SOCJOLOGIA-WYKŁAD
Wprowadzenie do socjologii. Miejsce socjologii wśród innych nauk i w życiu społecznym.
1. Przedmiot socjologii. Co jest przedmiotem badań socjologii?
2. Sposoby uprawiania socjologii. Podejścia: empiryczne - syntetyzujące, akademickie - radykalne.
3. Podstawy (umiejętności), na jakich opiera się socjologiczna wyobraźnia.
4. Na czym (ogólnie) polega różnica, między punktem widzenia ekonomii i socjologii na badaną rzeczywistość społeczną?
5. Różnica między modelowym (uproszczonym) rozumieniem „człowieka socjologicznego” i „człowieka ekonomicznego” (homo sociologicus a homo economicus).
6. Rola socjologii w życiu publicznym.
1. Przedmiotem badań socjologii są wszelkiego rodzaju zbiorowości ludzkie, ich struktura, zachodzące w nich zjawiska i procesy, a także społeczne zachowania ludzi, wynikające z ich przynależności do tychże zbiorów; „socjologia to naukowe badanie życia społecznego ludzi”; badanie współczesnych społeczeństw rozwiniętych.
2. Sposoby uprawiania socjologii: 1. podejście empiryczne (wszystkie hipotezy wyprowadzane są z konkretnych badań, przy zachowaniu surowych rygorów metodologicznych, + dobre ugruntowanie formułowanych tez, - niewielki zasięg i istotność); syntetyzujące (próby teoretyzowania i syntetyzowania podejmowane są swobodniej, nie muszą być w całości udokumentowane badaniami empirycznymi, + szybkie docieranie do istoty rzeczy, zdolność formułowania tez o szerokim zasięgu, - niewystarczające udokumentowanie empiryczne ), 2. Akademickie (nauka stateczna, bezpośrednio niezaangażowana, koncentruje uwagę na zagadnieniach prawdy i fałszu, nie zwraca uwagi na dylematy dobra i zła); radykalne, krytyczne (łączy działalność poznawczą z opowiedzeniem się za pewnymi wartościami i działaniem na rzecz ich realizacji w społeczeństwie, zaangażowaniem społecznym).
3. Wyobraźnia socjologiczna: umiejętność znajdowania związki między indywidualnymi losami życiowymi ludzi, a stanem w jakim znajduje się społeczeństwo, jego historią i procesem zmian; umiejętność spojrzenia na własne społeczeństwo z dystansu (weryfikacja potocznych oczywistości) i dostrzegania prawidłowości i tendencji w wielkiej liczbie różnorodnych zdarzeń jednostkowych.
4. Socjologia a ekonomia, różnice. Ekonomiści w swoich analizach całe bogactwo życia społecznego i wynikające z niego uwarunkowania biorą na ogół w „nawias” uznając je za obszar względnie niezmienny i bierny. Socjolodzy przedmiotem ich dociekań jest życie społeczne, względnie oddzielone od gospodarki.
6. Człowiek socjologiczny i ekonomiczny. 1. Człowiek grup społecznych, zniewolony przez obowiązujące go normy i wartości grupowe, w tym kulturowe, których przestrzeganie jest przedmiotem całej kontroli społecznej. 2. Wolna w swoich decyzjach, dokonująca racjonalnych wyborów, zwłaszcza w obszarze rynku towarowo-pieniężnego, dobrze poinformowana jednostka ludzka.
Zarys historii socjologii.
1. Wady przedsocjologicznej refleksji o społeczeństwie.
2. Socjalizm utopijny.
3. Dlaczego za początek socjologii naukowej umownie uznaje się rok 1838 i wiąże się go z osobą Augusta Comte'a?
4. Najważniejsze różnice i podobieństwa w sposobie uprawiania nauki o społeczeństwie u A. Comte'a i K. Marksa, myślicieli XIX wieku.
5. Jakie wydarzenia po odzyskaniu przez Polskę niepodległości można uznać umownie za początek socjologii naukowej w Polsce (1920, powstanie katedr)?
