1. ISTOTA I RODZAJE STRUMIENI PIENIĘŻNYCH (FINANSÓW)

Finanse - pochodzi od języka łacińskiego od słowa finire. Obecnie możemy się spotkać z bardzo wieloma definicjami finansów. Mówiąc finanse mamy do czynienia z ogółem stosunków ekonomicznych nawiązywanych w celu wydatkowania i gromadzenia zasobów pieniężnych.

Zasób pieniężny - stan środków pieniężnych w określonym czasie, ujęcie statyczne państwa

Mówiąc finanse mówimy strumień pieniądza transakcja powodująca zmiany w stanie zasobów (wpłata, wypłata, zapłata) ujęcie dynamiczne pieniądza.

Istotą finansów jest gromadzenie i wydatkowanie pieniądza.

Klasyfikacja strumieni pieniężnych:

Przedmiotowe kryterium podziału finansów - pozwala na wyodrębnienie różnych zjawisk pieniężnych, niezależnie od tego, jakie podmioty biorą w nich czynny udział. Wg tego kryterium wyróżnia się następujące przychody i wydatki (strumienie pieniężne):

a) Strumienie materialne i osobowe - często nazywane ekwiwalentne lub rynkowe. Cechy ruchowi środków pieniężnych towarzyszy równoczesny ruch wartości materialnej; Są one regulowane przez mechanizm rynkowy, głównie zgodnie relacjami popytu i podaży; mogą regulowane wobec innych zasad np. ustawowe określenie płacy min lub opodatkowanie niektórych towarów.

b)Strumienie redystrybucyjne - transferowe nie podlegają regułom rynkowym lecz są regulowane przez prawo finansowe, charakteryzuje je brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego otrzymują najczęściej środki pieniężne od innego podmiotu (zasiłki podatki dotacje)

c)Strumienie kredytowe - przychody i wydatki, związane z działalnością gospod banków, funkcje kredytowe spełniają przede wszystkim banki komercyjne, poza kredytem bankowym występuje kredyt towarowy

d)Strumienie i wydatki ubezpieczeniowe - zaliczane do kategorii usług finansowych, rozpatruje się je w kategorii ubezpieczeń społecznych i gospodarczych. Ubezpieczenie społeczne mają cechy: są obowiązkowe i powszechne; mają chronić przed niedostatkiem, obciążają ubezpieczenia na koszt pracodawcy, państwa.

Ubezpieczenia gospodarcze mają charakter osobowy (zawierane są często na koszt pracownika) lub majątkowy (suma ubezpieczeń oraz inne elementy ustalone są na wniosek ubezpieczającego

Podmiotowe kryterium podziału finansów :

1.Finanse gospodarstw domowych

2.Finanse publiczne

3.Finanse banków i instytucji finansowych

4. Finanse ubezpieczeń lub towarzystw ubezpieczeniowych

5.Finanse przedsiębiorstw zarobkowych

Podmiotowa systematyka zjawisk finansowych oparta jest na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek dokonujących operacji pieniężnych.

2. TEORIA DÓBR PUBLICZNYCH SAMUELSONA

Jedno z najważniejszych założeń teorii głosi niesprawność rynku w dziedzinie sektora publicznego, implikując podział towarów na prywatne i publiczne. Dobra prywatne podlegają regule wykluczenia, czyli wyłącznej i całkowitej konsumpcji przez osobę, która je nabyła. Ponadto są to dobra ograniczone - klienci rywalizują o nie, gdyż dostępna podaż jest mniejsza od zgłaszanego popytu. Tymczasem dobra publiczne nie stosują się do zasady wykluczenia, podobnie jak nie występuje współzawodnictwo o możliwość ich konsumpcji. Potencjalnie mogą one być użytkowane przez wszystkich zainteresowanych. Dopuszcza się jednak możliwość rywalizacji o towary publiczne, np. oświatę czy świadczenia zdrowotne, stosując odpowiednie opłaty, reglamentację lub też ograniczając do nich dostęp, np. poprzez egzamin. Z nieszczelności systemu korzystają tzw. gapowicze, zwani też wolnymi jeźdźcami (free riders), których zachowania przeanalizował i opisał Michael Hechter. Realizując strategię "załapywania się", nie płacą za dobra wytworzone dla i przez innych. W ten oto sposób poruszają się po rynku bez wymaganego "biletu wstępu".

3. DOBRO PRYWATNE A DOBRO PUBLICZNE I SPOŁECZNE

KRYTERIA ROZRÓŻNIENIA
- użyteczności (kryterium społeczne)
- odpłatności (kryterium ekonomiczne)

CZYSTE DOBRO PRYWATNE - dobra, które są bardzo luksusowe, fanaberia żeby dobro istniało, elitarność dostępu

DOBRO PRYWATNE - jest użyteczne dla jednej indywidualnej jednostki, ponosimy koszty z naszych środków prywatnych

DOBRO PUBLICZNE - jest użyteczne dla wszystkich, finansowane ze środków publicznych, dostępne odpłatnie lub za darmo. Dobra naturalne: rzeki, powietrze, wymiar sprawiedliwości, administracja publiczna

CZYSTE DOBRO PUBLICZNE - nieograniczona liczba konsumentów, każdy może skorzystać z tego dobra - brak konkurencji (obrona narodowa, światło, które wysyła latarnia morska)

DOBRO SPOŁECZNE - z punktu widzenia społecznego daje korzyści dla jednej osoby. Celem prowadzonej polityki społecznej jest dostępne jak dobro publiczne (zdrowie, edukacja)

4. POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII I W USTAWIE O FINANSACH PUBLICZNYCH

Według art.6 ustawy o finansach publicznych finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

1. Pobieranie i gromadzenie dochodów

2. Wydatkowanie środków pieniężnych

3. Finansowanie deficytu

4. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

5. Zarządzanie środkami publicznymi

6. Zarządzanie długiem publicznym

W skład finansów publicznych wchodzą:

• Finanse państwa

• Finanse JST

• Finanse innych podmiotów publicznoprawnych - prawo mówi że należą do sektora finansów publicznych

5. PODMIOTOWY ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

Według ustawy o finansach publicznych do sektora finansów publicznych zalicza się:

1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,

2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

3) fundusze celowe,

4) państwowe szkoły wyższe,

5) jednostki badawczo-rozwojowe,

6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury,

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

9) Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych,

10) Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Wyodrębniono je według różnych kryteriów:

Statusu ustrojowego: państwowe/samorządowe (punkt1)

Formy organizacyjno-prawnej w jakich występują jednostki sektora finansów publicznych (punkty 2,3)

Szczególny cel, charakter prawny regulowany inną ustawą (punkty 4,5,6,7)

Imiennie z nazwy oznaczone podmioty (punkty 8,9,10)

Forma prawna i powiązanie z zadaniami publicznymi (punkt 11)

6. PRZEDMIOTOWY ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

Finanse publiczne w gospodarce rynkowej obejmują:

1. Organizację finansową państwa

2. Procedurę budżetową

3. Pobieranie dochodów publicznych ze szczególnym uwzględnieniem podatków

4. Dokonywanie wydatków publicznych

5. Organizację i operacje Skarbu państwa

6. Organizację finansową i operacje finansowe zdecentralizowanych związków i innych podmiotów (samorząd terytorialny, publiczne zakłady ubezpieczeniowe, edukacyjne, ochrony zdrowia)

7. Działalność banku centralnego państwa

8. Publiczną gospodarkę dewizową

9. Zarządzanie długiem publicznym

10. Nadzór państwa nad systemem bankowym, rynkowym, rynkiem kapitałowym, systemem ubezpieczeniowym i gospodarką samodzielnych podmiotów działających w ramach sektora finansów publicznych

7. PORÓWNANIE FINANSÓW PUBLICZNYCH I FINANSÓW PRYWATNYCH (ZASADNICZE RÓŻNICE)

Państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w zakresie dokonywania wydatków. W przypadku podmiotów prywatnych sytuacja jest odwrotna.
RÓŻNICE:

1. SKALA ( w relacji do PKB ): 40% PKB stanowią operacje gospodarcze sektora finansów publicznych - nieporównywalna skala wpływu finansów publicznych

2. PRZYMUSOWOŚĆ - państwo jako podmiot finansów publicznych dysponuje przymusem. Wynika to z tzw. władztwa finansowego, wyraża się to w trzech atrybutach:

• prawo do stanowienia i emitowania pieniądza jako środka płatności

• prawo do stanowienia i poboru dochodów publicznych

• prawo do dokonywania wydatków na realizację zadań państwa

3. INTERES

• Prywatny - korzyść indywidualna

• Publiczny - nie ma jasnej definicji

STRUKTURA ORGANIZACYJNA - przy finansach publicznych jest skończona i przeliczalna liczba jednostek, wynika to z prawa ( względnie niewielka część jednostek dysponuje ogromną częścią PKB - stąd ogromna formalizacja ). W finansach prywatnych nie ma formalizacji, jedynym jej przejawem jest przymus do zastosowania się w firmach do ustawy o rachunkowości.

REGULACJA

Prawo finansów publicznych narzuca wielkość podatków, system kontroli. W przypadku finansów prywatnych działa mechanizm rynkowy albo wewnętrzny system regulacji.

6. KONTROLA

Zindywidualizowana kontrola w przypadku podmiotów finansów prywatnych, każdy ją sam odczuwa, W przypadku finansów publicznych zależna od systemu politycznego

8. FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH I ICH EWOLUCJA

KLASYFIKACJA WG. FUNKCJI PAŃSTWA
- klasyczne
1. obrona narodowa
2. opieka społeczna
- socjalne - opieka społeczna
- ekonomiczne - ingerowanie w gospodarkę

Dzielimy je również na:
I. - bieżące - realizacja zadań aktualnych
- majątkowe - (przysporzenie majątku, inwestycyjne)
II. finalne - na zakup majątku, środków
- transferowe - przesunięcie produktu do innych podmiotów
III. stałe - ponoszone w roku poprzednim, te wydatki, do których państwo zostaje zobowiązane po przez inne ustawy.
- zmienne - nie ustalone
- sztywne - dług publiczny
IV. zwyczajne - podatki
- nadzwyczajne - emisja nowych obligacji

PODZIAŁ WG. FUNKCJI PAŃSTWA, WG. PRZEDMIOTU:
- obsługa długu publicznego
- gospodarka
- funkcjonowanie państwa jako całości
socjalno - kulturowe (sądownictwa, administracji, służby zdrowia, dyplomacji)

9. ISTOTA FUNKCJI FISKALNEJ JAKO NAJWAŻNIEJSZEJ FUNKCJI FINANSÓW PUBLICZNYCH

Celem działalności państwa nie jest zysk, ale działanie na rzecz obywateli i społeczeństwa. Wytwarzanie i dostarczanie określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga - w warunkach gospodarki pieniężnej - posiadania dochodów. Spełniając konstytucyjne funkcje (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja itp.) państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr społecznych i publicznych. Dlatego z konieczności sięga do dochodów innych podmiotów, wykorzystując atrybut władzy. Istotą funkcji fiskalnej jest więc dostarczenie podmiotom publicznym środków finansowych na realizację ich zadań. W tym celu państwo wykorzystuje przede wszystkim system podatkowy, jak i różnego rodzaju opłaty.

10. FUNKCJE POZAFISKALNE FINANSÓW PUBLICZNYCH WG. R.MUSGRAVE'A

Richard Musgrave wyróżnił 3 omówione poniżej pozafiskalne funkcje finansów publicznych:

• Alokacyjna

• Redystrybucyjna

• Stabilizacyjna

Możemy oprócz tego mówić jeszcze o funkcjach demokratycznej, politycznej i ustrojowej.

11. FUNKCJA ALOKACYJNA FINANSÓW PUBLICZNYCH - ISTOTA I ZNACZENIE PRAKTYCZNE

Istotą funkcji alokacyjnej polega na tym, ze finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z zadaniami publicznymi i społecznymi stawianymi przed państwem.

Realizacja tych zadań jest konieczna gdyż nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.

W przypadku zadań publicznych państwa wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wchodzi w rachubę z powodu specyficznych, naturalnych cech potrzeb i dóbr publicznych. Trudno byłoby, bowiem na zasadach rynkowych organizować np. obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową.

Realizacja zadań społecznych państwa to zaspokajanie indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to wiele niebezpieczeństw, wywoływanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego.

PRZYKŁAD
Pobieramy podatki od przedsiębiorców i gospodarstw domowych. Zmniejsza się dochód, zmniejsza się tendencja do oszczędzania w gospodarstwach domowych i do inwestycji u przedsiębiorców. Z tych podatków państwo inwestuje w budowę np. autostrad
Alokacja czynników produkcji powinna być regulowana mechanizmami rynkowymi. Mimo to wkracza państwo podyktowane jest to niedoskonałością mechanizmów rynków.
PRZYKŁAD
Społeczeństwo ma różne dochody. Gdyby nie alokacja czynników produkcji uboga ludność nie miałaby z czego żyć.

12. FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się - w najszerszym ujęciu - poprzez system dochodów. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że w zasadzie przypływ pieniądza ma charakter jednostronny, jednokierunkowy. Tak się dzieje z podatkami. Z kolei władze publiczne dokonują pośrednio lub bezpośrednio transferów na rzecz różnych podmiotów w tym także podatników np. dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itd.

Redystrybucja dokonuje się także wewnątrz sektora finansów publicznych, np. transfery z budżetu państwa do funduszy celowych czy do budżetów samorządowych.

Redystrybucyjna funkcja finansów publicznych jest przedmiotem kontrowersji, gdyż jej realizacja narusza interesy ekonomiczne jednych podmiotów, przysparzając korzyści innym. Rodzi to wiele pytań, wątpliwości, zastrzeżeń natury ekonomicznej, społecznej, etycznej, politycznej itd. Ich sens sprowadza się do ustalenia jasnych dla społeczeństwa kryteriów redystrybucji dochodów.

13. FUNKCJA STABILIZACYJNA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Długookresowa obserwacja mechanizmu rynkowego wskazuje, że przebieg procesów gospodarczych odbywa się z różnym natężeniem w czasie. Aktywność gospodarcza wznosi się i opada. Mechanizm rynkowy nie jest w stanie samoczynnie zapewnić satysfakcjonującej stopy wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia, niskiej stopy inflacji, równowagi w bilansie płatniczym.

Funkcja ta polega na wykorzystaniu przepływów budżetowych do oddziaływania na sytuację społeczno- gospodarczą np. stan bezrobocia, procesy inflacyjne. Przy pomocy przepływów pieniężnych dąży się do zapobiegania załamań koniunktury, wpływa się na bezrobocie itp.

Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych.

Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej jednak wykorzystuje się dwie grupy instrumentów:

• podatki

• wydatki

Podatki mogą być wykorzystane do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Cel ten może być osiągnięty przez odpowiednie skonstruowanie podatków, zwłaszcza dochodowego. Istnieją dwa sposoby wykorzystanie instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnej:

• wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego

• dyskrecjonalne regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów z zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej

Na zasadzie automatycznych stabilizatorów mogą działać także wydatki na zasiłki dla bezrobotnych. Kryzys gospodarczy to min. wzrost bezrobocia i spadek popytu. Jeżeli istnieje więc automatyczny system zasiłków który ogranicza dalszy spadek popytu, będący skutkiem utraty dochodów z pracy, to przyczynia się on do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.

PRZYKŁAD
Faza cyklu koniunkturalnego- faza depresji, jest ograniczona skłonność do inwestycji, rośnie bezrobocie, spada popyt, spadają nadwyżki. Sam mechanizm rynkowy nie wystarczy, wspomagająco działają organy państwowe. Pomoc- wydatki budżetowe np. rozwijać inwestycje to muszą być wykorzystane do tego materiały, zasób ludzi(praca) itd. Np. roboty publiczne gdzie zatrudniani są bezrobotni i zwiększa się popyt.

14. TEORIA DOBREGO ADMINISTROWANIA

Myśl kameralistów, wyrażona zwłaszcza w dziełach Justiego, przypisywała duże znaczenie gospodarce państwa. Sprowadzało się to nie tylko do polityki protekcjonistycznej, realizowanej za pomocą instrumentów finansowych, lecz także do wykorzystywania podatków w funkcji interwencyjnej. Kameraliści dostrzegali wyraźny związek pomiędzy fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem społecznym. Współczesny Justiemu Pfeiffer twierdził: „Jakość i wielkość potrzeb państwowych oraz wypływających z nich wydatków są rezultatem działalności państwa, które ma na celu podniesienie dobrobytu całego narodu. Znaczenie i wielkość potrzeby państwowej mierzy się korzyścią, wzrostem dochodów, jaki wynika z podatków państwowych”. Kameraliści zalecali pobieranie podatków nie tam gdzie można, lecz tam, gdzie trzeba. Zaletą kameralistów jest także to, ze po raz pierwszy postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc i pośrednio granic opodatkowania. Stosownie do ich zaleceń, podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny wpływ na gospodarkę.

Szczególnie cenne dla rozwoju teorii finansów publicznych wydaje się wskazanie przez kameralistów jednej z metod budowania budżetu państwa. Ich zdaniem powinno ono rozpoczynać się od potrzeb państwa, czyli od wydatków, do których należy dostosowywać dochody. Kameraliści sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu.

W Polsce jednym z największych przedstawicieli kameralistów był Jan Ferdynand Nax. Wyróżniał on 3 rodzaje podatków:

1. Podatek gruntowy najbardziej sprawiedliwy

2. Podatek od osób tzw. pogłówne który uważał za niesprawiedliwy ponieważ nie zależał ani od majątku ani od dochodu

3. Podatek od rzeczy - akcyza, czopowe, od dóbr luksusowych

15. FIZJOKRATYZM W FINANSACH PUBLICZNYCH

W okresie fizjokratyzmu, którego głównym przedstawicielem był Francois Quesnay dominował pogląd, że jedynym źródłem bogactwa i czystego dochodu jest rolnictwo, a ściślej ziemia, jedynie praca w rolnictwie ma charakter produkcyjny. Konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja podatku jedynego, który powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy. Podejście takie aczkolwiek niezgodne z praktyką, jest logiczne. Skoro nałożenie podatku oznacza przejęcie na rzecz państwa części dochodu, to nie można opodatkować ani przemysłowców ani kupców ani rzemieślników, gdyż taki zabieg prowadziłby do wliczenia ciężarów podatkowych w ceny, a to oznaczałoby ciągnięcie przez państwo fikcyjnych dochodów. Propagowanie przez Quesnaya koncepcji podatku jedynego było też wyrazem postawy antymerkantylistycznej. Quesnay jest twórcą słynnego hasła: „laissez fair”, którego sens sprowadza się do tego, ze w gospodarce panuje naturalny porządek rzeczy, wobec tego powinna się ona opierać na wolnej konkurencji. Zamykanie granic jest zdaniem Quesnaya przyczyną ubożenia społeczeństwa.

Tak więc chociaż poglądy fizjokratów w kwestiach dochodu narodowego są naiwne, dały jednak podwaliny klasycznej ekonomii politycznej, której kamieniem filozoficznym były: wolność gospodarcza, konkurencja, wolny handel.

16. LIBERALNA MYŚL FINANSOWA - SMITH, SAY

17. KONCEPCJA NEUTRALNOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH

Teoretyczne i ideologiczne postawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith, twórca klasycznej ekonomii. Kamieniem węgielnym liberalizmu jest wolność gospodarcza, wolna konkurencja, silny indywidualizm gospodarczy, od którego zależy pomyślność całego społeczeństwa. Prywatna własność jest warunkiem rozwoju przedsiębiorczości. Wobec tego rola państwa powinna ograniczać się do tworzenia warunków do swobodnego działania praw rynku. Państwo i finanse muszą być ograniczane do minimum, gdyż w innym przypadku podważałoby to logikę działania mechanizmu rynkowego.

Ogromny jest wpływ Adama Smitha w dziedzinie finansów publicznych i teorii podatku. W swoim dziele „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” postulował ograniczenie roli państwa w gospodarce do klasycznych funkcji publicznych, przy czym był zwolennikiem stosowania opłat za usługi publiczne w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i oświaty, aby w jak najmniejszym stopniu działalność państwa obciążała podatników. Działalność państwa ograniczał do roli „nocnego stróża”. Podatki traktował jako zło konieczne, państwo nie powinno pożyczać pieniędzy. Smith jest uznawany za twórcę czterech klasycznych zasad podatkowych:

Równość - brak przywilejów, sprawiedliwe jest opodatkowanie w zależności od zdolności podatkowej oraz tego ile uzyskujemy od państwa. Smith nie opowiadał się ani za podatkiem liniowym ani za progresywnym

Pewność - podatnik powinien mieć możliwość zaznajomienia się z wysokością podatku przed podjęciem działalności

Dogodność - odpowiedni moment poboru podatku, wtedy gdy jest sukces finansowy

Taniość - wpływy z podatku nie powinny być niższe niż koszty poboru i wymiaru (administracji skarbowej)

Smith przewidział dla państwa następujące obszary działalności

• Obrona zewnętrzna

• Ochrona własności i wymiar sprawiedliwości

• Organizacja robót publicznych

Ideę wolności w gospodarce określaną jako leseferyzm rozwijali min, popularyzator teorii Smitha Jean Baptiste Say. Według niego „najlepszy plan finansowy polega na tym, aby wydawać mało, a najlepszy ze wszystkich podatków jest podatek najbardziej umiarkowany”.

Doktryna liberalna opiera się na trzech kardynalnych założeniach, które można ująć następująco

• Polityka podatkowa powinna być neutralna tzn. w jej wyniku nie mogą następować zmiany w podziale dochodów

• Ciężary podatkowe społeczeństwa powinny być takie, aby nie hamować aktywności gospodarczej oraz nie ograniczały zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia oszczędności

• System podatkowy powinien zawierać także podatki pośrednie, aby ciężary podatkowe ponosili też w istotnym stopniu pracownicy najemni, co pozwoliłoby zwiększać możliwość oszczędzania i inwestowania przedsiębiorców.

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych czerpiąca z liberalizmu zakładała, że budżet państwa powinien być bezwzględnie i stale zrównoważony. Jeśli już nie da się uniknąć deficytu to powinien być on przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarki.

Ortodoksyjny fiskalizm wyklucza możliwość wykorzystania podatków do celów innych niż fiskalne. Konsekwencją tego jest neutralność podatków względem gospodarki a to oznacza min., że system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów w społeczeństwie, który powstał w wyniku działania mechanizmu rynkowego. Co więcej, ortodoksyjna teoria usprawiedliwia nierówny podział dochodów w społeczeństwie. Sens tej teorii jest taki: oszczędności pieniężne są motorem rozwoju gospodarki, warunkują wzrost podaży kapitału potrzebnego gospodarce, a jeśli tak to nakładane podatki nie powinny zmniejszać skłonności do oszczędzania. Skłonność do oszczędzania jest szczególnie mała u ludzi o niskich dochodach, wobec tego biedniejsze warstwy powinny ponosić ciężary podatkowego, ponieważ i tak nie będą oszczędzać. Narzędziem tak pojmowanej neutralności podatkowej i stymulowania oszczędności w gospodarce ma być stosowanie na szeroką skalę podatków pośrednich, które w relatywnie większym stopniu obciążają ludzi biedniejszych.

18. KONCEPCJA DEFICIT SPENDING

Wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933 obalił przekonanie, ze gospodarkę może kształtować samoczynny mechanizm rynkowy. Przeciwnie, mechanizm ten prowadzi do kryzysów, sam zaś przebieg procesów gospodarczych ma charakter cykliczny. Wraz z wielkim kryzysem zakwestionowano i definitywnie odrzucono pogląd, że państwo może stać z boku, jeśli chodzi o gospodarkę.

Teoretyczne podstawy interwencjonizmu państwowego stworzył wybitny ekonomista angielski John Maynard Keynes. Według poglądów Keynesa gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń, które wyrażają się zwłaszcza w postaci braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i bezrobocia.

Dla finansów publicznych znaczenie teorii Keynesa polega także i na tym, ze jej ukazanie się oznaczało zerwanie z ortodoksyjną doktryną fiskalną. Zasadę, że działalność wydatkowa państwa musi mieścić się w granicach gromadzonych dochodów Keynes odrzucił. Uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej. Teoria Keynesa wyjaśnia też paradoks niezrównoważenia budżetu (deficit spending). Jego istota polega na tym, że w warunkach kryzysu spada produkcja, spada dochód narodowy, spadają dochody przedsiębiorców i dochody gospodarstw domowych. W konsekwencji spadają także dochody państwa z podatków przychodowych i podatków dochodowych. Deficyt budżetowy jest wiem naturalnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych i recesji. Ich pokonanie oraz przełamanie na drodze zaleceń ortodoksyjnych fiskalistów nie jest możliwe, gdyż trzeba by dokonywać cięć w wydatkach publicznych, aby osiągnąć równowagę budżetu państwa. Doprowadziłoby to dalszego ograniczenia i tak już niskiego efektywnego popytu w gospodarce i pogłębienia kryzysu (recesji). Zgodnie z teorią Keynesa w takiej sytuacji konieczne jest nie równoważenie budżetu, lecz nawet zwiększanie deficytu po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić jej wejście na drogę wzrostu.

19. SYSTEMY FISKALNE WEDŁUG BUCHANANA

Istotny wkład w systematykę i opis teorii finansów publicznych wniósł amerykański ekonomista James M.Buchanan.

