne w odpowiednich proporcjach):

W 45% - $

35% - DM

10% - ₤

5% - FRA

5% - CHE

W oparciu o te waluty kształtował się kurs polskiej waluty. Przyjęto stopy dewaluacji złotego (złoty miesięcznie tracił określony odsetek swojej wartości; początkowo 1%, spadło do części procenta).

Od 1.I.1999 zostały zamienione w euro (45% - $; 55% - € ).

2. Kurs płynny - określany na bazie podaży i popytu na walutę (rynkowo). NBP nie określa już kursu, jest to kurs rzeczywisty.

Wymienialność złotego

Występuje, gdy istnieje kurs walutowy i gdy możemy określić ilość walut. Przed 1989 kurs był sztywny - złotego nie wolno było wymieniać. Od początku lat 90-tych istnieje proces doprowadzania złotego do wymienialności.

• Najpierw wprowadzono tzw. wymienialność wewnętrzną złotego - odbyło się to 01.I.1990. Założeniem było powstanie kantorów wymiany walut, w których można by nabyć lub sprzedać dowolną ilość waluty.

• Następnie zapewniono złotemu częściową wymienialność zewnętrzną wg standardów Międzynarodowego Funduszu Walutowego - VI.1995. Aby waluta uzyskała częściową wymienialność wg tego standardu, przedsięwzięto następujące kroki:

1. Niestosowanie ograniczeń dewizowych w zakresie transakcji bieżących z zagranicą

2. Nieuczestniczenie w dyskryminujących inne kraje porozumieniach walutowych

3. Posługiwanie się stałym kursem walutowym

4. Zobowiązanie państwa do nabycia dowolnej ilości własnej waluty, przedstawionej przez władze innego kraju, jeśli pochodzi ona z transakcji bieżących

• Zniesienie obowiązku odsprzedaży dewiz przez eksporterów - XII.1995. Wcześniej eksporterzy musieli zamieniać niezwłocznie dewizy na złote.

• Zniesienie utrudnień w transakcjach kapitałowych powyżej 1 roku - 1996-97.

• Wprowadzenie pełnej wymienialności złotego - początek 1999.

• Wprowadzenie płynnego kursu walutowego - 14 IV 2000.

Muszą zostać zniesione ograniczenia dotyczące transakcji krótszych niż 1 rok.

Denominacja - anulowanie dotychczasowej jednostki pieniężnej i zastąpienie jej nową jednostką, z jednoczesnym ustaleniem sposobu walutowości między tymi jednostkami. Miała miejsce w 1947 - wprowadzono nową jednostkę z powodu spadku wartości poprzedniej. Nie było proporcjonalnego przeliczenia.

Denominację wprowadzono też 01.I.1995. W 1990 i 1991 miała miejsce hiperinflacja, co spowodowało znaczny spadek wartości pieniądza. W obrocie istniały wysokie nominały. Przeliczono więc nową jednostkę w stosunku do starej 1:1000. Przez 2 lata obie jednostki były środkiem płatniczym w Polsce. Denominacja miała na celu zmniejszenie kosztów transakcyjnych. Wprowadzono następnie bilon, trwalszy od banknotów, tańszy i wymagający mniej zabezpieczeń.

Denominacja może wiązać się ze spadkiem inflacji.

PRAWO DEWIZOWE

Zespół norm prawnych, regulujący dokonywanie obrotu pieniężnego z zagranicą oraz posiadanie i dysponowanie zagraniczną walutą, dewizami oraz kruszcami.

Wartości dewizowe:

1. waluty obce

2. dewizy - wystawione w walutach obcych papiery wartościowe, dokumenty bankowe, dowody oszczędności, wszelkie dokumenty finansowe, mogące zostać zamienione na waluty obce.

3. złoto i platyna

4. wyroby, które odpowiadają złotu i platynie (złoto dewizowe i platyna dewizowa)

Podmioty prawa dewizowego

1. rezydenci

- osoby fizyczne mieszkające w kraju;

- osoby prawne z siedzibą w kraju;

- inne osoby, mające siedzibę w kraju, które mają zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu (sp. jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna);

- polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, inne polskie przedstawicielstwa, misje specjalne, osoby mające immunitety i przywileje dyplomatyczne.

2. nierezydenci

- osoby fizyczne nie mieszkające w kraju;

- osoby prawne nie posiadające siedziby w kraju;

- inne osoby, które nie mają siedziby w kraju, ale mogą zaciągać zobowiązania i nabywać prawa we własnym imieniu;

- obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, misje specjalne, organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych;

- oddziały i przedstawicielstwa za granicą polskich podmiotów gospodarczych;

- oddziały i przedstawicielstwa za granicą banków oraz ubezpieczycieli, mających siedzibę w kraju;
-oddziały i przedstawicielstwa w kraju osób zagranicznych, utworzone na podstawie umów
międzynarodowych, zawartych przez polski rząd

Obrót dewizowy

• czynności prawne lub inne zdarzenia, które powodują lub mogą spowodować:

- płatność środkami dewizowymi, wartościami dewizowymi;

- przeniesienie własności wartości dewizowych oraz

- płatność krajowymi środkami płatniczymi;

- przeniesienie własności krajowych środków płatniczych,

jeżeli odbywa się to między rezydentem i nierezydentem.

• transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych

Zasady prawa dewizowego

1. Wartości dewizowe mogą być przedmiotem własności rezydentów i nierezydentów. Jest pełna swoboda posiadania wartości dewizowych.

2. Rezydenci i nierezydenci mogą dokonywać obrotu dewizowego z zastrzeżeniem ograniczeń, zawartych w ustawach.

Obrót dewizowy

Kapitałowy - inny niż bieżący obrót dewizowy z zagranicą. Dopełnienie obrotu bieżącego.

Bieżący - jest to obrót wolny. Nie występują w nim żadne ograniczenia. Zaliczamy do niego:

• umowy sprzedaży;

• umowy pożyczki i kredytu, związane z tą sprzedażą;

• umowy świadczenia usług (w tym umów pożyczek i kredytów do usług);

• uczestnictwo w zysku spółki;

• przychody z prowadzenia przedsiębiorstwa;

• renty, emerytury, odszkodowania, spadki, darowizny.

Ograniczenia - czyli wyklucza się inwestycje:

• ze względu na czas trwania transakcji - krótsze niż rok.

• ze względu na miejsce dokonywania transakcji - z krajami, z którymi Polska nie podpisała umowy o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji.

• ze względu na charakter transakcji -

Nie ma już ogólnych zezwoleń dewizowych. Istnieją indywidualne zezwolenia dewizowe - dla konkretnych podmiotów i konkretnych transakcji.

Kontrola dewizowa

Liberalizacja prawa dewizowego pociąga za sobą zmniejszenie się zakresu kontroli dewizowej.

Podstawowym organem kontroli jest Min. Finansów. Realizuje on kontrolę za pośrednictwem podległych sobie organów kontroli skarbowej i organów celnych - jest to kontrola przestrzegania przepisów prawa dewizowego.

Kolejnym organem jest NBP. Jego kontrola dotyczy transakcji rezydentów i nierezydentów, którzy otrzymali zezwolenia dewizowe, a także banków, w zakresie obrotu dewizowe.

PRAWO BANKOWE

Państwowy Bank Rolny z 1919 i Pocztowy Bank Oszczędności z 1920

Termin prawo bankowe pojawił się w 1928. Użyty w rozporządzeniu Prezydenta RP z 17.III.1928. Zdefiniowano:

Przedsiębiorstwo bankowe - przedsiębiorstwo handlowe, którego głównym przedmiotem działalności były czynności bankowe.

Bank - zorganizowane w formie spółki akcyjnej przedsiębiorstwo bankowe. Bankiem mogła być spółka komandytowo - akcyjna.

Bankiem Centralnym był Bank Polski. Powstał na mocy ustawy z 11.II.1924 o naprawie Skarbu i reformie walutowej. Był on S.A. z udziałem państwa. Posiadał monopol emisyjny oprócz innych czynności bankowych.

Podstawowym zadaniem było kształtowanie polityki pieniężnej oraz dbałość o silnego złotego. Miał więc kompetencje banków komercyjnych.

Po wojnie zupełnie nowy system. Państwo w latach 50 dążyło do likwidacji wszystkich banków komercyjnych. Zostało powołanych kilka banków, które miały tematyczne zadania. Państwowa Kasa Oszczędności zajmująca się obsługą ludności. Bank Handlowy zajmował się rozliczeniami międzynarodowymi w ramach państwa. Polska Kasa Opieki S.A. - rozliczanie transakcji międzynarodowych - przedsiębiorstw.

Działały one w strukturze NBP - wydzielone funkcjonalnie i organizacyjnie.

Banki Spółdzielcze z Bankiem Gospodarki Żywieniowej.

31.I.1989 -Ustawa Prawo Bankowe

Ustawa o NBP

Zmieniły pozycję banku na rynku.

Szereg nowych zasad w prawie bankowym:

• Samodzielność działalności banków - podporządkowanie nadzorowi bankowemu, a nie rządowi.

• Samofinansowanie się banków - pokrywały koszty z własnych przychodów, nie uciekając się do dotacji z budżetu.

• Komercjalizm - oparcie działalności banków na ich rentowności.

• Konkurencyjność - banki konkurowały o klienta.

• Uniwersalizm - zniesiono wszelkie ograniczenia odnośnie działalności terytorialnej, przedmiotowej.

Systemy bankowe

1. Jednobankowy - monobankowy

Jednostopniowy system bankowy na czele z NBP (Bank Centralny ma kompetencje banków komercyjnych - może udzielać kredytów, przyjmować lokaty). Wszystkie banki są w strukturze BC

2. Dwubankowy - dwustopniowy.

Składa się z NBP, sprawuje nadzór nad bankami komercyjnymi i realizuje politykę pieniężną państwa. NBP nie ma kompetencji do udzielania kredytów i przyjmowania lokat. Banki komercyjne są poza strukturą NBP.

I. Podstawowym czynnikiem określającym kształt systemu bankowego jest państwo, określa warunki funkcjonowania poprzez uchwalanie aktów prawnych, powołujących do życia ten system.

II. Stopień rozwoju gospodarczego kraju. Im wyższy rozwój gospodarczy tym więcej operacji pieniężnych w gospodarce, co wymaga lepszej organizacji systemu bankowego.

III. Podział pracy w bankowości - czy przeważają w systemie banki uniwersalne, świadczące wszelkie możliwe usługi, czy banki specjalistyczne, które specjalizują się w konkretnej czynności bankowej.

W Europie przeważają banki uniwersalne, w Ameryce specjalistyczne.

IV. Stosunek między bankiem a klientem.

Czy banki nie mają ograniczeń w działalności, czy mogą w pełni konkurować o klienta.

REFORMA POLSKIEGO SYSTEMU BANKOWEGO

Rozpoczęła się na początku lat 80. Oparta na następujących założeniach:

1. Miało istnieć sprzężenie zwrotne między rozwojem gospodarczym kraju a reformą systemu bankowego (rozwój gospodarczy kraju wymuszał reformę).

2. Oddzieleni funkcji Banku Centralnego od bezpośredniej działalności kredytowej

3. Oparcie systemu bankowego na bankach uniwersalnych,

4. Zorganizowanie sieci konkurujących ze sobą banków komercyjnych oraz oparcie ich działalności na zasadach ekonomicznych - samofinansowanie i samodzielność.

5. Zapewnienie konkurencyjności między bankami. Odejście od podziału terytorialnego, branżowego i stworzenie możliwości wyboru banku.

6. NBP miał pełnić funkcję Banku Centralnego państwa, realizować politykę pieniężną państwa i refinansować banki komercyjne (udzielać im kredytów).

I etap reformy - wydzielenie ze struktury NBP Powszechnej Kasy Oszczędności, ;przejęła ona obsługę kredytową oraz oszczędnościową ludności, obsługę spółdzielni mieszkaniowych oraz niektórych podmiotów gospodarczych.

II etap - 1988

Rozpoczęto urealnianie stopy kredytowej depozytowej.

1.V.1988 - powołano 9 banków kredytowych w postaci spółek Skarbu Państwa. Powstały na mocy rozporządzenia RM. Powstały w miejsce oddziałów terenowych NBP:

• Powszechny Bank Kredytowy - Warszawa

• Bank Gdański

• Pomorski Bank Kredytowy - Szczecin

• Bank Śląski - Katowice

• Wielkopolski Bank Kredytowy - Poznań

• Bank Przemysłowo - Handlowy - Kraków

• Powszechny Bank Gospodarczy w Łódź

• Bank Zachodni - Wrocław

• Bank Depozytowo - Kredytowy w Lublinie.

III etap - Ustawa o prawie bankowym - NBP - 1984

Banki stały się podmiotami samodzielnymi, samofinansującymi się. Opierały swą działalność na statucie i na udzielaniu kredytów, przyjmowaniu depozytów i dokonywaniu rozliczeń pieniężnych

Ustawy te znosiły podmiotowe oraz terytorialne ograniczenia działalności banków.