1. Wady przedsocjologicznej refleksji o społeczeństwie: 1.normatywny i finalistyczny punkt widzenia (skupieni na tym jak powinno być a nie jak jest), 2.woluntaryzm (wiara we wszechmoc władzy), 3.koncentracja uwagi na państwie i władzy (państwo=społeczeństwo).
2. Socjalizm utopijny: krytyka współczesnych im społeczeństw i nierówności (przycz. prywatna własność, duża rola pieniądza), dążenie do równości, sprawiedliwości społecznej i postępu, idea wspólnej własności, społecznego wytwarzania i konsumpcji.
3. 1938, A.Comte: wtedy po raz pierwszy w pracy użył pojęcia „socjologia” (societas, logos), nadał socjo pierwszoplanową rangę systemie nauk pozytywnych, określił przedmiot jej badań, zaproponował metody badawcze, wyróżnił statykę społeczną (samorzutny porządek społeczny) i dynamikę społeczną (ciągły i konieczny rozwój ludzkości)
4. Marks i Comte. Różnice: opisywali kapitalizm w różnych fazach jego rozwoju, pogląd o wyższości kapitalizmu (stwarza szansę przyśpieszenia rozwoju społ-ekonom, wyciąga z wiejskiej monotonii i poddaństwa) nad feudalizmem, uważali że wnikliwość badacza powinna być połączona z zaangażowaniem społ. A rezultaty badań wykorzystane do całościowej zmiany społecznej, styl radykalny; różnice: Marks nie podzielał optymizmu zw. z budową sprawiedliwego i nieantagonistycznego społ. na bazie kapitalizmu, chciał znieść prywatną własność i zlikwidować burżuazyjne państwo.
5. Pocz. socjo w PL: 1920, (Florian Zaniecki), Katedra Socjo i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Pozn., przekształcona później w Instytut Socjologiczny, powstała też (Leon Petrażycki) Kat Socjo na UW.
Wybrane orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii.
1. Najważniejsze założenia funkcjonalizmu.
2. Najważniejsze założenia orientacji konfliktowej i uwarunkowania ich dynamiki.
3. Dlaczego K. Marks uznawany jest za klasyka orientacji konfliktowej? Jakie są kierunki współczesnej krytyki jego poglądów naukowych (K. Popper, R. Dahrendorf)?
4. Jakie współczesne ruchy społeczne i ich ideologie najwyraźniej reprezentują orientację konfliktową?
5. Dramaturgiczna koncepcja interakcji społecznych E. Goffmana, jako przykład orientacji interakcjonistycznej. Czy w tej koncepcji gra w „teatrze życia codziennego” jest równoznaczna z fałszem w interakcjach między ludźmi?
1.Funkcjonalizm: 1.społ. jako całość skł. się z wielu powiązanych ze sobą podsystemów i instytucji społecznych, 2.system tworzy odrębną całość ale warunkowany jest przez swoje el. Składowe i łączące je relacje, 3. By zbadać instytucje społeczne trzeba poznać funkcje jakie pełnią w społ., 4. Wszystkie instytucje pełnią w systemie określone funkcje, utrzymując go w stanie równowagi i wew. Integracji, 5. Zmiana jednej instytucji -> zmiany w innych instytucjach i podsystemach, 6.ujmowanie społeczeństwa jako systemu w stanie równowagi, ciągłości i integracji, pomimo zachodzących zmian
2. Orientacja konflikt, zał: nie uznają społeczeństwa za wewnętrznie zintegrowany, zrównoważony system; jest ono obszarem nieustannych, strukturalnych konfliktów między grupami interesów; Sprzeczności społeczne, są naturalnym elementem życia społecznego, wyznaczającym kierunek jego rozwoju.
