558


NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE MŁODZIEŻY A ŚRODOWISKO RODZINNE

“Trudności wychowawcze, nerwowość, chuligaństwo, przestępczość nieletnich wiążą się m.in. z tym, że współczesna rodzina nie spełnia należycie funkcji wychowawczej, opiekuńczej, rekreacyjnej. Coraz częściej podkreśla się, że właśnie w treści i strukturze życia rodzinnego tkwi źródło różnorodnych zaburzeń w rozwoju moralno - społecznym dziecka”.

Wpływ rodziny na określone formy społecznego zachowania się dzieci o młodzieży był przedmiotem wielu badań np. A. Bandury i R.H. Waltera63 oraz U. Bronfenbrenera.64 Badano zarówno zależność agresywnego zachowania się dzieci od postępowania ich rodziców, jak też wpływ pozytywnych modeli współżycia społecznego. W obu przypadkach wyniki badań potwierdziły tezę o wpływie wzorów zachowania się rodziców na rozwój społeczny dzieci i młodzieży.

Jednym z czynników mających decydujące znaczenie dla rozwoju psychicznego dziecka jest jego własna aktywność. Za najmocniejszy bodziec tej aktywności uznaje się potrzeby psychiczne. One pobudzają do działania, a zaspokojenie potrzeb podstawowych warunkuje powstawanie nowych, z kolei wyższych - społecznych. Spośród potrzeb psychicznych, które powinny być zaspokojone w środowisku rodzinnym, najczęściej wymienia się następujące: pewności i poczucia bezpieczeństwa, solidarności i łączności z bliskimi osobami, miłości, akceptacji i uznania.

Jeśli któraś z tych potrzeb nie jest zaspokojona w środowisku rodzinnym, psychiczny rozwój dziecka, również w aspekcie jego uspołecznienia, nie może przebiegać prawidłowo. Rodzi to frustrację, która może ujawnić się w formie agresji, oporu, negatywizmu lub w formie zaspokojenia potrzeb sposobami społecznie nie akceptowanymi.

Z badań zagranicznych wynika, że najbardziej negatywnymi czynnikami występującymi w środowisku rodzinnym są:

W Polsce prowadzone były analogiczne badania.65 Potwierdziły one wyżej wskazane wyniki.

Według Zbigniewa Zaborowskiego istnieją dwie podstawowe przyczyny ewolucji rodziny: pierwsze - ogólne, charakterystyczne dla rozwoju współczesnej cywilizacji;

drugie - specyficzne, ściśle związane z naszymi warunkami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi.

Wychowawcze oddziaływanie rodziny w dużej mierze zależy od samych rodziców, od ich gotowości i umiejętności spełnienia funkcji opiekuńczej i wychowawczej wobec własnych dzieci. Bywa często tak, że rodzice, wykazując najlepsze chęci i dużą obowiązkowość, popełniają rażące błędy wychowawcze. Postępowania wychowawcze rodziców na ogół można podzielić na dwie najważniejsze grupy metod: autorytatywne i demokratyczne. System autorytatywny polega na przestrzeganiu surowych rygorów oraz stosowaniu kar za ich naruszenie. “System demokratyczny zaś polega na dyskutowaniu, wyjaśnianiu i uzasadnianiu dziecku swoich postulatów i racji”.67

Do najczęściej wymienianych podstawowych trudności wychowawczych i przyczyn wykolejenia dziecka należą:

- zbytnie uleganie dziecku.

Miłość rodziców jest najbardziej istotnym czynnikiem prawidłowego emocjonalnego rozwoju dziecka. Jednakże miłość ta musi być rozumna, nie może być słabością. Nadmierne uleganie życzeniom dziecka, spełnianie wszystkich jego zachcianek, traktowanie go jako centralnej i najważniejszej osoby w domu jest bardzo szkodliwą postawą rodziców. W takiej atmosferze wyrasta egocentryk, egoista, ze spojrzeniem na własny interes, bez zrozumienia potrzeb innych ludzi, w tym również własnych rodziców:

U dziecka, od którego żąda się bezkrytycznego, bezwzględnego posłuchu, nie uznając z jego strony sprzeciwu, może wystąpić zahamowanie rozwoju psychicznego. Jeśli przez dłuższy okres dziecko stale musi rezygnować z własnych dążeń, a podporządkować się woli dorosłych, reaguje bojaźliwie i bez oporu. Jednak nie zawsze dziecko reaguje potulnym podporządkowaniem się. Niekiedy budzą się świadome lub nieświadome reakcji sprzeciwu, protestu, manifestujące się w różny sposób. Często dziecko, pozornie podporządkowując się woli dorosłych, przyjmuje maskę, jest dwulicowe, kłamliwe i nieszczere.

Rodzice z nie dowierzaniem dowiadują się, że ich dziecko, tak pokornie w domu, jest w szkole agresywne, aroganckie i dokuczliwe. A niekiedy zatrzymane w izbie dziecka jako sprawca czynu karalnego - wywołuje ostry bunt i sprzeciw rodziców.