Stworzyły podstawy do konkurencyjności między bankami i wprowadziły nowe zasady powiązań miedzy BC a bankami komercyjnymi. Nastąpiło odejście od oddziaływania metodami administracyjnymi na rzecz narzędzi ekonomicznych.

IV etap - Przekształcenie tych spółek Skarbu Państwa w podmioty całkowicie lub w dużym stopniu niezależne od państwa - prywatyzacja.

W ramach tego etapu ma miejsce prywatyzacja i konsolidacja w systemie bankowym.

Prywatyzacja - przekształcenie banku w komercyjny

Konsolidacja - połączenie banków

Konsolidacja banków

Może wynikać z decyzji odgórnych, samego państwa i oddolnych - od samych banków. W 1996 zawiązano grupę bankową - weszły tam: Bank Depozytowo - Kredytowy w Lublinie, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Bank Kredytowy w Łodzi. Powstała grupa PKO S.A.

Pozostałe konsolidacje wynikały z inicjatywy samych banków:

• Bank Gdański wchłonął PBI

• Bank Zachodni + Wielkopolski Bank Kredytowy

• PBK + BP-H

Prywatyzacja

Inwestorami były najczęściej duże banki zachodnie.

RODZAJE BANKÓW:

• NBP

• Banki państwowe - PKO Bank Polski, BGK

• Banki komercyjne (kredytowo - depozytowe)

• Banki spółdzielcze - BGŻ

• Banki wyspecjalizowane w danej branży - banki hipoteczne

• Banki prywatne

BANK - (ust. 29.VIII.1997) Osoba prawna, utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, które obciążają ryzykiem środki przeznaczone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Podział banków:

1. Podmiot własności

• Państwowe i prywatne

2. Formy organizacyjne

• Państwowe, w formie S.A., w formie spółdzielni

3. Zadania banków

• Emisyjny (centralny); handlowe (udzielanie kredytu krótko i średnioterminowego); rozwojowe (średnio i długoterminowe kredyty na inwestycje)

4. Terytorium działalności

• Krajowe, regionalne, lokalne

ZASADY LICENCJONOWANIA DZIAŁALNOŚCI BANKÓW

Bank państwowy

Może być utworzony w drodze rozporządzenia RM, na wniosek M Skarbu Państwa, zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego.

RM określa jednocześnie jego nazwę, siedzibę, przedmiot działalności, zakres działania, jego fundusze (część wydzielonego majątku Skarbu Państwa).

Bank działa w oparciu o statut nadawany w rozporządzeniu M Skarbu Państwa w porozumieniu z MF po opinii Komisji Nadzoru Bankowego.

Organami banku są zarząd i rada nadzorcza. Rada nadzorcza sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku. Zatwierdza sprawozdania zarządu, dokonuje podziału zysku bądź sposobu pokrywania strat. Zarząd zajmuje się bieżącą działalnością banku i w tych sprawach podejmuje uchwały.

Banki spółdzielcze

Struktura bankowości jest trójszczeblowa:

I. Bank Krajowy - BGŻ S.A.

II. 9 Banków regionalnych

III. Banki Spółdzielcze

II + III - zrzeszenia regionalne

I + II - zrzeszenia krajowe

Przynależność do zrzeszeń nie jest obowiązkowa

Utworzenie banku spółdzielczego - na mocy prawa spółdzielczego z zachowaniem przepisów prawa bankowego. BS tworzy się na wniosek założycieli (co najmniej 10). Wniosek skierowany jest do Komisji Nadzoru Bankowego, która udziela zezwolenia w porozumieniu z MF.

Organy Banku Spółdzielczego:

1 - Rada Nadzorcza - Powoływana spośród członków spółdzielni poprzez wybranie tych członków. Sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku.

2 - Zarząd - Bieżąca działalność banku. Powoływany przez RN.

3 - Komitet Kredytowy - Jest organem opiniodawczym. Skład i zasady działania określa RN. Zajmuje się opiniowaniem udzielania wysokich kredytów

Poszczególne banki spółdzielcze - działają w formie spółdzielni, Banki Regionalne S.A. (Banki spółdzielcze posiadają akcje banku regionalnego). Bank krajowy - S.A. banków regionalnych i Skarbu Państwa.

Dwa banki regionalne nie są zrzeszone w Banku Krajowym:

• Gospodarczy Bank Polsko - Zachodni - Wrocław

• Bank Unii Gospodarczej - Warszawa

Bank w formie S.A.

Tworzone są zgodnie z k.s.h. przy zachowaniu przepisów Prawa Bankowego. Utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego wydanego w uzgodnieniu z MF. Bank taki mogą utworzyć co najmniej 3 osoby fizyczne lub prawne. Wyjątek: Bank może być utworzony przez inny bank.

Organami banku są:

1. Zgromadzenie akcjonariuszy - ma największe znaczenie. Zbiera się co najmniej raz w roku na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy:

• Zatwierdzają podstawowe dokumenty finansowe banku (bilans, rachunek przepływów finansowych[cash flow], rachunek zysków i strat)

• Podejmują uchwałę o skwitowaniu zarządu - absolutorium dla zarządu za rok działalności

• Decyduje o podziale zysków w banku bądź pokryciu strat

• Powołuje Radę Nadzorczą i Zarząd

2. Rada Nadzorcza - co najmniej 5 osób powołanych przez walne zgr. Sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku.

3. Zarząd - co najmniej 3 osoby. Powołanie 2 osób (w tym prezesa) musi odbyć się za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego. Zajmuje się bieżącą działalnością banku.

Warunki, jakie muszą być spełnione przy tworzeniu banków

1. Odpowiednio wysoki kapitał własny (nie może pochodzić z kredytów, pożyczek bądź innych źródeł nieudokumentowanych). Nie może być w jakikolwiek sposób obciążony zobowiązaniami. Część kapitału może być wniesiona w formie aportów.

(wyposażenie, nieruchomość). Kapitał wnoszony w formie pieniężnej musi wynosić co najmniej równowartość 5000000 €. Dodatkowo kapitał w formie niepieniężnej nie może przekraczać 15% całej wartości kapitału. Jeden założyciel nie może wnieść więcej niż połowę kapitału (nie funkcjonuje jeśli założycielem banku jest inny bank).

2. Bank musi dysponować odpowiednimi pomieszczeniami, przystosowanych do realizacji jego funkcji. Należy zabezpieczyć środki pieniężne w banku. Pomieszczenia powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia techniczne, które będą służyć prowadzeniu działalności bankowej i zabezpieczą przechowywane wartości pieniężne.

3. Założyciele banku oraz członkowie zarządu muszą dawać rękojmię działania w sposób należycie zabezpieczający interesy klientów. Wymóg niekaralności (sprawy karnoskarbowe oraz przeciwko mieniu).

4. Co najmniej 2 osoby, które mają pełnić funkcję członków zarządu posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe, potrzebne do kierowania bankiem,

5. Założyciele przedstawią 3 - letni plan działalności banku, który będzie wykazywał, że działalność będzie bezpieczna dla środków bankowych.

Utworzenie banku jest możliwe po uzyskaniu zezwolenia Komisji w porozumieniu z MF. Wniosek składa zarząd banku (osoby, które nim będą):

1. Nazwa oraz siedziba banku.

2. Czynności bankowe, które będą wykonywane przez bank.

3. Dane o przedmiocie i zakresie działalności.

4. Dane dotyczące założycieli i osób które mają pełnić funkcje zarządu.

5. Dane dotyczące kapitałów własnych grona założycielskiego.

Do wniosku dołącza się:

• projekt statutu

• program działalności banku na okres 3-letni

• inne dokumenty jeśli będą wymagane przez Komisję Nadzoru Bankowego

Wniosek składa się do Komisji Nadzoru Bankowego. Komisja wyda zezwolenie, gdy spełnione są wszystkie powyższe warunki. Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia. Ma 1 rok od daty wydania zezwolenia na rozpoczęcie działalności.

Zezwolenie może zostać cofnięte, gdy:

1. bank przestał spełniać wymogi, określone w zezwoleniu;

2. bank działa niezgodnie z prawem;

3. bank ma trudności finansowe;

4. na wniosek samego banku.

BANK HIPOTECZNY

Typ banku specjalistycznego. Jego głównym zadaniem jest dostarczanie gospodarce kapitału inwestycyjnego w formie długoterminowego kredytu zabezpieczonego hipoteką.

Cecha charakterystyczna: emituje on listy zastawne zabezpieczone bezpośrednio lub pośrednio hipotekami (a nie kapitałami własnymi) i w ten sposób gromadzi środki finansowe - przez sprzedaż emitowanych listów zastawnych.

Działa na podstawie ustawy z 29 VIII 1997 o bankach hipotecznych i listach zastawnych. Ustawa ta wprowadziła nowy instrument - list zastawny (rodzaj zapisu długu na okaziciela).

Konstrukcja listu zastawnego i jego wymogi formalne:

Wyróżnia się 2 rodzaje listu zastawnego:

• hipoteczny list zastawny - emitowany na podstawie wierzytelności banku hipotecznego, zabezpieczonych hipotekami.

• publiczny list zastawny - emitowany na podstawie kredytów udzielanych przez instytucje publiczne bądź na podstawie kredytów gwarantowanych przez te instytucje (Skarb Państwa, NBP, międzynarodowe instytucje finansowe).

CD. Banku hipotecznego

Cechą charakterystyczną jest związek skuteczności metod zabezpieczeń udzielanych kredytów z pewnością znajdującego się w obrocie gospodarczym listu zastawnego. Istnieje szereg ograniczeń odnośnie przedmiotu zabezpieczenia hipoteką, sposobu wyceny nieruchomości oraz przyjmowania relacji wartości nieruchomości do wartości udzielonego kredytu. Działalność banków hipotecznych została ograniczona do czynności o niskim stopniu ryzyka. Banki mogą udzielać kredytów zabezpieczonych tylko hipoteką i emitować na tej podstawie listy zastawne.

(Bank hipoteczny udziela kredytu zabezpieczonego hipoteką, wycenia nieruchomość, kredyt jest równy jakiemuś odsetkowi wartości nieruchomości; następnie emituje listy zastawne równe wartości udzielonego kredytu i na końcu nabywane są one przez dowolne podmioty).

List zastawny znajduje się w obrocie i może być sprzedawany i nabywany przez dowolną osobę. Osoba, która posiada list zastawny jest wierzycielem osoby, która wzięła kredyt. Wysokość udzielonych kredytów może być refinansowana listami zastawnymi do wysokości 60% wycenionej nieruchomości. Pojedynczy kredyt nie może przewyższać 80 % wartości nieruchomości.

Bezpieczeństwu służy możliwość tworzenia rezerw w bankach w celu zabezpieczenia listów zastawnych. Bank hipoteczny ma obowiązek zatrudnić powiernika, który sprawdza czy wartość nominalna znajdujących się w obrocie listów zastawnych w każdym czasie jest zrównoważona wierzytelnościami hipotecznymi, przynajmniej w takiej samej wysokości i zapewniającymi przynajmniej taki sam przychód z odsetek (w każdym czasie wartość nieruchomości nie może być niższa niż wartość nominalna listów zastawnych).

OPERACJE BANKOWE

Są to wszelkiego rodzaju czynności bankowe. Wyróżnia się 3 rodzaje operacji bankowych:

1. Czynne (udzielanie kredytów oraz lokowanie środków własnych i klientów),

2. Bierne (gromadzenie wkładów i lokat, emitowanie papierów wartościowych bądź inne czynności powiększające środki pieniężne w banku) - podstawową czynnością bierną jest przyjmowanie depozytów,

3. Usługowe (pośredniczące) (wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów) - prowadzenie rachunków bankowych oraz dokonywanie przelewów i rozliczeń pieniężnych. I ewidencyjno-rozliczeniowe.

Rodzaje czynności bankowych

1. Przyjmowanie wkładów pieniężnych

2. Prowadzenie rachunków bankowych

3. Udzielanie kredytów

4. Udzielanie gwarancji bankowych

5. Emitowanie bankowych papierów wartościowych

6. Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych

7. Udzielanie pożyczek pieniężnych

8. Operacje czekowe i wekslowe

9. Wydawanie kart płatniczych i operacje na nich

10. Terminowe operacje finansowe

11. Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

12. Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych

13. Wykonywanie czynności obrotu dewizowego

14. Udzielanie poręczeń

15. Wykonywanie zleceń związanych z emisją papierów wartościowych

16. Inne czynności, jeśli wynikają z odrębnych ustaw

Udzielanie kredytów

Umowa kredytu

Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, na czas oznaczony w umowie kredytu, kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, natomiast kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

3 cechy umowy kredytu:

1. umowa konsensualna

2. dwustronnie zobowiązująca

3. odpłatna (zawsze występuje element odsetek)

Jest zawierana na piśmie i powinna zawierać następujące elementy:

• oznaczenie stron umowy

• oznaczenie kwoty i waluty kredytu

• cel, na jaki kredyt został udzielony

• zasady oraz termin spłaty kredytu

• oprocentowanie kredytu oraz warunki jego zmiany

• sposób zabezpieczenia spłaty kredytu

• uprawnienia banku do kontroli sposobu wykorzystania kredytu

• termin oraz sposób przekazania środków pieniężnych przez bank do dyspozycji kredytobiorcy

• wysokość prowizji, jeśli istnieje

• warunki dokonywania zmian w umowie i warunki rozwiązania umowy

Porównanie kredytu z pożyczką

*Cechy wspólne:

• zbliżony cel ekonomiczny (udostępnianie środków pieniężnych osobom 3.)