3. Marks, klasyk, krytyka:Ponieważ w swojej teorii społeczeństwa i rozwoju społecznego Marks kontynuował nurt filozofii dialektycznej, mający swe źródło w filozofii starożytnej, zwłaszcza Heraklita z Efezu. Wg Marksa rozwój społeczeństw-przebiega zgodnie z dającymi się odkryć i określić prawami- i jego przyczyną są sprzeczności występujące w poszczególnych formacjach społeczno-ekonomicznych. Podstawowe sprzeczności występują, jego zdaniem, w systemach gospodarczych społeczeństw; konflikt klasowy(polityczny wyraz sprzeczności ekonomicznych) - siła motoryczna historii. Dahrendorf-klasa robotnicza jest w konflikcie, ale z klasą niższą(nielegalni imigranci-obniżają cenę pracy);Popper-marksizm należy do teorii niewywrotnych, a więc nienaukowych;niebezpieczne jest tworzenie takich teorii;jest za teorią średniego zasięgu, poddanej kontroli empirycznej
4. Wpółcz. ruchy społeczne, orient konflikt: Marksizm (filozofii dialektycznej, świat społeczny ciągle zmienia się, sprzeczności występujące w poszczególnych formacjach społeczno-ekonomicznych, konflikt klasowy - walka klas społecznych), Ideologia reprezentowana przez Simmel'a i Weber'a,
Poglądy Ralfa Dahrendorf'a (konflikt, jako czynnika wytyczającego kierunek rozwoju społecznego,
walka o jednakową zdolność do korzystania z praw obywatelskich), Pokojowe ruchy emancypacyjne,
Ideologia ruchu antyglobalistów, Rewolta studencka ( nowolewicowe hasła, swoboda seksualna, prawa człowieka -> hipisi), Konfrontacje o charakterze wolnościowym, Dążenie do demokratyzacji życia społecznego, Emancypacje różnego rodzaju grup upośledzonych: (płciowych (feminizm), rasowych, kulturowych, generacyjnych (prawa dzieci i ludzi starych).)
5.Podejście dramaturgiczne Goffmana- istotą jest porównanie codziennego życia ludzi z teatrem, odgrywaniem ról na scenie.Podobnie jak aktorzy odgrywają role, wszyscy ludzie ukrywają lub odkrywają poszczególne części swoich myśli i uczuć, starając się zasugerować innym uczestnikom interakcji pożądany w danej sytuacji obraz samych siebie. nie jest to równoznaczne, zależy od człowieka, są tacy,co dla swoich korzyści kreują fałszywy wizerunek
Metody badawcze socjologii. Etyczne standardy postępowania w toku badań.
1. Fazy postępowania badawczego w socjologii.
2. Na czym polega operacjonalizacja badań?
3. Metody pozyskiwania danych (materiałów) w socjologii empirycznej.
4. Najważniejsze zasady etyki badań w socjologii, odnoszące się do relacji z respondentami.
1. Fazy postępowania badawczego: 1. Definiowanie problemu, 2. Przegląd literatury przedmiotu, 3. Formułowanie hipotez, 4. Wybór sposobu przeprowadzenia badań, zbieranie i analizowanie danych, 5. Dochodzenie do konkluzji i ich formułowanie.
2. Operacjonalizacja: przygotowanie szeregu operacji badawczych, które powinny doprowadzić do stwierdzenia występowania, niewystępowania lub sposobu występowania badanego zjawiska.
3. Metody pozyskiwania danych: obserwacja (zew. i uczestnicząca), wywiad, ankieta, wykorzystanie już istniejących materiałów, analiza dokumentów osobistych, eksperyment.
4.Zasady etyki: chronić respondentów przed odniesieniem osobistej szkody w rezultacie badań, poufność zebranych danych, informować resp. o celu badań i sposobie wykorzystania zebranych informacji, respektowanie ich prawa do prywatności i godności.
Organizacja życia społecznego: kultura. Problemy zróżnicowania kulturowego.
1. Definicja kultury w rozumieniu socjologicznym (definicyjne znamiona zjawiska).
2. Artefakt kulturowy.
3. Najważniejsze czynniki rozwoju kultur (innowacje, dyfuzja).
4. Najważniejsze elementy kultury (język, wartości, normy, sankcje).
5. Integracja kulturowa w ujęciu funkcjonalistycznym i konfliktowym.
6. Zróżnicowanie kulturowe. Subkultury i kontrkultury. Postawy wobec zróżnicowania kulturowego (kulturocentryzm, relatywizm kulturowy, ksenocentryzm).
