Uwaga dla użytkownika tekstu:
Każdy numer wiersza posiada swoją zakładkę. Ułatwia to poruszanie się po tekście.
Pisma św. Franciszka z Asyżu
Pozdrowienie cnót
Wstęp
W większości rękopisów kopiści w „Incipit” nazywają utwór Pozdrowieniem cnót. Jedynie Tomasz z Celano określił go jako Pochwały cnót, a od niego Boehmer przyjął taki tytuł.
Świadectwo Celańczyka jest bardzo cenne, bo: 1/ jest jedynym potwierdzeniem autentyczności pochwały cnót w XIII w.; 2/ zawiera cytat z pieśni: „Witaj Królowo Mądrości, Pan niech cię strzeże z Twą siostrą, czystą, świętą Prostotą!”.
W świadectwach tekstowych z następnych wieków pisarze nie informują wprawdzie w „Incipit” o autorstwie Franciszka, poza jednym w kodeksie OB., ale zamieszczają utwór wśród dziełek Świętego Autora. „Explicit” w kodeksach B5 i PM podaje Franciszka jako twórcę pieśni. Ponadto Angelus Clarenus w swoich dziełach zamieszcza cytaty z tego utworu, najobszerniejszy w wykładzie Reguły. Ilość tekstów rękopiśmiennych, świadczących o autentyczności jest większa niż dla Pozdrowienia Maryi. Pieśń zapisana jest w trzydziestu ośmiu kodeksach zawierających dziełka Franciszka, pochodzących z XIV, XV i XVI w., a wśród nich - co zasługuje na uwagę - w kodeksie As z XIII w. Tekst z kodeksu As jest dla Essera podstawą wydania krytycznego jako najmniej zmieniony przez poprawki kopistów. Istnieje też jeden przekład włoski z pocz. XVI w.
Za autentycznością pieśni przemawiają także wewnętrzne dowody. Mianowanie cnót siostrami i paniami jest typowe dla św. Franciszka, na co zwrócił uwagę Goetz. Użycie wyrazów: corpus, caro, spiritus, mundus, należących do słownictwa Franciszkowego również potwierdza jego autorstwo.
O czasie powstania utworu nie da się nic powiedzieć. Pozdrowienie cnót zawsze poprzedza Pozdrowienie Maryi. Na tej podstawie Boehmer uważał, że to ostatnie musiało być drugą częścią Pozdrowienia cnót. Vorreux przyjmuje odwrotny układ, uzasadniając go treścią ”Incipit” przed pochwałami cnót, w których kopiści wyjaśniają, że cnoty te zdobią Maryję. Esser natomiast zwraca uwagę nie na kolejność, ale na fakt, że w rękopiśmiennej tradycji oba utwory były jednak traktowane oddzielnie, ponieważ mają odrębne „Incipit”. W swoim wydaniu zamieszcza je w osobnych rozdziałach z komentarzami.
Pochwały cnót nie są w sensie ścisłym modlitwą. Franciszek w części początkowej zwraca się do cnót, w dalszej wymienia skutki, jakie te cnoty sprawiają. Interesujące są myśli poświęcone posłuszeństwu. Zajmują dużo więcej miejsca w utworze niż uwagi dotyczące innych cnót. Wyakcentowanie cnoty posłuszeństwa wskazywałoby na rolę, jaką odgrywało w jego duchowości. Wersety mówiące o współzależności cnót (w. 6-7) zdają się być echem rozważań św. Hieronima i św. Ambrożego na ten temat.
Utwór ma charakter poetycki. Żywa wyobraźnia Franciszka uosabia cnoty. Owe „panie” (dominae) zbliżają rycerskiego Franciszka do Pana (dominus) Jezusa Chrystusa. One są zawsze z Nim złączone. Jemu służy ten, kto się poświęca na służbę cnót. Dlatego pochwały cnót można zrozumieć tylko w całokształcie franciszkańskiego naśladowania Chrystusa.
Tekst
1Bądź pozdrowiona, Królowo Mądrości, Pan niech cię strzeże z twą siostrą, świętą, czystą Prostotą.
2Pani święte Ubóstwo, Pan niech cię strzeże z twą siostrą, świętą Pokorą.
3Pani święta Miłości, Pan niech cię strzeże z twą siostrą, świętym Posłuszeństwem.
4Wszystkie najświętsze cnoty, niech was strzeże Pan, od którego się wywodzicie i pochodzicie.
5Nie ma w ogóle na całym świecie żadnego człowieka, który mógłby jedną z was posiadać, jeśli wcześniej nie umarłby.
6Kto jedną posiada, a innym nie uchybia, posiada wszystkie.
7I kto jednej uchybia, żadnej nie posiada i wszystkim uchybia (por. Jk 2, 10).
8I każda zawstydza wady i grzechy.
9Święta Mądrość zawstydza szatana i całą jego przewrotność.
10Czysta i święta Prostota zawstydza całą mądrość tego świata (por. 1Kor 2, 6) i mądrość ciała.
11Święte Ubóstwo zawstydza pychę i skąpstwo, i troski tego świata.
12Święta Pokora zawstydza pychę i wszystkich ludzi, którzy są ze świata, podobnie i wszystko co jest ze świata.
13Święta Miłość zawstydza wszystkie pokusy diabelskie i cielesne, i wszelką bojaźń cielesną.
14Święte Posłuszeństwo zawstydza wszelkie ludzkie i cielesne pożądania, 15i utrzymuje ciało w umartwieniu, aby było posłuszne duchowi i aby słuchało swego brata, 16i czyni człowieka poddanym i uległym wszystkim ludziom, 17i nie tylko samym ludziom, lecz także dzikim i okrutnym zwierzętom, 18aby mogły z nim czynić, co zechcą, na ile im Pan z wysoka pozwoli (por. J 19, 11).
2C 189.
Angelus Clarenus wstąpił do zakonu ok. 1270 r. W 1289 przyłączył się do spirytualistów i z tej racji był prześladowany. Zmarł w 1337 r. Pozostawił po sobie dzieła z zakresu duchowości franciszkańskiej.
Angelus Clarenus, Expositio regulae Fratrum Minorum, wyd. L. Oliger OFM, Quaracchi 1912.
W. Goetz, Die Quellen zur Geschichte des hl. Franz von Assisi, Gotha 1904, s. 55; por. O. Schmucki, Franciscus „Dei laudator et cultor”. De orationis vi ac frequentia in eius cum scriptis tum rebus gestis, w: „Laurentianum” 10, Roma 1969, 29-30.
K. Esser, Die Opuscula des hl. Franziskus von Assisi. Neue textkritische Edition, Editiones Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas, Grottaferrata (Romae) 1976, s. 422.
H. Boehmer, Analekten zur Geschichte des Franciscus von Assisi. S. Francisci opuscula, regula poenitentium, antiquissima de regula Minorum, de stigmatibus s. patris, de sancto eiusque societate testimonia, Tübingen 1904, s. XXVIII.
Th. Desbonnets, D. Vorreux, Saint François d'Assise. Documents. Ecrits et premičres biographies, Paris 1968, s. 168.
Esser, Die Opuscula, s. 419.
Commentarius in Isaiam prophetam, lib. XVI. cap. LVI: PL 24, 538 C; CCLXXIII A, 629.
Expositio evangelii secundum Lucam, lib. V, 63; PL 15, 1655 C; CCXIV, 157.
3
3