Według stworzonej przez niego koncepcji indywidualistycznej państwo i poszczególni obywatele są antagonistycznymi stronami. Stąd też działalność państwa prowadzi - w wyniku ingerencji podatkowej - do zmiany użyteczności dochodów osiągniętych przez obywateli w ramach gospodarki rynkowej. Jeśli tak to aby nie deformować tych proporcji państwo powinno, rozkładać ciężary podatkowe adekwatnie do ich użyteczności. Za zapłacone podatki obywatel otrzymywałby określone świadczenie.

Prze ogromnej liczbie stosunków fiskalnych, jakie zachodzą pomiędzy obywatelami a państwem, występowanie idealnej równości między ciężarem podatkowym a świadczeniem jest czymś wyjątkowym. Najczęściej między tymi wielkościami występuja różnice: saldo dodatnie, saldo ujemne, teoretycznie saldo zerowe. Te trzy rodzaje sald są podstawą wyróżnienia przez Buchanana trzech następujących systemów fiskalnych:

1. System pogłębiający nierównomierny podział dochodów w społeczeństwie - osoby o niskich dochodach po dokonaniu operacji podatkowo-wydatkowych przez skarb państwa mają saldo dodatnie gdyż wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują w postaci świadczeń. Osoby o wysokich dochodach mają saldo ujemne, ponieważ otrzymują premię od państwa, gdyż wartość otrzymanych świadczeń przewyższa wielkość poniesionych ciężarów. System ten występował w XVI-XVII wieku, kiedy to ponoszący ciężary chłopi i mieszczanie utrzymywali panujących władców i szlachtę.

2. System neutralny - występuje saldo zerowe, co oznacza że poszczególne jednostki korzystają ze świadczeń w takim samym stopniu w jakim ponoszą ciężary podatkowe

3. System redystrybucyjny (niwelujący) - jednostki o niskich dochodach wykazują saldo ujemne, co oznacza, ze korzystają z większych świadczeń publicznych niż wnosza do budżetu w postaci podatków. Z kolei osoby o wysokich dochodach wykazują saldo dodatnie czyli dopłacają do osób gorzej sytuowanych.

20. SPOSOBY FINANSOWANIA WYDATKÓW PUBLICZNYCH WG. A.HANSENA

Hansen zasłynął tym, że w kategoryczny sposób odrzucił zasadę zrównoważenia budżetu. Według niego równowaga nie może być celem samym w sobie, że powinna być traktowana jako jeden z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu gospodarki rynkowej. Stąd też Hansen zalecał takie finansowanie wydatków rządowych, aby gospodarka powróciła do równowagi, aby nastąpił powrót do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i likwidacji (ograniczenia) bezrobocia. Cele te można osiągnąć stosując jedną z czterech metod finansowania wydatków rządowych, przy czym państwo powinno działać wobec określonego scenariusza:

1. Zaciągać kredyty w bankach handlowych podczas depresji. Hansen uzasadnia to faktem, iż kredyty bankowe oddziaływają najbardziej ekspansywnie na gospodarkę.

2. Zaciągnięte kredyty bankowe dadzą gospodarce silny impuls rozwojowy wyrażający się wzrostem dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności. Impuls ten jednak nie jest na tyle silny aby zlikwidować bezrobocie wobec tego dalszy wzrost gospodarczy jest możliwy przez finansowanie wydatków publicznych i zwiększanie popytu. Źródłem finansowania wydatków - w tej fazie przywracania równowagi - są wyżej wspomniane oszczędności.

3. W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia, wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków dochodowych.

4. Hansen zdawał sobie sprawę, ze w przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac możliwe jest pojawienie się silnej presji inflacyjnej. W takiej sytuacji zalecał hamowanie inflacji przez stosowanie podatków od konsumpcji, wpływy z tych podatków stanowiłyby także źródło finansowania wydatków publicznych.

Według Hansena w pewnych okresach zaciąganie długu jest nie tylko nieszkodliwe ale przynosi korzyści gospodarce oraz społeczeństwu i może przyczynić się do poprawy sytuacji finansowej państwa.

Konsekwencją poglądów Hansena na kwestie równowagi budżetowej, długu publicznego i wydatków publicznych w okresie depresji jest koncepcja sporządzania 2 odrębnych budżetów:

Budżet operacyjny - związany jest z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastających zwłaszcza w okresie depresji np. w związki z zasiłkami dla bezrobotnych. Budżet operacyjny jest poddany silnym wpływom przebiegu cyklu koniunkturalnego, gdyż system dochodów publicznych opiera się na dochodach silnie reagujących na zmiany zachodzące w cyklu koniunkturalnym. W konsekwencji państwo, aby zachowac płynność finansową musi pożyczać, a budżet w poszczególnych latach nie musi i nie zawsze może być zrównoważony. Hansen uważa że zaciąganie pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno doprowadzać do ich spłacenia w okresie polepszenia koniunktury.

Budżet kapitałowy - polega na opracowywaniu planu wydatków długoterminowych, tak aby zapewnić niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo inwestycje.

21. POJĘCIE I RODZAJE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH

ŚRODKI PUBLICZNE - środki, które nie są prywatne ani spółdzielcze, są to środki nas wszystkich, środki publiczne wynikają z funkcji państwa

Środki publiczne mogą być przeznaczane na:

1) wydatki publiczne,

2) rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

1. Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne,

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej

3) bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych

4) przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł

5) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

22. DOCHODY PUBLICZNE A PRYWATNE - RÓŻNICE

DOCHÓD PUBLICZNY	DOCHÓD PRYWATNY
Metoda powstawania
Powstaje zawsze w drodze ustawy lub innych przepisów prawnych	Jest rezultatem zobowiązań cywilno - prawnych (umowa sprzedaży, o dzieło, zlecenie) W rezultacie decyzji organu administracji publicznej (emerytura, stypendium) Orzeczenia sądowe (alimenty)
Tryb wymiaru, poboru i egzekucji
Z przepisów prawnych wynika w jaki sposób jest wymierzany, pobierany i egzekwowany - klasyczny przykład podatki	Nie ma takiej możliwości aby wyegzekwować dochody prywatne
Odpowiedzialność za zobowiązania
Rygorystyczna, sformalizowana
Przeznaczenie i wykorzystanie
Na realizacje interesu publicznego	Realizowane na własne cele
Planowanie, gromadzenie, wydatkowanie i kontrola
Sformalizowane, oparte na przepisach prawnych nawet na konstytucji

23. RODZAJE WYDATKÓW PUBLICZNYCH

Wydatki publiczne - wydatkowanie środków pieniężnych prze państwo i inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych lub też realizacji funkcji pańtwa i innych zadań państwa

Kryterium podziału wydatków publicznych ze względu na:

1. CEL WYDATKOWANIA ŚRODKÓW

na gospodarkę narodową

na cele socjalne i kulturalne

na administrację, wymiar sprawiedliwości, policję i obronę narodową

2. PRZEZNACZENIE

Inwestycyjne (kapitałowe) - wydatki na zakup i montaż środków trwałych ich odtwarzanie roboty budowlane

Majątkowe (bieżące) - prowadzenie, utrzymanie i eksploatacja istniejących urządzeń oraz wszystkie inne wydatki związane z bieżącym funkcjonowaniem

Osobowe - wypłaty dla pracowników (wynagrodzenia, premie, świadczenia)

Rzeczowe - na zakup przedmiotów i urządzeń

Odpłatne - związane z wzajemnym świadczeniem ze strony adresata wydatku (zakup materiałów, zapłata za pracę)

Nieodpłatne - mają charakter jednostronny i nie są związane z wzajemnym świadczeniem na rzecz państwa czy samorządu np. stypendia, zasiłki

Nabywcze (ostateczne) - bezpośrednio przeznaczane na zapłatę za towary i usługi materialne

Redystrybucyjne (transferowe) - wypłaty środków budżetowych jednostkom organizacyjnym lub osobom fizycznym, które w ten sposób mają możliwość wydatkowania otrzymanych środków na nabycie dóbr i usług materialnych, transfery w sektorze finansów publicznych

Sztywne - muszą być uwzględniane w planowaniu budżetowym i polityce finansowej (subwencje dla JST, finansowanie dróg, koszty obsługi długu publicznego, dotacje dla FUS i KRUS, świadczenia emerytalno - rentowe służb mundurowych, składki na ubezpieczenia zdrowotne), w 2005 roku około 60% wydatków budżetu państwa

Elastyczne - mogą być swobodnie kształtowane w planowaniu budżetowym i polityce finansowej (wynagrodzenia, dotacje dla samorządów terytorialnych, dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, wydatki majątkowe), w 2005 roku około 40% wydatków budżetu państwa

Neutralne - wydatki niezbędne i obojętne dla wpływy na rozwój społeczny i gospodarczy kraju (administracja, bezpieczeństwo wewnętrzne, obrona narodowa)

Aktywne - służy korektom podziału dochodu narodowego w celu powiększenia jego sprawiedliwości oraz pobudzania rozwoju gospodarczego

24. POJĘCIE I RODZAJE ROZCHODÓW PUBLICZNYCH

Rozchody publiczne - to są wszystkie środki publiczne

Środki z punktu trzeciego przeznaczane są na rozchody publiczne (spłaty kredytów, pożyczek, na udzielanie pożyczek).

2. Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,

2) wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,

3) udzielone pożyczki.

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji

5) pożyczki udzielane na finansowanie zadań z udziałem środków publicznych z budżetu UE (tzw. refinansowanie - zadanie wymaga najpierw finansowania z budżetu , dopiero później następuje zwrot z UE)

25. DEFICYT I NADWYŻKA SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Deficyt sektora finansów publicznych - nadwyżka wydatków nad dochodami sektora finansów publicznych , albo ta część wydatków sektora finansów publicznych która nie znajduje pokrycia w dochodach.

Nadwyżka sektora finansów publicznych - nadwyżka dochodów nad wydatkami sektora finansów publicznych , albo ta część dochodów sektora finansów publicznych która nie znajduje pokrycia w dochodach.

Dochody i wydatki oraz deficyt lub nadwyżkę sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Rodzaje deficytów:

Rzeczywisty - jest faktyczna różnicą między dochodami i wydatkami w danym roku budżetowym

Strukturalny - jest kategorią hipotetyczną, zakładającą wielkość ujemnego salda dochodów i wydatków zrealizowanych przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

Cykliczny - jest rezultatem cyklicznego przebiegu procesów gospodarczych. Dochody i wydatki są, bowiem różne w poszczególnych etapach cyklu koniunkturalnego. Deficyt cykliczny oblicza się mierząc wpływ cyklu koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach, gdy produkcja różni się od potencjalnej, a gospodarka jest w okresie boomu lub recesji. Jest on, więc różnicą pomiędzy deficytem rzeczywistym a strukturalnym.

26. CO TO SĄ POŻYCZKOWE POTRZEBY BUDŻETU PAŃSTWA?

Art.8. Ustawy o finansach publicznych

Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa, spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, sfinansowania udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek oraz wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.

27. PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY A DŁUG SKARBU PAŃSTWA

Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek,

3) przyjętych depozytów,

4) wymagalnych zobowiązań:

a) jednostek budżetowych,

b) wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

W 2003 roku, państwowy dług publiczny wynosił 408,6 mld zł, zaś w 2004 roku 438,8 mld zł.

Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. W 2003 roku wynosiło ono 378,9 mld zł, zaś w 2004 roku 411,2 mld zł.

28 . DŁUG PUBLICZNY RÓŻNE METODY LICZENIA - POLSKA A UNIJNA

Z chwilą wejścia do Unii Europejskiej powinniśmy przejść na unijną metodę liczenia długu publicznego ESA95.

Różni się ona od dotychczas stosowanej polskiej

Różnica dotyczy sektora finansów publicznych.

Według nowej metodologii do sektora rządowego i samorządowego nie wlicza się Agencji Rynku Rolnego i jednostek badawczo-rozwojowych. Tutaj przedmiotem konfliktu z Unią Europejską stały się Otwarte Fundusze Emerytalne które do sektora finansów publicznych chcieliśmy zaliczyć, co zmniejszyłoby nam dług publiczny ponieważ transfery do OFE traktowane by były jako przepływy finansowe pomiędzy podmiotami należącymi do sektora finansów publicznych.

Różnice co do tytułów prawnych

W Polsce obejmuje się zobowiązania wymagalne

Dług potencjalny

Wiąże się to z udzielaniem poręczeń i gwarancji, w metodologii ESA95 nie jest to elementem długu publicznego.

DŁUG PUBLICZNY	2002	2003
wg. metodologii polskiej	46,7%	51,6%
Różnice sektorowe	-2,7%	-3,5%
Różnice tytułów	-1,3%	-1,3%
Dług potencjalny	-1,6%	-1,4%
wg. ESA95	41,1%	45,4%

29. INSTRUMENTY DŁUGU PUBLICZNEGO

Minister Finansów, celem sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa, jest upoważniony do:

• Emitowania skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe tzn. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych

• Emitowania skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne

• Korzystania z kredytów banków komercyjnych

• Korzystania z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych

• Zaciągania kredytu w banku centralnym bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank.

Ostatni z wymienionych sposobów finansowania deficytu budżetowego zarówno w teorii jak i w praktyce uważany jest za najbardziej inflacjogenny. W związku z tym w wielu państwach, w tym również w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu przez bank centralny.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek,

3) przyjętych depozytów,

4) wymagalnych zobowiązań:

a) jednostek budżetowych,

b) wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

30. SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE - ISTOTA I RODZAJE

Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitu zadłużenia. Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane tylko przez Ministra Finansów. Skarbowe papiery wartościowe mogą być zbywane na rynku pierwotnym odpłatnie

Skarbowe papiery wartościowe występują w formie:

Bonów skarbowych - jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po upływie okresu, na jaki został wyemitowany (krótszy niż jeden rok). Bony skarbowe mają duży nominał - są skierowane do instytucji.

Obligacji skarbowych - są to papiery wartościowe zawierające zobowiązanie remitenta do zapłaty ich posiadaczowi wartości obligacji wraz z oprocentowaniem. Warunki tej zapłaty są określone w odniesieniu do danej serii obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji.

Ze względu na kryterium czasu wyróżniamy obligacje:

krótkoterminowe (< 5 lat)

średnioterminowe (6-15 lat)

długoterminowe (> 15 lat)

Ze względu na kryterium oprocentowania:

oprocentowaniu stałym

oprocentowaniu zmiennym

o kuponie zerowym

Obligacje są bardzo zróżnicowane. Każda ma swój symbol. Bony skarbowe nie mają symboli, ponieważ są jednorodne - różnią się tylko terminem zapadalności.

Skarbowego papieru oszczędnościowego - jest skarbowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży wyłącznie osobom fizycznym. Skarbowy papier oszczędnościowy może być wyłączony z cyklu obrotu na rynku wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko pomiędzy osobami fizycznymi, jeżeli warunki emitowania tak stanowią.

31. POJĘCIE I FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA

Słowo budżet pochodzi od normandzkiego słowa „bouggette” oznaczającego worek skórzany na pieniądze.

W Anglii „budżet” to teczka skórzana z projektami wydatków i dochodów oraz sprawozdaniami finansowymi.

GENEZA BUDŻETU:

• 1688 r. Anglia - (PIERWSZY BUDŻET) zdobycie na trwałe przez parlament angielski prawa zezwalającego na pobór podatków jak i prawa decydowania o sposobie ich zużycia; Parlament decyduje o dochodach jak i o wielkości przeznaczenia wydatków.

• 1768 r. Polska - ustawa sejmowa wedle której nałożenie nowych podatków lub podwyższenie istniejących wymaga opracowania całego budżetu z uwzględnieniem źródeł dochodów i rodzajów wydatków oraz jednomyślnego przyjęcia przez Sejm.

Według Saya: „Budżet jest ot bilans potrzeb i dochodów państwa”

Budżet państwa JST może być definiowany jako:

1. AKT PRAWNY

budżet jest określony na dany rok w ustawie budżetowej. Ustawa budżetowa określa dochody i wydatki państwa na okres roku kalendarzowego. Dochody i wydatki ustalone są na podstawie obowiązujących norm prawnych.

2. PLAN FINANSOWY PAŃSTWA / JST

3. ZESTAWIENIE DOCHODÓW / WYDATKÓW ORAZ PRZYCHODÓW / ROZCHODÓW

4. PLAN ROCZNY - rok kalendarzowy nie zawsze równa się rokowi budżetowemu

FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA:

1. Funkcje ekonomiczne:

• redystrybucyjna - istota polega na tym, że budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. Działalność redystrybucyjna budżetu polega na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej.

Zewnętrznym wyrazem tej działalności jest gromadzenie dochodów, głownie w postaci podatków od podmiotów gospodarujących i przeznaczenie ich na rzecz podmiotów, które w ogóle nie osiągają dochodów, albo ograniczają je w stopniu niewystarczającym na ich potrzeby np. szkoły, szpitale; Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych tj. transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych; funduszów ubezpieczeń społecznych.

• alokacyjna - funkcja ta pokrywa się z funkcją redystrybucyjną. Jeśli wyodrębnia się funkcję alokacyjną to po to, aby wyeksponować rolę budżetu w alokacji zasobów. Funkcja ta jest związana z wytworzeniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i społecznych.

• stabilizacyjna - (wyrównawcza) Istota tej funkcji budżetu polega na wykorzystaniu, go jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki kapitalistycznej.

Funkcja ta nastawiona jest na podmioty rynkowego sektora prywatnego a nie na podmioty sektora publicznego.

- fiskalna - (skarbowa) dot. strony dochodowej. Ściśle związana z redystrybucją. Funkcja ta polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, które wiąże się z prowadzeniem przez państwo rozwiniętej działalności związanej z funkcjami państwa.

Funkcja ta jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa polegająca na gromadzeniu i dzieleniu zasobów pieniężnych. Jest ona silnie postrzegana przez podmioty polityki budżetowej państwa.

2. Funkcje polityczne - sprowadzają się do relacji między władzą ustawodawczą (parlament), a władzą wykonawczą (rząd)

32. ZASADY BUDZETOWE DOTYCZĄCE TREŚCI BUDŻETU - ZASADA POWSZECHNOŚCI I RÓWNOWAGI

ZASADA POWSZECHNOŚCI

Budżet obejmuje całość dochodów i wydatków państwa. Podmioty publiczne wchodzą do budżetu całością dochodów i wydatków - „złota zasada budżetu”

Może być realizowana w ujęciu:

• Klasycznym - budżetowanie brutto

• Zmodyfikowanym - budżetowanie netto

ZASADA RÓWNOWAGI

Najczęściej postulowana zawierająca najbardziej kontrowersyjne zagadnienia.

Zasada równowagi budżetowej w ujęciu klasycznym - można wydać tyle ile wynoszą dochody

Dochody budżetu = Wydatki budżetu

Uważana tak do lat 30 XX wieku, do czasu Wielkiego kryzysu gospodarczego. Pojawiły się nowe poglądy Keynesa, które podważyły zasadę budżetową. Teoria budżetu niezrównoważonego (deficyt spending). W pewnych okresach cyklu koniunkturalnego wskazane jest nie zamknięcie budżetu.

Teorie pośrednie (neoliberalne)

1. Teoria budżetu cyklicznego - W krótkich okresach budżet może być niezrównoważony ale w długim okresie dochodzi do zbilansowania.

2. Teoria impasu - nierównowaga a przede wszystkim deficyt jest wskazany w pewnych warunkach i ściśle określonych granicach.

Obecnie analizuje się dochody i przychody publiczne a wydatki i rozchody publiczne

Dochody publiczne + przychody publiczne = wydatki publiczne + rozchody publiczne

33. ZASADA JEDNOŚCI, SZCZEGÓŁOWOŚCI, JAWNOŚCI, PRZEJRZYSTOŚCI, UPRZEDNIOŚCI

ZASADA JEDNOŚCI

Budżet to jest jedno. Możemy mówić o jedności:

• Formalnej

Budżet to jest jeden całościowy dokument prawny

• Materialnej (niefunduszowanie)

Nie tworzenie funduszy celowych, zasada nieprzestrzegania, w innym ujęciu polega na nie łączeniu gromadzonych środków z określonymi wydatkami (podatnik nie wie ile ze złotówki zapłaconego podatku pójdzie na administracje, ile na autostrady itd…)

ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI

Budżet to nie tylko globalne ujecie dochodów i wydatków ale również układ analityczny.

Kryteria klasyfikowania dochodów i wydatków budżetu

• Podmiotowe - kto gromadzi dochody

• Przedmiotowe - na co wydatkowane są środki

• Funkcjonalne - jakie zadanie, cele są realizowane przy udziale środków publicznych

• Mieszane - jakiekolwiek łączenie

Odzwierciedleniem tej zasady jest klasyfikacja budżetowa. Jest to układ podziałek w którym dokonywana jest informacja w budżecie na temat dochodów i wydatków.

w budżecie państwa w budżetach JST

część budżetowa (tylko w budżecie państwa)

dział

rozdział

paragraf

Część budżetowa - wyodrębniana wg. kryterium podmiotowo-przedmiotowego odzwierciedlają podział władzy i administracji publicznej na resorty: finansów, kancelaria sejmu, prezydenta itd..

Dział - wyodrębniana wg. kryterium przedmiotowego. Odpowiadają dziedzinom działalności wg. polskiej klasyfikacji działalności

Przykładowo: dział 720 informatyka

dział 730 nauka

dział 803 szkolnictwo wyższe

Rozdział - wyodrębniany wg. kryterium podmiotowo - przedmiotowego. Albo grupa jednostek organizacyjnych albo konkretne zadanie budżetowe

Przykładowo:

Dział 750 administracja rządowa

Rozdział 75008 izby skarbowe

Rozdział 75009 urzędy skarbowe

Rozdział 75051 wybory Prezydenta RP

Rozdział 75052wybory do sejmu i senatu

Paragraf - odrębne paragrafu do dochodów/przychodów a odrębne do wydatków. Rodzaj środków, źródło dochodu, wskazuje na konkretny rodzaj wydatku. Paragrafy można znaleźć dopiero w układzie wykonawczym budżetu

Czterocyfrowa klasyfikacja

Przykładowo:

001_ - podatek dochodowy od osób fizycznych

006_ - cło

Jeżeli ostatnią cyfrą jest o to pochodzi z budżetu, jeśli inna cyfra to inne źródło finansowania np. 3 to z kredytów i pożyczek zagranicznych

Pierwsza cyfra paragrafu wydatkowego to rodzaj wydatków:

2 - dotacje i subwencje

252_ - dotacja przedmiotowa z budżetu dla publicznej szkoły wyższej

3 - świadczenia na rzecz osób fizycznych

351_ - stypendia i zasiłki dla studentów

4 - wydatki bieżące

401_ - wynagrodzenia osobowe pracowników

6 - wydatki majątkowe

601_ wydatki na zakup akcji lub wniesienie wkładu do spółek prawa handlowego

7 - jeden paragraf

701_ - rozliczenia z bankami

8 -

801_, 802_, 806_, 810_, 814_, 807_ - obsługa długu publicznego

851_ - 855_ środki własne UE

ZASADA JAWNOŚCI

Pojawiła się w celu kontroli podatników nad wydatkowaniem środków. Jawność finansów publicznych w szczególność jest realizowana przez jawność debaty sejmowej w pracach nad budżetem państwa oraz budżetami jednostek samorządowych.

Do publicznej wiadomości powinny być podawane kwoty dotacji, zbiorcze dane o finansach publicznych, powinny być udostępniane coroczne sprawozdania dotyczące finansów sektora finansów publicznych. Wyłączenie jawności dotyczy tylko informacji objętych tajemnicą państwową lub jeśli tak wynika z umów międzynarodowych.

Przejrzystość/jawność finansów publicznych ma być zapewniona przez:

• Jednolite zasady rachunkowości - oparte na ustawie o rachunkowości

• Jednolita klasyfikacja budżetowa dla całego sektora finansów publicznych, te same podziałki (dział, rozdział, paragraf)

ZASADA UPRZEDNIOŚCI

Zanim rozpocznie się gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych powinien być gotowy plan. Budżet powinien być przyjęty przed rozpoczęciem roku budżetowego.

Czasami jest łamana.

W Polsce:

1. Uchwała o prowizorium budżetowym - dla JST

Ustawa o prowizorium budżetowym - budżet państwa

Prowizorium budżetowe - tymczasowa skrócona forma budżetu, szczegółowość nie większa niż na poziomie działu

2. Projekt budżetu - nie ma możliwości aby rozpoczął się rok budżetowy bez projektu budżetu obowiązującego do czasu zatwierdzenia ustawy budżetowej

W Polsce nie stosowane:

1. Prerogacja budżetowa - przedłużenie obowiązywania budżetu z roku poprzedniego. Plusem jest rozpoczynanie roku budżetowego opartego na akcie normatywnym a nie na projekcie budżetu, który nie jest aktem normatywnym

2. Upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków w okresie przejściowym

34. FORMY ORGANIZACYJNO - PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

JEDNOSTKI BUDŻETOWE

Cechy jednostki budżetowej:

• dochody i wydatki jednostki budżetowej objęte są w pełnej wysokości budżetem państwa,

• realizacja planów wydatków jest niezależna od osiąganych dochodów,

• środki finansowe przekazane do dyspozycji tych jednostek i niewykorzystane w ciągu roku wygasają z jego końcem,

• jeżeli jednostka uzyskuje dochody, to przekazuje je do budżetu,

• całkowity brak autonomii budżetowej.