“Badania wykazują, że znaczna liczba dzieci wychowana jest za pomocą kar cielesnych”.68 Takie środki wychowawcze u dzieci budzą lęk, często bunt, rodzą kłamstwo, dziecko staje się nieufne, przestraszone, odrzucone. Zaburzenia życia emocjonalnego, powstało pod wpływem surowego oddziaływania wychowawczego rodziców, najczęściej przenoszą się poza teren domu, do szkoły i tam dezorganizują życie szkolne ucznia, zwłaszcza w zakresie życia społecznego. Upośledzają one zdolność do współżycia z zespołem rówieśniczym i zdolność do nawiązania kontaktów z wychowawcami.69

Brak konsekwencji, niestałość, zmienność w postawie, w wymaganiach, w wyrażanych uczuciach wpływają niekorzystnie na rozwój psychiczny dziecka. Poznając słabość rodziców, staje się ono bezwiednie dwulicowe. Usiłuje przez kłamstwo, udaną pokorę, pozorną uległość unikać przykrości ze strony gniewnych rodziców, a chłodnym i aroganckim zachowaniem uchyla od scen czułych. Postawa taka utrwalając się, może w późniejszym życiu wyrazić się w nieuznawaniu autorytetów, w cynizmie w stosunkach społecznych;

- przesadne wychowanie

Są tacy rodzice, którzy z wielką przyjemnością pokazują swoje “mądre”, nad wiek rozwinięte dziecko. W rzeczywistości dziecko odgrywa tylko rolę “parawanu”, za którym ukrywa się skrajny egoizm rodziców. Dziecko, które początkowo bezwiednie i z konieczności “gra” rolę osoby grzecznej i mądrej, poważnej, z czasem nabiera takiego mniemania o sobie. Dzieci takie stają się przedwcześnie “dojrzałe”, przemądrzałe, a przy tym niepewne w postępowaniu, oglądając się na tych, którzy nim kierowali.

Arogancja, bezczelność jest często zamaskowaną formą bezradności i niepewności.

Na podstawie powyższych informacji można stwierdzić, iż w prawidłowym rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka olbrzymia rolę odgrywa rodzina i stosunki w niej panujące, dotyczy to zarówno sfery materialnej, emocjonalnej i wychowania dziecka.

“ Do podstawowych obowiązków rodziców należy nie tylko właściwe zaspokajanie potrzeb fizycznych dziecka, ale i troska o jego jak najlepsze wychowanie i przystosowanie do samodzielnego życia w grupie społecznej. Wychowanie powinno zaczynać się niemalże od pierwszych dni życia dziecka, a nie jak sądzi wielu rodziców, dopiero wtedy, gdy będzie ono starsze i mądrzejsze”.70

Oprócz potrzeb fizycznych dziecka, emocjonalnych oraz odpowiednich warunków mieszkaniowych, sprawą niezmiernie ważną jest przyzwyczajanie dziecka do stałej pomocy w naszych zajęciach domowych.

“Rodzina traci stopniowo funkcje, które kiedyś pełniła, m.in. funkcje polityczne, religijne, zdrowotne. Niektóre funkcje podlegają przekształceniom; dotyczy to np. funkcji gospodarczych. Członkowie rodziny przebywając poza domem często korzystają z usług zakładów zbiorowego żywienia, w związku z czym ich domowe zajęcia gospodarcze ulegają redukcji”.

Wszystkie te wyżej wymienione czynniki mają różny wpływ na niedostosowanie społeczne współczesnej młodzieży. Może on być pośredni bądź też bezpośredni. Nie oznacza to, że przy nie zachowaniu prawidłowości jednego z czynników wpływających na jednostkę pozytywnie, dochodzi do wykolejenia społecznego i postępowania w sposób niepożądany społecznie, czyli dopuszczanie się czynów aspołecznych i antyspołecznych.

W przypadku nie zaspokojenia jednej lub kilku potrzeb dziecka potrzebnych do prawidłowego wychowania dochodzi do tzw. reakcji łańcuchowej. Każde błędy wychowawcze niosą za sobą pewne skutki.

W przypadku nie zaspokojenia podstawowych potrzeb fizycznych, niezbędnych do normalnego funkcjonowania organizmu człowieka, dochodzi do osłabienia go i zwiększenia podatności na różnego rodzaju choroby, które w następstwie utrudniają prawidłowy rozwój fizyczny dziecka.

Gdy w rodzinie nie panuje odpowiednia atmosfera, struktura rodziny jest zachwiana, warunki materialne i kulturowe rodziny są nieodpowiednie, dziecku brak pozytywnych wzorców do naśladowania oraz brak wsparcia w sferze emocjonalnej, szuka ono takiego środowiska gdzie zostanie docenione i zauważone .

Jest to najczęściej grupa rówieśnicza-nieformalna, która przeważnie ma negatywny wpływ na jednostkę, skutkiem czego jest popełnianie czynów niepożądanych przez społeczeństwo, co jest jednoznaczne z niedostosowaniem społecznym.

Dochodzimy więc do wniosku, iż rodzina jest tym podstawowym i najważniejszym gruntem wychowawczym, który przy prawidłowym funkcjonowaniu wprowadza dziecko w świat dorosłych, uczy wypełniać role społeczne i najbardziej wpływa na dostosowanie się jednostki do wymogów społeczeństwa.

Z.Zaborowski: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. NK, Warszawa 1980, s.7

63 A.Bandura, R.H.Walters: Agresja w okresie dorastania. Wpływ praktyk wychowawczych i stosunków rodzinnych. PWN, Warszawa 1968

64 U.Bronfenbrenner:zynniki społeczne w rozwoju dzieci, cz. I. Psychologia wychowawcza, 1970, nr 1

65 H.Namowicz: Losy życiowe nieletnich przestępców. PWN, Warszawa 1968.

Z.Zaborowski: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. NK, Warszawa 1980, s.11

67 E.B.Hurlock: Rozwój młodzieży. PWN, Warszawa 1965.

68 H.Malewska, H.Muszyński : Kłamstwo dzieci. PWN, Warszawa 1965,

69 S.Gerstmann: Wpływ rodziców na zaburzenia emocjonalne uczniów. Toruń 1956.

70 A.Popielarska, M.Mazurowa: Dlaczego nasze dzieci sprawiają trudności wychowawcze.

PZWL, Warszawa 1983, s.14

Z.Zaborowski: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. NK, Warszawa 1980, s.9


Wyszukiwarka