• dwustronnie zobowiązujący układ praw i obowiązków stron umowy

• swoboda wyrażania woli co do samego faktu zawarcia umowy

*Różnice:

1. Inne źródła prawa regulujące każdą umowę (kredyt jest z punktu widzenia prawa cywilnego umową nienazwaną)

2. Charakter świadczeń, do których spełniania zobowiązany jest udzielający pożyczkę i kredyt:

a) pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na pożyczkobiorcę własność określonej ilości pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku

b) kredytodawca zobowiązuje się oddać do dyspozycji określoną ilość środków pieniężnych

3. Przedmiot umowy:

1. pożyczka - środki pieniężne lub rzeczy oznaczone co do gatunku

b) kredyt - tylko środki pieniężne

4. Kredyt udzielany jest na określony cel. Wykorzystanie pożyczki leży w gestii pożyczkobiorcy.

5. Kredyt jest zawsze odpłatny. Pożyczka może być nieodpłatna.

6. Kredyt jest zawarty z chwilą podpisania. Pożyczka przy wydaniu środków pieniężnych lub rzeczy oznaczonych co do gatunku.

7. Odmienne uregulowanie kwestii przedterminowego rozwiązania umowy:

a) umowę kredytu można wypowiedzieć

b) od umowy pożyczki można odstąpić

Przesłanki odstąpienia od umowy pożyczki nie są określone tak szeroko jak przesłanki wypowiedzenia umowy kredytu. Dający pożyczkę może odstąpić od umowy, co ma skutek ex tunc. Odstępuje, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Może to zrobić przed wydaniem przedmiotu pożyczki i tylko wówczas, gdy nie wiedział i nie mógł się dowiedzieć o złym stanie majątkowym pożyczkobiorcy. Po wydaniu przedmiotu pożyczki, pożyczkodawca nie może uwolnić się od ciążących na nim zobowiązań, może tylko żądać zwrotu przedmiotu pożyczki przed terminem płatności, jeżeli pożyczkobiorca stał się niewypłacalny oraz zabezpieczenie pożyczki uległo znacznemu zmniejszeniu z winy biorącego.

Kredytobiorca może wypowiedzieć umowę w razie stwierdzenia faktu niedotrzymania warunków udzielenia kredytu lub zagrożenia terminowej jego spłaty z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy. Kredytodawca może wypowiedzieć umowę przed, jak i po oddaniu przedmiotu kredytu do dyspozycji.

Rodzaje kredytów

Przedmiot kredytu

1. Obrotowy (przeznaczony na bieżące potrzeby związane z prowadzeniem działalności gospodarczej)

2. Inwestycyjny (na finansowanie nakładów gospodarczych - stworzenie nowych bądź powiększenie istniejących środków trwałych)

3. Konsumpcyjny (na finansowanie potrzeb ludności)

Okres udzielenia kredytu

1. Krótkoterminowy (udzielany do 1 roku) - taki charakter mają kredyty obrotowe i część konsumpcyjnych

2. Średnioterminowy (udzielany do 3 lat) - część kredytów konsumpcyjnych oraz inwestycyjnych

3. Długoterminowy (udzielany na okres powyżej 3 lat) - część inwestycyjnych

Forma kredytu

1. Kredyt w rachunku bieżącym (towarzyszy rachunkowi bieżącemu)

2. Kredyt w rachunku pożyczkowym (branie kredytu niezależnie od rachunków posiadanych w banku)

Waluta kredytu

1. Kredyt w walucie krajowej

2. Kredyt w walucie obcej

Szczególne rodzaje kredytów

• Kredyt hipoteczny

• Kredyt konsorcjalny (udzielany na finansowanie dużych inwestycji) - opiewa na wysokie kwoty pieniężne

Umowa kredytu konsorcjalnego:

• powstaje konsorcjum banków - zawierana jest umowa między bankami o założenie konsorcjum. Banki ustalają warunki udzielania kredytu, sposobu jego zabezpieczenia oraz wyznaczają bank umocowany do zawarcia kredytu

• zawarcie umowy kredytowej z kredytobiorcą

Banki biorące udział w konsorcjum ponoszą ryzyko związane z kredytem proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków pieniężnych do wspólnie udzielonego kredytu.

Bank, udzielając kredytu, bierze pod uwagę wiele czynników - w szczególności ryzyko kredytowe. Ryzyko kredytowe jest bezpośrednio związane z udzieleniem kredytu, który nie zostanie spłacony. Podstawowym instrumentem, służącym ograniczeniu ryzyka kredytowego jest ocena zdolności kredytowej podmiotu ubiegającego się o kredyt. Ta ocena pozwala wyeliminować podmioty, które ubiegają się o kredyt, a nie posiadają tej zdolności.

Przesłanką, od której spełnienia uzależnia udzielenie kredytu, jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej.

Zdolność kredytowa (art. 70 Prawa bankowego) - zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu, wraz z odsetkami, w terminach określonych w umowie.

Posiadanie zdolności kredytowej jest warunkiem sine qua non, od spełnienia którego uzależniona jest decyzja banku odnośnie udzielenia kredytu. Zdolność kredytowa decyduje o wysokości kredytu, o jego cenie, żądanych zabezpieczeniach. Jest również podstawą indywidualizowania warunków umowy kredytowej. Analiza zdolności kredytowej pozwala ocenić ryzyko kredytowe i przyczynia się do wyeliminowania złych dłużników. Jest podstawowym elementem prawnym, zabezpieczającym bank przed niewypłacalnością dłużników. Wymaga ona zawarcia w umowie kredytu takich rozwiązań, które zagwarantują, iż kredytobiorca w przyszłości pokryje pełną wierzytelność banku - spłaci kredyt z odsetkami.

Bank dokonuje oceny zdolności kredytowej samodzielnie. Jest to decyzja ostateczna i bezwzględnie wiążąca. Bank nie ma prawa udzielić kredytu podmiotowi, który nie posiada zdolności kredytowej. Wyjątek: (Bank może takiej osobie udzielić kredytu, jeśli spełni ona 2 warunki:

1. ustanowi zabezpieczenie kredytu, które zminimalizuje ewentualną stratę banku

2. przedstawi program naprawy swojej sytuacji finansowej (program musi być wiarygodny, jego realizacja ma zapewnić uzyskanie zdolności kredytowej przed terminem spłaty kredytu)

Zdolność kredytową bank bada zarówno przed udzieleniem kredytu, jak i w trakcie jego wykorzystania. Ocena taka ma 3 etapy:

1. ocena bieżącej zdolności kredytowej. Jest przeprowadzana w trakcie badania wniosku kredytowego. Chodzi o ustalenie aktualnej sytuacji finansowej podmiotu przed udzieleniem kredytu (etap najważniejszy)

2. badanie zdolności kredytowej perspektywicznej. Dotyczy okresu od pozostawienia środków pieniężnych do dyspozycji, do spłaty kredytu (okresu kredytowania)

3. kontrola utrzymania przez kredytobiorcę zdolności kredytowej w okresie kredytowania

Czynniki decydujące o zakresie badania zdolności kredytowej:

1. moment, w którym pytamy o zdolność kredytową podmiotu. (przed udzieleniem kredytu bada się najszerzej, potem tylko co do tych, którzy zalegają ze spłatą)

2. rodzaj udzielonego lub wykorzystanego kredytu. Im okres, na jaki udzielamy jest dłuższy, tym szerszy zasięg badania. Im wyższa kwota, tym szerszy zasięg oceny zdolności kredytowej. Najszerzej bada się zdolność kredytową przy długoterminowych, inwestycyjnych - najwęziej przy kredytach bieżących, krótkoterminowych, konsumpcyjnych

3. status prawny badanego podmiotu. Osoby fizyczne - badanie obejmuje tu otrzymywane wynagrodzenie, zatrudnienie, zaleganie z płatnością świadczeń publicznoprawnych oraz czy dana osoba posiada już kredyt, czy nie i czy go spłaciła w terminie. Osoby prawne - badane są dokumenty finansowe podmiotów gospodarczych. Chodzi o bilans zysków i strat oraz cash flow, czyli sprawozdanie przepływów pieniężnych (określa się płynność finansową podmiotu), stopień spełniania świadczeń publicznoprawnych (podatki, świadczenia ubezpieczeniowe, świadczenia na fundusz pracy), kredyty, jakie podmiot otrzymał i rozmiar działalności gospodarczej, prowadzonej przez dany podmiot - im większy rozmiar, tym większa szansa otrzymania kredytu

4. stopień ogólnej znajomości kredytobiorcy (stały klient dostanie kredyt szybciej)

Elementy określające cenę kredytu:

1. Oprocentowanie - odsetki naliczane od kwoty wykorzystanego kredytu. Oprocentowanie liczone w walucie kredytu, powinno pokrywać koszty uzyskania środków na kredyt oraz marżę banku.

2. Prowizja - obliczana jest od kwoty udzielonego kredytu. Oprócz wysokości prowizji w umowie kredytu powinien być też termin i sposób jej spłaty. Sposób wynika z umowy, bank określa go dowolnie. Prowizja jest płacona w całości przed udzieleniem kredytu.

3. Odsetki od zadłużenia przeterminowanego - powinny być określone w umowie; zwykle są to te same odsetki, jak oprocentowanie kredytu, ale bank może określić wyższe odsetki.

4. Inne koszty - opłaty związane z ustanowieniem zabezpieczenia kredytu. Np. opłata skarbowa z tytułu wpisu hipoteki do księgi wieczystej, ubezpieczenie nieruchomości, obciążonej hipoteką.

Zabezpieczenia kredytu

Jest to najważniejsza część umowy kredytowej. Prawo bankowe pozwala bankowi, dla zapewnienia zwrotu kredytów, żądać od kredytobiorcy zabezpieczenia, przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym. Zabezpieczenie może nastąpić zarówno przed udzieleniem kredytu, jak i w trakcie jego wykorzystywania. Wyróżnia się 2 grupy zabezpieczeń:

• Zabezpieczenia osobiste

Ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy obciąża dodatkowo osoby trzecie. Zaleta: osoby te odpowiadają całym swoim majątkiem. Wada: bank nie ma pierwszeństwa dochodzenia swoich roszczeń.

• Zabezpieczenia rzeczowe

Majątek ruchomy bądź nieruchomy kredytobiorcy lub osób trzecich. Zaleta: bank ma pierwszeństwo w dochodzeniu swoich roszczeń. Wada: ograniczenie odpowiedzialności do ściśle określonych składników majątku.

Rodzaje zabezpieczeń osobistych

1. Poręczenie

2. Gwarancja

3. Cesja wierzytelności

4. Przystąpienie do długu wynikają z prawa cywilnego

5. Pełnomocnictwo

6. Przejęcie długu

7. Weksel

8. Poręczenie wekslowe wynikają z prawa wekslowego

Rodzaje zabezpieczeń rzeczowych

1. Hipoteka

2. Zastaw

3. Przewłaszczenie na zabezpieczenie

4. Kaucja

5. Blokada środków na rachunku bankowym

6. Potrącenie

7. Ubezpieczenie kredytu

1. Poręczenie - art. 876-887 k.c. Poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela (banku) wykonać zobowiązanie, w przypadku niewykonania go przez dłużnika (kredytobiorcę). Umowa poręczenia powinna być zawarta na piśmie. Poręczenie może być terminowe i bezterminowe (gdy w umowie termin nie jest określony). Poręczenie stosuje się głównie do kredytów konsumpcyjnych dla osób fizycznych.

2. Gwarancja - art. 392-393 k.c., art. 80-83 pr. Bankowego Pisemne zobowiązanie gwaranta do spłaty kredytu wraz z odsetkami, w przypadku niewykonania zobowiązania w terminie przez kredytobiorcę. Zobowiązanie gwaranta jest niezależne od kredytobiorcy, a zobowiązanie poręczyciela jest ściśle związane ze zobowiązaniem kredytobiorcy. Gwarancja nie może być uzależniona od bezskuteczności dochodzenia roszczenia przeciwko kredytobiorcy.