ZAKŁADY BUDŻETOWE

Formę zakładu budżetowego nadaje państwowej jednostce organizacyjnej dysponent określonej części budżetu. Najczęściej na zasadzie zakładów budżetowych prowadzone są żłobki, przedszkola, niektóre szkoły.

Gdy planowane dochody zakładu budżetowego są wyższe od planowanych wydatków, to planowana jest także wpłata nadwyżki dochodu nad wydatkami do budżetu. Jeżeli sytuacja jest odwrotna, to zakład otrzymuje dotacje.

Zakłady te nie mają osobowości prawnej, korzystają wyłącznie z samodzielności organizacyjnej i ograniczonej samodzielności finansowej (mogą zaciągać kredyty, niewykorzystane środki finansowe nie przepadają).

GOSPODARSTWO POMOCNICZE

Formę gospodarstw pomocniczych cechuje m.in. to, że:

1. obsługuje ona przede wszystkim macierzystą jednostkę budżetową, która prowadzi działalność uboczną,

2. gospodarstwo pomocnicze powinno uzyskiwać dochody ze sprzedaży towarów lub usług zewnętrznych odbiorcom,

3. jest tworzone przez kierownika jednostki budżetowej,

4. cechuje je odrębność organizacyjna - polega na wyodrębnieniu majątkowym i posiadaniu własnej struktury,

5. posiada tez odrębność finansowa - ma własny plan i rachunek bankowy,

Przykładem gospodarstw pomocniczych są warsztaty szkolne, szczególnie prowadzone przy szkołach zawodowych. Mogą być płatnikami podatku dochodowego i od towarów i usług.

FUNDUSZE CELOWE - funduszem celowym jest fundusz ustawowo utworzony (na mocy odrębnej ustawy), którego przychody pochodzą ze środków publicznych a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Może to być wyodrębniona osoba prawna (PFRON, WFOŚiGW) albo tylko rachunek bankowy.

35. JEDNOSTKA BUDŻETOWA I JEJ POWIĄZANIE Z BUDŻETEM

Jednostka budżetowa może być powiązana z budżetem poprzez budżetowanie:

BRUTTO - Dane jednostki wchodzą całością dochodów i wydatków, jednostka budżetowa pokrywa swoje wydatki z budżetu, a gromadzone dochody odprowadza na rachunek budżetu (każde ministerstwo, kancelarie, NIK, jednostki wojskowe, starostwa, urzędy gminy, urzędy marszałkowskie, domy pomocy społecznej, szkoły podstawowe, US, Urzędy celne) Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową w oparciu o plan finansowy, który jest integralną częścią budżetu. Wyjątkiem są tzw. dochody własne jednostek budżetowych oraz funduszy motywacyjnych.

Rachunki dochodów własnych - jednostki budżetowe mogą gromadzić na wydzielonych kontach dochody z następujących źródeł:

Z opłat za udostępnianie informacji przetargowej

Z tytułu spadków, zapisów, darowizn w formie pieniężnej

Z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd lub użytkowanie

W państwowych jednostkach budżetowych za opłaty egzaminacyjne, wydawanie świadectw certyfikatów z działalności wykraczającej pozastatutową działalność jednostki budżetowej

Ma bardzo ograniczony sposób wykorzystania - mogą być wykorzystane tylko w celu, w jakim są gromadzone.

Fundusze motywacyjne - nie są to fundusze celowe. Są to środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na odrębnych rachunkach bankowych z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń skarbowych. Finansują nagrody dla pracowników, żołnierzy, funkcjonariuszy którzy przyczynili się do wykrycia przestępstw.

NETTO - niezachowania jest zupełność budżetu. Budżetowaniem netto powiązane są wszystkie pozostałe jednostki sektora finansów publicznych: zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe

36. ZAKŁAD BUDŻETOWY A JEDNOSTKA BUDŻETOWA

Zakład budżetowy - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje powierzone zadania i koszty działalności pokrywa przychodami z działalności.

Może otrzymać dotacje z budżetu w przypadku gdy nie wystarczają przychody na pokrycie wydatków. W przypadku gdy dochody są większe od wydatków zysk stanowi dochód budżetu. Nie ma osobowości prawnej.

Przykładowymi zakładami budżetowymi są placówki oświatowe, usługi komunalne, oczyszczanie ścieków, transport lokalny - mogą być realizowane także przez firmy prywatne na drodze przetargów.

Dotacja

37. GOSPODARSTWO POMOCNICZE I JEGO FORMY ROZLICZEŃ Z BUDŻETEM

Gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej nie ma osobowości prawnej, jest częścią podstawowej działalności jednostki budżetowej lub jej działalnością uboczną. Pokrywa koszty działalności z przychodów własnych, rozlicza się z budżetem tak jak zakład budżetowy z jedną istotną różnicą - w przypadku nadwyżki przychodów nad wydatkami 50% nadwyżki zostaje w gospodarstwie pomocniczym a 50% trafia do budżetu.

Gospodarstwo pomocnicze realizuje działalność na rzecz jednostki budżetowej tak jak i na zewnątrz sektora np. podmiotom całkowicie prywatnym. Sprzedając usługi na rzecz jednostki budżetowej sprzedaje po kosztach, zysk wypracowuje ze sprzedaży na zewnątrz.

Może otrzymywać dotacje z budżetu państwa (na pierwsze wyposażenie w środki trwałe).

Gospodarstwo pomocnicze prowadzi gospodarkę w oparciu o plan finansowy w którym wyodrębnia się: przychody własne, dotacje, wydatki na wynagrodzenia, wydatki inwestycyjne.

Przykładowymi gospodarstwami pomocniczymi są: stołówki, bufety, ośrodki szkoleniowe. Jest ich jednak coraz mniej.

38. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PUBLICZNYCH FUNDUSZY CELOWYCH

FUNDUSZ CELOWY Art. 22

• wyodrębniony zasób środków publicznych przeznaczony na ściśle sprecyzowany cel i oddany do dyspozycji ustawowo określonych podmiotów;

• fundusz ustawowo powołany przed dniem wejścia w życie ustawy, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań;

Cechy funduszy celowych:

• Powstanie funduszu celowego polega na wyodrębnieniu organizacyjnym i/lub finansowym części środków publicznych z ogólnej ich puli.

• Część dochodów przekazywana jest do gestorów funduszy celowych

• Z utworzeniem funduszu celowego następuje ścisłe powiązanie części tych wyodrębnionych środków publicznych z konkretnymi zadaniami.

• Wydzielenie dochodów prowadzi do podniesienia rangi tych zadań. Jest to szczególnie istotne w przypadku permanentnego braku środków finansowych.

• Cele i zadania realizowane przez fundusze celowe mają ciągłość finansowania.

• Zasady gospodarki budżetowej pozwalają kumulować niewykorzystane środki w danym roku i przeznaczanie ich na lata kolejne.

39. RODZAJE FUNDUSZY CELOWYCH

WEDŁUG KRYTERIUM PODMIOTOWEGO

• Państwowe fundusze celowe

Realizują zadania wyodrębnione z budżetu państwa (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy)

• Samorządowe fundusze celowe

Realizują zadania JST, ich dysponentem są organy samorządowe

• Ponadnarodowe fundusze celowe

Tworzone w ramach struktur Unii Europejskiej czy innych organizacji

WEDŁUG ŹRÓDEŁ DOCHODÓW FUNDUSZY

• Oparte na przymusowych składkach typu budżetowego takich jak podatki, składki, opłaty

• Bazujące na dobrowolnych wpłatach od różnych podmiotów

• Zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami z budżetu (ZUS, KRUS)

WEDŁUG KRYTERIUM PRAWNEGO

• Osoby prawne - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

• Forma organizacyjna zasobów finansowych

• Odrębny rachunek bankowy

WEDŁUG KRYTERIUM PRZEDMIOTOWEGO

• Finansujące pieniężne świadczenia społeczne FUS, KRUS

• Wspomagające finansowo dziedziny i ograniczonych formach finansowania np. sport, kultura

• Finansujące infrastrukturę społeczną PFRON

• Finansujące ochronę środowiska

• Finansujące dziedziny stricte gospodarcze

40. POJĘCIE I FUNKCJE PAŃSTWOWYCH FUNDUSZY CELOWYCH

Państwowy fundusz celowy - jest odrębną formą organizacji gospodarki finansowej, stosowaną w działalności budżetowej, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.

Funkcje publicznych funduszy celowych:

1. Funkcja alokacyjna

Mechanizm gromadzenia środków opiera się na przymusie administracyjnym. Tym samym dokonuje się rozmieszczenie zasobów pieniężnych dodatkowym kanałem.

2. Funkcja redystrybucyjna

Następują zmiany w proporcjach podziału PKB, co wynika z obligacji zawartej w nakazie zmniejszenia dochodów zarówno osób fizycznych, jak i podmiotów gospodarczych na rzecz funduszy.

3. Funkcja mobilizacyjna

Polega na multiplikacji środków publicznych. Wynika to często z braku możliwości np. zwiększenia wpływów z podatków, a jest to możliwe przy wykorzystaniu innych instrumentów finansowych.

4. Funkcja racjonalizacji wydatków publicznych

W konfrontacji ze specyfiką gospodarki budżetowej, fundusze celowe mogą zabezpieczać przed zmianą hierarchii celów i zadań publicznych.

Można przyjąć, że przedstawione funkcje mają charakter funkcji założonych a nie rzeczywistych, a jeśli tak, to stanowią swoistą listę pozytywów działania i powoływania funduszy celowych.

Do zalet funduszy należy:

- Brak konieczności konkurowania o środki budżetowe.

- Stabilne źródła dochodów.

- Cele względnie stałe.

41. BUDŻETOWANIE BRUTTO A BUDŻETOWANIE NETTO

Złota zasada budżetu mówi o tym, że podmioty publiczne wchodzą do budżetu całością swoich dochodów i wydatków. Jest to związane z zasadą powszechności.

Zasada ta może być realizowana:

W ujęciu klasycznym - budżetowanie brutto

W ujęciu zmodyfikowanym - budżetowanie netto

Budżetowanie brutto - Dane jednostki wchodzą całością dochodów i wydatków, jednostka budżetowa pokrywa swoje wydatki z budżetu, a gromadzone dochody odprowadza na rachunek budżetu (każde ministerstwo, kancelarie, NIK, jednostki wojskowe, starostwa, urzędy gminy, urzędy marszałkowskie, domy pomocy społecznej, szkoły podstawowe, US, Urzędy celne) Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową w oparciu o plan finansowy który jest integralną częścią budżetu. Wyjątkiem są tzw. dochody własne jednostek budżetowych oraz funduszy motywacyjnych.

Budżetowanie netto - niezachowania jest zupełność budżetu. Budżetowaniem netto powiązane są wszystkie pozostałe jednostki sektora finansów publicznych: zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe

42. PROCEDURA OPRACOWYWANIA I UCHWALANIA BUDŻETU PAŃSTWA (HARMONOGRAM PRAC, NAJWAŻNIEJSZE DOKUMENTY OKOŁOBUDŻETOWE)

Procedura budżetowa - całokształt zasad wynikających z przepisów prawnych odnoszących się do postępowania z budżetem

Procedura odnosząca się do budżetu państwa składa się z 4 faz:

1. ustalania/opracowywania

2. uchwalania

3. realizacja

4. sprawozdawczość / kontrola

W Konstytucji można znaleźć przepisy, co do procedury budżetowej.

Nie ma wskazanego czasu, kiedy prace mają się rozpocząć, wskazany jest za to moment przedłożenia projektu budżetu

Według Konstytucji (art.222) Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt budżetu.

Według Ustawy o finansach publicznych powinno się przedłożyć projekt budżetu do 30 września, w wyjątkowych przypadkach może być złożony później

Prace nad budżetem rozpoczynają się wcześniej - styczeń luty przed rokiem budżetowym.

Pierwszą fazą są niesformalizowane prace analityczne. Powstaje bardzo wstępna wersja budżetu na kolejny rok budżetowy.

Formalne rozpoczęcie prac wiąże się z wydaniem noty budżetowej - dokument rangi aktu normatywnego wydany przez Ministra Finansów zawierający wzory formularzy planistycznych, obowiązki resortów, zasady współpracy międzyresortowej, generalne zasady planowania niektórych rodzajów wydatków, harmonogram prac budżetowych. Nota budżetowa zazwyczaj wydawana jest w maju.

Później pojawia się dokument założeń do projektu ustawy budżetowej. Jest ot dokument rządowy, w którym istotne znaczenie mają wskaźniki makroekonomiczne. Pojawia się pod koniec czerwca - początek lipca. W założeniach integralną częścią albo odrębnym dokumentem są limity wydatków.

Faza uchwalania budżetu składa się z III czytań:

I czytanie - projekt prezentuje Minister Finansów - w 2 tygodnie po przekazaniu, następnie rozpoczyna się dyskusja, w której mogą być zgłoszone poprawki. Na koniec głos zabiera ponownie Minister Finansów i rozpoczynają się prace w komisjach. Dominującą rolę ogrywa Sejmowa Komisja Finansów Publicznych po przekazaniu sprawozdania tej komisji posłom następuje

II czytanie - sprawozdawca referuje sprawozdania, następnie dyskusja, po iej głos zabiera sprawozdawca a następnie przedstawiciel rządu. Dalszy tok prac zależy od:

Zgłoszenia poprawek - ponownie projekt trafia do komisji

Jeśli nie zgłoszono poprawek to następuje

III czytanie - przedstawienie projektu przez przedstawiciela komisji finansów publicznych bez dyskusji posłowie przechodzą do głosowania. Uchwalenie budżetu przy minimum połowie ustawowej liczby posłów

Następnie projekt budżetu trafia do Senatu, który ma 20 dni na przyjęcie budżetu. Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej, musi ją przyjąć, z poprawkami lub bez. Łączne prace parlamentu nie mogą przekroczyć 4 miesięcy.

Prezydent dostaje do podpisu ustawę. Nie ma prawa jej odrzucić, ma ewentualnie 7 dni na złożenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego przy jednoczesnym podpisie.

43. ZASADY WYKONYWANIA BUDŻETU

Zasady wykonywania budżetu

Art. 91. 1. Rada Ministrów kieruje wykonywaniem budżetu państwa.

2. Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę:

1) realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa;

2) poziomu deficytu.

3. Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych i w tym celu, nie rzadziej niż raz na kwartał, dokonują okresowych ocen:

1) przebiegu wykonania zadań oraz dochodów i wydatków przez podległe im jednostki organizacyjne,

2) wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa,

3) realizacji innych zadań finansowanych z budżetu państwa,

4) przestrzegania realizacji procedur, o których mowa w art. 35a ust. 2 pkt 1 - oraz podejmują, w razie potrzeby, działania zmierzające do prawidłowego wykonania budżetu.

Art. 92. W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują następujące zasady gospodarki finansowej:

1) pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i harmonogramem, o którym mowa w art. 29 ust. 4;

2) ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów;

3) dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny;

4) wydatki na współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2, mogą być dokonywane po podpisaniu umów finansowych z dawcą środków;

5) zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu do podmiotów niedziałających w celu osiągnięcia zysku w trybie jawnego wyboru najkorzystniejszej oferty w rozumieniu ustawy o zamówieniach publicznych, z odpowiednim zastosowaniem art. 25 i art. 71;

6) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami budżetu państwa;

7) wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być zrefundowane w trybie przeniesień wydatków określonym w art. 96;

8) przeniesienia wydatków w budżecie państwa mogą być dokonywane na zasadach i w zakresie określonych w art. 96;

9) dotacje celowe przyznane jednostkom samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, niewykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane.

44. UKŁAD WYKONAWCZY BUDŻETU

W ciągu 21 dni od przyjęcia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przedstawiają Ministrowi Finansów szczegółowy plan dochodów i wydatków swojej części budżetowej.

Układ wykonawczy stanowiący szczegółowy plan dochodów i wydatków budżetowych ustalono w granicach kwot wynikających z ustawy  budżetowej dla poszczególnych wydziałów (jednostek równorzędnych) jednostki dla której zostaje sporządzany.

Zawiera plan dochodów i wydatków w poszczególnych działach, rozdziałach i paragrafach sporządzono z uwzględnieniem obowiązującej klasyfikacji budżetowej w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych.

Układ wykonawczy zawiera ponadto dane dotyczące zatrudnienia i wydatków na wynagrodzenia w państwowych jednostkach budżetowych, podział dochodów budżetu państwa związanych z realizacją zadań zleconych przez jednostki samorządu terytorialnego, podział dotacji celowych między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego odpowiednio do realizowanych zadań oraz wykaz zadań inwestycyjnych.

45. DYSPONENCI CZĘŚCI BUDŻETOWYCH

Dysponenci środków budżetowych:

1.Głowni - dysponenci części budżetowych

2. Jednostki organizacyjne dokonujące podziału środków dla jednostek podległych

3. Jednostki które wydają środki budżetowe

PRZYKŁADOWO:

MINISTER FINANSÓW

IZBY SKARBOWE

URZĘDY SKARBOWE URZĘDY SKARBOWE

Częściami budżetu państwa dysponują kierownicy organów wymienionych w art. 83 ust. 2 a dla sądownictwa powszechnego Minister Sprawiedliwości, właściwi ministrowie,

przewodniczący określonych w odrębnych ustawach komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz kierownicy państwowych jednostek organizacyjnych, o których mowa w ust. 3 pkt 1, zwani dalej "dysponentami części budżetowej".

Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych i w tym celu, nie rzadziej niż raz na kwartał, dokonują okresowych ocen.

Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków, z zastrzeżeniem ust. 5, w ramach danej części i działu budżetu państwa

Dysponenci części budżetowych mogą upoważnić kierowników podległych jednostek do dokonywania przeniesień wydatków w obrębie jednego rozdziału

46. ZASADY DYSPONOWANIA ŚRODKAMI BUDŻETOWYMI

Minister Finansów może określić, w drodze rozporządzenia, sposób, warunki i tryb dysponowania środkami budżetowymi, a w szczególności:

1) tryb uruchamiania tych środków i rodzaje rachunków bankowych,

2) tryb i terminy sporządzania planów finansowych dokonywania wydatków

- uwzględniając w szczególności procedury określające wykorzystanie tych środków, obowiązujące w Unii Europejskiej.

47. ZASADY DOKONYWANIA ZMIAN W BUDŻECIE W TOKU JEGO REALIZACJI - ROZPYSPONOWANIE REZERW BUDŻETOWYCH, PRZENIESIENIA WYDATKÓW, BLOKOWANIE WYDATKÓW

Istnieją instrumenty, które powodują, ze można dokonać zmian w budżecie w toku jego realizacji, bez konieczności zmiany ustawy. Do tych instrumentów należą:

• Rezerwy budżetowe

• Przenoszenie wydatków

• Blokowanie wydatków

REZERWY BUDŻETOWE

W budżecie państwa po stronie wydatków mogą być tworzone dwa rodzaje rezerw:

• Rezerwa ogólna - na nieprzewidzialne wydatki, maksymalnie 0,2% wydatków Rezerwą ogólną rozporządza Rada Ministrów, ale może upoważnić ona Prezesa i Ministra Finansów do dysponowania odpowiednimi kwotami

• rezerwy celowe - dotyczą wydatków których szczegółowego podziału nie można było dokonać, wydatków których źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych oraz inne jeśli ustawy tak stanowią (kolejna furtka na nieprzewidziane zdarzenia). Maksymalnie do 5% wydatków. Do rezerw celowych należą np. środki na podwyżki płac w sferze budżetowej, na realizację środków z pieniędzy unijnych

Rada Ministrów dysponuje także rezerwą celową na wypłaty budżetowe.

Rezerwy są ujęte w odrębnych częściach klasyfikacji budżetowej, zatem przed ich wykorzystaniem odpowiednie środki muszą być przeniesione z rezerwy do części w której wydatek będzie realizowany.

PRZENOSZENIE WYDATKÓW

Przenoszone jest prawo do dokonywania wydatków.

Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami w ramach danej części danego rozdziału budżetu państwa. Skala przeniesień to nie więcej niż 5% Nie można przenosić wydatków pomiędzy różnymi działami.

Każda zmiana wydatków majątkowych (inwestycyjnych) wymaga zgody Ministra Finansów.

Dysponenci części mogą upoważniać kierowników podległych jednostek do dokonywania przeniesień w obrębie jednego rozdziału (czyli między paragrafami).

Rada Ministrów może dokonywać przeniesień między częściami i działami w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terytorium państwa lub jego części w celu wykonania działań wynikających z przepisów dotyczących stanu wyjątkowego.

BLOKOWANIE WYDATKÓW

Blokowanie wydatków to okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków lub wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu.

Decyzja o blokowaniu może być podjęta w przypadku stwierdzenia:

a) niegospodarności w podległych jednostkach

b) opóźnień w realizacji zadań

c) nadmiaru posiadanych środków

d) naruszenia zasad gospodarki finansowej wynikających z ustawy i finansach publicznych art.92

Uprawnienia blokowania przysługują Ministrowi Finansów w zakresie całego budżetu oraz dysponentom części budżetowych w zakresie ich części.

48. KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU (PROWADZENIE RACHUNKOWOŚCI I SPRAWOZDAWCZOŚCI BUDŻETOWEJ, SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI BUDŻETOWEJ I JEGO ROZPATRYWANIE PRZEZ SEJM)

W sektorze finansów publicznych każdy dochód i wydatek musi być ewidencjonowany. Dlatego właśnie każdy podmiot musi prowadzić księgi rachunkowe, w oparciu o Ustawę o rachunkowości.

Każda jednostka budżetowa sporządza sprawozdanie finansowe w celu kontroli.

Podstawą kontroli jest ostateczne sprawozdanie które Rasa Ministrów musi przedstawić Sejmowi w ciąg 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Dołączana jest informacja o stanie zadłużenia państwa, informacja zbiorcza o wykonaniu budżetów JST, realizacji wydatków niewygasających, informacje o wykorzystaniu środków w ramach gospodarki pozabudżetowej, funduszy motywacyjnych.

To sprawozdanie jest podstawą oceny pracy rządu. Sejm ma 90 dni na zapoznanie się ze sprawozdaniem, a po zasięgnięciu opinii NIK udziela lub nie absolutorium.

W terminie do 10 września danego roku budżetowego Minister Finansów przedstawia informacje o wykonaniu budżetu za pierwsze półrocze Sejmowej Komisji Finansów Publicznych i NIK.

49. KONTROLA FINANSOWA I AUDYT WEWNĘTRZNY - POJĘCIA, ZASADY RODZAJE

Kontrola finansowa - jest to weryfikacja prawidłowości przebiegu procesu wydatkowania działalności finansowej. W myśl przepisów ustawy o finansach publicznych, kontrola finansowa obejmuje swoim zakresem procesy gromadzenia i rozdysponowywania środków publicznych oraz gospodarowania mieniem. Za całość gospodarki finansowej i kontrolę finansową odpowiada w jednostkach sektora finansów publicznych kierownik jednostki, który wprowadza pisemne procedury kontroli finansowej oraz zapewnia ich przestrzeganie.

Wyróżniamy następujące rodzaje kontroli:

• Wewnętrzna

Odpowiada za nią kierownik jednostki, może ja sprawować sam lub uprawnienia delegować (zależny od wielkości).

Główny księgowy budżetowy - prowadzi rachunkowość jednostki, wykonuje dyspozycje środkami pieniężnymi, dokonuje wstępnej kontroli zgodności z planem finansowym.

• Zewnętrzna

Kontrolujący nie jest zatrudniony, nie ma żadnego związku z jednostką kontrolowaną

1. Prezydent - dbałość o terminowe uchwalenie budżetu i zgodność ustawy budżetowej z konstytucją

2. Parlament - ostateczne uchwalenie projektu Ustawy Budżetowej, kontrolowanie

• czy wykonywanie budżetu przebiegało zgodnie z zasadami

• w jakim stopniu zrealizowano zadania

• badanie celowości i oszczędności

• sposoby wykorzystania rezerwy ogólnej i rezerw celowych

3. NIK - kontrola niezbędna dla udzielenia absolutorium sejmowi

4. Urzędy Skarbowe - kontrola podatkowa, której celem jest sprawdzanie wywiązywania się kontrolowanych z obowiązków wynikających z prawa podatkowego (zakres i prawa najdziemy w ordynacji podatkowej)

5. UKSy (Urzędy Kontroli Skarbowej) - tzw. policja skarbowa służy obronie interesów i praw majątkowych skarbu państwa i zapewniająca skuteczność wykorzystywania zobowiązań podatkowych

6. Urzędy Celne

7. Rzecznik Praw Obywatelskich

8. RIO (Regionalne Izby Obrachunkowe) - są to państwowe jednostki budżetowe na których ciąży dokonywanie kontroli przynajmniej raz na 4 lata każdej jednostki - kontrola w oparciu o zgodność z prawem i zgodność ze stanem faktycznym

Audyt wewnętrzny jest to, ogół działań, przez które kierownik jednostki uzyskuje obiektywną i niezależną ocenę jej funkcjonowania w zakresie gospodarki finansowej pod względem:

• legalności,

• gospodarności,

• celowości,

• rzetelności,

• przejrzystości

• jawności.