1. Kultura: podstawa życia społecznego- względnie trwałym wyznacznik sposobu życia w danych społeczeństwach, zmienia się wraz ze społeczeństwem, wytwór wielorakiej praktyki życia społecznego, ludzkich działań i interakcji. Poprzez kulturę społeczeństwa przenoszą swoje wielowiekowe doświadczenia. Pełni ona w nich funkcję integrująca, określa normy i wartości, współtworzy kryteria racjonalności działań, umożliwia ich przewidywalność.
2. Artefakty kulturowe to wszelkie przedmioty materialne i zjawiska wytworzone i zobiektyzowane w danej kulturze jako normy i standardy. (Np. zwyczaje kulinarne- pałeczki są wygodniejsza w użyciu dla Chińczyka niż stosowane przez Europejczyków noże i widelce.)
3. Czynniki rozwoju kultur: Innowacje - nowe idee: naukowe,doktrynalne,technologiczne,gospodarcze. Niektóre innowacje powodują przełomy kulturowe i światopoglądowe, wykraczające daleko poza ich literalną treść i materialne właściwości - np. odkrycia Darwina i Kopernika, lub osiągnięcia współczesnej telekomunikacji; Dyfuzja kulturowa - zjawisko rozprzestrzeniania się i przenikania elementów jednej kultury do innych, wynikające z różnego rodzaju kontaktów międzykulturowych. obecnie wzmacniana jest przez turystykę, mass media, migracje ludności. Wiąże się mocno ze wszystkimi płaszczyznami procesu globalizacji.
4. Elementy kultury: symbole (język!), wartości, normy (wynikające z przyjętych wartości ustalone i zaakceptowane sposoby zachowania w danym społeczeństwie; zwyczaje, obyczaje, tabu), sankcje(kary i nagrody, których istotą jest skłanianie członków społeczeństwa do konformizmu w stosunku do norm, ich podtrzymywanie).
5. Integracja kulturowa: w uj. Funkcjonalistycznym: dominująca kultura stabilizuje i „uświęca” istniejący ład społeczny. Nie przeczy temu kształtowanie się subkultur poszczególnych zbiorowości wewnątrz narodów i społeczeństw, ani współwystępowanie w nich odmiennych kultur, wnoszonych przez migrantów. (subkultury są naturalnym przejawem zróżnicowania środowisk społecznych, potwierdzającym jednak, że różne odmiany kultury mogą funkcjonować w ramach szerszej całości, „mozaiki światów społecznych”, wzbogacając się wzajemnie; konfliktowym stabilizacyjna funkcja kultury dominującej. Kulturowa integracja często nie jest oparta na zgodzie, jest nieraz procesem wymuszanym, Kultura utwierdza istniejący ład, co oznacza także, że ideologia panująca (dominująca) utwierdza społeczne, ekonomiczne i polityczne interesy klas uprzywilejowanych.
6. Subkultury to podstruktury kulturowe mieszczące się i powstające w ramach kultury dominującej. Przejawiają się w nich odmienności między zbiorowościami tworzącymi społeczeństwo, powstające m.in. na bazie różnic generacyjnych, regionalnych, miejsca zamieszkania, statusu społecznego, zawodu, wyznawanej religii, a nawet płci. Kontrkultury to różnego rodzaju struktury kulturowe, których uczestnicy odrzucają wartości i normy kultury dominującej. może być przejawem tylko daleko idącej autonomii pewnych zbiorowości lub wyrazem buntu związanego z kontestacją norm i wartości kultury dominującej przez część jej byłych uczestników. W drugim z tych przypadków budowane są kultury alternatywne, zastępujące dotychczasowe wzorce kulturowe. POSTAWY: Etnocentryzm (kulturocentryzmu) - praktyka osądzania innych kultur przez standardy naszej własnej kultury, która „jest najlepsza„ Ksenocentryzm polega na przypisywaniu wyższości kulturom innym niż ta, z której sami się wywodzimy, i przyjmowaniu zewnętrznych wzorców kulturowych. Jej istotą jest ocenianie kultury własnej poprzez standardy konkretnej kultury obcej. Relatywizm kulturowy - praktyka oceniania danej kultury zgodnie z jej własnymi standardami. Jest to stanowisko uwikłane w różne konteksty problemowe, stąd oznaczające je pojęcie jest do pewnego stopnia wieloznaczne.