3. Cesja (przelew wierzytelności) - polega na przeniesieniu przez kredytobiorcę na bank posiadanej wierzytelności wobec osoby trzeciej. Bank może uzyskać zabezpieczenie na tej wierzytelności w przypadku niespłacenia kredytu.

a) cesja konkretna - dotyczy oznaczonej wierzytelności lub kilku takich wierzytelności.
b) cesja globalna - dotyczy wielu wierzytelności obecnych lub przyszłych. Przelew następuje w drodze pisemnej umowy. Dla skuteczności umowy trzeba poinformować dłużnika o cesji - musi on potwierdzić uzyskanie zawiadomienia.

4. Przystąpienie do długu - art. 366-376 k.c. Osoba trzecia przystępuje do długu w charakterze dłużnika solidarnego. Dochodzenie roszczeń może nastąpić niezależnie od dochodzenia roszczeń od kredytobiorcy.

5. Pełnomocnictwo - art. 95-109 k.c. ogólne - obejmuje czynności zwykłego zarządu, szczególne - obejmuje czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Czynności te muszą być dokładnie określone. Pełnomocnictwo musi być udzielone na piśmie. Co do zabezpieczenia kredytu stosuje się pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym. Kredytobiorca daje pełnomocnictwo bankowi do dysponowania swoim rachunkiem bankowym.

6. Przejęcie długu - osoba trzecia przejmuje dług kredytobiorcy na podstawie umowy pisemnej. Ta osoba staje się nowym kredytobiorcą.

7. Weksel - ustawa Prawo wekslowe z 28 IV 1936 Pisemne zobowiązanie wystawcy weksla do bezwarunkowego spełnienia świadczenia po terminie ważności weksla. Suma wekslowa jest określona przez wystawcę. Wierzycielem jest osoba posiadająca weksel. W wekslu musi być określony termin spełnienia świadczenia. Jako zabezpieczenie kredytu stosuje się weksel własny in blanco. Jest on zaopatrzony tylko w podpis jego wystawcy (kredytobiorcy). Nie ma wypełnionego formularza wekslowego, nie ma podanej sumy wekslowej. Wierzycielem jest bank, to on posiada ten weksel. Na wekslu nie ma też terminu płatności weksla, istnieje zwykle termin wystawienia weksla.
   Bank, posiadając weksel, w sytuacji gdy kredyt nie zostaje spłacony, wypełnia weksel in blanco - podaje sumę wekslową i termin spełnienia świadczenia. Potem zawiadamia kredytobiorcę o wypełnieniu weksla, podając wysokość sumy wekslowej i termin płatności.
   Gdy kredytobiorca nie spełni świadczenia z weksla, bank może dochodzić swoich roszczeń i należności w trybie postępowania nakazowego. W tym celu wnosi pozew do sądu gospodarczego o wydanie nakazu zapłaty za weksel. Procedura przy wekslu jest bardzo prosta i skuteczna.

8. Poręczenie wekslowe (awal) - udzielany jest za osobę zobowiązaną wekslowo. Może go udzielić dowolna osoba oprócz wystawcy weksla. Na wekslu dana osoba pisze wyraz "poręczam" i składa podpis. Poręczenie wekslowe dotyczy całej sumy wekslowej bądź jej części (jeśli nie ma wpisanej kwoty, to dotyczy całej sumy wekslowej). Poręczenie nie ma zastosowania pod jakimkolwiek warunkiem - tylko bezwarunkowo.

Zabezpieczenia rzeczowe

1. Hipoteka
   Dotyczy nieruchomości. Jest to obciążenie nieruchomości prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić swoich roszczeń z nieruchomości, bez względu na to , czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami kredytobiorcy. Może dotyczyć całej nieruchomości, jej części, użytkowania wieczystego, spółdzielczego, własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Obciąża poza nieruchomością także jej przynależności. Aby mogła powstać, konieczny jest wpis do księgi wieczystej nieruchomości. Wniosek o wpis składa kredytobiorca bądź bank, przeprowadza go sąd okręgowy. Hipoteka musi być wyrażona w sumie pieniężnej. Nie może być założona na nieruchomościach Skarbu Państwa, gruntach rolnych i na nieruchomościach nie mających księgi wieczystej. Jest zabezpieczeniem najbardziej pewnym.

2. Zastaw - art. 306-325 k.c.

Można go ustanowić na zbywalnych rzeczach ruchomych. Na jego mocy bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń bez względu na to, czyją stały się one własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi kredytobiorcy. Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy bądź osoby trzeciej. Umowa między kredytobiorcą, a bankiem - pisemna oraz musi przewidywać wydanie rzeczy bankowi.

Bankowy zastaw rejestrowy - zastaw na rzeczach ruchomych z pozostawieniem przedmiotu zastawu w użytkowaniu kredytobiorcy. Umowa musi być pisemna. Bank jest obowiązany prowadzić rejestr zastawów.

Zastaw na prawach - dotyczy praw zbywalnych. Może być ustanowiony na wkładach oszczędnościowych, na papierach wartościowych (akcjach, obligacjach, wekslach), na prawach autorskich (patentach, licencjach, wynalazkach), na udziałach w sp. z o.o. Obowiązuje umowa pisemna z datą pewną.

Zastaw ustawowy - Powstaje ex lege. Umowa jest zbędna. Dotyczy głównie sprzedaży ratalnej.

3. Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Dotyczy rzeczy ruchomych. Polega na przeniesieniu na bank przez kredytobiorcę posiadanych przez niego rzeczy ruchomych. Odbywa się ono na mocy umowy (pojawia się zapis, że w przypadku spłacenia kredytu, rzeczy te z powrotem staja się własnością kredytobiorcy). Zawarciu tej umowy towarzyszy cesja praw. Właścicielem jest bank, a użytkownikiem kredytobiorca. (W przypadku zastawu właścicielem jest kredytobiorca, posiadaczem bank). Do przewłaszczenia na zabezpieczenie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności, przechowaniu i użyczeniu.

4. Kaucja
   Złożenie przez kredytobiorcę w banku, jako zabezpieczenia, środków pieniężnych w postaci gotówki bądź wkładów oszczędnościowych. Jest zawierana na mocy pisemnej umowy, konieczne jest złożenie w banku przedmiotu kaucji.

5. Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym

Dokonywana na pisemne zlecenie kredytobiorcy, który posiada w banku kredytującym swój rachunek bankowy.

6. Potrącenie
   Upoważnienie banku przez kredytobiorcę do potrącenia wymagalnych wierzytelności kredytowych z wpływów, jakie posiada kredytobiorca na rachunku bankowym, w banku kredytującym. (Bank może sam regulować płatności kredytobiorcy).

Czynności bierne banku

Mają głównie za przedmiot gromadzenie środków pieniężnych przez bank. Podstawową czynnością bierną banku jest przyjmowanie wkładów pieniężnych (depozytów). Depozyty dzielą się na 2 grupy:

1. Wkłady płatne na każde żądanie (a vista)

Klient nie zobowiązuje się do utrzymania wkładów przez jakikolwiek okres.

2. Terminowe
   Klient zobowiązuje się do utrzymania gotówki przez określony czas.

Coraz większego znaczenia nabierają konta osobiste (rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe). Służą oszczędzaniu i rozliczeniom pieniężnym (w pewnym sensie są depozytem).

Sposób gwarantowania środków pieniężnych, gromadzonych przez bank (bo są to głównie środki obce)
Obecnie Skarb Państwa nie gwarantuje środków pieniężnych, zgromadzonych w depozytach. Miało to miejsce do końca 1999 - dotyczyło PKO BP, PKO S.A. i BGŻ. Podmiotem, który obecnie gwarantuje depozyty, złożone w bankach, jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Zadaniem jego jest gwarantowanie środków pieniężnych, zgromadzonych na rachunkach bankowych. Udziela również pomocy bankom, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej.

• Środki pieniężne, zgromadzone na rachunku bankowym, do wysokości 1000 EURO, są gwarantowane w 100%.

• Środki pieniężne powyżej 1000 EURO, gwarantowane są w 90% przez Fundusz i ta gwarancja dotyczy środków pieniężnych do określonego limitu. Do końca 1997 wynosił on 4000 EURO, w 1998 - 5 000 EURO, w 1999 - 8000 EURO, w 2000 - 11 000 EURO, w 2001 - 15 000 EURO, w 2002 - 17 000 EURO, w 2003 - 20 000 EURO.

Obecnie powyżej 17000 EURO, nie ma żadnej gwarancji.

Fundusz działa w oparciu o statut, nadawany przez Radę Ministrów, na wniosek Min. Finansów i Prezesa NBP.
Statut określa zadania Funduszu, jego organizację i zasady gospodarki finansowej. Nadzór nad jego działalnością sprawuje Min. Finansów (nadzór opiera się na kryterium legalności i zgodności... ).

Organami Funduszu są:

1. Rada Funduszu - 10 osób + przewodniczący

2. Zarząd Funduszu - 5 osób

ad. 1) Przewodniczącego powołuje Prezes RM na wniosek Min. Finansów i Prezesa NBP. 3 członków Funduszu powołuje Min. Finansów, 4 - Prezes NBP, pozostałych - Związek Banków Polskich.
Rada sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością Funduszu. Podejmuje uchwały, które są realizowane przez Zarząd Funduszu.

ad. 2) Powoływany przez Radę Funduszu na okres 3 lat. Kieruje Funduszem, jego bieżącą działalnością. Podstawowym zadaniem jest spełnienie warunków gwarancyjnych, w razie upadłości jakiegoś banku. Środki Fundusz posiada ze składek, które są przekazywane przez wszystkie banki.

Czynności usługowe banku

Są to czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów.

1. Prowadzenie rachunków bankowych

2. Prowadzenie rozliczeń pieniężnych

Prowadzenie rachunków bankowych

Bank może prowadzić rachunki na rzecz osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.

Umowa rachunku bankowego jest umową cywilnoprawną - art. 725-733 k.c. Otwarcie, posiadanie i likwidacja rachunku bankowego następuje w drodze tej umowy. Umowa określa prawa i obowiązki stron; bank przez umowę rachunku bankowego zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych klienta oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Ma charakter imienny i zawiera:

1. oznaczenie stron umowy

2. rodzaj rachunku

3. okres, na jaki rachunek został założony

4. walutę, w jakiej rachunek jest prowadzony

5. zasady oprocentowania i jego zmiany

6. sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku

7. terminy płatności odsetek

8. terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku

9. odpowiedzialność banku za terminowe i prawidłowe rozliczanie

10. warunki zmiany umowy

11. warunki wypowiedzenia umowy i rozwiązania umowy

Kodeks cywilny: "bank może obracać czasowo środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku, na potrzeby swojej gospodarki finansowej z obowiązkiem ich zwrotu posiadaczowi rachunku na każde żądanie lub zgodnie z umową".

Bank posiada uprawnienie do dysponowania środkami pieniężnymi, zdeponowanymi na rachunku bankowym.

Bank może prowadzić i otwierać następujące rodzaje rachunków:

1. Bieżący

2. Pomocniczy

3. Lokat terminowych

4. Oszczędnościowy

Rachunek bieżący

Podstawowy rachunek bankowy dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Wpływają na niego środki ze sprzedaży towarów i usług. Wypłacane są środki na pokrycie zobowiązań z tytułu dostaw towarów lub usług, na pokrycie zobowiązań publicznoprawnych (podatki, cła, ubezpieczenia). Z tego rachunku finansowane są również wynagrodzenia.

Rachunek pomocniczy

Przeznaczony dla podmiotów gospodarczych. Zakładany w innym banku lub w innym oddziale banku, w którym znajduje się rachunek bieżący (nie mogą być w tym samym banku). Przeznaczone są do obsługi wyodrębnionych kategorii transakcji gospodarczych.

Rachunek lokat terminowych

Przeznaczony dla osób fizycznych i prawnych. Sprowadza się do gromadzenia środków pieniężnych przez czas określony w umowie z bankiem. Wykorzystywany do pomnażania oszczędności przez inwestorów.

Rachunek oszczędnościowy

Przeznaczony tylko dla osób fizycznych. Występuje kilka jego form:

1. oszczędnościowo-rozliczeniowy - służy do gromadzenia środków i przeprowadzania rozliczeń pieniężnych.

2. oszczędnościowo-kredytowy - służy do gromadzenia środków pieniężnych i umożliwia wzięcie kredytu. Brany na zasadzie debetu, ustalonego z bankiem.

3. rachunek płatny na każde żądanie - typ rachunku a vista. Brak wymogu minimalnej wpłaty, w okr. terminie.

4. lokat terminowych - umożliwia zakładanie na nim lokat terminowych.

Rozliczenia pieniężne

Zdefiniowane w art. 63 prawa bankowego.

Są to operacje, polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym, na zlecenie klienta bądź w wyniku czynności, która z mocy prawa powoduje zmiany w stanie rachunku.

2 podstawy rozliczeń:

• gotówkowe - przeprowadzane przy użyciu czeku gotówkowego lub bezpośrednio przez wpłatę środków na rachunek

• bezgotówkowe (są podstawową formą rozliczeń bankowych) - mają miejsce, gdy nie ma fizycznego przepływu gotówki, tylko istnieją zmiany wartości na rachunkach bankowych (przeksięgowanie).