Ustawa wskazuje pośrednio na trzy podstawowe rodzaje audytu;

• audyt finansowy - badanie dowodów księgowych oraz zapisów w księgach rachunkowych,

• audyt systemu - ocena systemu gromadzenia środków publicznych i dysponowania nimi oraz gospodarowania mieniem,

• audyt działalności - ocenę efektywności (skuteczności) i gospodarności zarządzania finansowego.

Judyt nie jest tożsamy z kontrolą. Są to działania obejmujące nie tylko sprawdzenie a także podejmowanie odpowiednich kroków w razie wykrycia nieprawidłowości. Bezpośredni nadzór nad komórkami organizacyjnymi ds. kontroli oraz ds. audytu wewnętrznego, sprawuje kierownik jednostki. Audytor wewnętrzny jest zatrudniony w zakładzie i kontroluje także polecenia wydawane przez swojego przełożonego, któremu podlega. Może to wpływać na nieskuteczność takiego audytu. Instytucja audytu została stworzona na potrzeby dostosowania prawa z prawem europejskim.

Judyt zewnętrzny - dokonywany przez audytora zewnętrznego, niezatrudnionego w danej jednostce (np. w przypadku spółek kapitałowych)

50. DYSCYPLINA FINSANSÓW PUBLICZNYCH - ISTOTA, NARUSZANIE, ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA JEJ NARUSZANIE

Pojęcie dyscypliny finansów publicznych zostało wprowadzone do systemu polskiego w miejsce dotychczasowego, węziej pojmowanego, pojęcia dyscypliny budżetowej. Ustawa o finansach publicznych nie definiuje pojęcia czynu naruszenia dyscypliny finansów publicznych, zestawia zamknięty katalog takich czynów. Nie podaje także definicji pojęcia dyscypliny finansów publicznych.

Katalog czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych ma charakter zamknięty. Czyny te są enumeratywnie wymienione w ustawie i tylko z ich popełnieniem wiąże się odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, chociaż czasami nawet popełnienie takich czynów nie jest traktowane jako jej naruszenie lub nie powoduje odpowiedzialności na podstawie ustawy o finansach publicznych.

Pojęcia dyscypliny finansów publicznych ustawa o finansach publicznych nie odnosi natomiast do zachowań dotyczących procesów związanych z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem w skali makroekonomicznej. Odpowiedzialność za zarządzanie finansami publicznymi spoczywa na szefie rządu i Ministrze Finansów. Ponoszą oni zarówno odpowiedzialność prawną (konstytucyjną), jak i odpowiedzialność polityczną.

Ustawa o finansach publicznych w artykule 138 wymienia katalog czynów naruszających dyscyplinę finansów publicznych. Są to czyny polegające na:

1) zaniechaniu ustalenia należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, a także pobraniu, ustaleniu lub dochodzeniu jej w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia oraz niezgodnym z przepisami jej umorzeniu lub dopuszczeniu do przedawnienia,

2) przekroczeniu zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych,

3) przekroczeniu uprawnień do dokonania zmian w budżecie lub w planie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej lub funduszu celowego,

4) niezgodnym z przeznaczeniem wykorzystaniu środków publicznych otrzymanych z rezerwy budżetowej oraz dotacji z budżetu lub z funduszu celowego,

5) niezgodnym z przeznaczeniem wykorzystaniu środków funduszu celowego,

6) niedokonaniu pełnej i terminowej wpłaty do budżetu przez zakład budżetowy lub gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej,

7) przekroczeniu zakresu upoważnienia do zaciągnięcia zobowiązań obciążających budżet,

8) wypłaceniu wynagrodzeń w jednostce sektora finansów publicznych bez jednoczesnego wykonania, wynikającego z ustaw szczególnych, a ciążącego na pracodawcy, obowiązku pobrania, odprowadzenia lub opłacenia świadczeń lub składek,

9) naruszeniu zasad udzielania dotacji z budżetu,

10) przeznaczeniu dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce,

11) dopuszczeniu się zwłoki w regulowaniu zobowiązań jednostki sektora finansów publicznych powodującej uszczuplenie środków publicznych wskutek zapłaty odsetek za opóźnienie w zapłacie,

12) naruszeniu zasady, formy lub trybu postępowania przy udzieleniu zamówienia publicznego,

13) zaniechaniu przeprowadzenia i rozliczenia inwentaryzacji lub dokonaniu inwentaryzacji w sposób niezgodny ze stanem rzeczywistym,

14) wykazaniu w sprawozdaniu budżetowym danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej,

15) zaniechaniu przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych zawiadomienia rzecznika dyscypliny finansów publicznych o ujawnionym naruszeniu dyscypliny finansów publicznych,

16) zawinionej zwłoce w złożeniu przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych wniosku o ukaranie oraz zawinionej zwłoce w prowadzeniu przez komisję orzekającą postępowania w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

17) zwłoce lub zaniechaniu wykonania prawomocnego orzeczenia komisji orzekającej w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Zgodnie z art. 141 umyślne naruszenie dyscypliny finansów publicznych zachodzi wtedy, gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego tj. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia się na to godzi. Natomiast nieumyślne naruszenie dyscypliny finansów publicznych zachodzi jeżeli sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go na skutek zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia czynu karalnego przewidywał albo mógł przewidzieć.

Pracownik, który otrzymał do wykonania polecenie naruszające dyscyplinę finansów publicznych, nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli przed wykonaniem polecenia zgłosił pisemnie swojemu przełożonemu odpowiednie zastrzeżenie i, pomimo tego zastrzeżenia, otrzymał pisemne potwierdzenie polecenia; w tym przypadku odpowiedzialność ponosi kierownik jednostki lub inny przełożony pracownika, który wydał takie polecenie. Pisemne polecenie nie zwalnia pracownika od odpowiedzialności w przypadku, gdy wykonanie polecenia stanowi przestępstwo lub wykroczenie.

Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:

1) upomnienie,

2) nagana,

3) kara pieniężna,

4) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do 5 lat od dnia uprawomocnienia orzeczenia.

51. GŁÓWNE ZRÓDŁA DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA

Wyszczególnienie	2004 r	Plan na 2005r. w mln zł	2005 r
1. Dochody podatkowe	87,6%	155 285	88,8%
1.1 Podatki pośrednie	67,1%	116 980	66,9%
a) podatek od towarów i usług	44%	73 663	42,2%
b) podatek akcyzowy	22,5%	42 414	24,2%
c) podatek od gier	0,59%	903	0,5%
1.2 Podatek dochodowy od osób prawnych	6,2%	14 690	8,40%
1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych	14,3%	23 614	13,5%
2. Dochody niepodatkowe	10,7%	16 641	9,5%
2.1. Dywidenda	0,45%	961	0,55%
2.2 Wpłaty z zysku NBP	2,7%	4626	2,6%
2.3. Cło	1,2%	1 557	0,9%
2.4. Dochody jednostek budżetowych	5%	7 705	4,4%
2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe	0,5%	583	0,3%
2.6. Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego	0,8%	1 207	0,7%
3. Dochody zagraniczne	0,04%	71	0,04%
4. Wpłaty do budżetu z UE	1,65%	2705	1,55%

52. PRZYCZYNY STAŁEGO WZROSTU WYDATKÓW PUBLICZNYCH

Wraz z gwałtownym rozwojem kapitalizmu w XIX w. i towarzyszących mu procesów rozszerzania własności prywatnej oraz umacniania prywatnego sektora gospodarki pojawiła się z duża siłą potrzeba określenia zakresu i rozmiarów sektora publicznego. Konsekwencją tego było poszukiwanie prawidłowości rządzących procesami których podstawą jest gospodarka publiczna. Na tym tle wyrosły pewne idee, które zrodziły się na gruncie tzw. młodej szkoły historycznej w Niemczech. Jej reprezentantem był Adolf Wagner. Przyjmował on, że:

• Podstawą bytu ludzkości jest społeczeństwo

• Zjawisko wolnej konkurencji, pojmowanej jako wolność gospodarcza, jest szkodliwe dla społeczeństwa

• Ogromnym niebezpieczeństwem dla ludzi jest nierówność społeczna

• Występują silne ograniczenia w możliwościach zaspokojenia potrzeb zbiorowych poszczególnych obywateli

• Najważniejszą rolę w zagadnieniach ekonomicznych odgrywają społeczno-polityczne więzi, które stabilizują system gospodarczy

Te idee, albo inaczej cele i dążenia społeczne, mogą być osiągnięte, zdaniem A. Wagnera, przede wszystkim przy wykorzystaniu określonych narzędzi finansowych. Uważał on, ze sprawiedliwość społeczną można zapewnić przez właściwą politykę finansową, której najważniejszym elementem jest redystrybucja dochodów i wydatków publicznych, stąd uważano, ze A. Wagner był rzecznikiem koncepcji socjalizmu państwowego.

Na wzrost wydatków publicznych obecnie ma wpływ wiele czynników: charakter gospodarki, poziom rozwoju gospodarczego, stopień centralizacji redystrybucji PKB, presja sytuacji społeczno-politycznej, aktywność militarna (prowadzone wojny), tempo wzrostu dochodów publicznych. Wpływ może też mieć sytuacja międzynarodowa i członkostwo w międzynarodowych organizacjach i ponoszone z tego tytułu wydatki.

Wymienione czynniki modyfikują wzrost wydatków publicznych, ale jego granice wyznacza deficyt budżetowy. To on hamuje możliwość stosowania interwencjonizmu państwowego. Daje to w konsekwencji ograniczenie sektora publicznego.

Nie można jednak zapominać że, niezależnie od przyjętej polityki, wyznacznikiem wzrostu wydatków publicznych jest postęp techniczny, który powoduje chociażby wzrost kosztów usług społecznych.

53. POJĘCIE I PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA DEFICYTÓW BUDŻETOWYCH

Deficyt budżetowy- nadwyżka wydatków nad dochodami danego budżetu, albo ta część wydatków budżetu która nie znajduje pokrycia w dochodach.

Rodzaje deficytów:

Rzeczywisty - jest faktyczna różnicą między dochodami i wydatkami w danym roku budżetowym

Strukturalny - jest kategorią hipotetyczną, zakładającą wielkość ujemnego salda dochodów i wydatków zrealizowanych przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

Cykliczny - jest rezultatem cyklicznego przebiegu procesów gospodarczych. Dochody i wydatki są bowiem różne w poszczególnych etapach cyklu koniunkturalnego. Deficyt cykliczny oblicza się mierząc wpływ cyklu koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach, gdy produkcja różni się od potencjalnej, a gospodarka jest w okresie boomu lub recesji. Jest on więc różnicą pomiędzy deficytem rzeczywistym a strukturalnym.

Źródła powstawania deficytu

• Nadmierne wydatki

• Zbyt niskie podatki

• Istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne rozbudowanie socjalnych funkcji państwa

Mogą one wynikać zarówno z nadmiernych wydatków budżetowych, spowodowanych na przykład militaryzacją gospodarki, rozbudową administracji czy też wysokimi transferami socjalnymi. Drugim źródłem deficytów mogą być zbyt niskie dochody, których przyczyny mogą być bardzo liczne. Od zbyt niskich efektywnych stawek podatkowych, poprzez nieefektywny i mało skuteczny system ściągania podatków, do zawężenia bazy podatkowej spowodowanej spadającym poziomem produkcji i produktu krajowego brutto. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada, i mniejszy w okresie ożywienia i wysokiej koniunktury. We współczesnym świecie źródłem deficytu są także oczekiwania społeczeństwa co do roli państwa jako gwaranta bezpieczeństwa socjalnego mniej zamożnych grup społecznych.

Oczekiwania te znajdują swa odzwierciedlenie w sposobie uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. W parlamentach reprezentowane są różne siły społeczne, zainteresowane z jednej strony w maksymalizacji wydatków, w drugiej zaś w minimalizacji wydatków. Zwolennicy pierwszej z tych koncepcji uzasadniają ją koniecznością zaspokajania potrzeb społecznych w zakresie oświaty, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego itp. Zwolennicy minimalizacji podatków natomiast wskazują, iż wysokie podatki zagrażają wzrostowi gospodarczemu i przyczyniają się do zwiększenia bezrobocia. Z tych bardzo krótko omówionych powodów tak w parlamencie, jak i na poziomie samorządów trudno jest uzyskać zrównoważenie dochodów i wydatków budżetowych.

54. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DEFICYTU BUDŻETOWEGO W ŚWIETLE USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH

Minister Finansów, celem sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa, jest upoważniony do:

• Emitowania skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe tzn. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych

• Emitowania skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne

• Korzystania z kredytów banków komercyjnych

• Korzystania z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych

• Zaciągania kredytu w banku centralnym bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank.

Ostatni z wymienionych sposobów finansowania deficytu budżetowego zarówno w teorii jak i w praktyce uważany jest za najbardziej inflacjogenny. W związku z tym w wielu państwach, w tym również w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu przez bank centralny.

Instrumenty finansowania deficytu:

Bon skarbowy to krótkoterminowy dyskontowy zdematerializowany papier wartościowy na okaziciela emitowany przez Ministra Finansów, którego pierwotny termin wykupu ustala się w terminie krótszym niż jeden rok Mają duży nominał, skierowane do instytucji, przeznaczone na rynek krajowy.

Drugim podstawowym sposobem finansowania deficytu są obligacje skarbowe. Są to papiery wartościowe zawierające zobowiązanie remitenta do zapłaty ich posiadaczowi wartości obligacji wraz z oprocentowaniem. Warunki tej zapłaty są określone w odniesieniu do danej serii obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji.

Ze względu na kryterium czasu wyróżniamy obligacje:

krótkoterminowe (< 5 lat)

średnioterminowe (6-15 lat)

długoterminowe (> 15 lat)

Ze względu na kryterium oprocentowania:

oprocentowaniu stałym

oprocentowaniu zmiennym

o kuponie zerowym

Ze względu na podmiot emitujący:

skarbowy

municypalne (samorządowe)

Obligacje są bardzo zróżnicowane. Każda ma swój symbol. Bony skarbowe nie mają symboli, ponieważ są jednorodne - różnią się tylko terminem zapadalności.

Oszczędnościowe papiery wartościowe - tylko i wyłącznie dla osób fizycznych, emitowane są przez Ministra Finansów

55. GŁÓWNE ŹRÓDŁA DOCHODÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH

Dochody jednostek samorządu terytorialnego - są to środki pieniężne pobierane i otrzymywane bezzwrotnie od podmioty gospodarczego, od osób fizycznych i z budżetu państwa.

Podstawowym źródłem prawa mówiącym o dochodach jest konstytucja art. 167:

„Dochodami jednostek samorządy terytorialnego są:

• Dochody własne

• Subwencje ogólne

• Dotacje celowe z budżetu państwa

• Inne dochody określone w przepisach szczególnych”

Struktura dochodów budżetowych JST w Polsce w latach 1999-2003 (w %)

Rodzaj dochodów w latach	Gminy	Miasta na prawach powiatu	Powiaty	Województwa
UDZIAŁ DOCHODÓW WŁASNYCH
1999	54,6	48,7	6,2	17,9
2000	52,5	48,4	7,9	16,0
2001	52,1	47,6	8,6	13,4
2002	46,3	49,2	10,5	15,7
2003	47,3	52,7	11,3	15,9
UDZIAŁ DOTACJI CELOWYCH
1999	11,7	21,7	49,4	47,4
2000	13,7	20,3	44,4	46,2
2001	11,7	19,3	45,1	52,2
2002	12,4	19,1	42,7	48,5
2003	10,5	12,6	32,6	51,0
UDZIAŁ SUBWENCJI OGÓLNEJ
1999	33,6	29,5	44,4	34,7
2000	33,7	31,2	47,7	37,8
2001	36,2	33,1	46,3	34,4
2002	41,3	31,7	46,8	35,8
2003	42,2	34,7	56,1	33,1

56. DOCHODY WŁASNE GMIN, POWIATÓW, I WOJEWÓDZTW SAMORZĄDOWYCH

Dochody własne- ze względu na swoje cechy- bardziej sprzyjają uniezależnieniu się samorządów terytorialnych od organów państwowych aniżeli dochody wchodzące w skład dochodów uzupełniających.

Źródłami dochodów własnych gminy są zatem:

• wpływy z podatków: od nieruchomości, od posiadania psów, od środków transportowych, rolnego, leśnego, dochodowego od osób fizycznych opłaconego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilno- prawnych,

• wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej, innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów,

• dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych jednostek budżetowych,

• dochody z majątku gminy,

• spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy,

• dochody z kar pieniężnych i grzywien określanych w odrębnych przepisach,

• 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami,

• odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,

• odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy,

• odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy,

• dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego,

• inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów,

a obok tych z reguły tradycyjnych źródeł dochodów własnych również:

• udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze gminy, wynoszący 39,34 %,

• udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych od podatników tego podatku posiadających siedzibę na obszarze gminy, wynoszący 6,71 %.

Źródła dochodów własnych powiatu:

• wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów,

• dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych,

• dochody z majątku powiatu,

• spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu,

• dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach,

• 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami,

• odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat,

• odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu,

• odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu,

• dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego,

• inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów, jak również

• udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu, w wysokości 10,25 %,

• udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych od podatników tego podatku posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynoszący 1,40 %.

• Dodatkowo źródłami dochodów własnych powiatu są wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów (np. opłaty za wydawanie dowodów rejestracyjnych, pozwoleń czasowych i tablic rejestracyjnych).

Źródłami dochodów własnych województwa, zgodnie z ustawą, są zasadniczo te same kategorie, co w odniesieniu do powiatu, jak również:

• udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze województwa, który wynosi 1,60 %,

• udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych od podatników tego podatku posiadających siedzibę na obszarze województwa, wynoszący 15,90 %.

Rodzaj JST	Udział we wpływach z podatku dochodowego od
		osób fizycznych	osób prawnych
Gmina	39,34 %	6,71 %
Powiat	10,25 %	1,40 %
Województwo	1,60 %	15,90 %

57. FORMY DOFINANSOWANIA JST Z BUDŻETU PAŃSTWA (SUBWENCJA OGÓLNA I DOTACJE CELOWE)

Subwencje są formą dofinansowania z budżetu państwa do zadań wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego, stąd też są one formą wpływania państwa na kierunki i dziedziny działalności wykonywanej przez samorząd terytorialny.

W ramach dochodów obligatoryjnych wszystkich jednostek samorządu terytorialnego przewiduje się subwencję ogólną. Cechą tej subwencji jest to, że o jej przeznaczeniu decyduje rada gminy, rada powiatu lub sejmik wojewódzki. Zasady konstrukcji subwencji ogólnej dla poszczególnych szczebli samorządu są zróżnicowane. Cechą wspólną jest natomiast to, iż zarówno gminy, powiaty jaki i województwa otrzymują w ten sam sposób kształtowaną część oświatową subwencji ogólnej.

Gmina otrzymuje subwencję ogólną składającą się z następujących części:

• oświatowej ,

• podstawowej,

• rekompensującej.

Subwencja ogólna dla powiatu, tak jak w przypadku gminy, składa się z trzech części:

• oświatowej,

• drogowej,

• wyrównawczej.

Województwa otrzymują subwencję ogólną, która obejmuje następujące części:

• oświatową

• drogową

• wyrównawczą

Dotacje celowe służą finansowaniu określonego celu albo grupy celów. W przypadku niektórych dotacji celowych mogą wystąpić elementy oceny, czyli uznania ze strony organy rządowego. (Organ rządowy może, ale nie musi dotacji przyznać)

Dochody własne nie wystarczają z reguły na pokrycie wydatków budżetowych JST, dlatego też jednostki samorządu terytorialnego wyposażone zostały w dochody transferowe, w których skład wchodzą m.in. dotacje celowe. Dotacje celowe dla JST można podzielić na dotacje z budżetu państwa i dotacje z funduszów celowych. Dotacje celowe z budżetu państwa dla gmin, powiatów i województw przeznaczone są przede wszystkim na:

• zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami;

• zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej;

• finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych;

• usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego;

• realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.

Dochodami powiatu są też dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań straży i inspekcji. Ponadto jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadania z zakresu działania innych jednostek samorządu terytorialnego otrzymuje od nich dotacje celowe w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia.

Dofinansowanie budżetów JST za pomocą dotacji wynika ze zróżnicowanych warunków naturalnych (położenie geograficzne, urodzajność gleb, warunki klimatyczne, atrakcyjność turystyczna), zróżnicowanego poziomu rozwoju gospodarczego regionu, dążenia do równomiernego zaspokajania potrzeb ludności oraz niemożności i niecelowości ze względów społecznych pełnej komercjalizacji świadczeń socjalnych i komunalnych

Główna różnica między subwencją ogólną a dotacją celową

Subwencje przeznaczone są na finansowanie zadań własnych a dotacje służą finansowaniu zarówno zadań własnych jak i zadań zleconych.

58. ZASADY SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ JST

Samodzielność finansowa JST - prawo samodzielnego prowadzenia samorządowej gospodarki finansowej, czyli pobierania dochodów określonych w ustawach (władztwo dochodowe w tym władztwo podatkowe) oraz dysponowania nimi w granicach określonych przez te ustawy, dla realizacji prawnie określonych zadań (władztwo wydatkowe).

Samodzielność finansowa rozpatrywana jest jako prawo samorządu do posiadania środków finansowych oraz zobowiązanie państwa do zapewnienia tych środków. Ponadto samodzielność finansowa musi być połączona z odpowiednim ukształtowaniem źródeł dochodów JST, wśród których winny dominować dochody własne.

Źródła dochodów JST według stopnia samodzielności:

1. Dochody własne:

• podatki

• opłaty

• dochody z majątku

• dochody z działalności gospodarczej

• inne, o których jednostka może samodzielnie decydować

Im większy udział dochodów własnych, tym większy stopień samodzielności.

2. Dochody transferowe:

• dotacje - im wyższy poziom dotacji tym mniejszy stopień samodzielności;

• subwencje - środki na które jednostka ma wpływ;

Przychody z kredytów / pożyczek - zależą od udziału dochodów własnych i subwencji;

Gminy i miasta na prawach powiatów to struktury mające największe dochody własne, w przybliżeniu 20%; województwa 8%; powiaty 4%.

Można wyodrębnić dwa zakresy pojęcia samodzielności finansowej JST:

• Według szerokiego ujęcia samodzielność ta oznacza prawnie zagwarantowaną możliwość samodzielnego decydowania o przeznaczeniu posiadanych środków.

• Według wąskiego ujęcia samodzielność finansową można odnieść do tych publicznych środków finansowych, które JST mogą pozyskiwać we własnym zakresie.

Tak więc o zakresie samodzielności finansowej samorządu terytorialnego decyduje wielkość zasobów pieniężnych przekazanych do jego samodzielnej dyspozycji (w relacji do wielkości zasobów pieniężnych państwa) oraz zakres swobody w: kształtowaniu wydatków, wydatkowaniu środków, organizacji budżetów samorządowych, planowaniu budżetowym i wykonywaniu budżetu.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 marca 1998 r. samodzielności finansowej gminy nie można interpretować jako pełnej autonomii w zakresie gospodarowania pozyskanymi środkami pieniężnymi. Granice tej samodzielności wyznacza określony Konstytucją i ustawami zakres jej działania. Samodzielności finansowej gminy nie można rozumieć jako zakaz wszelkiej ingerencji w gospodarkę finansową gminy ze strony ustawodawcy.

Jednostką, która ma największą samodzielność finansową jest gmina.

W 2003 r. samodzielność finansowa gmin i miast na prawach powiatu była niemal taka sama.

Aspekty samodzielności finansowej:

• samodzielność dochodowa - zagwarantowanie możliwości zwiększenia dochodów i pozyskiwania ich z różnych źródeł i różnymi metodami; badamy tu kwestię wystarczalności dochodów do finansowania zadań, tzn. badamy nie tylko grupy dochodów samorządu terytorialnego, ale także konstrukcje poszczególnych rodzajów dochodów wchodzących w skład tych grup; decentralizacji środków publicznych powinna towarzyszyć decentralizacja środków publicznych, stąd też decentralizacja zadań w danym okresie powinna być uzależniona od możliwości przekazania samorządowi terytorialnemu źródeł dochodów, które do tej pory należały do organów państwowych;

• samodzielność wydatkowa - swoboda decyzji co do kierunku i rodzajów wydatków; państwo oddziałuje pośrednio i bezpośrednio na samodzielność wydatkową samorządu terytorialnego; pośrednio przez wywieranie wpływu na sferę realną działalności samorządu terytorialnego np. organy państwowe ustalają system organizacji oświaty, kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej, itd., co ma wpływ na rodzaj i zakres wydatków budżetowych w przekroju poszczególnych dziedzin działalności samorządu terytorialnego; bezpośrednio przez np. ustalanie limitów wydatków: dotyczących wysokości płac; organy państwowe wpływają również na samodzielność wydatkową poprzez kształtowanie poziomu i struktury dochodów;

• samodzielność w zakresie zaciągania długu - uprawnienia te wiążą się ściśle z : posiadaniem osobowości prawnej oraz występowaniem majątku samorządowego i dysponowaniem własnym budżetem, co ma bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia wypłacalności JST; podejmowanie decyzji o zadłużaniu się uzależnione jest od regulacji prawnych, które określają czy JST mogą decydować o: formie pożyczki publicznej, wyborze pożyczkodawcy, zakresie zaciąganych pożyczek publicznych; istotną rolę w kwestii zaciągania pożyczek publicznych przez JST odgrywa: możliwość otrzymania gwarancji i poręczeń udzielanych przez organy państwowe oraz zakres uprawnień regionalnych izb obrachunkowych w zakresie zaciągania długu przez JST, a także ocena czynników wpływających na zakres podejmowanych decyzji o zadłużaniu się i skutków zadłużania się;

• samodzielność budżetowa - swoboda organizacji budżetu, uprawnienia władz samorządowych do określania zasad i trybu procedury budżetowej, czyli procesów planowania, uchwalania, wykonywania i kontroli wykonania budżetu JST w formie uchwały organu stanowiącego JST w sprawie procedury budżetowej, z założeniem że odpowiednie regulacje prawne mają swoją podstawę w odpowiednich przepisach centralnych.