Socjalizacja, jej fazy i znaczenie. Resocjalizacja. Instytucje totalne.
1. Socjalizacja: ogólne określenie procesu (co to jest socjalizacja?), internalizacja jako skutek socjalizacji, nabywanie poczucia tożsamości społecznej jako skutek internalizacji.
2. Wpływ procesu socjalizacji i dziedzictwa biologicznego na osobowość społeczną jednostki. Podmiotowość człowieka w procesie socjalizacji (odpowiedzialność jednostki za rezultat swojej socjalizacji).
3. Socjobiologia, zagrożenia wynikające z jednostronnych interpretacji wyników badań socjobiologicznych.
4. Fazy procesu socjalizacji, socjalizacja pierwotna i wtórna.
5. Instytucje odpowiedzialne za społeczny proces socjalizacji.
6. Resocjalizacja: ogólne określenie procesu, prizonizacja, instytucje totalne i sposób ich funkcjonowania, dwie fazy procesu resocjalizacji w instytucjach totalnych.
1. Socjalizacja, proces nabywania umiejętności uczestniczenia w życiu społecznym. W trakcie tego procesu (trwa przez całe życie człowieka, ale jest szczególnie intensywny w okresie dzieciństwa i młodości) uczy się on reguł kultury zbiorowości, w której uczestniczy, a także umiejętności życia w społeczeństwie. Internalizacja skutek socjalizacji - przyjęciem pewnego sposobu rozumienia świata charakterystycznego dla grup społecznych, z którymi jednostka szczególnie mocno się identyfikuje. Zinternalizowane treści uznaje jednostka za swoje własne, na ogół także za naturalne i oczywiste, -> poczucie tożsamości społecznej (umiejscowienie się jej w strukturze grup, pozycji i ról społecznych na wszystkich poziomach organizacji życia społecznego)
2. Wpływ procesu socjalizacji: rozumienie reguł życia społecznego, poznawania wzorców ról społecznych i rozwoju osobowości; dziedziczenia biologicznego: nie tylko proces socjalizacji, ale i dziedziczenie biologiczne warunkują potencjał rozwojowy i społeczne zachowania człowieka, inteligencja warunkowana jest zarówno przez dziedziczenie biologiczne, jak i warunki procesu socjalizacji. Podmiotowość człowieka: jesteśmy odpowiedzialni za naszą osobowość
3. Socjobiologia: badanie wpływu środowiska społecznego i dziedzictwa biologicznego na kształtowanie się osobowości człowieka i jego społeczne zachowania. (-) może utwierdzać społeczne nierówności i błędne przekonania o naturalności różnic społecznych z dziedzictwa biologicznego i ich całkowitej nieuchronności.
4. Socjalizacja a cykle życiowe. widoczne jest to w kulturach prymitywnych (u nas np. matura, małżeństwo, menopauza, emerytura, starość) pierwotna proces kształtowania się najgłębszych warstw osobowości człowieka. Kończy się, gdy dziecko uświadamia sobie istnienie ogólnospołecznych reguł. Odbywa się przede wszystkim w małych grupach pierwotnych, czyli w rodzinach i grupach rówieśniczych. Wtórna, już na bazie socjalizacji pierwotnej, w późniejszych fazach rozwoju osobowości. Jest dalszym rozwojem, modyfikacją lub przebudową tejże osobowości, spowodowanymi potrzebą dostosowywania się do zmieniających się warunków zewnętrznych i przemian biologicznych, którym ludzie podlegają.
6. Resocjalizacja: wyzbywanie się starych wzorców zachowań i postaw i przyjmowania nowych, adekwatnych do nowego życia, wybranego lub narzuconego; radykalna zmiana osobowości w warunkach dokładnie kontrolowanego środowiska; próbami przygotowywania przymusowo osadzonych w instytucjach resocjalizacyjnych (karnych lub karno-wychowawczych) do reintegracji lub integracji społecznej. W przypadku przymusowej resocjalizacji w warunkach zakładu zamkniętego występować może zjawisko zwane prizonizacją. Jest ono pośrednim efektem uwięzienia jednostki, rezultatem procesu internalizacji i zaakceptowania przez więźnia, w mniejszym lub większym stopniu, wartości, norm i stylu życia subkultur więziennych.