Rodzaje rozliczeń bezgotówkowych

1. Polecenie przelewu - najpopularniejsze i najprostsze

2. Polecenie zapłaty

3. Czek rozrachunkowy

4. Akredytywa

5. Weksel

Polecenie przelewu

Stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku (wypłata środków z rachunku) określoną kwotą i uznania (wpłynięcie środków na rachunek) tą kwotą rachunku wierzycieli.

Polecenie zapłaty

Jest to udzielona bankowi dyspozycja wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Dyspozycję wydaje wierzyciel - środki są przelewane z rachunku dłużnika na rachunek wierzyciela. Jest możliwe przy następujących warunkach:

• dłużnik i wierzyciel posiadają rachunki bankowe w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty

• dłużnik udzielił wierzycielowi upoważnienia do obciążenia swojego rachunku bankowego poprzez polecenie zapłaty

• wierzyciel zawarł umowę z bankiem w sprawie stosowania polecenia zapłaty

• maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości 1000 EURO - odnośnie osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej i 10 000 EURO w stosunku do pozostałych osób.

Czek rozrachunkowy
Dyspozycja wystawcy czeku, udzielana płatnikowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Płatnikiem jest bank. Może on gwarantować czeki (czeki gwarantowane). Gwarantując czeki stwierdza, że określona na czeku kwota znajduje się na rachunku wystawcy czeku.

Akredytywa
Polega na wyodrębnieniu przez bank, na wniosek dłużnika, środków na jego rachunku w tym banku i przekazaniu ich do banku wierzyciela, w celu dokonywania zapłaty za spełnione przez wierzyciela świadczenia.

Blokuje określoną ilość środków pieniężnych na rachunku dłużnika i za to jest odpowiedzialny sam bank. Jeżeli wierzyciel spełni świadczenie, faktura wysyłana jest do banku dłużnika, który z tej zablokowanej kwoty przesyła do banku wierzyciela. Bank wierzyciela uznaje tą kwotą rachunek wierzyciela.

Akredytywa jest rozliczeniem pewnym - jest stosowana w rozliczeniach międzynarodowych oraz w przypadku, gdy kontrahenci nie znają się. Forma dosyć skomplikowana i kosztowna.

Weksel
Papier wartościowy, który oznacza bezwarunkowe polecenie, wydane przez osobę wystawiającą go, skierowane do płatnika - banku, do wypłacenia kwoty określonej na wekslu (sumy wekslowej), osobie określonej na wekslu. Bank jest płatnikiem - trasatem. Osoba, która otrzymuje środki pieniężne z weksla jest remitentem.

Karta płatnicza

Karta identyfikująca wydawcę oraz posiadacza karty, uprawniająca do wypłaty gotówki, dokonywania zapłaty i w przypadku kart wydanych przez instytucje finansowe - również do zapłaty z wykorzystaniem kredytu.

NADZÓR BANKOWY

Uzasadnienie istnienia nadzoru bankowego:

• wynika z faktu, że banki dysponują cudzymi pieniędzmi (wszelkie działania banku, zwłaszcza nielegalne, mają wpływ lub mogą wiązać się ze szkodą dla klientów banku.

• istnienie dużej liczby banków prywatnych (wymagają one nadzoru państwa, ponieważ nie ma innej instytucji, która mogłaby je kontrolować.

Cele nadzoru bankowego

1. dbałość o zapewnienie bezpieczeństwa wkładów pieniężnych, złożonych przez klientów banku

2. dbałość o przestrzeganie przez banki prawa (wszystkie przepisy prawne, dotyczące banku, w szerokim rozumieniu (Prawo bankowe, k.s.h., k.c. itd.))

Nadzór bankowy można rozpatrywać w różnych aspektach:

• zabezpieczeń technicznych - polega na odpowiednim wyposażeniu banku w urządzenia zabezpieczające

• dobrym, korzystnym i rentownym wykorzystaniu przez banki środków pieniężnych

Organy nadzoru będą dbać o płynność finansową banku, jego wypłacalność. Będą korzystać z kompetencji nadzorczych, jeżeli bank będzie działał nieefektywnie bądź nieekonomicznie.

Komisja Nadzoru Bankowego

Jest organem uchwałodawczym. W skład Komisji wchodzi, jako przewodniczący - Prezes NBP, zastępcą jest Min. Finansów bądź delegowany przez niego Wiceminister Finansów. Oprócz nich w skład Komisji wchodzą:
* przedstawiciel Prezydenta, * Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych, * Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, * przedstawiciel Min. Finansów i * Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

Komisja podejmuje decyzje w formie uchwał większością głosów, w obecności co najmniej połowy członków.

Komisja może upoważniać Przewodniczącego do podejmowania działań w okresie między posiedzeniami Komisji, z wyjątkiem następujących czynności:

1. zezwolenia na otworzenie banku

2. zawieszenia działalności banku i wnioskowania o jego upadłość

3. nakładania kar przewidzianych prawem bankowym

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego

Jest organem wykonawczym. Stanowi instytucję wydzieloną w strukturze NBP, jest odrębną komórką.

Kieruje nim Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego, powoływany i odwoływany przez Prezesa NBP, w porozumieniu z Min. Finansów.

Nadzorowi podlega działalność banków polskich oraz oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych.

Czynności nadzoru bankowego

1. Badanie wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych banku (Komisja bada stan finansowy banku).

2. Badanie zgodności udzielania przez bank kredytów, pożyczek, gwarancji i poręczeń z obowiązującym prawem.

3. Badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek.

4. Badanie stosowanego oprocentowania kredytów, pożyczek i rachunków bankowych.

5. Dokonywanie oceny sytuacji finansowej banku.

Uprawnienia Komisji Nadzoru Bankowego

Ma prawo nakładać sankcje na banki. Mają one zróżnicowany ciężar gatunkowy, w zależności od sytuacji banku, jego winy.

Najłagodniejszą formą są zalecenia - do podjęcia konkretnych kroków (przywrócenia płynności płatniczej, zwiększenia funduszy własnych oraz zaniechania określonych form reklamy). Surowsze sankcje są praktykowane, gdy bank nie wykona poprzednich zaleceń, kiedy działa z naruszeniem prawa bądź statutu oraz kiedy działalność banku stwarza zagrożenie dla posiadaczy rachunków bankowych. Bank stosuje następujące sankcje:

• może wystąpić z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa bądź członka zarządu

• może zawiesić w czynnościach członka zarządu

• może ograniczyć zakres działalności banku

• może cofnąć zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o jego likwidacji

Wybór sankcji należy do Komisji. Zazwyczaj następują one kolejno.

1. Komisja ma również uprawnienia w stosunku do każdego członka zarządu. Może go zawiesić w czynnościach, gdy jest prowadzone postępowanie karne przeciwko niemu albo postępowanie o spowodowanie znacznych strat finansowych

2. Komisja odwołuje członka zarządu, jeżeli zostaje on skazany prawomocnym wyrokiem sądu

3. Może nałożyć kary pieniężne na członków zarządu, jeżeli bank narusza przepisy prawa

Rola Komisji Nadzoru Bankowego w:

1. Tworzeniu banków,

2. Łączeniu ich,

3. Postępowaniu naprawczym,

4. Likwidacji i upadłości banku oraz przy

5. Prowadzeniu gospodarki finansowej przez bank

Tworzenie banków:

Komisja wydaje zezwolenie na utworzenie banku, w uzgodnieniu z Min. Finansów (rola podstawowa). Dotyczy to banków w formie spółki akcyjnej lub banków spółdzielczych.

Wyraża zgodę na powołanie 2 członków zarządu banku, w tym prezesa. Wyraża zgodę na nabycie większej ilości akcji przez osobę. Zgoda Komisji jest wymagana, gdy nabywa akcje, umożliwiające przekroczenie następującej liczby głosów na walnym zgromadzeniu: 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66%, 75%.

Komisja nie wyraża zgody, gdy dana osoba nie zapewnia rękojmi prawidłowego prowadzenia banku.

Grupowanie banków:

Komisja musi być informowana w przypadku powołania bankowej grupy kapitałowej. Każda zmiana umowy powołującej tę grupę musi być przekazywana.

Musi być również informowana o jakichkolwiek zrzeszeniach banku.

Łączenie banków:

Wyraża zgodę na łączenie banków w formie spółki akcyjnej.

Postępowanie naprawcze:

Rozpoczyna się, gdy bank uzyskuje stratę bilansową bądź istnieje groźba jej powstania oraz gdy istnieje groźba powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności banku. Komisja jest niezwłocznie informowana i może nałożyć na bank obowiązek realizacji konkretnych procedur naprawczych i wyznaczyć termin ich realizacji.

Kiedy sytuacja banku nie poprawia się, Komisja może zaliczać wypłaty z zysku za poprzednie okresy, może ograniczyć oraz zakazać udzielania kredytów i pożyczek osobom blisko związanym z bankiem (właścicielom, członkom zarządu, rady nadzorczej i pracownikom).

Komisja może żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, które ma być poświęcone sytuacji banku. Jeżeli to nie przyniesie efektu - może powołać kuratora bądź wprowadzić zarząd komisaryczny w banku. Od tej pory wszelkie decyzje są podejmowane przez nich.

Likwidacja banku:

Ma miejsce wtedy, gdy postępowanie naprawcze nie przyniesie pożądanych skutków. Decyzja likwidacyjna może być podjęta, jeśli strata banku wynosi co najmniej połowę funduszy własnych banku. Istnieją 3 formy likwidacji banku:

1. przejęcie banku przez inny bank - Komisja wydaje zezwolenie na przejęcie banku

2. formalna likwidacja banku

3. złożenie wniosku przez Komisję do RM o likwidację banku w drodze rozporządzenia (tylko banki państwowe)

ad.2 i 3) - Komisja powołuje likwidatora, który zajmuje się likwidacją banku. Likwidator obejmuje zarząd nad majątkiem banku i przejmuje wszelkie uprawnienia organów banku.

Upadłość banku:

Komisja jest jedynym organem, który może żądać ogłoszenia upadłości banku. Upadłość ogłasza sąd i on też przeprowadza procedurę upadłościową.

Upadłość banku może być ogłoszona jeżeli jego środki - aktywa nie wystarczają na zaspokojenie zobowiązań. Komisja w tej sytuacji podejmuje decyzję o zawieszeniu działalności banku i:

• albo inny bank przejmie ten bank, albo

• składa wniosek do sądu o ogłoszenie upadłości

NARODOWY BANK POLSKI

Jest to bank centralny kraju. Posiada osobowość prawną, ma prawo używania pieczęci z godłem, działa tylko na terenie RP i ma oczywiście siedzibę w Warszawie.

Cele działalności NBP:

Podstawowym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

Innym podstawowym celem jest uzyskanie minimalnej inflacji (w ustawie z 1989 tym podstawowym celem było umacnianie polskiego pieniądza - dbanie o samą walutę). Realizacja jego jest sprzeczna ze strategicznymi działaniami RM, czyli uzyskaniem możliwie najwyższego wskaźnika wzrostu gospodarczego (wskaźnika PKB). Wysokie stopy procentowe przeciwdziałają wysokiemu wzrostowi gospodarczemu.

Funkcje NBP:

1. Emisyjna - NBP posiada monopol emisyjny znaków pieniężnych, które są prawnym środkiem płatniczym w RP.
   NBP ustala wszelkie kwestie techniczne, związane z emisją bilonu. Prezes NBP ustala wzory i wartości nominalne banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stopę, próbę i masę monet. Określa również wielkość emisji banknotów i bilonu. Prezes NBP postanawia również odnośnie wycofywania znaków pieniężnych z obiegu - określa termin, w którym będą one prawnym środkiem płatniczym i po upływie którego przestają nim być. Po tym terminie mogą być wymienione na nowe znaki pieniężne. Prezes NBP postanawia też odnośnie uszkodzonych, zużytych i fałszywych znaków pieniężnych. Zużyte bądź uszkodzone podlegają wymianie. Fałszywe znaki nie podlegają wymianie - podlegają zatrzymaniu bez możliwości zwrotu.

2. Jako bank państwa - współdziała z RM w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa:

- kształtuje politykę pieniężno-kredytową

- współdziała z RM w kształtowaniu i realizację polityki dewizowej

- bierze udział w tworzeniu bilansu płatniczego (odzwierciedlającego saldo połączeń Polski z zagranicą) -
odzwierciedla eksport, import i wymianę przygraniczną.

3. Jako bank banków - kształtuje politykę monetarną (pieniężną) państwa. Oddziałuje bezpośrednio na banki, pośrednio na całą gospodarkę (poprzez banki). Oddziałuje na działalność banków komercyjnych - sprawuje nadzór nad ich działalnością. Określa szczegółowe reguły odnośnie działalności banków (pożyczek, depozytów, ryzyka).