59. POJĘCIE PODATKU (CECHY STAŁE)

PODATEK jest klasyczną daniną publiczną. Podatek jest to świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego (czyli państwa lub samorządu terytorialnego), jednostronnie przez ten pomiot ustalone o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.

Wszystkie elementy składowe definicji są niezbędne dla określenia podatku i odróżnienia go od innych dochodów publicznych. Zmiana któregokolwiek elementu na inny, np. zmiana cechy nieodpłatności na odpłatność, przy nie zmienionej pozostałej części definicji, powoduje, iż tego rodzaju dochód nie jest już podatkiem, lecz innym, dochodem publicznym (w podanej sytuacji byłaby to opłata).

Podatek pobierany jest w pieniądzu. Aktualne rozwiązania prawne nie przewidują poboru podatku w naturze (np. zbożu). Taki pobór podatku może się zdarzyć tylko w tych okresach i w tych państwach, w których nie ma, przynajmniej w minimalnym stopniu, ustabilizowanych warunków finansowych, a tym samym i stabilności waluty.

Podatki są zawsze pobierane przez podmioty prawa publicznego. W Polsce do 1990r. podmiotem takim było tylko państwo, ale od początku 1991 r. w Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonuje zarówno system władzy i administracji rządowej, jak i samorządowej. Oba piony władzy i administracji dysponują własnymi kompetencjami władczymi, uprawnieniami wykonawczymi i oczywiście własnymi dochodami, z których realizują swoje wydatki. Mają więc prawo uchwalania własnych, odrębnych budżetów, a podatki stanowią w tych budżetach bardzo istotną, może najistotniejszą pozycję. Od 1991 r. gminy są także podmiotami prawa publicznego uprawnionymi do pobierania podatków.

Podatek jest świadczeniem ustanowionym jednostronnie przez pobierający je podmiot. Oznacza to, iż podatek jest ustanawiany i wymierzany w drodze umowy między osobą zobowiązaną do jego zapłacenia a państwem lub samorządem, na rzecz którego jest on pobierany. Pobiera się go na podstawie władczej jednostronnej decyzji podmiotu ustanawiającego podatek.

Do cech podatku należy jego ogólność. Jako świadczenie ogólne jest on tak skonstruowany, że zasady ustalania i poboru podatku odnoszą się do każdego podmiotu, który spełnia warunki określone w prawie podatkowym. Nie ustanawia się tym samym żadnych osobowych, indywidualnych warunków dla pobierania podatku od poszczególnych, imiennie wskazanych, podmiotów.

Podatek należy do tzw. publicznych dochodów zasadniczych. Oznacza to, iż podstawowym celem podatku jest cel fiskalny. Sprowadza się on do dostarczenia państwu lub samorządowi środków finansowych umożliwiających prowadzenie działalności i realizacji zadań. Inne funkcje podatku, np. stymulacja, związana z oddziaływaniem np. na preferowane kierunki produkcji lub inne korzystne zjawiska gospodarcze, mają jedynie znaczenie dodatkowe.

Cechą charakterystyczną podatku jest też jego bezzwrotność, w odróżnieniu np. od pożyczki. Oznacza to, iż podatek pobrany zgodnie z prawem nie ulega zwrotowi. W ten sposób podatek staje się rodzajem daniny publicznej na rzecz państwa lub samorządu.

Do cech charakterystycznych podatku- w odróżnieniu od opłaty- należy także jego nieodpłatność. Ta cecha podatku oznacza, iż podmiot uiszczający podatek nie otrzymuje od państwa czy samorządu żadnego wzajemnego świadczenia, czy to w postaci czynności urzędowej, czy usługi, jak ma to miejsce przy pobieraniu opłat. Nie oznacza to jednak, iż społeczeństwo jako całość nie korzysta z jakiejś ogólnej odpłatności ze strony państwa lub samorządu z tego tytułu, iż płaci podatki. Jest to jednak ekwiwalent na rzecz społeczeństwa jako całości (np. bezpłatne szkolnictwo, uspołeczniona służba zdrowia itp.), a nie realizacja roszczenia poszczególnych podmiotów z tytułu płacenia podatków określonej wysokości. Bywa zresztą często tak, iż płacący wysokie podatki nie korzystają np. z usług uspołecznionej służby zdrowia, a ci, którzy nie płacą lub uiszczają je w minimalnej wysokości, wykorzystują jednocześnie wszystkie możliwe formy pomocy ze strony państwa lub samorządu.

Podatek jest wreszcie świadczeniem o charakterze przymusowym. Oznacza to, iż w sytuacji, gdy zobowiązany do płacenia podatku nie uiszcza go dobrowolnie, można pobrać świadczenie w sposób przymusowy, czyli w drodze egzekucji administracyjnej. W skrajnych przypadkach podatnikowi nie płacącemu podatków grozi więzienie.

Wszystkie wymienione i omówione cechy podatku odróżniają go od innych dochodów na rzecz państwa lub innego podmiotu publicznego i są nazywane stałymi elementami podatku.

60. PODATEK A OPŁATA PUBLICZNA (PODAJ GŁÓWNE RÓŻNICE)

Szczególnym rodzajem dochodów publicznych są opłaty. W teorii finansów publicznych istotę opłat charakteryzuje się najczęściej porównując je z podatkami. Z porównania tego najczęściej wynikają istotne różnice między opłatą a podatkiem, jak i pewne podobieństwa. Zawarte są one także w definicji opłaty.

Opłatę można zdefiniować jako: świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego.

Zasadniczą cechą opłat jest to, że ich ponoszenie przez podmioty znajdujące się poza sektorem publicznym zawsze jest związane z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej (podjęcie decyzji administracyjnej np. zezwolenie na budowę domu) lub ze strony jednostek sektora publicznego (przedszkole dla dziecka). Właśnie to kontrświadczenie odróżnia zdecydowanie opłatę od podatku, przy którym następuje przejęcie pewnej części dochodu (majątku) podatnika na rzecz władz publicznych.

Różnorodność działalności władz publicznych powoduje znaczne zróżnicowanie opłat. Pojawia się zwłaszcza kwestia wysokości opłat i ściśle z tym związany ekonomiczny problem ekwiwalentności opłat. Chodzi o to, w jakim stopniu wysokość opłaty jest powiązana z kosztami jej wytworzenia. Jeżeli koszty wytworzenia świadczenia, za które wnosi się opłaty, są współmiernie niskie w stosunku do wysokości opłaty, to w opłaty wkomponowane są elementy fiskalne które sprawiają że opłaty pełnia identyczną role jak podatki. Taki charakter mają opłaty związane z czynnościami organów władz publicznych. W przypadku opłat z tytułu usług wytwarzanych przez jednostki sektora publicznego, ich wysokość kształtowana jest najczęściej na poziomie kosztu świadczenia usługi, z możliwością niewielkiego narzutu (zysku), co pozwala odróżnić je od podatku.

Dla oceny charakteru opłaty ważne jest też w jakim stopniu wnoszenie opłaty jest przymusowe, a w jakim dobrowolne. Jeśli wnoszenie opłat jest przymusowe, a do tego wysokość opłaty jest niewspółmierna do kosztów to jej podobieństwo do podatku jest największe.

Znajomość podobieństw i różnic pomiędzy podatkiem a opłatą jest ważna dlatego, ze przez rozbudowany system opłat władze publiczne mogą ukrywać fiskalizm czasem nadmierny.

61. ELEMENTY TECHNIKI PODATKOWEJ (CECHY ZMIENNE)

Realizacje pełnionych przez podatki funkcji wymaga działalności praktycznej, wyrażającej się w ustaleniu obowiązku podatkowego, wymiarze podatku, jego ściągnięciu itd. W teorii i praktyce wszystkie te działania określa się mianem: technika podatkowa. Termin ten znajduje pewne uzasadnienie w wielu czynnościach technicznych, a ściślej organizacyjnych i administracyjnych, których wykonanie jest konieczne, aby podatek zasilił środki publiczne. W istocie rzeczy w owej technice podatkowej kryje się sens ekonomii podatku.

Technika podatkowa służy do obliczenia i ściągnięcia należności podatkowej. Elementami tej techniki są:

1. Podmiot opodatkowania

Podmiotem opodatkowania jest każda osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy. Podmiotem czynnym jest przede wszystkim państwo, które wykorzystuje swoje atrybuty i posługuje się przymusem administracyjnym przy ściąganiu podatków. Podmiotem czynnym mogą być także władze samorządowe. Podmiotem biernym są osoby prawne i fizyczne zobowiązane do zapłacenia podatku.

2. Przedmiot opodatkowania

Przedmiotem podatku jest rzecz lub zdarzenie które wywołuje powstanie obowiązku podatkowego.

3. Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania jest z reguły przedmiot opodatkowania określony wartościowo. Czasem jednak podstawę opodatkowania wyraża się w jednostkach fizycznych (np. w przypadku podatku od psów)

4. Stawka podatkowa

Stawka podatkowa to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania

t = T (kwota podatku) / M (podstawa opodatkowania)

Stawki podatkowe występują w kilku formach:

• Stawki procentowe - określają jaką część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe (np. VAT)

• Stawki kwotowe - określają bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym (np. w przypadku podatku od psów)

• Stawki ułamkowe

• Stawki wielokrotnościowe - kwota podatku wielokrotnością podstawy (podatek od ponadnormalnego wzrostu wynagrodzeń).

Stawki procentowe występują w 2 odmianach:

• Stawki stałe (liniowe, proporcjonalne) - wysokość podatku rośnie w takim samym tempie, co podstawa opodatkowania

• Stawki zmienne - wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania. Można wyróżnić stawki zmienne progresywne, regresywne i degresywne

5. Skala podatkowa

Informuje o tym, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Jak łatwo zauważyć, stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania oraz może też występować kilka stawek w zależności od tego czy stawka rośnie szybciej czy wolniej niż podstawa opodatkowania.

6. Zwolnienia podatkowe

Polegają na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników (zwolnienia podmiotowe) lub pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienia przedmiotowe) z obowiązku zapłacenia podatku.

7. Ulgi podatkowe:

Ulgi podatkowe polega na zmniejszeniu ciężaru podatkowego w trakcie lub po dokonaniu wymiaru.

Rodzaje ulg:

• Ulgi odliczające od podstawy opodatkowania (np. składki ZUS-owskie na ubezpieczenia społeczne)

• Stawka ulgowa (ulgi w podatku VAT 22% - stawka podstawowa, 7%,3% stawki ulgowe)

• Odliczenia od podatku (np. 1% na rzecz organizacji pożytku publicznego)

8. Tryb i warunki płatności

Kiedy i w jakim organie będziemy płacić (systematycznie/sporadycznie, rozliczane bieżąco/rozliczane rocznie - płacone zaliczkowo, pobierane przez US/organ miejski)

62. PODATNIK, PŁATNIK I INKASENT

Pojęcia te związane są w biernym podmiotem opodatkowania.

Podatnikiem jest osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej, na której ciąży obowiązek płacenia podatków.

Możemy wyróżnić:

• Podatnika formalnego

• Podatnika rzeczywistego - ten podmiot który faktycznie ponosi ekonomiczny ciężar opodatkowania, jego majątek ulega uszczupleniu w rezultacie płacenia podatków

Płatnikiem jest podmiot zobowiązany prawnie do obliczenia należnego podatku, pobrania go od podatnika i przekazania organowi administracji finansowej. Pobranie podatku następuje najczęściej przez potracenie go z należności przypadającej podatnikowi od płatnika. W taki sposób pobierany jest przez pracodawców podatek od wynagrodzeń pracowniczych. Płatnikiem może być też podmiot nie zobowiązany do świadczenia pieniężnego na rzecz podatnika. Płatnikiem może być na przykład notariusz, przed którym sporządzono akt darowizny, zaś podatnikiem - obdarowany.

Zakres obowiązków inkasenta jest węższy niż płatnika, nie oblicza on należnego podatku, lecz jedynie pobiera go od podatnika i przekazuje organowi administracji finansowej.

63. PODSTAWA OPODATKOWANIA A PODSTAWA WYMIARU PODATKU

Podstawą opodatkowania nazywamy wyrażenie ilościowe albo jakościowe przedmiotu opodatkowania. Jednak nie zawsze podstawa opodatkowania jest podstawą wymiaru podatku. Często bowiem organ stanowiący podatek dopuszcza możliwość stosowania ulg które korygują podstawę opodatkowania. Można zatem zapisać:

PODSTAWA OPODATKOWANIA - ULGI = PODSTAWA WYMIARU PODATKU

Tezę, mówiącą że podstawa opodatkowania nie zawsze równa się podstawie wymiaru podatku pokaże na przykładzie podatku dochodowego od osób fizycznych.

W podatku tym podstawą opodatkowania jest suma dochodów z poszczególnych źródeł przychodów. Jest to dodatnia różnica między sumą przychodów, a kosztem uzyskania przychodów w danym roku podatkowym.

Jednak czasami podatnik ma możliwość stosowania ulg (wymienionych w poleceniu 85) które korygują podstawę opodatkowania, czyniąc podstawę wymiaru podatku mniejszą w stosunku podstawy opodatkowania. Powoduje to, że czasami możemy spodziewać się zwrotu części podatku pobranego w formie zaliczki płaconej przez pracodawcę, lub nawet przejść do niższego progu podatkowego.

64. STAWKA A SKALA PODATKOWA

Stawką podatkową nazywamy relację kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Można ją wyrazić wzorem :

t (stawka podatkowa) = T (kwota podatku) / M(podstawa opodatkowania)

Stawka podatkowa mówi nam jaką część podstawy wyraża podatek.

Rodzaje stawek podatkowych

• Procentowe (VAT)

• Kwotowe (od psów)

• Ułamkowe

• Wielokrotnościowe (podatek od ponadnormowego wzrostu wynagrodzeń)

Jeśli weźmiemy pod uwagę związek pomiędzy stawką a podstawą wyróżniamy:

• Stawkę stałą (liniową proporcjonalną)

• Stawkę zmienną (wraz ze zmianą podstawy zmienia się stawka)

65. RODZAJE SKAL PODATKOWYCH

Skalą podatkową nazywany zbiór stawek podatkowych wraz z podstawami opodatkowania stosowanych przy wymiarze określonego podatku. Może być określona procentowo lub kwotowo.

Jeśli chodzi o rodzaje skal podatkowych to wyróżniamy:

• Skalę proporcjonalną w przypadku stawki stałej

• Skalę nieproporcjonalną w przypadku stawki ruchomej

Skala proporcjonalna (stawki stałe, liniowe, proporcjonalne):

mają one stały stosunek do podstawy opodatkowania;

przy zachowaniu tego samego stosunku między podstawą a stawką, kwota podatku zmienia się wraz ze zmianami podstawy; rośnie wraz ze wzrostem podstawy i maleje wraz ze zmniejszeniem się podstawy;

najczęściej stawki te znajdują zastosowanie przy opodatkowaniu konsumpcji (dochód wydatkowany) oraz w podatkach typu przychodowego.

Skala nieproporcjonalna (stawki ruchome)

stawka zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania;

Rodzaje skal nieproporcjonalnych:

1. Progresywna

Wraz ze wzrostem postawy rośnie stawka (coraz bardziej rośnie skala) występuje w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku od spadków i darowizn

Wyróżniamy 2 rodzaje progresji:

• progresję globalną - ustaloną wg. skali stawkę podatkową stosuje się do całej skali

• progresję szczeblowaną (ciągłą) - podstawę opodatkowania dzieli się na części do każdej odnosi się inną stawkę - przykładem jest podatek od osób fizycznych

2. Regresywna

wraz ze wzrostem podstawy maleje stawka

3. Degresywna

wraz z malejącą podstawą maleje stawka, przy bardzo niskich podstawach zaczyna być stała

66. UZASADNIENIE STOSOWANIA PROGRESJI W PODATKACH

Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic dochodowych między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi, a nawet grupami społecznymi i zawodowymi. W gospodarce rynkowej narastają różnice między osobami fizycznymi pod względem wysokości dochodów uzyskiwanymi z pracy. Płaca minimalna, rośnie bardzo wolno, a szybko rosną wysokie wynagrodzenia za płacę. Prezesi banków zarabiają w ciągu roku wielokrotność średniej pensji krajowej. Te drastyczne różnice w poziomie dochodów uzyskiwane przez poszczególne osoby fizyczne są redukowane podatkami, a zwłaszcza progresywnym podatkiem dochodowym od osób fizycznych: Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej redukuje on różnice dochodowe między osobami fizycznymi. Jest to związane z funkcją dystrybucyjną podatków, gdyż poprzez wtórny podział dochodów przy danym PKB państwo może podnieść poziom dobrobytu społecznego. Dochody nadwyżkowe osób uzyskujących wysokie i średnie dochody powinny być przejęte podatkami, a zgromadzone środki przeznaczone na świadczenia pieniężne dla osób uzyskujących niskie dochody. Przykładem tego typu świadczeń mogą być renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia socjalne itd. Przy danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego zabierając nadwyżkowe dochody osobom o najwyższych i średnich dochodach przeznaczając te środki na świadczenia społeczne.

Podatki progresywne pełnią także funkcję automatycznych stabilizatorów cyklów koniunkturalnych. W fazie ekspansji można zaobserwować szybki wzrost dochodów ludności, co powoduje że „wpadają” oni do wyższych progów podatkowych. Ograniczany jest przez to zagregowany popyt, co powoduje także ustabilizowanie się rosnących cen. Dochody państwa są wysokie, często w budżetach występują nadwyżki, które mogą być wykorzystane w fazie recesji na różnego rodzaju świadczenia czy transfery socjalne, Mogą być wykorzystane także na pokrycie deficytów bowiem w fazie recesji dochody ludności spadają, co powoduje że przechodzą oni do niższych progów podatkowych, dostarczając mniej dochodów z podatków.

67. RODZAJE PROGRESJI ORAZ PRZYKŁADY PODATKÓW PROGRESYWNYCH

Skala progresywna to taka skala, w przypadku której stawki rosną w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. W związku z tym kwota podatku rośnie szybciej niż kwota podstawy opodatkowania.

Skala progresywna może być zbudowana na zasadzie:

• Progresji całościowej (globalnej)

W przypadku progresji globalnej podatek oblicza się w ten sposób iż odpowiednią stawkę stosuje się do całej podstawy opodatkowania. Jeżeli np. podstawa opodatkowania wynosiłaby 27000 jednostek a zastosowanie miałaby niżej przedstawiona skala, wówczas podatek wyniósłby 8100 jednostek (27000*30% = 8100).

Progresja całościowa ze względu na swoją prostotę jest łatwa w stosowaniu. Ma jednak bardzo istotna wadę. Otóż niewielki wzrost podstawy opodatkowania powodujący przejście od niższej do wyższej stawki podatkowej prowadzi do znacznego wzrostu rozmiarów podatku.

Podstawa opodatkowania		Stawka podatkowa
Od	do
1	10000	10% podstawy opodatkowania
10001	20000	20% podstawy opodatkowania
20001	30000	30% podstawy opodatkowania
30001		40% podstawy opodatkowania

• Progresji szczeblowanej (ciągłej) - podatek od osób fizycznych, podatek od spadków i darowizn

Podstawę opodatkowania dzieli się na części do każdej odnosi się inną stawkę, a kwotę podatku stanowi suma tak obliczonych odcinków.

Tabela poniżej ilustruje sposób ujęcia w ustawach podatkowych skali progresywnej opartej na progresji szczeblowanej.

Podstawa opodatkowania		Stawka podatkowa
Od	do
1	10000	10% podstawy opodatkowania
10001	20000	1000+ 20% nadwyżki powyżej 10000
20001	30000	3000+ 30% nadwyżki powyżej 20000
30001		6000+ 40% nadwyżki powyżej 30000

Jeśli i w tym przypadku podstawa opodatkowania będzie wynosiła 27000 jednostek, a zastosowanie ma skala przedstawiona w tabeli powyżej, to, jak czytamy w tabeli podatek wynosi 3000 + 30% nadwyżki powyżej 20000. Owe 3000 to nic innego jak suma podatku obliczonego dla dwóch pierwszych przedziałów skali (10% od pierwszych 10000 plus 20% od drugich 10000). Nadwyżka powyżej 2000 to 7000 zaś 30% od nadwyżki wynosi 2100. Tak więc podatek wyniesie 5100.

68. SKALA PROGRESYWNA I JEJ WYSTĘPOWANIE W POLSKIM SYSTEMIE PODATKOWYM

Pytanie praktycznie takie same jak poprzednie, można podać gdzie występują skale progresywne w polskim systemie podatkowym.

Podatek od osób fizycznych:

Skala podatku od osób fizycznych ma zasadniczo charakter progresywny, szczeblowany.

Podstawa obliczenia podatku w zł		Podatek wynosi
ponad	do
	37024	19% minus kwota zmniejszająca podatek 530,08 zł
37024	74048	6504,48 zł + 30% nadwyżki ponad 37024
74048		17611,68 zł + 40% nadwyżki ponad 74048

Podatek od spadków i darowizn:

Skala podatku od spadków i darowizn ma zasadniczo charakter progresywny, szczeblowany.

Wysokość podatku zalicza ustala się w zależności od kwoty podatku jak i grupy podatkowej do której zaliczony jest nabywca.

Wysokość kwoty wolnej od podatku:

9637 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej

7276 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej

4902 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej

Kwota nadwyżki		Stawka podatkowa
Od	do
Od nabywców zaliczanych do I grupy podatkowej
	10278	3%
10278	20556	308,3+ 5% nadwyżki ponad 10278
20556		822,2+ 7% nadwyżki ponad 20556
Od nabywców zaliczanych do II grupy podatkowej
	10278	7%
10278	20556	719,5+ 9% nadwyżki ponad 10278
20556		1644,5+12% nadwyżki ponad 20556
Od nabywców zaliczanych do III grupy podatkowej
	10278	12%
10278	20556	1233,4+ 16% nadwyżki ponad 10278
20556		2877,9+ 20% nadwyżki ponad 20556

69. WYŁĄCZENIA, ZWOLNIENIA I ULGI PODATKOWE

Z punktu widzenia prawnego musi istnieć obowiązek podatkowy (wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach) przeradzający się w zobowiązanie (konkretyzacja obowiązku podatkowego, co do wysokości świadczenia, terminu zapłaty, miejsca)

Nałożenie obowiązku podatkowego nie jest równoznaczne z koniecznością zapłacenia podatku. Taka konieczność powstaje dopiero w momencie przekształcenia obowiązku podatkowego w zobowiązanie podatkowe, a więc w momencie jego konkretyzacji.

WYŁĄCZENIA PODATKOWE - polegają na tym że do konkretnej grupy czy podmiotu nie istnieje obowiązek podatkowy.

ZWOLNIENIA PODATKOWE - polegają na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników (zwolnienia podmiotowe), lub pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienia przedmiotowe) z obowiązku płacenia podatku. Istnieje więc obowiązek, ale nie dochodzi do przekształcenia w zobowiązanie.

Na przykładzie podatku od osób fizycznych.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych w rozdziale 3 przewiduje szereg zwolnień, które można podzielić na 4 zasadnicze grupy:

• zwolnione są przychody nie będące faktycznie dochodem podatnika tj. odszkodowania z tytułu ubezpieczeń, diety, zwrot kosztów podróży służbowej

• zwolnienia ze względów społecznych np. szereg zasiłków socjalnych

• zwolnienia stymulacyjne np. stypendia socjalne

• zwolnienia szczególne np. wygrane w kasynach

ULGA PODATKOWA - polega na zmniejszeniu podatku w trakcie lub po dokonaniu wymiaru

III etapy wymierzania podatku i 3 rodzaje ulg:

• Ustalenie podstawy

Ulgi odliczające od podstawy opodatkowania (w podatku od osób fizycznych pyt.85)

• Ustalenie stawki

Stawka ulgowa (ulgi od podatku VAT - 22% stawka podstawowa, stawki ulgowe 7%,3%,0%)

• Obliczenie podatku

Odliczenia od podatku (w podatku od osób fizycznych pyt.86)

70. PRZYKŁADY STYMULACYJNEGO WYKORZYSTANIA POLSKICH PODATKÓW

Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania te wystąpiły również w polskiej gospodarce w ostatnim piętnastoleciu.

Wahania cykliczne mogą być obniżone poprzez prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki fiskalnej, która powinna zmierzać do osiągnięcia bardziej szczegółowych celów.