Instytucje totalne. Resocjalizacja skuteczna gdy odbywa się w pewnego rodzaju instytucjach, za E. Goffmanem zwanych totalnymi, i gdy jest dobrowolna. Instytucje te są pewnego rodzaju mikrospołecznościami - miniaturowymi społecznościami, którego administracja lub przywództwo innego rodzaju (ludzie wykonujący władzę) regulują wszystkie aspekty życia ludzkiego - manipulują nimi. Cechy instytucji: Życie we wszystkich jego aspektach przebiega w tym samym miejscu, w przestrzeni ograniczonej terytorium instytucji, pod kontrolą, w warunkach jednolitej władzy. Wszystkie czynności życiowe przebiegają w otoczeniu innych ludzi i razem z nimi, w tych samych warunkach. Kierownictwo określa wszystkie reguły i wykonuje władzę bez udziału uczestników - „poddanych” ich władzy. Życie we wszystkich jego istotnych aspektach wewnątrz totalnych instytucji jest podporządkowane celom instytucji; pierwsza faza proc. sojal. ludzie sprawujący władzę łamią starą tożsamość jednostki, używając wielu radykalnych środków, np. musztry, nakazu intensywnej pracy, medytacji i nadając numer, dokładnie określając wygląd zewnętrzny, wymagając podporządkowania i przyjęcia najniższego statusu, itp. W skrajnym przypadku jest to tzw. pranie mózgu (brainwashing). Druga faza ludzie wykonujący władzę starają się zbudować nową jaźń osoby resocjalizowanej poprzez system kar i nagród. Nagrody mogą być tylko prostymi udogodnieniami: zgoda na oglądanie telewizji, dostęp do książek. Przywileje w instytucjach totalnych zależą od tego, w jakim stopniu jednostka współpracuje z kierownictwem - na warunkach kierownictwa.
Struktura życia społecznego.
1. Struktura społeczna i poziomy, na których się ona kształtuje.
2. Elementy struktury społecznej: status społeczny (uogólniony, przypisany, osiągany, zmiany kulturowych następstw statusów przypisanych), rola społeczna, instytucje (socjologiczna definicja, ujęcie funkcjonalistyczne i konfliktowe), sieć społeczna (pojęcia nepotyzmu i trybalizmu), kapitał społeczny (dwa sposoby rozumienia - poziom mikro i makrospołeczny).
3. Formy życia społecznego: kategoria społeczna, zbiorowość, grupa społeczna, krąg społeczny, tłum i jego rodzaje.
4. Grupa społeczna, jej rodzaje: mała - duża, pierwotna - wtórna, formalna - nieformalna, inkluzywna - ekskluzywna, grupy odniesienia. Znaczenie grup w życiu społecznym. Grupa w sytuacji konfliktu międzygrupowego.
5. Więź społeczna a rozwój społeczno gospodarczy, ujęcia klasyków socjologii: E. Durkheim (solidarność mechaniczna i solidarność organiczna), F. Tonnies (dwa typy więzi społecznej: wspólnota i społeczeństwo). Nostalgia za starą formą życia społecznego - zasadna czy oparta na idealizacji przeszłości? Wady starej „wspólnotowej” formy życia.
1. STRUKTURA SPOŁECZNA - sposób, w jaki społeczeństwo jest zorganizowane w przewidywalną sieć wzajemnych relacji. Inaczej można ją określić jako trwały układ relacji między elementami społeczeństwa.
Struktury społeczne kształtują się na 2 poziomach: interakcyjnym (znaczenie podstawowe (poziom mikrospołeczny) - to oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, najczęściej w warunkach bezpośredniego kontaktu, poprzez sekwencje znaków (symboli, zrozumiałych w danej kulturze); w szerokim rozumieniu - może obejmować również obustronne wpływanie na siebie jednostek i grup społecznych, oraz grup społecznych między sobą) i planowanych regulacji (gdy w strukturze społecznej występuje i aktywnie działa podstruktura władzy, zdolna do posługiwania się przymusem)
2. Status społeczny: to społecznie definiowana (określona, rozpoznawana) pozycja w zbiorowości lub społeczeństwie jako całości. Każdy człowiek uczestniczy w wielu grupach i zbiorowościach społ, ma więc wiele statusów.