Organy NBP

1. Prezes NBP

2. Rada Polityki Pieniężnej

3. Zarząd NBP

Prezes NBP

Powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6 lat. Dana osoba może być Prezesem przez 2 kadencje. Prezes może zostać odwołany, gdy:

1. Nie wypełnia swoich obowiązków z powodu długotrwałej choroby

2. Trybunał Stanu orzeknie o zakazie pełnienia przez niego kierowniczych funkcji w państwie

3. Wydany zostanie prawomocny wyrok sądu za popełnione przez niego przestępstwo

Mandat Prezesa wygasa w razie:

1. upływu okresu, na jaki został mianowany

2. śmierci

3. odwołania go

4. złożenia rezygnacji

Można zaryzykować stwierdzenie, że Prezes NBP jest praktycznie nieodwoływalny.

Funkcje Prezesa NBP

• Jest przewodniczącym: Zarządu NBP, Rady Polityki Pieniężnej, Komisji Nadzoru Bankowego

• Reprezentuje NBP na zewnątrz. Reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych. Może reprezentować interesy RP w międzynarodowych instytucjach finansowych, jeżeli RM inaczej nie postanowi.

• Może brać udział w posiedzeniach Sejmu oraz RM, z prawem głosu w dyskusji

Funkcja Prezesa ma charakter raczej prestiżowy. Jako podmiot nie podejmuje samodzielnie ważnych decyzji.

Rada Polityki Pieniężnej (zwana dalej Radą)

Składa się z przewodniczącego - Prezesa NBP i 9 członków. Wybierani są oni przez Sejm, Senat i Prezydenta po 3 osoby. Powoływani na okres 6-letni. Mogą być odwołani w razie:
- choroby, rezygnacji i prawomocnego wyroku sądu za popełnione przestępstwo. Dana osoba może zostać tylko 1 raz wybrana na członka Rady (wyjątek: jeżeli osoba zostanie wybrana na krócej niż 3 lata, może jeszcze raz być wybrana na 6-letnią kadencję).

Rada podejmuje uchwały większością głosów. W razie różnej liczby decyduje głos przewodniczącego.

Podstawową funkcją Rady jest realizowanie założeń polityki pieniężnej państwa. Ustala te założenia i przedkłada je Sejmowi wraz z projektem składanego budżetu przez RM.

Składa również sprawozdanie Sejmowi z wykonania polityki pieniężnej za dany rok. Składane wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu (do końca maja danego roku).

W ramach realizacji polityki pieniężnej podejmuje następujące uchwały:

1. ustala podstawowe stopy procentowe NBP

2. ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków podst.

3. ustala zasady przeprowadzania operacji otwartego rynku

4. określa granice zobowiązań przy zaciąganiu przez NBP pożyczek i kredytów w międzynarodowych instytucjach finansowych

5. zatwierdza plan finansowy NBP wew.

6. zatwierdza sprawozdanie finansowe NBP

Kiedyś wszystkie te funkcje leżały w gestii Prezesa - do 1998.

Zarząd NBP

Kieruje działalnością NBP. Przewodniczącym jest Prezes NBP. Składa się z 6-8 członków (w tym 2 wiceprezesów).

Realizuje uchwały Rady. Podejmuje wszelkie decyzje w sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów.

Zajmuje się m.in.:

• realizowaniem polityki pieniężnej (technicznie - b. szczegółowo niż Rada)

• realizacją polityki kursowej (powiązanie polskiej waluty z innymi)

• realizowaniem polityki dewizowej w ramach tej części dotyczącej NBP (czyli realizowanej przez same banki)

• ocenianiem funkcjonowania systemu bankowego (analiza systemu, służąca do podejmowania uchwał przez Radę)

• nadzorowaniem operacji otwartego rynku (wyznaczanie konkretnych reguł)

Realizowanie polityki pieniężnej przez NBP

Jest jednocześnie środkiem oddziaływania NBP na banki komercyjne (funkcja banku banków)

Polityka pieniężna - definicja: Polityka wpływająca na podaż pieniądza w gospodarce (na ilość pieniądza znajdującego się w obiegu).

NBP realizuje politykę pieniężną za pomocą środków finansowych, przez które oddziałuje na decyzje banków komercyjnych. Rodzaje instrumentów NBP w realizacji polityki pieniężnej:

1. Instrumenty o charakterze administracyjnym - ustalane odgórnie przez NBP
   * Podstawowym jest stopa rezerwy obowiązkowej

2. Instrumenty rynkowe - ustalane przez rynek finansowy (inwestorów), głównie przez same banki
   * Operacje otwartego rynku

3. Instrumenty mieszane - zawierają w sobie cechy administracyjnych i rynkowych
   * Podstawowe stopy procentowe NBP

Stopa rezerwy obowiązkowej

Rezerwą obowiązkową NBP jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych banków, zgromadzonych na rachunkach bankowych w postaci lokat bądź pozyskana ze sprzedaży papierów wartościowych, która musi zostać odprowadzona do NBP, przez bank komercyjny. Są one nie oprocentowane.

Stopa rezerwy obowiązkowej oznacza odsetek środków pieniężnych zgromadzonych przez bank odprowadzanych do NBP. Górna granica stopy rezerwy obowiązkowej wynosi 30% dla wkładów a vista, 20% dla wkładów terminowych. Obecnie faktyczna stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 5% (ustala ją Rada).

• NBP obniża stopę rezerwy obowiązkowej - więcej środków pieniężnych pozostaje w bankach komercyjnych, w związku z tym banki mogą udzielić więcej kredytów, co w konsekwencji powoduje wzrost podaży pieniądza w gospodarce. Jest to przejaw ekspansywnej polityki pieniężnej (polega na wzroście podaży pieniądza w gospodarce).

• NBP podwyższa stopę rezerwy obowiązkowej - w bankach komercyjnych pozostaje mniej środków pieniężnych. Jest udzielanych mniej kredytów, a to w konsekwencji prowadzi do spadku podaży pieniądza w gospodarce. Jest to przejaw restrykcyjnej polityki pieniężnej, która polega na zmniejszeniu podaży pieniądza w gospodarce.

Operacje otwartego rynku

Polegają na sprzedaży i zakupie przez NBP bonów pieniężnych NBP oraz bonów skarbowych i obligacji skarbowych. Podstawowe znaczenie ma zakup i sprzedaż bonów pieniężnych NBP.

3 rodzaje operacji otwartego rynku:

1. podstawowe- polegają na emisji raz w tygodniu bonów pieniężnych NBP z 28-dniowym terminem zapadalności

2. dostrajające- emisja bonów pieniężnych NBP o terminie zapadalności od 1 do 7 dni. Zakup od banków w trybie przetargowym skarbowych papierów wartościowych (bonów skarbowych oraz obligacji skarbowych) na okres od 1 do 7 dni. Oznacza przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP

3. strukturalne- bezwarunkowa sprzedaż przez NBP obligacji skarbowych (nie ma tutaj przedterminowego wykupu). Odnosi się do obligacji konwersyjnych (te, które zostały przekazane przez Skarb Państwa NBP)

Bony pieniężne NBP

Bon jest papierem wartościowym na okaziciela. Istnieją 3 wartości nominalne bonu pieniężnego:

• 100 mln zł.

• 1 mld zł.

• 10 mld zł.

Są one sprzedawane przez NBP na przetargach cotygodniowych. Bon jest sprzedawany z dyskontem. Wykup bonu jest znany i po okresie jego życia wypłaca się wartość nominalną. Kupuje się je poniżej wartości. Różnica jest zyskiem, czyli dyskontem. Nie występują odsetki.

Przetarg bonów pieniężnych (składa się z 3 części):

1. Inwestorzy (banki) składają oferty. Zawiera ona proponowaną cenę nabycia bonu i ilość bonów, które inwestor chce nabyć.

2. Wybór najkorzystniejszych ofert. Jest wybieranych tyle ofert, aby zrealizować podaż bonów, która jest ustalana wcześniej.

3. Rozliczenie. Inwestor otrzymuje bon pieniężny, a NBP środki pieniężne.

Rentowność bonów:

Procentowy zysk inwestora zainwestowanych środków pieniężnych w skali roku. Nie może być niższa od tzw. stopy referencyjnej NBP. Ustala ją Rada. Obecnie stopa referencyjna wynosi 10% w skali roku (zysk jest co najmniej 10% w skali roku z każdego bonu). Ustalenie cen determinuje zysk.

• Sprzedaż bonów pieniężnych bądź skarbowych papierów wartościowych oznacza przepływ środków pieniężnych do NBP od banków komercyjnych (zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce). Jest przejawem restrykcyjnej polityki pieniężnej.

• Wykup bonów pieniężnych oraz zakup skarbowych papierów wartościowych oznacza wypływ środków pieniężnych z NBP do banków komercyjnych. Powoduje wzrost podaży pieniądza w gospodarce. Jest przejawem ekspansywnej polityki pieniężnej.

Podstawowe stopy procentowe NBP

Może udzielać kredytów bankom komercyjnym - refinansowanie banków. Udziela 3 rodzajów kredytów:

1. refinansowy (stopa refinansowa)

2. redyskontowy (stopa redyskontowa)

3. lombardowy (stopa lombardowa)

Refinansowy

Może być udzielany bankowi, który posiada zdolność do spłaty tego kredytu - posiada zdolność kredytową. Może udzielić kredytu refinansowego w postępowaniu naprawczym banku. Bank może wystąpić o kredyt i jeśli ma odpowiednią sytuację finansową, otrzyma go. Kredyt ten od 1993 nie jest w praktyce udzielany. Przyczyny:

• automatyzm w jego przydzielaniu (wystarczała odpowiednia sytuacja finansowa)

• nie stymulował do pozyskiwania nowych depozytów

• miał negatywny wpływ na rozwój systemu bankowego (na tzw. rozliczenia międzybankowe i na powstanie rynku międzybankowego)

Na rynku międzybankowym banki pożyczają sobie wzajemnie pieniądze. Bank nie musiał się starać pożyczać środków od innych banków.

Obecnie stopa kredytu refinansowego jest równa stopie kredytu lombardowego, powiększonego o 1% - czyli wynosi 14,5%. Wyjątek: kredyt refinansowy przeznaczony na finansowanie inwestycji centralnych, objętych poręczeniami Skarbu Państwa, jest równy stopie kredytu lombardowego - 13,5%

Redyskontowy

Polega na zakupie przez NBP weksli handlowych przed terminem ich płatności. Kiedy kupuje te weksle, potrąca sobie tzw. stopę dyskontową za okres od zakupu weksla do jego wykupu. Ta stopa oznacza stopę redyskontową. Skupując te weksle, udziela bankom kredytu. Kredyt redyskontowy jest kredytem pod zastaw weksli handlowych (wykupując weksel bank komercyjny spłaca zaciągnięty kredyt).

Przykład: weksel półroczny: 1 III - 1 IX (termin wykupu), cena jest znana - 100

18 IV: skup weksla przez NBP: po cenie 80: stopa dyskontowa: za okres 18 IV - 1 IX

1 IX: NBP otrzymuje 100 od banku komercyjnego: wykup weksla przez bank komercyjny

W kwocie 80 musi się zawierać również stopa dyskontowa

Stopa redyskontowa wynosi 12% w skali roku.

Lombardowy

Kredyt krótkoterminowy, udzielany bankom pod zastaw papierów wartościowych do wysokości określonej części wartości tych papierów (zazwyczaj jest to 75% - 80% ich wartości).

• Podwyższenie stóp procentowych NBP - powoduje wzrost kosztów pozyskania środków pieniężnych przez banki komercyjne. Powoduje to wzrost kosztów kredytów, udzielanych przez banki komercyjne [wzrasta oprocentowanie]. Kredyty cieszą się wtedy mniejszym zainteresowaniem ze strony podmiotów gospodarczych. W konsekwencji spadek podaży pieniądza w gospodarce, czyli jest przejawem restrykcyjnej polityki pieniężnej.

• Spadek podstawowych stóp procentowych NBP - powoduje mniejsze koszty pozyskania środków pieniężnych przez banki komercyjne. Dalej spadek oprocentowania kredytów, udzielanych przez banki komercyjne. Wzrost zainteresowania kredytami przez podmioty gospodarcze, w konsekwencji wzrost podaży pieniądza w gospodarce. Jest przejawem ekspansywnej polityki pieniężnej.

Restrykcyjna polityka pieniężna

• w przypadku podwyższenia stopy rezerwy obowiązkowej

• sprzedaż bonów pieniężnych oraz skarbowych papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku

• podwyższenie podstawowych stóp procentowych NBP

Ekspansywna polityka pieniężna

• spadek stopy rezerwy obowiązkowej

• wykup bonów pieniężnych oraz zakup skarbowych papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku

• obniżenie podstawowych stóp procentowych NBP

PRAWO FINANSOWE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH

Działalność gospodarcza - zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana i usługowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Przedsiębiorca - osoba fizyczna, prawna, nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego oraz wspólnicy spółki cywilnej, którzy zawodowo, we własnym imieniu podejmują i wykonują działalność gospodarczą.