Przede wszystkim stymulacyjna rola polskich podatków powinna dążyć do zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego stosunkowo szybkiego w przypadku Polski, szybszego niż w państwach Europy Zachodniej. Powinniśmy dążyć do osiągnięcia w jak najkrótszym okresie poziomu rozwoju gospodarczego najsłabszych krajów UE: Grecji i Portugalii. Czasami wysuwany jest postulat, by temp wzrostu PKB w znaczeniu realnym wynosiło co najmniej 5%. Polityka stymulacyjna powinna zmierzać do stopniowego obniżania bezrobocia. Niestety jednak stopa bezrobocia w naszym kraju jest w dalszym ciągu wysoka i wynosi około 18%. Należałoby jednak dążyć do obniżenia tej stopy do poziomu akceptowanego przez społeczeństwo. Jedyną szansą na obniżenie bezrobocia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy jest najważniejszym celem polityki gospodarczej. Polityka ta powinna dążyć do zrównoważenia bilansu płatniczego. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżania stopy inflacji. NBP poprzez wprowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej spowodował, że stopa inflacji jest bardzo niska. To jednak zahamowało wzrost gospodarczy i jest jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia.

Podatki, które umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych, są narzędziem redystrybucji dochodów. Ta funkcja podatków może być wykorzystana także do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Cel ten może być osiągnięty przez odpowiednie skonstruowanie podatków. Stabilizacyjne działanie podatków, zwłaszcza dochodowych, polega na tym że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego (ekspansji), którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego. Natomiast w okresie, gdy aktywność gospodarcza słabnie, dochody spadają do niższych klas opodatkowania, co zmniejsza obciążenia podatkowe i zachęca do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy, wzrostu produkcji itd.

Istnieją dwa typowe sposoby wykorzystywania instrumentów podatkowych w ich funkcji stymulacyjnej:

• Wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego. Ich zaletą jest szybkie reagowanie na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów. Działają one w ramach już istniejącego systemu podatkowego, tzn. przyjętego przez państwo, społeczeństwo i przedsiębiorców. Wadą jest to, że rozwiązania przyjęte w ramach systemu podatkowego mogą być nieskuteczne ze względu na nieadekwatność do występującej w praktyce sytuacji. W przypadku Polski funkcję tę pełnią przede wszystkim podatki dochodowe zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych oraz zasiłki dla bezrobotnych i wydatki pomocy społecznej.

• Polityka dyskrecjonalna (uznaniowa) - regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej

Państwo może reagować w sposób jakiego wymaga sytuacja. Progresja podatkowa, nowe podatki itp. Mogą być na tyle wysokie, aby skutecznie ostudzić rozgrzaną koniunkturę. Z kolei w okresie recesji decyzje podatkowe mogą znacznie silniej pobudzać podmioty do aktywności gospodarczej przez radykalne obniżenie podatków, niż automatyczne stabilizatory koniunktury.

Dyskrecjonalna polityka ma jednak istotną wadę, zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu. Jest to związane z długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym związanym z wprowadzeniem nowych podatków lub zmian w istniejących podatkach.

71. ISTOTA REGULACYJNEJ FUNKCJI SYSTEMU PODATKOWEGO

Podatki pełnią funkcje zarówno fiskalne (podatek jest podstawowym narzędziem przejmowania przez państwo dochodów i zaspokajania popytu na pieniądz) jak i ekonomiczne (skutkiem nakładania podatków jest zmiana w sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie, na podejmowanie decyzji gospodarczych, decyzji konsumpcyjnych itd.)

Podatki w gospodarce rynkowej są wykorzystywane głównie do oddziaływania na gospodarkę. W związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:

FUNKCJA ALOKACYJNA:

Polega na wykorzystywaniu podatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi) i skorygowanie rynkowej struktury PKB. Mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. O tej niedoskonałości przekonujemy się obecnie w Polsce.

W przypadku podatku dochodowego, elementem najsilniej korygującym rynkowe rozmieszczenie zasobów są ulgi i zwolnienia. W latach 93-98/99 w podatku dochodowym istniały specjalne ulgi inwestycyjne.

W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych zostały one zlikwidowane z dniem 01.01.1999r., a w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych - od 01.01.2000r. Ulgi te zachęcały podatników do inwestowania w dziedzinach preferowanych przez państwo i w gminach dotkniętych chronicznym bezrobociem.

W podatkach dochodowych, a zwłaszcza osób fizycznych nadal istnieje szereg ulg zachęcających podatników do podnoszenia wydatków na cele preferowane przez państwo

Funkcję alokacyjna pełnią również podatki od wydatków czyli podatki konsumpcyjne. Najważniejszymi są podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy. Towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze i dzięki temu wyższa jest ich konsumpcja, produkcja lub import (mleko, chleb). Również podatek akcyzowy pełni funkcję alokacyjną. Wyroby spirytusowe- piwo, wino, oraz wyroby tytoniowe są opodatkowane wysokimi stawkami akcyzy, dlatego są drogie i dzięki temu niższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo wysokimi stawkami akcyzy nałożonymi na wyżej wymienione towary przyczynia się do zapobiegania patologii społecznej wynikającej z nadmiaru spożycia alkoholu.

FUNKCJA STABILIZACYJNA:

Opisana w pytaniu 70

FUNKCJA DYSTRYBUCYJNA:

Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębienia się rocznie w poziomie dochodów uzyskiwanych przez poszczególne osoby fizyczne, gospodarstwa domowe, a nawet grupy zawodowe. W warunkach gospodarki rynkowej, osoby fizyczne uzyskują dochód nie tylko z pracy, lecz również z kapitałów i ziemi. Źródłem ich dochodów są również świadczenia pieniężne z funduszy publicznych - renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia, zasiłki rodzinne. W warunkach gospodarki rynkowej szybko rosną różnice w poziomie dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne z pracy. Źródłem tych dochodów jest nie tylko wynagrodzenie za płacę

W Polsce bardzo wolno rosną wynagrodzenia minimalne, natomiast szybko rosną płace maksymalne

Drastyczne różnice w poziomie dochodów między osobami fizycznymi są redukowane w większym lub mniejszym stopniu podatkami - jest to funkcja dystrybucyjna podatków.

W największym stopniu koryguje rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne podatek dochodowy od osób fizycznych. Jest to bowiem podatek progresywny. Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej przyczynia się on do ograniczenia drastycznych różnic dochodów osób fizycznych, te różnice powinny być redukowane podatkami między innymi z tej racji iż krańcowa użyteczność dochodu spada wraz z jego wzrostem.

Z tego wynika wniosek, że przy danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego poprzez samo zredukowanie drastycznych różnic w poziomie dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne. Należy przejąć część dochodów osób fizycznych o najwyższych i średnich dochodach i zgromadzone środki przeznaczyć na świadczenia pieniężne dla osób o najniższych dochodach. Świadczeniami tymi są renty, emerytury, stypendia socjalne, zasiłki dla bezrobotnych.

72. PODATKI BEZPOŚREDNIE A POŚREDNIE - ZALETY, WADY, PRZYKŁADY

Według kryterium prawnego, kryterium zdolności do przerzucalności oraz kryterium sposobu nałożenia podatki możemy podzielić na podatki pośrednie i bezpośrednie.

Podatki bezpośrednie:

Przedmiot opodatkowania jest jednocześnie źródłem podatkowym. Podatki te są trudno przerzucane, podatnik formalny i rzeczywisty są tą samą osobą. Nakładane są wprost na źródło podatkowe.

Zalety:

Bardziej sprawiedliwe rozłożenie ciężaru opodatkowania

Otwarte, ostentacyjne określanie opodatkowania

Wady podatków bezpośrednich:

Podatki wrażliwe na wahania koniunktury gospodarczej, przede wszystkim podatek dochodowy

W skrajnych przypadkach omawiane podatki są przyjmowane w świadomości podatników jako konfiskata części uzyskanego dochodu, a nawet jako okradanie przez państwo. Z tego względu omawiane podatki, zwłaszcza podatek dochodowy od osób fizycznych, przy wysokich stawkach podatkowych stwarzają silną pokusę do oszustw podatkowych i część podatników tej pokusie ulega.

Wpływy z omawianych podatków następują niesystematycznie i z pewnym opóźnieniem. Podstawowym okresem obrachunkowym w omawianych podatkach jest bowiem rok podatkowy. W ciągu roku podatnicy wpłacają miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. Gdy jednak w danym roku podatkowym suma miesięcznych zaliczek jest niższa od należnego podatku wówczas fiskus ponosi stratę, która jest tym wyższa, im wyższa jest stopa inflacji.

Przykłady:

Podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od spadków i darowizn

Podatki pośrednie:

Jest to typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od tego, który ponosi ich faktyczny ciężar. Związane jest to z założonym przez ustawodawcę zjawiskiem doliczania podatków pośrednich przez sprzedawcę do ceny produktu. W rezultacie takiego działania faktycznie ich ciężar ponosi nabywca. Przedmiot opodatkowania nie jest źródłem pokrycia podatku, są łatwo przerzucane, podatnik formalny i rzeczywisty to różne osoby.

Zalety podatków pośrednich

Podstawową zaletą podatków pośrednich jest mała świadomość osób fizycznych w Polsce, że w całości ponoszą one ciężar tych podatków. Dzięki tej małej świadomości podnoszenie omawianych podatków z reguły nie powoduje żadnej reakcji ani samych podatników ani tez osób trzecich. Podatnicy nie protestują, gdyż i tak omawiane podatki przerzucą na osoby trzecie Osoby trzecie również nie protestują, gdyż w większości przypadków są nieświadome, że w całości ponoszą ich ciężar.

Podatki pośrednie charakteryzują się znaczną wydajnością. Najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce jest podatek od towarów i usług, a podatek akcyzowy jest trzecim pod względem wydajności.

Podatki pośrednie charakteryzują się szybkością poboru i systematycznością wpływów podatkowych. Największą szybkością poboru charakteryzuje się podatek akcyzowy. Producenci wyrobów akcyzowych codziennie wpłacają zaliczkę na ten podatek. Podatnicy podatku akcyzowego ostatecznie rozliczają się z urzędem skarbowym za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Również podatnicy VAT rozliczają się z urzędem skarbowym z omawianego podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Rozliczenie to dotyczy różnicy między podatkiem należnym a naliczonym. Podatkiem należnym jest podatek od sprzedawanych przez podatnika towarów i usług. Figuruje on w fakturach wystawionych przez podatnika. Podatkiem naliczonym jest natomiast podatek od zakupów dokonanych przez podatnika. Figuruje on w fakturach otrzymanych przez podatnika.

Wpływy z podatków pośrednich charakteryzują się znaczną stabilnością. Podatki te obciążają bowiem konsumpcję, która jest mało podatna na wahania koniunkturalne. Podatki pośrednie przynoszą budżetowi państwa stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji.

Wady podatków pośrednich:

Podstawową wadą podatków pośrednich jest ich niesprawiedliwość. Omawiane podatki w największym stopniu obciążają gospodarstwa domowe o najniższych dochodach, a w najmniejszym gospodarstwa o najwyższych dochodach. Ciężar opodatkowania podatkami pośrednimi mierzony jest udziałem omawianych podatków w dochodzie rozporządzalnym gospodarstwa domowego. GD o najniższych dochodach ponoszą najwyższy ciężar podatków pośrednich z dwóch względów:

• prawie cały uzyskany dochód przeznaczają na konsumpcję, która jest opodatkowana podatkami pośrednimi, natomiast gospodarstwa o wysokich i średnich dochodach, część dochodu przeznaczają na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich

• gospodarstwa domowe o najniższych dochodach charakteryzują się względnie wysoką konsumpcją wyrobów spirytusowych, piwa, wina i wyrobów tytoniowych, a więc wyrobów opodatkowanych wysokimi podatkami pośrednim

Podatki pośrednie obniżają płynność finansową jednostek gospodarczych. Płynność ta wyraża się w ich zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. Obowiązek podatkowy w najważniejszych podatkach pośrednich, jakimi są podatek od towarów i usług i akcyzowy, najczęściej powstaje przed rzeczywistym otrzymaniem należności za sprzedane towary i usługi. Podatnicy zmuszeni są zapłacić obydwa podatki, mimo że nie otrzymali należności za sprzedane towary i usługi.

Koszty poboru podatków pośrednich, a zwłaszcza podatku od towarów i usług, są relatywnie wysokie.

Przykłady:

Podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier

74. KLASYFIKACJA PODATKÓW WEDŁUG ŹRÓDŁA PODATKOWEGO

Różnorodność podatków oraz znaczne zróżnicowanie form wymiaru i poboru podatków powodują konieczność ich klasyfikacji. Klasyfikacje przeprowadza się według różnych kryteriów.

Przyjmując za kryterium źródło podatkowe podatki możemy podzielić na:

1. Podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych

Źródłem podatków majątkowych jest posiadany przez podatnika majątek. W wyniku nakładania tych podatków wartość majątku podatnika nie powinna się zmniejszać. Jeżeli na skutek nałożenia podatku następuje uszczuplenie majątku taki podatek wówczas nosi miano podatku realnego, jeśli zaś źródłem podatku jest dochód z majątku nazywa się podatkiem nominalnym.

2. Podatki od przychodów

Płaci się je w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Podatki te są pobierane przez państwo niezależnie od wyników działalności gospodarczej. Są one bardzo korzystnym instrumentem fiskalnym państwa, gdyż pomagają zaspokajać popyt państwa na dochód uniezależniając wpływy z tego podatku od sytuacji dochodowej podatnika. Poprzez ich konstrukcję, stawki i sposób pobierania są podatkami silnie cenotwórczymi lub, inaczej mówiąc są wkalkulowane w cenę towarów i usług, wobec tego dochody z tego tytułu są powiązane z procesami inflacyjnymi. W przypadku występowania inflacji państwo realizuje tzw. premię inflacyjną. Dzieje się to tak dlatego że podatki od przychodów są automatyczne - przy danych stawkach - indeksowane stosownie do wzrostu cen.

3. Podatki od dochodów

Przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej dochód z pracy i dochód z prowadzenia działalności gospodarczej. Podatki od dochodów nawiązują wprost do nadwyżki ekonomicznej wypracowanej przez podmioty. W wyniku interwencji fiskalnej państwa za pomocą podatków dochodowych następuje więc „dzielenie się” dochodem podatnika z państwem, co oznacza bezpośrednią redystrybucję dochodów w gospodarce i w społeczeństwie.

Podatki od dochodów są bardziej korzystne dla podatnika niż dla władz publicznych. Ta cecha podatków od dochodów ma szczególne znaczenie przy planowaniu dochodów publicznych, gdyż niektóre podatki od dochodów oparte są na rentowności, którą z kolei trudno określić. Dochodzi jeszcze możliwość manipulowania podstawą opodatkowania (zyskiem brutto, dochodem brutto) przez zawyżanie kosztów.

4. Podatki od wydatków

Są typowymi podatkami od konsumpcji, jednak zakres ich stosowania jest ograniczony. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (np. futra, jachty, samochody) i dóbr które tradycyjnie uważa się za domenę państwa (sól, alkohol, zapałki, a ostatnio także paliwa płynne) Podatek od takich wyrobów to akcyza.

75. ZJAWISKO PRZERZUCALNOŚCI PODATKÓW - ISTOTA, RODZAJE, PRZYKŁADY

Zjawisko przerzucalności podatkowej - polega na rozdzieleniu roli podatników. Opodatkowany tylko formalnie jest podatnikiem, gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne podmioty. Kto inny jest podatnikiem formalnym a kto inny rzeczywistym.

1. Przerzucalność pozorna - rozdzielność podatnika wynika z przepisów prawnych

2. Przerzucalność rynkowa - faktycznie dokonuje się na rynku np. w przypadku VAT podatnikiem formalnym jest osoba sprzedająca towar na rynku, przy sprzedaży dodaje VAT do produktu za który płaci konsument - podatnik rzeczywisty. Jest to tzw. przerzucalność ekonomiczna w przód. Przerzucalność w przód powoduje wzrost ceny zbywanych przez podatnika towarów lub usług. Przerzucalność w tył polega na przerzucaniu na poprzednich uczestników obrotu gospodarczego., przez co ma miejsce obniżanie ceny nabywanych przez podatnika towarów lub usług.

Przerzucalność zależy od czynników:

• Ekonomicznych - od tego co dokonuje się na rynku konkurencyjnym lub zmonopolizowanym, popyt sztywny lub elastyczny, stopień ingerencji państwa w gospodarkę, kwestia mobilności kapitału

• Prawnych - przepisy prawne pozwalające lub ograniczające możliwość przerzucalności

• Technicznie wynikających z konstrukcji podatków. Podatki pośrednie są łatwiej przerzucalne niż bezpośrednie, podatki selektywne łatwiej przerzucalne niż ogólne (akcyza łatwiej przerzucalna niż VAT), łatwiej liniowe niż progresywne

76. STRUKTURA AKTUALNEGO SYSTEMU PODATKOWEGO W POLSCE

System podatkowy jest to ogół przepisów prawnych i instytucji finansowych w zakresie ustalania i poboru podatków.

Wyżej wymieniony system obejmuje nie tylko wszelkie przepisy prawne dotyczące instytucji podatków, ale także całą strukturę podmiotów, które podatki zbierają, płacą je, a także te, które wyznaczają ich indywidualną wysokość w tym także warunki ich płatności.

Z uwagi na fakt, że obecnie podatki stanowią podstawowe źródło finansowania zadań i potrzeb publicznych - prawidłowe funkcjonowanie tego systemu przesądza o realizacji zadań publicznych, rozwoju kraju oraz sytuacji obywateli.

Na polski system podatkowy składa się dwanaście tytułów podatkowych, które można pogrupować w 2 podsystemy podatkowe:

Podsystem podatków państwowych:

• podatek od towarów i usług

• podatek akcyzowy

• podatek od gier

• podatek dochodowy od osób fizycznych

• podatek dochodowy od osób prawnych

Podsystem podatków samorządowych:

• podatek rolny

• podatek leśny

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od czynności cywilnoprawnych

• podatki tzw. lokalne

• od nieruchomości

• od środków transportowych

• od posiadania psów

77. NIEOGRANICZONY OBOWIĄZEK PODATKOWY W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Podatnikami podatku dochodowego są osoby fizyczne, które uzyskują dochody z różnych źródeł przychodów objętych tym podatkiem , takich jak: wynagrodzenie za pracę, z umów zlecenia i o dzieło, z działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek - także w formie spółki mniemającej osobowości prawnej. Podatnikami są także osoby uzyskujące dochody z twórczości artystycznej, literackiej, naukowej itp., z rent, emerytur z posiadanego kapitału i praw majątkowych oraz ich sprzedaży, a także uzyskiwane z tzw. działów specjalnych produkcji rolnej.

Podatnicy podatku dochodowego mogą być objęci tzw. nieograniczonym albo ograniczonym obowiązkiem podatkowym. Kryterium podziału jest miejsce zamieszkania lub stałego pobytu osoby fizycznej.

Na osobach fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ciąży tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy. Oznacza to, że osoby te płacą podatek dochodowy według zasad określonych w Polsce od całości osiąganych dochodów, bez względu na to, czy źródła przychodów położone są w kraju, czy też za granicą. Może to prowadzić nawet do podwójnego opodatkowania tego samego dochodu, jeżeli w kraju uzyskania dochodu pobierany jest podobny podatek. Podwójnemu opodatkowaniu zapobiegają jednak umowy, jakie Rzeczpospolita Polska zawarła w tym celu z wieloma państwami, a także oparta na zasadzie wzajemności praktyka międzynarodowa, polegająca na zwolnieniu od podwójnego opodatkowania dochodów uzyskanych za granicą przez własnych obywateli.

Nieograniczony obowiązek podatkowy nie dotyczy osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych i konsularnych.

Osoby fizyczne zamieszkałe na stałe za granicą podlegają tzw. ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Oznacza to, iż tacy podatnicy płacą w kraju podatek tylko od dochodów uzyskiwanych na terenie Rzeczpospolitej Polskiej oraz wynagrodzeń za pracę wykonywana w Polsce chociażby wynagrodzenie to było otrzymywane za granicą.

78. PRZESŁANKI WSPÓLNEGO OPODATKOWANIA MAŁŻONKÓW

Zasadą panującą w podatku dochodowym od osób fizycznych jest odrębne opodatkowanie małżonków z osiąganych przez nich dochodów. Ustawodawca umożliwia jednak małżonkom skorzystanie z wspólnego rozliczenia podatku dochodowego. Możliwość taka uzależniona jest jednak od spełnienia przez nich kumulatywnie czterech kryteriów:

1. Przez cały rok podatkowy pozostawali w związku małżeńskim - Aby móc wspólnie rozliczyć się, małżeństwo musi trwać przez cały rok podatkowy (kalendarzowy), z wyjątkiem przypadku, gdy związek małżeński został zawarty przed rozpoczęciem roku podatkowego, a współmałżonek zmarł w trakcie roku podatkowego.

2. Byli objęci wspólnością majątkową małżeńską - Wspólność majątkowa powstaje automatycznie z chwilą zawarcia małżeństwa, chyba że małżonkowie sporządzą umowę majątkową małżeńską wyłączającą wspólność ustawową.

3. Żaden z małżonków nie korzystał z uproszczonej formy opodatkowania - karty podatkowej, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, bądź zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych.

4. Wspólnie złożyli wniosek o łączne opodatkowania - Wniosek taki zawarty jest na pierwszej stronie zeznania podatkowego, które należy złożyć do 30 kwietnia następnego roku za rok poprzedni.

Z łącznego opodatkowania małżonkowie mogą skorzystać zarówno w sytuacji gdy oboje uzyskali dochody podlegające opodatkowaniu jak również gdy jeden z nich nie uzyskał w roku podatkowym żadnych dochodów lub uzyskał dochody w wysokości nie powodującej obowiązku uiszczenia podatku.

Przy wspólnym opodatkowaniu, podatek dochodowy oblicza się następująco:

• od dochodów każdego z małżonków odrębnie odejmuje się przysługujące mu odliczenia od dochodu (np.: składki na ubezpieczenie społeczne, wydatki rehabilitacyjne itd.),

• sumuje się pozostałe po odliczeniach dochody,

• odejmuje się wydatki poniesione przez małżonków na cele mieszkaniowe, odliczane od dochodu,

• uzyskaną kwotę dzieli się przez dwa,

• od tak ustalonej połowy dochodu zaokrąglonej do pełnych złotych (podstawa opodatkowania) oblicza się podatek według skali podatkowej,

• uzyskaną kwotę mnoży się razy dwa.

Tak obliczony podatek jest podatkiem łącznym obojga małżonków.

Łączne opodatkowanie małżonków jest korzystne wówczas, gdy jeden z nich nie uzyskuje żadnych dochodów lub dochody obojga znacznie różnią się od siebie i kwalifikują się do różnych przedziałów podatkowych. Łączne opodatkowanie umożliwia wówczas zastosowanie niższej stawki podatkowej.

79. GŁÓWNE ŹRÓDŁA PRZYCHODÓW OBJĘTYCH PODATKIEM DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Na przedmiot opodatkowania składa się szereg rożnego rodzaju dochodów bądź przychodów. Dochody osiągane przez podatników pogrupowane zostały w poszczególne kategorie, określone mianem "źródeł przychodów".

Omawiając problematykę przedmiotu opodatkowania, należy wskazać, iż istotne i zarazem pomocne, znaczenie dla zdefiniowania poszczególnej kategorii przedmiotu opodatkowania, ma treść art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000r. Nr 14 poz. 176 ze zm.). W powyższym przepisie wymienione zostały tzw. źródła przychodów w podatku dochodowym. Źródła przychodów, czyli inaczej miejsca, z których ewentualnie podatnik może osiągać dochody. Poprawne ustalenie momentu osiągnięcia przychodów, możliwość pomniejszenia przychodów o ewentualne koszty uzyskania przychodów a także ustalenie poprawnych zasad opodatkowania, jest uzależnione od prawidłowego zakwalifikowania danego przychodu do jednego z ustawowo wskazanych źródeł.

Zgodnie z art. 10 ustawy o.p.o.f. źródłami przychodów są:

1) stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta,

2) działalność wykonywana osobiście,

3) pozarolnicza działalność gospodarcza,

4) działy specjalne produkcji rolnej,

5) nieruchomości lub ich części,

6) najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze, w tym również dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej, z wyjątkiem składników majątku związanych z działalnością gospodarczą,

7) kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych,

8) odpłatne zbycie nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz wynikającego z przydziału spółdzielni mieszkaniowych: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, prawa wieczystego użytkowania gruntów, innych rzeczy,

9) inne źródła

80. POJĘCIE DOCHODU PODATKOWEGO I STRATY PODATKOWEJ. ZASADY ROZLICZANIA STRATY

Przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych są różne rodzaje dochodów uzyskiwanych przez podatnika z poszczególnych źródeł przychodów, z wyjątkiem takich, które pochodzą ze źródeł nieobjętych tym podatkiem lub SA zwolnione z podatku dochodowego. Dochody objęte zwolnieniem są wskazane w ustawie.

Jeżeli podatnik uzyskuje dochody z kilku źródeł przychodów, przedmiotem opodatkowania jest suma dochodów ze wszystkich tych źródeł, które podlegają łącznemu opodatkowaniu. Do sumy dochodów nie wlicza się jednak tych kwot które są opodatkowane w postaci przychodów, a nie dochodów. Opodatkowuje się je odrębnie i proporcjonalnie do wysokości przychodu.