- dominujący-kultura społeczeństwa lub wartości grupowe określają, który status jest dominujący. (np. status ojca, matki)
- uogólniony-konstrukcja kulturowa, pozwalająca nam ocenić status danej osoby.
a) przypisany-status nadany przez społeczeństwo lub grupę, na podstawie cech, które jednostka posiada bez własnej zasługi, niemąjąc nad nimi kontroli. Składnikami statusu przypisanego mogą być talent, płeć, uroda, wiek, cechy nabyte wraz z urodzeniem, w tym orientacja seksualna, rasa i pochodzenie społeczne.
b) osiągany- Status osiągnięty jest statusem nadawanym przez społeczeństwo lub grupę, na podstawie cech, które jednostka nabyła przede wszystkim poprzez własne zasługi, np. wykształcenie, poziom dochodów, sytuacja rodzinna.
- zmiany kulturowych następstw statusów przypisanych-zmiany statusu przypisanego są rzadkim celem ludzi. (np. M. Jackson-zmiana koloru skóry, prostowanie włosów. Kobiety trenujące kulturystykę, tworzenie wizerunku kobiety atletycznej.) Zmiany kulturowych następstw: pełna akceptacja własnego statusu przypisanego przy niezgodzie na wynikające z tego konsekwencje kulturowe.
Rola społeczna-(1) zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste. (2) zestaw oczekiwań kierowanych do ludzi, określonych ze względu na zajmowaną przez nich pozycję lub posiadany status
Instytucja- struktury, poprzez które realizowane są społecznie istotne cele.
dwa ujęcia:
a) funkcjonalistyczne-funkcjonaliści podają pięć zadań, które instytucja musi spełniać:
Zapewnienie demograficznej ciągłości i prężności, obsadzanie funkcjonalnie ważnych pozycji.
Socjalizacja, przygotowywanie członków społeczeństwa do obejmowania ról, wdrażanie do przejmowania i akceptacji norm i wartości.
Produkcja i dystrybucja dóbr i usług, zarządzanie wszelkiego rodzaju zasobami i ich alokacja.
Utrzymywanie porządku wewnętrznego i ochrona przed atakiem z zewnątrz, podtrzymywanie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego.
Dostarczanie i podtrzymywanie poczucia celu (sensu) własnego istnienia i podejmowanych działań.
b) konfliktowe-wg tego punktu widzenia instytucje się niezbędne, wspierają ład społ, pomagają utrzymywać przywileje niektórych grup lub kategorii społ, kosztem upośledzenia innych.
Sieć społeczna-łańcuch bezpośrednich relacji między osobami, które rozszerzają się na kolejne kręgi relacji pośrednich. Sieć społeczna udostępnia zasoby istotne dla życia jednostek i rodzin, np. ułatwia znalezienie pracy, dostęp do informacji, utrzymanie więzi i uzyskanie wsparcia, współdziałanie.
Kapitał społeczny:
a) (na poziomie mikrospołecznym)-uczestnictwo jednostek i rodzin w sieci społecznej udostępniającej zasoby o określonej (różnej) wartości.
b) (na poziomie makrospołecznym)- umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów.
3. Zbiór społeczny. Jest to pewna liczba ludzi wyróżnionych według dowolnie przyjętego kryterium przez obserwatora zewnętrznego, np. właściciele rowerów, blondyni. Ludzi tych nie łączy żadna więź społeczna.
Kategoria społeczna. Jest to zbiór jednostek, wyróżnionych ze względu na posiadanie przez nie cech istotnych dla życia społecznego. Można na tej zasadzie wyróżnić takie przykładowe kategorie społeczne, jak: wieku, płci, poziomu dochodów, miejsca zamieszkania (miasto - wieś), wykształcenia. To pojęcie stosowane jest zwłaszcza przez demografów, dla których kategorie społeczne (nie grupy) są podstawowym poziomem odniesienia ich analiz.
Zbiorowości społeczne. Jest to pewna liczba jednostek, między którymi występuje pewnego rodzaju więź społeczna. Najogólniejsze pojęcie w polskim języku socjologicznym, oznaczające pewną, bliżej nieokreśloną jednostkę (formę) życia społecznego.