Podstawowe zasady działalności gospodarczej:

1. zasada wolności

Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.

2. zasada rejestracji

Przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców. Zasady wpisu są unormowane innymi ustawami. Rodzaj wpisu zależy od formy prawnej prowadzonej działalności. Wpisy prowadzi Urząd Gminy - ma to zastosowanie do jednoosobowej działalności i spółek cywilnych oraz sądy (Krajowy Rejestr Sądowy) - dotyczy to wszelkich spółek handlowych.

3. zasada konkurencji

Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji, poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów.

4. zasada kwalifikacji

Przedsiębiorca jest obowiązany spełnić określone przepisami prawa, warunki wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności odnoszące się do ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego, moralności publicznej i ochrony środowiska.

5. zasada identyfikacji:

Przedsiębiorca jest zobowiązany oznaczyć na zewnątrz zakład główny, oddziały oraz inne stałe miejsca wykonywania działalności gospodarczej. Oznaczenie powinno identyfikować przedsiębiorcę oraz określać przedmiot wykonywanej działalności gospodarczej. Przedsiębiorca jest również zobowiązany do podawania na produkowanych przez siebie towarach, swoich danych [oznaczenie przedsiębiorcy, miejsce wykonywania, REGON]

6. zasada korzystania z rachunku bankowego:

Przedsiębiorca jest zobowiązany do dokonywania transakcji z innym przedsiębiorcą za pośrednictwem rachunku bankowego, jeżeli kwota tej transakcji przekracza równowartość 3000 € bądź 1000 €, jeżeli w poprzednim miesiącu transakcje przekraczały 10 000 €. Jest zobowiązany przekazać informacje o swoich rachunkach bankowych do urzędu skarbowego oraz do poszczególnych banków, w których posiada rachunki.

Formy prowadzenia działalności gospodarczej

Spółka

• z punktu widzenia ekonomii - zrzeszenie osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej

• z punktu widzenia prawa - umowa zawarta przez wspólników celem prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa (powinno być zarobkowe).

Klasyfikacja spółek:

1. spółki prawa cywilnego - spółka cywilna

2. spółki prawa handlowego - spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, z o.o. i S.A.

3. osobowe - spółka cywilna, jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna.

4. kapitałowe - spółka z o.o. i S.A.

Spółki osobowe

Zawierane ze względu na osobiste cechy wspólników. Biorą oni czynny udział w prowadzeniu spraw spółki. Ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Sprawy konkretnego wspólnika, w przypadku jego rezygnacji mogą być powierzone innej osobie za zgodą wszystkich pozostałych wspólników. Jeżeli zgody nie można uzyskać, spółka musi ulec rozwiązaniu.

Nie posiadają osobowości prawnej

Spółki kapitałowe:

Wspólnicy schodzą na drugi plan. Nie mają znaczenia cechy osobiste wspólników, tylko udział w kapitale. Wspólnicy są odsunięci od prowadzenia spraw spółki, również od kontroli spółki. Nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Nie ma problemów ze zbyciem udziałów (nie jest potrzebna zgoda innych wspólników na zbycie udziałów).

Posiadają osobowość prawną.

1. Spółka cywilna - jedyna unormowana w k.c.. Wspólnicy zobowiązują się dążyć do wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa spółki musi być zawarta na piśmie. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą wspólnicy solidarnie. Wkłady mogą być pieniężne lub niepieniężne (aporty). Każdy wspólnik jest zobowiązany i uprawniony do prowadzenia spraw spółki (w zasadzie bez ograniczeń). Spółka jest rejestrowana przez urząd gminy.

2. Spółka jawna - posiada te same cechy, co spółka cywilna. Oprócz tego może być pozywana i sama może pozywać. Umowa musi być zatwierdzona przez sąd. Jest ułomną osobą prawną.

3. Spółka komandytowa - posiada te same cechy, co spółka cywilna. Występują 2 rodzaje wspólników: komplementariusze - wspólnicy, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczeń (prowadzą oni sprawy spółki) i komandytariusze - odpowiadają za zobowiązania do określonej kwoty (sumy komandytowej).

4. Spółka komandytowo-akcyjna - ma możliwość emisji akcji wraz z zachowaniem zarządu i kontroli nad spółką przez jej właścicieli. Osoby, które będą nabywać akcje, będą komplementariuszami - odpowiadają tylko do wysokości nabytych akcji.

5. Spółka partnerska - przeznaczona jest dla przedstawicieli wolnych zawodów. Jej cechą jest wyłączenie odpowiedzialności partnera za zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem wolnych zawodów przez innych partnerów, przy świadczeniu przez spółkę usług.

6. Spółka z o.o. - może być zawarta w dowolnym celu (niekoniecznie gospodarczym). Minimalny kapitał zakładowy wynosi 50 000 zł. Posiada osobowość prawną i działa tylko we własnym imieniu.

7. Spółka akcyjna - kapitał zakładowy wynosi min. 500 000 zł. Posiada osobowość prawną i służy ona przede wszystkim prowadzeniu działalności gospodarczej w szerokim zakresie.

Finansowanie działalności podmiotów gospodarczych

Występują 2 podstawowe formy:

1. Finansowanie własne (ze środków własnych), poprzez zasilanie wewnętrzne.

2. Finansowanie obce (ze środków obcych), poprzez zasilanie zewnętrzne.

Zasilanie wewnętrzne

Metoda samofinansowania. Oznacza dokonywanie wydatków na rozwój przedsiębiorstwa z własnych, wygospodarowanych przez przedsiębiorstwo środków finansowych.

Podstawową zaletą jest niski koszt pozyskania kapitału. Podstawową wadą jest jego ograniczony zakres. Górny limit stanowi nadwyżka przychodów przedsiębiorstwa nad kosztami ich uzyskania.

Zasilanie zewnętrzne

Pozwalają zniwelować wadę środków własnych, którą jest ograniczona możliwość pozyskania kapitału. Podstawowym źródłem obcym finansowania jest kredyt. Przedsiębiorstwo korzysta z kredytu, gdy:

• ma ograniczone możliwości samofinansowania

• przez kredyt niweluje czasowe zakłócenia w sytuacji finansowej z reguły kredyt krótkoterminowy

• prowadzi inwestycje

• otoczenie pozwala przedsiębiorstwu nakierować się na rozwój z reguły kredyt długoterminowy

Bank, jako instytucja finansowa, jest tym podmiotem, który ma bardzo duże znaczenie dla działalności przedsiębiorstw, z uwagi na możliwość udzielania kredytu, prowadzenie rachunków bankowych, rozliczeń pieniężnych, przyjmowania lokat, udzielania gwarancji bankowych i innych usług. Banki są obecnie najważniejszymi partnerami przedsiębiorstw. Posiadają specjalne pakiety na działalność przedsiębiorstw. Udzielają kredytów przede wszystkim dużym przedsiębiorstwom, które mają dobrą pozycję na rynku i które sporządzają wszelkie dokumenty finansowe, dzięki którym cieszą się większym zaufaniem.

Problem z przydzieleniem kredytu ma sektor małych i średnich przedsiębiorstw, ponieważ są one najbardziej podatne na bankructwo. Nie prowadzą pełnej rachunkowości, w związku z tym banki ponoszą większe ryzyko, udzielając im kredytów.

Pozostałe źródła obce finansowania działalności gospodarczej to następujące umowy:

1. leasing

2. factoring

3. forfaiting

4. franchising

5. emisja akcji i obligacji

Są to nowoczesne formy finansowania działalności gospodarczej.

LEASING

Polega na przez jedną stronę - finansującego, drugiej stronie - korzystającemu, rzeczy do korzystania za ustaloną opłatą. Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji, bez angażowania dużych środków pieniężnych na zakup, gdyż koszty związane z użytkowaniem przedmiotu leasingu pokrywane są z bieżących dochodów przedsiębiorstwa, uzyskanych z jego korzystania.

Jest specyficznym rodzajem kredytu rzeczowego. Umożliwia okresowe korzystanie za opłatą z danego dobra materialnego. Leasing służy do łagodzenia problemu, jakim jest brak własnego, dostatecznie dużego kapitału na prowadzenie inwestycji.

Ze względu na czas trwania umowy leasingu, wysokość opłat leasingowych oraz podziału praw i obowiązków między finansującym, a korzystającym, wyróżniamy 2 podstawowe rodzaje leasingu:

1. Leasing finansowy

2. Leasing operacyjny

Leasing finansowy (kapitałowy)

Korzystający otrzymuje dobro do używania i pobierania z niego pożytków na czas oznaczony, zbliżony do czasu gospodarczego jego używalności. Czas ten jest zazwyczaj równy okresowi amortyzacji tej rzeczy.

Ma charakter średnioterminowy i długoterminowy (od 3-10 lat). Płatności leasingowe są ustalane z góry na cały okres trwania leasingu i obejmują wartość przedmiotu leasingu (rata kapitałowa) oraz odsetki płacone finansującemu (odsetki kapitałowe).

Korzystający może dokonać wykupu rzeczy oddanej mu w użytkowanie (opcja wykupu) - jeżeli umowa wygaśnie, ma pierwszeństwo wykupu przedmiotu leasingu.

Leasing operacyjny

Korzystający otrzymuje rzecz do używania i pobierania korzyści, na czas oznaczony, znacznie krótszy od gospodarczej jej używalności.

Ma zazwyczaj charakter krótkoterminowy (do 3 lat).

Nie ma opcji wykupu. Po wygaśnięciu umowy leasingu, przedmiot jest zwracany finansującemu i może być ponownie leasingowany.

Zalety leasingu

1. Dla korzystającego:

- uniknięcie początkowych nakładów inwestycyjnych

- daje możliwość finansowania nawet 100% inwestycji

- umożliwia elastyczność finansowania inwestycji (umowę można dowolnie skonstruować)

- zmniejszenie całkowitych kosztów inwestycji

- rozszerza możliwości kredytowe

- korzyści bilansowe (leasing nie jest traktowany jako zadłużenie, a raczej służy oddłużaniu)

- umożliwia dostęp do nowoczesnych technologii

2. Dla finansującego:

- jest źródłem zysku

- jest dodatkową metodą finansowania i kredytowania inwestycji

- zmniejszenie ryzyka (korzystający użytkuje przedmiot leasingu, finansujący ponosi odpowiedzialność)

Możliwe wady leasingu:

• stanowi koszt dla korzystającego (często zbyt wysoki)

• dotkliwe skutki zwłoki dla korzystającego

Kodeks cywilny definiuje umowę leasingu, jako umowę, w której Finansujący zobowiązuje się nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy, na warunkach określonych w umowie i przeznaczyć tę rzecz korzystającemu do używania i pobierania pożytków, na czas oznaczony. Korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu wynagrodzenie w ratach, równych co najmniej wartości przedmiotu leasingu.

Mamy do czynienia z leasingiem pośrednim - dotyczy on specjalistycznych firm leasingowych, które nabywają rzecz od producentów i później te rzeczy przeznaczają do leasingu.

Umowa kodeksowa jest bliższa leasingowi finansowemu - wynagrodzenie ma być równe co najmniej wartości przedmiotu leasingu.

Umowa ta musi być zawarta na piśmie. Finansujący wydaje rzecz korzystającemu w takim stanie, w jakim otrzymał ją od zbywcy (od producenta). Jeśli po wydaniu rzeczy korzystającemu rzecz zostaje utracona, umowa leasingu wygasa automatycznie.

Korzystający jest zobowiązany do utrzymywania rzeczy w należytym stanie (w szczególności: naprawy, konserwacje). Finansujący nie odpowiada wobec korzystającego za wady rzeczy, chyba że powstały z jego winy. Korzystający powinien używać rzeczy zgodnie z umową. Jeżeli umowa nic o tym nie wspomina - zgodnie z przeznaczeniem rzeczy.

Korzystający nie może bez zgody finansującego dokonywać zmian w rzeczy. Nie może bez zgody finansującego oddać rzeczy do używania osobie 3.

Korzystający jest zobowiązany do opłacania rat w terminach umówionych. Jeżeli korzystający zalega ze spłatą co najmniej 1 raty, finansujący określa dodatkowy termin do jej zapłaty. Jeśli nie zapłaci do tego terminu - finansujący może wypowiedzieć umowę.

Jeśli finansujący zobowiązał się, że przeniesie własność rzeczy po określonym terminie na korzystającego, korzystający może żądać przeniesienia rzeczy w ciągu 1 miesiąca od upływu określonego terminu. Jest to tzw. opcja wykupu.

Podobieństwa między leasingiem z k.c., a leasingiem finansowym:

• płatności leasingowe muszą być równe co najmniej wartości przedmiotu leasingu

• powinna istnieć opcja wykupu

• finansujący nie odpowiada za ewentualne wady rzeczy

Rzecz jest traktowana tak, jakby była majątkiem korzystającego.