Przez dochód należy rozumieć dodatnią różnicę (czyli nadwyżkę) między kwotą przychodu a kosztami jego uzyskania. Jeżeli więc suma przychodów z danego źródła jest większa, niż koszty związane z jej uzyskaniem mamy do czynienia z dochodem. Natomiast wówczas, gdy koszty przewyższają uzyskany przychód - występuje strata.

Warto zwrócić uwagę, iż uwzględnianie kosztów uzyskania przychodu, a także rozliczanie straty może być dokonywane tylko w ramach przychodów uzyskiwanych z tego samego źródła, którego dotyczą, a nie z łącznej sumy przychodów uzyskiwanych przez podatnika. Jeżeli podatnik poniósł stratę w prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, ale uzyskał dochód z przysługujących mu praw majątkowych, nie jest dopuszczalne pomniejszenie tego dochodu o stratę wynikłą z innego źródła przychodów.

W sytuacji gdy podatnik w roku podatkowym ponosi stratę z danego źródła przychodów, podatnik może odliczyć od dochodu osiągniętego z tego samego źródła przychodów w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość odliczenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty. Istotne jest zatem zastrzeżenie, że strata może być odliczana od dochodu z tego samego źródła przychodów.

Jak widać z powyższego, ustawodawca dał nam maksymalnie pięć lat na skorzystanie z możliwość odliczenia straty. Jest to długi okres czasu i na pewno korzystny dla tych podatników, którzy osiągają stosunkowo niskie dochody. Natomiast jeśli podatnicy osiągają znaczne dochody, to stratę mogą odliczyć w ciągu dwóch kolejno następujących po sobie latach. W jednym roku można pomniejszyć dochód o 50% kwoty straty i w drugim roku o kolejne 50% kwoty straty.

Dodać należy, że wskazane wyżej zasady odliczania straty nie mają zastosowania do strat poniesionych z tytułu:

- odpłatnego zbycia rzeczy i praw majątkowych,

- ze źródeł przychodów, z których dochody są wolne od podatku dochodowego.

81. METODY OKREŚLANIA KOSZTÓW UZYSKANIA PRZYCHODÓW

Wielkość kosztów uzyskania przychodów może być ustalona przy zastosowaniu jednej z 4 metod wyszczególnionych w rozdziale 4 ustawy o pdof:

1. Metoda kosztów zryczałtowanych -

• koszty określone są w ustawie kwotowo i ma to zastosowanie do przychodów uzyskiwanych ze stosunku pracy, wynoszą one:

• dla zatrudnionych w jednym zakładzie - 102,25 zł miesięcznie, nie więcej niż 1227 zł rocznie

• dla zatrudnionych w więcej niż jednym zakładzie - maksymalnie 1840,77 zł rocznie

• dla pracujących poza miejscem stałego zamieszkania, w jednym zakładzie 127,82 zł miesięcznie, nie więcej niż 1533,84 rocznie, a dla wieloetatowców - łącznie maksymalnie 2300,94 rocznie

• koszty określane są procentowo i wynoszą 20% lub 50% przychodów, a w niektórych przypadkach - przychodów pomniejszonych o obowiązkowe składki odprowadzane na ubezpieczenie społeczne podatnika

2. Metoda kosztów rzeczywistych - koszty ustalane są na podstawie prowadzone j ewidencji pełnej lub uproszczonej z uwzględnieniem kategorii kosztów potrącanych i niepotrącalnych (pytanie 82)

3. Metoda kosztów szacunkowych - ma zastosowanie do działów specjalnych produkcji rolnej oraz w sytuacji, gdy dochody podatnika pochodzą z nieujawnionych źródeł lub nie mają pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu. W pierwszym przypadku mają zastosowanie wskaźniki dochodu do przychodu, w drugim natomiast podstawę opodatkowania określa się zestawiając zrealizowane przez podatnika wydatki z deklarowanymi dochodami.

82. KOSZTY POTRĄCALNE I NIEPOTRĄCALNE

U podstawy podziału wydatków na potrącalne i niepotrącalne leży rozróżnienie nakładów koniecznych, pożytecznych i zbędnych.

Wydatki konieczne i pożyteczne są uwzględniane tj. odliczane od wielkości przychodu i stanowią koszty jego uzyskania. Natomiast wydatki zbędne, mimo iż poniesione przez podatnika, nie są odejmowane od wielkości przychodu, czyli nie stanowią kosztów jego uzyskania, a tym samym podlegają opodatkowaniu.

Wydatki konieczne - to takie które trzeba ponieść, aby uzyskać przychód. Należą do nich:

• Koszty rzeczowe - np. związane z prowadzoną przez podatnika produkcją, czyli koszty materiałów, surowców, paliw, amortyzacji, transportu i inne

• Koszty osobowe - związane z pracą ludzką zaangażowaną w proces działalności gospodarczej, mającą przynieść określone przychody np. płace, składki z tytułu ubezpieczeń

• Koszty finansowe - obciążenia i narzuty wkalkulowane w koszty, niestanowiące ani kosztów osobowych, ani rzeczowych. Wśród tych kosztów można wyróżnić niektóre podatki i opłaty, płacone czynsze

Wydatki pożyteczne - takie wydatki które nie są niezbędne dla uzyskania przychodu, ale ich zrealizowanie wpływa korzystnie na wielkość tego przychodu. Do takich wydatków należy zaliczyć np. koszty reklamy i reprezentacji (do określonej wielkości), koszty wdrożeń nowych technologii i badań naukowych.

Wydatki zbędne - nie są traktowane jako koszty podlegające odliczeniu. Nie uwzględnia się ich w procesie ustalania wielkości dochodu podatnika, mimo iż faktycznie zmniejszają wielkość zasobów pieniężnych podatnika

Do wydatków zbędnych należy zaliczyć:

Wydatki zawinione przez podatnika - kary, odszkodowania, odsetki za zwłokę

Większośc wydatków związanych z powiększaniem lub ulepszaniem źrodeł przychodów - np. wydatki inwestycyjne, w tym także na nabycie udziałów lub akcji w spółce czy spłatę kredytów

Wydatki niezwiązane ze źródłem przychodu np. darowizny i ofiary oraz wpłaty na różnego rodzaju fundusze nieobowiązkowe

83. ZWOLNIENIA PRZEDMIOTOWE W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Zakres przedmiotowy podatku dochodowego jest uzależniony od katalogu zwolnień poszczególnych przychodów od opodatkowania, przewidzianych w ustawie, a także w przepisach wykonawczych. Katalog tych zwolnień jest bardzo rozbudowany i ulega licznym i częstym zmianom. Osłabia to stabilność i przejrzystość rozwiązań prawnych. Wszystkie zwolnienia przedmiotowe można znaleźć w rozdziale 3 ustawy o pdof

Zwolnienia są czasem następstwem przywilejów uzyskanych przez różne grupy podmiotów przed wejściem w życie ustawy, a także efektem różnych nacisków parlamentarnych. Taka grupa zwolnień narusza zasadę równości podatkowej i powinna ulec likwidacji - chociaż czasami jest uzasadniona względami gospodarczymi lub społecznymi.

Ogólnie zwolnienia mające charakter przedmiotowy można podzielić na trzy grupy:

1. Zwolnienia wynikające z faktu, iż otrzymane przychody nie wiążą się z uzyskaniem dochodu. Zaliczyć tu można przede wszystkim: odszkodowania i ekwiwalenty uzyskane z różnych źródeł i różnych tytułów, między innymi odszkodowania z tytułu ubezpieczeń, ekwiwalenty za zużytą odzież czy używanie własnych narzędzi przez pracowników.

2. Zwolnienia o charakterze społecznym - dochody z tytułu pomocy pieniężnej dla rodzin zastępczych, kombatantów, osób niepełnosprawnych, dotkniętych zdarzeniami losowymi czy znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji. Należy do nich również zwolnienie od podatku, odnoszące się do rent inwalidzkich, przyznawanych inwalidom wojennym i wojskowym na podstawie odrębnych przepisów.

3. Zwolnienia mające charakter stymulacyjny - pobudzające do określonych zachowań czy działań. Do nich należy zaliczyć zwolnienie od opodatkowania dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży gruntów, budynków mieszkalnych, praw do lokali mieszkalnych. Podobny charakter ma zwolnienie dochodów z tytułu prowadzenia szkół w takiej części, w jakiej zostały wydatkowane na cele szkoły. Zwolnieniu podlegają stypendia naukowe.

84. ULGI W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Przez cały okres obowiązywania ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w konstrukcji tego podatku przewidziane były różnego rodzaju ulgi podatkowe, wpływające na wysokość podstawy obliczania podatku lub na wysokość obliczonego podatku. Znaczna część ulg została zlikwidowana od 1 stycznia 2004, z zachowaniem praw nabytych (np. ulga remontowa). Od 1 stycznia 2005 roku przywrócono niektóre ulgi bądź wprowadzono zupełnie nowe. Potwiedza to przekonanie że zmiany w podatku dochodowym są dokonywane w pośpiechu, bez głębszego przeanalizowania skutków tych zmian.

Stosowanie ulg podatkowych w podatku od osób fizycznych jest dość powszechnie uważane za naruszenie zasady równości podatkowej. Preferują one osoby o dochodach wyższych, które mogą dokonać wydatków na określone cele a następnie uwzględnić je w formie w formie ulgi pomniejszającej podstawę lub sam podatek. Osoby których nie stać na ponoszenie wydatków objętych ulgami nie korzystają z odliczeń, a tym samym płacą wyższe podatki.

Ulgi można podzielić na 5 grup:

• Pierwsza grupa ulg to takie które stanowią w istocie sposób uwzględnienia poniesionych przez podatnika wydatków związanych z uzyskaniem przychodu. Do tej grupy można zaliczyć stosowane do 2003 odliczenia składek na rzecz organizacji zawodowych do których podatnik miał obowiązek przynależeć. Ulga była odliczana od podstawy opodatkowania. Do tej grupy można zaliczyć wprowadzoną w 2005 roku ulgę z tytułu korzystania z Internetu odliczaną od podstawy opodatkowania.

• Druga grupa ulg to ulgi stanowiące zwrot kosztów związanych z egzystencją podatnika. To tej grupy zaliczyć można ograniczoną w 2004 roku ulgę z tytułu rehabilitacji podatnika będącego osobą niepełnosprawną, oraz z tytułu spłaty odsetek od kredytów mieszkaniowych odliczane od podstawy opodatkowania.

• Trzecia grupa to ulgi o charakterze rodzinnym. Do końca 2003 roku do tej grupy należały ulgi z tytułu kształcenia dzieci, dojazdu dzieci do szkół a także utrzymana ulga z tytułu rehabilitacji niepełnosprawnego członka rodziny podatnika.

• Czwarta grupa ulg ma charakter stymulacyjny. Taki charakter mają ulgi obecnie stosowane ulgi z tytułu darowizn na cele wyższej użyteczności - na rzecz organizacji pożytku publicznego lub na cele kultu religijnego - od 2005 roku maksymalna wysokość odliczenia od podstawy opodatkowania wynosi 6%.

• Piąta grupa ulg odnosi się do nienależnie pobranych rent, emerytur i zasiłków z tytułu ubezpieczenia społecznego.

85. ULGI ODLICZANE OD DOCHODU I ICH ZAKRES

Na wysokość podstawy opodatkowania od 1 stycznia 2005 roku mają wpływ odliczenia:

• Z tytułu uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne

• Dokonanych darowizn na rzecz organizacji pożytku publicznego i na cele kultu religijnego - wysokość odliczana z tego tytułu nie może przekraczać 6% dochodu uzyskanego przez podatnika

• Spłaconych odsetek od kredytów mieszkaniowych, odliczeniu podlegają odsetki od tej części kredytu, która nie przekracza kwoty odpowiadającej 189000zł

• Wydatków na zakup leków, których stosowanie zalecił lekarz specjalista, wysokość ulgi określona jest nadwyżką wydatków ponad 100 zł miesięcznie, ulga na cele rehabilitacyjne przysługuje osobom niepełnosprawnym bądź podatnikom mającym na utrzymaniu osoby niepełnosprawne, których dochód (tj. osób będących na utrzymaniu) nie przekracza 9.120 zł w 2005 r.

• Używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność (współwłasność) osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa albo dzieci niepełnosprawne, które nie ukończyły 16 roku życia, dla potrzeb związanych z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne do 2280zł rocznie

• Opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, do 2280zł rocznie

• Utrzymanie przez osoby niewidome psa przewodnika, do 2280zł

• Wydatków z tytułu korzystania z sieci internetowej w lokalu będącym miejscem zamieszkania podatnika, do wysokości 760zł rocznie. Wydatki muszą być udokumentowane fakturą

86. ULGI ODLICZANE OD PODATKU I ICH ZAKRES

Od podatku odliczeniu podlegają:

• Składki na ubezpieczenie zdrowotne (do wysokości nieprzekraczającej 7,75% podstawy wymiaru, składka w wysokości wyższej nie podlega obliczeniu od podatku)

• Wpłaty na rzecz organizacji pożytku publicznego ( do wysokości nieprzekraczającej 1% podatku należnego, wykazanego w zeznaniu rocznym)

• W 2004 i 2005 roku podatnicy mogą jeszcze - na zasadzie praw nabytych - uwzględnić wydatki remontowe. Kolejny 3-letni okres ulgi remontowej obejmuje lata 2003-2005, a więc prawo zostało nabyte już w 2003 roku, czyli przed wejściem w życie nowelizacji wyraźnie ograniczającej katalog ulg podatkowych. Można odliczyć wydatki na remont i modernizację budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego zajmowanego na podstawie tytułu prawnego oraz wpłaty na wyodrębniony fundusz remontowy spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty mieszkaniowej. Limit trzyletni na lata 2003-2005: 19% poniesionych wydatków, nie więcej niż 5.670 zł -budynek mieszkalny (3% x 189.000 zł), 4.725 zł - lokal mieszkalny (2,5% x 189.000 zł). Minimalny wydatek uprawniający do ulgi - 567 zł w okresie trzech lat (0,3% x 189.000 zł

• Wydatki na remont i modernizację instalacji gazowej, urządzeń eksplozymetrycznych lub urządzeń gazowych, w wysokości 945 zł (189.000 zł x 0,5%)

• W ramach tzw. praw nabytych - wydatki na systematyczne oszczędzanie w kasie mieszkaniowej, wysokość ulgi 30% poniesionych wydatków nie więcej niż 11.340 zł (6% z 189.000 zł) - limit roczny. Odliczenie przysługuje podatnikom, którzy przed dniem 1 stycznia 2002 r. nabyli prawo do odliczeń z tego tytułu i po tym dniu dokonują dalszych wpłat na kontynuację systematycznego gromadzenia oszczędności wyłącznie na tym samym rachunku i w tym samym banku prowadzącym kasę mieszkaniową. Podatnicy mogą odliczać wydatki poniesione do upływu terminu systematycznego oszczędzania wynikającego z umowy na ostatni dzień 2001 r

87. UPROSZCZONE FORMY OPODATKOWANIA OSÓB FIZYCZNYCH

Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mogą opłacać podatek w formie:

1. Ryczałtu ewidencjonowanego

2. Karty podatkowej

Osoby duchowne prawnie uznanych w Polsce wyznań, mogą opodatkować swoje przychody płacąc zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów uzyskiwanych z tytułu pełnionych funkcji duszpasterskich.

Wybór uproszczonej formy opodatkowania jest uprawnieniem a nie obowiązkiem podatnika.

Przychody opodatkowane w formach zryczałtowanych nie są łączone z przychodami podatkowymi na zasadach ogólnych.

88. KARTA PODATKOWA - PODMIOT, PRZEDMIOT, STAWKI PODATKU

Karta podatkowa to zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych. Forma opodatkowania jest możliwa dla: osób fizycznych prowadzących indywidualną działalność gospodarczą, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek partnerskich, spółek jawnych.

Opodatkowanie w formie karty podatkowej jest najczęściej bardzo korzystne dla osób prowadzących działalność o niewielkich rozmiarach. Dochodów opodatkowanych w formie karty podatkowej nie łączy się obecnie z innymi dochodami uzyskiwanymi przez podatnika.

Opodatkowanie w formie karty podatkowej może być zastosowane w poniższych typach działalności:

• usługowa lub wytwórczo-usługowa,

• detaliczny handel artykułami spożywczymi, rolnymi i ogrodniczymi,

• obnośny i obwoźny handel artykułami przemysłowymi,

• działalność gastronomiczna,

• usługi transportowe,

• usługi rozrywkowe,

• działalność wykonywana w ramach niektórych tzw. wolnych zawodów (pielęgniarka, położna, weterynarz),

• opieka domowa nad dziećmi i osobami chorymi,

• usługi edukacyjne

Przyznanie prawa do karty podatkowej ma charakter decyzji administracyjnej, podejmowanej na wniosek podatnika przez właściwy urząd skarbowy. Podatnik chcący opłacać podatek w formie karty podatkowej musi złożyć na piśmie wniosek do właściwego US podając rodzaj prowadzonej działalności, miejsce jej wykonywania oraz liczbę zatrudnionych pracowników. System stawek karty podatkowej bazuje na ponad 100 typach działalności pogrupowanych w rodzaje działalności. Stawki karty podatkowej są wyłącznie stawkami kwotowymi, mocno zróżnicowanymi (od kilkudziesięciu złotych do prawie 2 tys. złotych)US wyznacza miesięczną stawkę podatku w oparciu o trzy kryteria:

• rodzaj działalności wykonywanej przez podatnika

• liczbę zatrudnionych pracowników - liczba zatrudnionych nie może przekraczać 5 osób

• miejscowość stanowiącą siedzibę firmy (miejscowości podzielone są na 3 grupy do 5000 mieszkańców, od 5000 do 50000 mieszkańców i powyżej 50000 mieszkańców)

W ciągu 14 dni od doręczenia decyzji ustalającej podatek, podatnik może zrzec się opodatkowania w formie karty

Płatnik podatku w formie karty odprowadza co miesiąc wyznaczoną decyzją US kwotę bez dokonywania jakichkolwiek dodatkowych rozliczeń. Podatnikowi nie przysługują w tym wypadku żadne ulgi podatkowe, może jedynie odliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

89. RYCZAŁT OD PRZYCHODÓW EWIDENCJONOWANYCH - PODMIOT, PRZEDMIOT, STAWKI PODATKU

Od 1994 wprowadzono tzw. ”zryczałtowaną” formę poboru podatku dochodowego od osób fizycznych.

Omawianą formę opodatkowania stosuje się do 2 grup podatników:

1. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych mogą opłacać podatnicy, którzy w roku poprzednim uzyskali roczne przychody z działalności gospodarczej w wysokości nieprzekraczającej 250.000 euro. Brane są pod uwagę przychody z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie, jak i przychody uzyskiwane łącznie przez wspólników spółki cywilnej.

2. Osób które rozpoczną działalność w roku podatkowym i nie korzystają z opodatkowania w formie karty podatkowej, w tym przypadku uproszczona forma opodatkowania może być stosowana do momentu osiągnięcia przychodów na poziomie maksimum.

Opodatkowanie w formie ryczałtu jest prawem a nie obowiązkiem podatnika. Może więc on zrezygnować z ryczałtu i płacić podatek na zasadach ogólnych.

Z opodatkowania w formie ryczałtu nie mogą skorzystać:

• Wykonujący działalność taką jak: prowadzenie aptek, kantorów walutowych, lombardów, wykonujący wolne zawody, wytwarzający wyroby objęte akcyzą o świadczący usługi zawarte w załączniku nr2 do ustawy

• Podatnicy rozliczający się w formie karty podatkowej

• Podatnicy okresowo zwolnieni z pdof na podstawie określonych przepisów

• Podejmujący działalność w danym roku podatkowym po zmianie działalności samodzielnej na działalność wykonywaną wspólnie z małżonkiem lub odwrotnie, jeśli wcześniej podatek płacony był na zasadach ogólnych

• Rozpoczynający działalność jeśli wcześniej wykonywali czynności wchodzące w jej zakres na podstawie stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy, chyba że nie będą jej wykonywać na rzecz byłego pracodawcy

Przedmiotem opodatkowania jest przychód. Podatnikowi rozliczającemu się w ten sposób przysługuje prawo do korzystania z ulg podatkowych i rozliczania straty. Opodatkowanie ma charakter proporcjonalny, stawka jest procentowa i została w ustawie zróżnicowana w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Stawki ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych wynoszą:

20 % przychodów osiąganych w zakresie wolnych zawodów,

17% od przychodów dla niektórych usług np. hoteli, parkingowych, doradztwa komputerowego, pośrednictwa

8,5 % od przychodów z działalności usługowej; od przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy itp. Jeżeli wysokość przychodów nie przekracza równowartości 4000 euro (od nadwyżki płacony jest podatek 20%)

5,5 % od przychodów z działalności wytwórczej i budowlanej, przewozu ładunków taborem o ładowności powyżej 2t,

3,0 % od przychodów z działalności usługowej w zakresie handlu oraz z działalności gastronomicznej, bez alkoholu

75 % przychodu, w przypadku nieprowadzenia ewidencji lub prowadzenia jej niezgodnie z warunkami wymaganymi do uznania jej za dowód w postępowaniu podatkowym.

Podatnicy są obowiązani za każdy miesiąc obliczać ryczałt od przychodów ewidencjonowanych i wpłacać go na rachunek urzędu skarbowego właściwego według miejsca zamieszkania podatnika w terminie do dnia 20 następnego miesiąca, a za miesiąc grudzień - w terminie złożenia zeznania.

90. RYCZAŁT OD OSÓB DUCHOWNYCH - PODMIOT, PRZEDMIOT, STAWKI PODATKU

Podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych opłacają osoby duchowne prawnie uznanych wyznań, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim.

Podatek dochodowy pobierany od osób duchownych na zasadach ryczałtu pobierany jest kwartalnie. Zależy od funkcji duszpasterskich duchownego, liczby mieszkańców w danej parafii oraz wielkości miasta lub gminy, w której zlokalizowana jest parafia. Wysokość ryczałtu nie zależy więc od liczby wiernych w danej parafii - ale od ogólnej liczby mieszkańców niezależnie od wyznania.

Stawki ryczałtu zarówno od przychodów proboszczów, jak i przychodów wikariuszy, określone są kwotowo w załącznikach do ustawy. Stawki kwartalne podatku wahają się od 102 do 372 zł.

Osoby duchowne mogą zrzec się opłacania ryczałtu i opłacać podatek dochodowy na ogólnych zasadach, są jednak zobowiązane wtedy do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

91. ZAKRES PODMIOTOWY PODATKU DOCHODOWEGO OD OSÓB PRAWNYCH

Podatnikami pdop są:

• Osoby prawne

• Jednostki organizacyjne mniemające osobowości prawnej w wyjątkiem spółek nieposiadających osobowości prawnej

• Podatkowe grupy kapitałowe

Grupę kapitałową tworzą pozostające w związkach kapitałowych co najmniej 2 spółki prawa handlowego mające osobowość prawną.

Podatkową grupę kapitałową mogą utworzyć wyłącznie spółki z o.o. oraz spółki akcyjne mające siedzibę na terytorium RP jeżeli:

• Przeciętny kapitał zakładowy/akcyjny przypadający na każdą z nich nie jest mniejszy niż 1.000.000 zł

• Jedna ze spółek (dominująca) posiada bezpośredni, przynajmniej 95% udział w pozostałych spółkach

• Spółki zależne nie posiadają udziałów w kapitale zakładowym/akcyjnym pozostałych spółek grupy

• Spółki nie mają zaległości podatkowych względem Skarbu Państwa

Spółki muszą zawrzeć umowę o utworzeniu podatkowej grupy kapitałowej w formie aktu notarialnego na okres co najmniej 3 lat, przy czym umowa taka musi zostać zarejestrowana w US. Spółki tworzące grupę kapitałową nie mogą korzystać ze zwolnień od podatku dochodowego i pozostawać w związkach kapitałowych z podmiotami spoza grupy. Ponadto musza się wykazać odpowiednią dochodowością - za każdy rok podatkowy udział dochodów w przychodach nie może być mniejszy niż 3%.

Podatnicy, którzy mają siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, co powoduje, że podatek dotyczy całości ich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania (zarówno w kraju jak i zagranicą).

Podatników, których siedziba lub zarząd znajduje się za granicą dotyczy ograniczony obowiązek podatkowy, który wiąże się z opodatkowaniem jedynie dochodów osiąganych na terenie Polski.

Z podatku zwolnione są następujące podmioty:

Skarb Państwa, NBP, jednostki budżetowe, fundusze celowe, przedsiębiorstwa międzynarodowe i inne jednostki gospodarze utworzone przez organ administracji państwowej wspólnie z innymi państwami na podstawie umowy lub porozumienia, jednostki samorządu terytorialnego w zakresie dochodów określonych w ustawie o JST, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynku Rolnego, fundusze inwestycyjne i emerytalne, ZUS, Agencja Nieruchomości Rolnych.

Pobieranie podatku od Skarbu Państwa i jednostek budżetowych oraz gmin nie miałoby żadnego uzasadnienia, skoro prawie wszystkie wpływy z tego podatku zasilają właśnie budżet państwa a w pozostałem części budżety JST.