FACTORING

Jest umową nienazwaną, nie uregulowaną w k.c.

Polega na krótkoterminowym finansowaniu dostaw towarów i usług przez podmiot, który pośredniczy w transakcjach między dostawcą, a odbiorcą.

W umowie występują 2 strony:

1. Faktor - najczęściej bank lub wyspecjalizowana firma factoringowa.

Zobowiązany jest do nabycia należności faktoranta z tytułu realizowanych przez niego dostaw towarów i usług. Należności nabywa on na zasadzie cesji, przejmuje dokumenty finansowe i płaci faktorantowi ok. 75% - 80% wartości faktury.

2. Faktorant - podmiot gospodarczy, który dostarcza towary i usługi. Korzystający z usług faktora.

Dostawca wykonuje usługę, wystawia fakturę, która jest przejmowana przez faktora, płatność z tytułu faktury jest również na rzecz faktora.

Dostawca nie odpowiada za ewentualne niezapłacenie faktury (tę odpowiedzialność przejmuje faktor). Jest to metoda pozwalająca zwiększyć płynność finansową przedsiębiorstwa (jest ono pewne, że otrzyma co najmniej 75% faktury).

Faktorant otrzymuje część należności z faktury. Pozbywa się kłopotów z nie uregulowanymi należnościami. Obowiązek egzekwowania należności od odbiorcy należy do faktora. Gdy odbiorca staje się niewypłacalny, faktor musi i tak zrealizować część wartości faktury (75%).

Rodzaje factoringu:

1. Factoring właściwy (pełny) (standardowy)

Polega na nabywaniu przez faktora należności dostawcy od jego odbiorców wraz z jednoczesnym prowadzeniem przez faktora zarządzania wierzytelnościami dostawcy. (Faktor prowadzi księgowość, usługi doradcze, związane z przepływem pieniądza oprócz nabywania należności dostawcy).

2. Factoring niewłaściwy (niepełny) (z regresem)

Nie występuje element zarządzania wierzytelnościami.

Warunki skuteczności umowy factoringu:

• należności dostawcy nie mogą podlegać wzajemnym roszczeniom bądź potrąceniom

• dostawcy towarów muszą być zgodnie z zawartą wcześniej umową i musi istnieć potwierdzenie zamówienia

• umowa musi być zawarta na piśmie

• kwoty wynikające z dokumentów finansowych muszą być tymi samymi, które wcześniej występowały w umowie

FORFAITING

Zaniechanie praw do czegoś. Bezpośrednio wiąże się z pojęciem wierzytelności.

3 strony umowy:

1. Instytucja forfaitingowa (Forfaiter)

2. Sprzedawca bądź dostawca zbywający wierzytelność (Forfaitysta (Forfetysta))

3. Kontrahent forfetysty

4 rodzaje wierzytelności:

1. Handlowe

2. Wekslowe ich dotyczy forfaiting

3. Leasingowe

4. Kredytowe

Forfaiting wierzytelności handlowych

Nabycie przez instytucję forfaitingową średnio lub długoterminowej, pieniężnej wierzytelności handlowej przed terminem jej płatności z pobraniem na rzecz instytucji forfaitingowej odsetek dyskontowych i z przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika.

Chodzi o umowy dostawy, sprzedaży oraz świadczenia usług.

Forfaiting wierzytelności wekslowych

Polega na zakupie średnio lub długoterminowego weksla przed terminem płatności z pobraniem z góry odsetek dyskontowych oraz bez prawa regresu do podmiotu przenoszącego prawa z weksla (gdy weksel nie zostanie zrealizowany, forfaiter nie może na drodze cywilnej dochodzić roszczeń z tego tytułu).

Forfaiting wierzytelności leasingowych

Nabycie przez forfaitera średnio lub długoterminowej wierzytelności leasingowej przed terminem jej płatności z potrąceniem opłaty na rzecz forfaitera oraz z przejęciem ryzyka wypłacalności korzystającego (leasingobiorcy).

Obie umowy (factoring i forfaiting) są zbliżone do siebie, obie dotyczą nabycia wierzytelności.

Różnice:

1. W umowie factoringu nabywca wierzytelności zawsze ponosi ryzyko wypłacalności dłużnika, w umowie forfaitingu tylko w formie niepełnej

2. Umowa factoringu dotyczy wierzytelności krótkoterminowych, natomiast forfaitingu średnio i długoterminowych

3. W umowie factoringu stosowane są różne zabezpieczenia, natomiast w umowie forfaitingu praktycznie nie ma zabezpieczeń, jedynie kiedy dotyczą weksla

FRANCHISING

Udostępnienie przez jedną ze stron (Franchisingodawcy), drugiej stronie (Franchisingobiorcy) praw do swojego znaku towarowego lub usługowego bądź do umowy handlowej.

Jest to cały zakres stosunków ekonomicznych, w ramach których właściciel produktu, procesu lub umowy zezwala innej firmie na prowadzenie innej działalności w zamian za pewną opłatą.

W umowie można wyróżnić 3 elementy:

1. Franchisingodawca jest właścicielem znaku towarowego, marki, patentu lub licencji

2. Franchisingodawca udziela licencji niezależnym przedsiębiorcom na używanie tych znaków, marek czy symboli w prowadzeniu dystrybucji dóbr lub świadczeniu usług w zamian za określone wynagrodzenie

3. Umowa reguluje stosunki między franchisingodawcą i franchisingobiorcą na czas określony i ustala ich zobowiązania

EMISJA AKCJI I OBLIGACJI

Akcja jest papierem wartościowym, reprezentującym część kapitału zakładowego podmiotu gospodarczego. Jest tytułem własności - prawem głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

Przedsiębiorstwo, emitując akcje, powiększa swój kapitał zakładowy - dzięki temu pozyskuje środki na finansowanie działalności gospodarczej.

Obligacja jest dłużnym papierem wartościowym, którym przedsiębiorstwo zobowiązuje się do określonych świadczeń na rzecz właściciela, czyli na rzecz nabywcy obligacji. (zobowiązanie do zapłaty odsetek i dyskonta oraz wykup obligacji - to te świadczenia).

FUNDUSZE I KAPITAŁY PRZEDSIĘBIORSTW

Muszą je tworzyć przedsiębiorstwa posiadające osobowość prawną - nie dotyczą więc one spółek osobowych. Kapitały i fundusze można tworzyć w przedsiębiorstwach państwowych, spółdzielniach i spółkach kapitałowych.

Fundusze oraz kapitały są generowane przy rozpoczęciu działalności. Część funduszu powstaje przy rozpoczęciu działalności, pozostała część jest generowana sukcesywnie podczas prowadzenia działalności.

Rodzaje funduszy w przedsiębiorstwach państwowych:

• założycielski - część mienia państwowego przekazana temu przedsiębiorstwu w momencie jego powstania. Wynika bezpośrednio z ustawy powołującej przedsiębiorstwo państwowe i znajdują się tam dane m.in. dotyczące jego wielkości.

• przedsiębiorstwa - obrazuje dorobek przedsiębiorstwa państwowego. W jego skład wchodzą fundusze rozwoju, fundusze techniczno - ekonomiczne, rezerwowe i inne, jeżeli są tworzone przez przedsiębiorstwa państwowe.

• z aktualizacji wyceny - związany jest z istnieniem środków trwałych. Występuje obowiązek aktualizacji wyceny środków trwałych (warunkiem jest, aby inflacja przekroczyła pewien próg). Wartość środków trwałych zwiększa się po aktualizacji.

Rodzaje funduszy w spółdzielniach:

• udziałowy - powstaje z wpłat wnoszonych przez członków spółdzielni. Odzwierciedla część majątku członków spółdzielni, który został przekazany do dyspozycji spółdzielni. Zostaje zwracany wraz z ustaniem członkostwa w spółdzielni.

• zasobowy - tworzony jest z odpisów amortyzacyjnych oraz z odpisów z nadwyżki bilansowej. Powiększają go również wpłaty wpisowego przez członków, przedawnione zobowiązania i otrzymany nieodpłatnie majątek.

Fundusze te stanowią podstawę działalności spółdzielni (zarówno bieżącej, jak i rozwojowej).

Kapitały w spółkach kapitałowych:

1. zakładowy - obowiązkowy w obu spółkach (sp. z o.o. - 50 000zł., S.A. - 500 000zł.). Spółki powinny zgromadzić ten kapitał w momencie powstania, bezpośrednio przy zakładaniu spółki. Może mieć charakter pieniężny (kapitał wniesiony bezpośrednio w pieniądzu) lub niepieniężny - aport (wniesiony w dobrach materialnych (urządzenia, nieruchomości, środki trwałe)).

2. zapasowy - z przekazania corocznie 8% czystego zysku, aż do osiągnięcia kwoty 1/3 kapitału zakładowego.

3. rezerwowy - tworzony z czystego zysku. Jest dowolność w jego utrzymaniu.

Koszty działalności gospodarczej:

1. Osobowe - związane są z wydatkami dotyczącymi zatrudnienia pracowników (wynagrodzenia oraz pochodne od wynagrodzeń, ubezpieczenia).

2. Rzeczowe - związane są z nabyciem surowców, komponentów, materiałów oraz z eksploatacją maszyn i urządzeń.

3. Finansowe - opłaty, niektóre podatki, odszkodowania, kary i odsetki.

Koszty bilansowe, a koszty podatkowe

Wszelkie koszty poniesione przez Tylko tzw. koszty uzyskania przychodu.

przedsiębiorstwo (każdy jego wydatek). (koszty, które służą (są niezbędne) do uzyskania

Nie wszystkie koszty bilansowe będą przychodów przez przedsiębiorstwo, z wyjątkiem

kosztami podatkowymi. kosztów enumeratywnie wymienionych.

(musi zaistnieć związek przyczynowo-skutkowy

między poniesionym kosztem, a

wygenerowanym przychodem.

Podatki, które dla przedsiębiorstwa nie są kosztem:

1. Podatek dochodowy

2. Podatek od towarów i usług (VAT) (wyjątek: kiedy nie można obniżyć od podatku zawartego w sprzedaży towarów i usług podatku zawartego w zakupie towarów i usług).

Pozostałe rodzaje podatków są kosztem dla przedsiębiorstwa:

• od nieruchomości

• od środków transportowych

• od czynności cywilnoprawnych

• opłata skarbowa

WARUNKI UDZIELANIA POMOCY PUBLICZNEJ DLA PRZEDSIĘBIORSTW

Reguluje je ustawa z 30 VI 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców.

Ogólne warunki dopuszczalności pomocy:

Generalna zasada mówi, że udzielanie pomocy jest niedopuszczalne. Wyjątek: jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy jest udzielana zgodnie z powyższą ustawą bądź ratyfikowanymi przez RP umowami międzynarodowymi, w omawianym zakresie - w szczególności z Układem Europejskim.

Rodzaje pomocy dopuszczalnej

Ze względu na cel:

1. kiedy służy naprawieniu szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe

2. w celu likwidacji poważnych zakłóceń w gospodarce, o charakterze ponadsektorowym

3. kiedy służy wsparciu krajowych producentów, wykonujących przedsięwzięcia o charakterze europejskim (w interesie europejskim)

4. kiedy służy promowaniu kultury, oświaty, nauki oraz ochronie dziedzictwa kulturowego

Te mogą być udzielane zawsze.

Inne typy pomocy:

Mogą służyć tylko wspieraniu nowych inwestycji lub tworzeniu nowych miejsc pracy, związanych z daną inwestycją.

W ramach tego wyróżnia się 3 rodzaje dopuszczalnej pomocy:

1. pomoc regionalna

Ustawa dopuszcza udzielenia pomocy dla pobudzenia długookresowego rozwoju regionu, w którym poziom PKB/mieszkańca jest niższy od 75% analogicznego wskaźnika we WE. Miano regionów mają województwa i wszystkie one mają ten wskaźnik niższy.

2. pomoc sektorowa dopuszczalna po spełnieniu następujących warunków:

- przyśpiesza niezbędne zmiany lub rozwój określonych sektorów

- kiedy przywraca długoterminowe funkcjonowanie określonych sektorów

- łagodzi społeczne i gospodarcze koszty zmian w określonych sektorach w określonym czasie

Wystarczy, że którykolwiek z tych warunków zostanie spełniony.

3. pomoc horyzontalna

Jest dopuszczalna, jeżeli wspiera:

- restrukturyzację przedsiębiorstw

- prace badawczo-rozwojowe

- utrzymanie zatrudnienia bądź tworzenie nowych miejsc pracy przedsiębiorstwa

- rozwój małych i średnich przedsiębiorstw

- działania przedsiębiorstwa w zakresie ochrony środowiska

- inwestycje energooszczędne w przedsiębiorstwie

- rehabilitację i zatrudnienie osób niepełnosprawnych

- rozwój infrastruktury technicznej dla konkretnych przedsiębiorstw

- szkolenia dla potrzeb konkretnych przedsiębiorstw, służących bezpośrednio ich rozwojowi

---