92. GŁÓWNE ZASADY KONSTRUKCJI PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Podatek od towarów i usług opiera się na zasadach:

1. RÓWNOŚCI OPODATKOWANIA - odnosi się do osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej

2. POWSZECHNOŚCI OPODATKOWANIA -

1. w ujęciu podmiotowym, co oznacza, że podatnikami są zasadniczo wszystkie podmioty wykonujące czynności podlegające PTU bez względu na swoją formę organizacyjno-prawną i rodzaj zaangażowanego kapitału

2. w ujęciu przedmiotowym, co znajduje wyraz w ograniczonym zastosowaniu wyłączeń i zwolnień

3. TERYTORIALNOŚCI OPODATKOWANIA - opodatkowaniu podlegają czynności wykonywane na obszarze Polski niezależnie od tego czy wykonawcą jest podmiot mający siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium Polski czy poza jej granicami

4. WIELOFAZOWOŚCI - opodatkowaniu podlega każda kolejna faza obrotu gospodarczego, przy czym chodzi tutaj o tzw. Wielofazowość netto która eliminuje kaskadowe narastanie i kumulowanie należności podatkowych

5. POTRĄCALNOŚCI - płacony przez danego podatnika podatek zostaje pomniejszony o wysokość podatku zapłaconego w poprzednich fazach obrotu gospodarczego

6. NEUTRALNOŚCI OPODATKOWANIA - podatek od towarów i usług jest neutralny ze względu na koszt uzyskania przychodów, pionowa koncentrację, wymianę międzynarodową

7. PROPORCJONALNOŚCI PODATKU - konstrukcja podatku została oparta na skali proporcjonalnej i trójszczeblowości stawek podatkowych (tj. stawki podstawowej - 22%, ulgowej 7% i 3%, preferencyjnej 0%) Stawka 0% stanowi w istocie zwolnienie z prawem do doliczenia podatku naliczonego we wcześniejszych fazach obrotu.

8. PRZERZUCALNOŚCI PODATKU - podatek ten jako podatek pośredni obciąża w istocie podatnika rzeczywistego - oczywistego nabywcę - konsumenta towarów i usług mimo iż do jego zapłacenia formalnie zobowiązany jest dostawca towarów czy odpłatnie świadczący usługi. Podatek uiszczany w kolejnych fazach obrotu gospodarczego nie stanowi kosztów uzyskania przychodu - podatnicy formalni nie ponoszą ekonomicznego kosztu ciężaru opodatkowania. Z zasadą przerzucalności wiąże się zjawisko „znieczulenia podatkowego” - podatnicy formalni płacą należne zobowiązania bez specjalnych oporów licząc na przerzucenie ciężaru podatkowego na konsumentów. Konsumenci zaś najczęściej nie zdają sobie z tego sprawy, gdyż podatek stanowi część ceny towarów i usług.

Kluczowe znaczenie dla tego podatku odgrywają pojęcia podatku należnego i naliczonego.

Podatek należny - to podatek powstający przy sprzedaży towarów i usług oraz przy innych czynnościach podlegających opodatkowaniu. Jest to podatek obciążający podatnika w sensie formalnoprawnym. Podstawą określenia należnego PTU jest prowadzona przez podatnika ewidencja sprzedaży.

Podatek naliczony - podatek zapłacony we wcześniejszych fazach obrotu gospodarczego. Podstawę jego określenia są faktury wystawione nabywcy (podatnikowi) przez sprzedawcę lub dokumenty odprawy celnej

• Jeśli podatek należny > podatku naliczonego, wówczas zwiększają się zobowiązania wobec organu podatkowego, podatnik odprowadza różnicę do US

• Jeśli podatek należny < podatku naliczonego, wówczas różnica podlega zwrotowi bezpośrednio podatnikowi, albo pośrednio co oznacza że pozostaje on do rozliczenia w następnych okresach

• Jeśli podatek należny = podatku naliczonego, wówczas podatnik nie płaci podatku za dany okres

Podatnicy korzystający ze zwolnienia podmiotowego lub przedmiotowego z PTU nie maja prawa do stosowania odliczeń, ale zapłacony wcześniej podatek zaliczany jest do kosztów uzyskania przychodów danego podmiotu i zmniejsza podstawę opodatkowania dla obliczenia podatku dochodowego. W przeciwieństwie do nich podatnicy których obciąża stawka 0% nie płacą podatku, zachowując jednocześnie prawo do zwrotu uiszczonej wcześniej daniny, wliczonej w cenę zakupu lub usługi.

93. AKTUALNY ZAKRES PRZEDMIOTOWY PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają następujące czynności wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

• Odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terenie kraju

• Eksport i import towarów

• Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terenie kraju

• Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów

Dostawą towarów jest przeniesienie prawa do rozporządzania nim jak właściciel. Towarem są natomiast rzeczy ruchome, energia pod wszelkimi postaciami, budynki, budowle oraz ich części oraz grunty.

Opodatkowaniu PTU podlega również tzw. konsumpcja własna, czyli przekazanie lub zużycie towarów na osobiste cele podatnika lub jego pracowników, udziałowców, akcjonariuszy itd. oraz wszelkie inne sposoby przekazania towarów bez wynagrodzenia w szczególności darowizny, jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o naliczony od tych czynności, zarówno w całości jak i w części. Opodatkowaniu nie podlegają prezenty o małej wartości tj. do 50zł oraz próbki, jeśli ich przekazanie łączy się bezpośrednio z prowadzonym przez podatnika przedsiębiorstwem. Suma przekazanych w roku prezentów nie może przekraczać 0,125% wartości opodatkowanej sprzedaży podatnika w poprzednim roku podatkowym.

Podatkowi PTU nie podlegają:

• Transakcje zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu samodzielnie sporządzającego bilans

• Czynności które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

• Działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych itp. Podlegająca podatkowi od gier

Przez świadczenie usług, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również:

1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych,

2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Usługi wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej są identyfikowane za pomocą tych klasyfikacji, z wyjątkiem usług elektronicznych.

Eksport towarów to potwierdzony przez urząd celny wyjścia wywóz towarów z terytorium kraju poza terytorium Wspólnoty Europejskiej

Import towarów to przywóz towarów z terytorium państwa trzeciego na terytorium kraju.

Przez wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, rozumie się nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami, które w wyniku dokonanej dostawy są wysyłane lub transportowane na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium państwa członkowskiego rozpoczęcia wysyłki lub transportu przez dokonującego dostawy, nabywcę towarów lub na ich rzecz

Przez wewnątrzwspólnotową dostawę towarów, rozumie się wywóz towarów z terytorium do innego państwa członkowskiego.

94. ZAKRES PODMIOTOWY PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Zgodnie z tym przepisem ustawy o podatku od towarów i usług podatnikami podatku VAT są:

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej

• osoby fizyczne

wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Działalność gospodarcza w tym przypadku obejmuje wszelką działalność:

• producentów

• handlowców

• usługodawców

• podmiotów pozyskujących zasoby naturalne

• rolników

• osób wykonujących wolne zawody,

również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy.

Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Podatnikami VAT są również osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, niebędące podatnikami zgodnie z ww. zasadami, jeżeli dokonują wewnątrzwspólnotowej dostawy nowych środków transportu, w przypadku gdy okoliczności nie wskazują na zamiar wykonywania tej czynności w sposób częstotliwy.

Podatnikami rzeczywistymi - są nabywcy towarów i usług (konsumenci) oraz podmioty dokonujące czynności opodatkowanych, jeśli pozbawione są prawa do pomniejszenia podatku należnego od sprzedaży opodatkowanej o podatek naliczony

Obowiązek podatkowy generalnie powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi. Jeśli sprzedaż musi być poprzedzona fakturą - obowiązek powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7 dni od wydania towaru lub wykonania usługi. W eksporcie towarów, obowiązek podatkowy powstaje z momentem potwierdzenia wyjścia towarów poza UE przez urząd celny, a w imporcie z chwilą powstania długu celnego. W przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy/nabycia towarów, obowiązek podatkowy powstaje 15 dnia następnego miesiąca.

Podatnicy zobowiązani są do obliczania i wpłacania podatku za okresy miesięczne do 25. dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy na rachunek właściwego urzędu skarbowego, bez wezwania naczelnika oraz do składania deklaracji VAT-7.

95. PODSTAWA OPODATKOWANIA W PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Podstawą opodatkowania podatkiem VAT jest obrót. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę VAT od tej sprzedaży. Jest to zatem wartość netto towaru, tzn. bez podatku VAT.

Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrotem jest także otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług.

W przypadku gdy pobrano zaliczki, zadatki, przedpłaty lub raty, obrotem jest również kwota otrzymanych zaliczek, zadatków, przedpłat lub rat, pomniejszona o przypadającą od nich kwotę należnego podatku. Dotyczy to również otrzymanych zaliczek na dotacje, subwencje i na inne dopłaty o podobnym charakterze.

Jeżeli należność określona jest w naturze, podstawą opodatkowania jest wartość świadczenia obliczona na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia, pomniejszonych o podatek.

Obrót zmniejsza się o kwoty udokumentowanych, prawnie dopuszczalnych i obowiązkowych rabatów (bonifikat, opustów, uznanych reklamacji) i o wartość zwróconych towarów, zwróconych kwot nienależnych w rozumieniu przepisów o cenach oraz zwróconych kwot dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze, a także kwot wynikających z dokonanych korekt faktur.

W przypadku dostawy budynków i budowli trwale z gruntem związanych z podstawy nie wyodrębnia się wartości gruntu.

W przypadku importu, podstawą opodatkowania jest wartość celna towaru powiększona o należne cło. Jeśli sprowadzany z zagranicy towar podlega akcyzie, wówczas podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o cło i podatek akcyzowy.

W przypadku przekazania przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, w szczególności

przekazania lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, przekazania towarów bez wynagrodzenia, w szczególności darowizny, podstawą opodatkowania jest cena nabycia towarów, a gdy cena nabycia nie istnieje, koszt wytworzenia określony w momencie dostawy tych towarów.

W przypadku nieodpłatnego świadczenia usług, niebędących dostawą towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia tych usług poniesiony przez podatnika.

96. STAWKI W PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Skala podatku jest proporcjonalna, stawki są procentowe.

Stawki podatku od towarów i usług wynoszą 22%, 7%, 3% i 0%

Podstawowa stawka w podatku od towarów i usług wynosi 22%

Stawką 7% objęte są min. następujące towary i usługi: towary spożywcze, odzież dla niemowląt i obuwie dla dzieci, książki i gazety, towary związane z ochroną zdrowia, wyroby sztuki ludowej i rękodzieła artystycznego, towary przeznaczone dla ochrony przeciwpożarowej, usługi związane z rolnictwem, leśnictwem, rybołówstwem, usługi hoteli, transportu pasażerskiego. 7% stawkę stosuje się także do importu dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich oraz antyków.

Stawka 3% ma zastosowanie do nieprzetworzonych produktów spożywczych i produktów rolnych tj. produkty mięsne, jajczarsko-drobiarskie, mleko, miód, produkty połowów i przetwory rybne, produkty hodowli oraz upraw łąkowych i polowych. Okres stosowania tej stawki jest ograniczony do dnia 30 kwietnia 2008

0% stawkę podatku stosuje się w wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów oraz w eksporcie towarów a do 31.12.2007r. również do książek i czasopism specjalistycznych. Wewnątrzwspólnotową dostawą towarów jest wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium innego państwa członkowskiego.

Wolne od opodatkowania są:

• Usługi min. zakwaterowania w bursach i domach studenckich, usługi poczty państwowej, usługi naukowo-badawcze, w zakresie edukacji, ochrony zdrowia i opieki społecznej

• Dostawa towarów używanych

• Dostawa produktów rolnych z własnej działalności i świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego

• Dostawa znaczków pocztowych, skarbowych itp. Po cenie równej wartości nominalnej

• Dostawa organów ludzkich i mleka kobiecego, krwi, osocza itp.

• Dostawa banknotów, monet, walut używanych jako środek płatniczy oraz dostawa złota dla NBP

97. ZAKRES PRZEDMIOTOWY PODATKU AKCYZOWEGO

Opodatkowanie podatkiem akcyzowym reguluje Ustawa z 23 stycznia 2004r. o podatku akcyzowym oraz szereg rozporządzeń wykonawczych.

Podatek akcyzowy ma charakter uzupełniający w stosunku do podatku od towarów i usług. Jest to podatek szczególny, obciążający tylko nieliczne, ściśle wskazane wyroby nazywane towarami akcyzowymi. Ma charakter pośredni, w całości zasila Budżet Państwa. Dla podatnika formalnego jest to danina o charakterze przychodowym, a dla podatnika rzeczywistego - konsumpcyjnym. Akcyza opiera się na zasadzie równości. Akcyza jest podatkiem jednostronnym i cenotwórczym.

Do czynności podlegających opodatkowaniu zalicza się:

1. produkcję wyrobów akcyzowych zharmonizowanych;

2. wyprowadzenie wyrobów akcyzowych zharmonizowanych ze składu podatkowego;

3. sprzedaż wyrobów akcyzowych na terytorium kraju;

4. eksport i import wyrobów akcyzowych;

5. nabycie wewnątrzwspólnotowe i dostawę wewnątrzwspólnotowa ;

Określenie zakresu obowiązywania akcyzy, począwszy od produkcji wyrobów akcyzowych, poprzez ich sprzedaż aż do zakupu włącznie, nie oznacza jednak, że akcyza jest podatkiem wielofazowym, pobieranym na każdym szczeblu obrotu. Art. 4 ust. 5 ustawy określa jednofazowość akcyzy stanowiąc, że jeżeli w stosunku do wyrobu akcyzowego powstał obowiązek podatkowy w związku z wykonywaniem jednej z ww. czynności, to nie powstaje obowiązek podatkowy na podstawie innej czynności, jeżeli kwota akcyzy została zadeklarowana w należnej wysokości.

Należy zauważyć, że ustawa szeroko ujmuje pojęcie sprzedaży i uznaje za sprzedaż takie dodatkowe czynności określone w art. 4 ust. 2 ustawy, takie jak:

1. przekazanie lub zużycie wyrobów akcyzowych na potrzeby reprezentacji albo reklamy;

2. przekazanie przez podatnika wyrobów akcyzowych na potrzeby osobiste podatnika, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, czołnków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, a także zatrudnionych przez niego pracowników oraz byłych pracowników;

3. zamian wyrobów akcyzowych oraz wydanie wyrobów akcyzowych w zamian za inne czynności podlegające opodatkowaniu;

4. wydanie wyrobów akcyzowych w zamian za wierzytelnśoci;

5. wydanie wyrobów akcyzowych w miejsce świadczenia pieniężnego;

6. darowizn wyrobów akcyzowych;

7. wydanie wyrobów akcyzowych w zamian za czynności niepodlegające opodatkowaniu;

8. świadczenie usług polegających na wytwarzaniu wyrobów akcyzowych w ramach umowy

o dzieło lub innej umowy;

9. zużycie wyrobów akcyzowych na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej;

10. zużycie wyrobów akcyzowych niezgodne z ich przeznaczeniem, w przypadku gdy do wyrobów tych zastosowano zwolnienie lub obniżono stawki akcyzy.

Istotne jest również to, że obowiązek podatkowy powstaje niezależnie od tego, czy wymienione wyżej czynności zostały wykonane z zachowaniem warunków i form określonych przepisami prawa, czy też nie.

Zgodnie z art. 5 ustawy opodatkowaniu akcyzą podlegaj ubytki i niedobory wyrobów akcyzowych powstałe podczas produkcji, magazynowania, przerobu, zużycia lub przewozu wyrobów akcyzowych przekraczające określone normy.

Od akcyzy zwolnione są:

1. Eksport towarów

2. Energia elektryczna ze źródeł odnawialnych

3. Piwo, wino napoje fermentowe wytworzone domowym sposobem przez osoby fizyczne na ich własny użytek, nie przeznaczone do sprzedaży

4. Dodatki, domieszki do paliw silnikowych i towary przeznaczone do użycia jako paliwa silnikowe lub inne niż paliwa silnikowe lub oleje opałowe inne niż wymienione w załączniku 1 do ustawy, jeżeli zużywane są do innych celów niż opałowe, napędowe lub jako dodatki lub domieszki do paliw silnikowych, warunki korzystania z tego zwolnienia określa Minister Finansów w drodze rozporządzenia

Zwolnienia stosuje się również, gdy:

5. Uzasadnia to ważny interes związany z bezpieczeństwem publicznym, obronnością kraju lub ochroną środowiska

6. Wynika to z przepisów WE

7. Wynika to z umów międzynarodowych

8. Wobec organizacji międzynarodowych, przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych itp. W zakresie jakim wynika to z porozumień międzynarodowych i zasady wzajemności

9. Wynika to z konieczności uniknięcia wielokrotnego opodatkowania wyrobów akcyzowych

98. POJĘCIE WYROBÓW AKCYZOWYCH - ZHARMONIZOWANYCH I POZOSTAŁYCH

System wspólnotowy przewiduje w zakresie podatku akcyzowego specjalne uregulowania, dotyczące obrotu wyrobami akcyzowymi takimi jak: paliwa silnikowe, oleje opałowe i gaz, napoje alkoholowe oraz wyroby tytoniowe. Wyroby te nazywane są wyrobami zharmonizowanymi. Pozostałe wyroby akcyzowe: skóry i odzież skórzana i futrzarska, kosmetyki i perfumy, broń palna, samochody osobowe, karty do gry i wposażenie specjalistyczne obiektów działalności rozrywkowej energia elektryczna, to wyroby akcyzowe niezharmonizowane.

W przypadku wyrobów niezharmonizowanych państwa członkowskie zachowały prawo do wprowadzania lub utrzymania na nie podatków, zgodnie z prowadzoną własną polityka fiskalną, uwzględniając swobodę w handlu między państwami członkowskimi. Należy zaznaczyć, że podstawowym założeniem działania rynku wewnętrznego Unii Europejskiej jest zapewnienie m.in. właśnie swobodnego przepływu towarów, w tym wyrobów opodatkowanych podatkiem akcyzowym.

99. RODZAJE STAWEK W PODATKU AKCYZOWYM

Przepisy systemu podatkowego Unii Europejskiej wymagają , aby państwa członkowskie w zakresie struktury i stawek podatku akcyzowego dla wyrobów akcyzowych zharmonizowanych, stosowały określony dla poszczególnych wyrobów poziom minimalny stawek akcyzowych. Państwa członkowskie mogą ustalić i stosować w oparciu o własną politykę fiskalną wyższe stawki akcyzy. Taka regulacja powoduje, że w Unii Europejskiej występuje duże zróżnicowanie wysokości stawek akcyzy na różne wyroby akcyzowe.

Stawka w podatku akcyzowym jest proporcjonalna. Stawki są wyrażone w:

• procencie podstawy opodatkowania;

• kwocie na jednostkę wyrobu;

• procencie maksymalnej ceny detalicznej;

• kwocie na jednostkę wyrobu i w procencie maksymalnej ceny detalicznej

Stawki akcyzy określone w ustawie:

• Na paliwa silnikowe i oleje opałowe wynosi 2000zł za 1000l gotowego wyrobu w przypadku ciężkich olejów opałowych, gazu płynącego i metany 700zł od 1000kg gotowego wyrobu

• Na napoje alkoholowe: piwo - 6,86 zł/hl za każdy stopień Plato gotowego wyrobu, wino, inne napoje fermentowe oraz produkty pośrednie - 300zł/hl gotowego wyrobu, alkohol etylowy - 6300zł/hl czystego alkoholu zawartego w gotowym wyrobie

• Na wyroby tytoniowe: papierosy 120 zł za każde 1000 szt. i 50% maksymalnej ceny detalicznej, dla cygar i cygaretek - 150 zł za każde 1000 szt., dla tytoniu do palenia - ciętego do ręcznego sporządzania papierosów 120 zł za każdy 1 kg i 50% maksymalnej ceny detalicznej, a dla innego tytoniu do palenia - 60% maksymalnej ceny detalicznej

• Na wyroby niezharmonizowane - 65% podstawy opodatkowania z wyjątkiem energii elektrycznej, dla której stawka wynosi 0,02 gr/1kWh

100. ZASADY OPODATKOWANIA NIERUCHOMOŚCI W POLSCE: PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI, PODATEK ROLNY, PODATEK LEŚNY

1. PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI

Zasady opodatkowania podatkiem od nieruchomości określa ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 84 ze zm.).

Przedmiot opodatkowania

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają grunty, budynki lub ich części oraz budowle związane z działalnością gospodarczą.

Podmiotami obowiązanymi do zapłaty podatku od nieruchomości są:

• właściciel

• użytkownik wieczysty

• samoistny posiadacz

• w niektórych przypadkach - posiadacz zależny nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Powstanie i wygaśnięcie obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło nabycie lub objęcie w posiadanie przedmiotu opodatkowania.

W przypadku nowo wybudowanych budowli albo budynków lub ich części, obowiązek podatkowy powstaje z dniem 1 stycznia roku następującego po roku, w którym budowa została zakończona albo w którym rozpoczęto użytkowanie budynku lub jego części przed ich ostatecznym wykończeniem.

Obowiązek podatkowy wygasa z upływem miesiąca, w którym ustały okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Stawki podatku od nieruchomości

Górne granice poszczególnych stawek podatku od nieruchomości na rok 2005 przedstawia tabela:

	Grunty	Budynki	Budowle
związane z prowadzeniem działalności gospodarczej	0,66 zł/m2	17,98 zł/m2	2%
mieszkalne	0,32 zł/m2	0,54 zł/m2	-
pod jeziorami, zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych	3,52 zł/ha	-
zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych	0,66 zł/m2	3,61 zł/m2	2%
zajęte na prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie obrotu kwalifikowanym materiałem siewnym	0,66 zł/m2	8,37 zł/m2	2%
pozostałe	0,32 zł/m2	6,01 zł/m2	-

Podatnicy podatku od nieruchomości są obowiązani składać organowi podatkowemu, którym jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania, informacje o nieruchomościach i obiektach budowlanych oraz deklaracje na podatek od nieruchomości.

Osobom fizycznym doręczana jest decyzja ustalająca wysokość podatku od nieruchomości. Podatek jest płatny w 4 ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego - do 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego.

Osoby prawne i jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej wpłacają w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego obliczony w deklaracji podatek od nieruchomości za poszczególne miesiące - do 15 dnia każdego miesiąca.

Płatność dokonywana jest w kasie lub na rachunek budżetu właściwej gminy. W przypadku osób fizycznych możliwy jest również pobór podatku w formie inkasa.

2. PODATEK ROLNY

Zasady opodatkowania podatkiem rolnym określa ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 1993 r. Nr 94, poz. 431 ze zm.).

Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza.

Podmiotami obowiązanymi do zapłaty podatku rolnego są:

• właściciel,

• posiadacz samoistny,

• użytkownik wieczysty,

• w niektórych przypadkach posiadacz zależny gruntów (gdy grunty stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego oraz gdy grunty gospodarstwa rolnego zostały wydzierżawione na podstawie umowy zawartej stosownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników).

Podstawą opodatkowania jest powierzchnia gospodarstwa wyrażona w hektarach przeliczeniowych. Liczbę hektarów przeliczeniowych ustala się biorąc pod uwagę

• Rodzaj użytków rolnych (grunty orne/łąki/pastwiska)

• Przynależność miejscowości w której położone jest gospodarstwo do jednego z 4 okręgów podatkowych

• Klasę gruntów (dla gruntów rolnych wyróżniamy 8 klas bonitacji, a dla łąk i pastwisk 6)

Stawki podatku rolnego

Skala podatku rolnego jest proporcjonalna, stawka jest kwotowa i wynosi:

dla gruntów gospodarstwa rolnego: równowartość pieniężna 2,5 q żyta - od 1 ha przeliczeniowego gruntów,

dla pozostałych gruntów podlegających podatkowi rolnemu: równowartość pieniężna 5 q żyta - od 1 ha gruntów

- obliczone według średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy (średnia cena skupu żyta za okres pierwszych trzech kwartałów 2004 r. wyniosła 37,67 zł za 1 q.).

Rada gminy może, w drodze uchwały, obniżyć cenę skupu żyta przyjmowaną jako podstawę obliczenia podatku rolnego na obszarze gminy.

Terminy i sposoby płatności podatku rolnego

Osobom fizycznym doręczana jest decyzja (nakaz płatniczy) ustalająca wysokość podatku rolnego. Podatek płatny jest w 4 ratach, proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego - w terminach do 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego.

Osoby prawne i jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej wpłacają w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego obliczony w deklaracji podatek rolny w terminach do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada.

Płatność dokonywana jest w kasie lub na rachunek budżetu właściwej gminy. W przypadku osób fizycznych możliwy jest również pobór podatku w formie inkasa.

3. PODATEK LEŚNY

Przedmiotem opodatkowania są lasy z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna. Lasem są grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy. Podatnikami są właściciele, posiadacze, użytkownicy wieczyści lasów. Podstawą opodatkowania jest powierzchnia lasów określona w hektarach. Skala podatku jest proporcjonalna, stawka jest kwotowa i równa wartości 0,220 m3 drewna, obliczanej wg średniej ceny sprzedaży drewna. Wolne od podatku są: lasy z drzewostanem do 40 lat, lasy wpisane do rejestru zabytków, użytki ekologiczne. Podatek leśny ustalany jest w drodze decyzji przez wójta/burmistrza/prezydenta gminy. Danina uiszczana jest w 4 ratach w terminach do 15.03, 15.05, 15.09, 15.11.

BUDŻET

Przychody

Wydatki

Wydatki

Przychody

---