Grupa spoleczna- Socjologia to nauka badająca struktury więzi społecznej i jej wpływ na zachowania ludzi. Najmocniejsze i najbardziej złożone więzi społeczne występują w różnego rodzaju grupach. Grupa to pewna liczba ludzi związanych bezpośrednimi lub pośrednimi więziami, posiadająca wspólne wartości, normy i cele. Przykładowymi grupami społecznymi mogą być: społeczeństwo danego państwa, naród, orkiestra symfoniczna, rodzina. Każde społeczeństwo składa się z wielu różnorodnych grup społecznych.
Cechy grupy społecznej:
-istnienie wewnętrznej struktury więzi (w tym statusów i ról społecznych)
-wspólne wartości i cele
- ośrodki skupienia przestrzenne i symboliczne
-wyraźna zasada odrębności, wyrażająca się w poczuciu „my” - „oni”
-określone członkostwo
-podział celu wspólnego na zadania cząstkowe
-Grupy społeczne przeważnie wytwarzają poczucie swojej wyższości nad innymi grupami z tego samego poziomu odniesienia (np. rodzina - inne rodziny, naród - inne narody), co zwiększa ich spójność i atrakcyjność przynależności do nich, a w konsekwencji ułatwia pozytywną identyfikację z nimi.
Kręgi społeczne to niewielkie zbiorowości powstające na bazie bezpośrednich styczności(grupa wykładowa składająca się z nieznanych sobie studentów) lub wspólnoty losu (rodzice dzieci uczących się w tej samej klasie)charakteryzujące się stosunkowo słabą więzią i brakiem wyraźnej zasady odrębności.
Tłum- to przelotne zgromadzenie od kilkudziesięciu do wielu tysięcy osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, które spontanicznie i podobnie reagują na te same podniety. Więź w tłumie składa się przede wszystkim z komponentów emocjonalnych (takich jak poczucie krzywdy, gniew, strach), opiera się na styczności przestrzennej i silnej łączności psychicznej, która umacnia identyfikację jednostki z tłumem. Identyfikacja ta sprzyja dezindywidualizacji osobowości -Jest to zjawisko negatywne, ponieważ oznacza rozmycie indywidualnej refleksyjności. Cechą tłumu jest wzmocnienie emocjonalne, wzmożone naśladownictwo, podatność na sugestię, poczucie siły, wzrost poczucia prawomocności podejmowanych działań. Jest krótkotrwałą zbiorowością i na ten czas w specyficzny sposób się strukturyzuje, wytwarzają się w nim normy, uaktywnia kontrola, ujawniają się liderzy. Jego struktura kształtuje się na poziomie interakcyjnym. Spontaniczność ta ma jednak wcześniejsze uwarunkowania, z których najważniejszym jest podobieństwo postaw uczestników tłumu wobec przedmiotu, który był bezpośrednią przyczyną jego powstania.
Można rozróżnić następujące rodzaje tłumu:
Agresywny (linczujący, terroryzujący, walczący),
Uciekający,
Nabywający lub rabujący,
Demonstrujący (ekspresywny).
Jak wspomniano, działania tłumu są na ogół spontaniczne, szybko się strukturyzujące. W niektórych rodzajach tłumu, zwłaszcza w tłumie demonstrującym, jego aktywność bywa jednak kontrolowana i sterowana od zewnątrz, za pośrednictwem prowokatorów.
Wspólnota samorządowa- Dobrze funkcjonujące wspólnoty stanowią nie tylko praktyczną realizację wartości, jaką jest samorządzenie się obywateli (jest to przejaw ich wolności), ale także zwiększają ogólną efektywność organizacji społeczeństwa, w realizacji dobra wspólnego i indywidualnego jego członków.
Do wspólnot samorządowych o szczególnym znaczeniu we współczesnej Polsce należą, poza różnego rodzaju korporacjami, w tym zawodowymi, lokalne i regionalne wspólnoty samorządowe (gminy, powiaty, samorządowe województwa).
4. Grupa to pewna liczba ludzi związanych bezpośrednimi lub pośrednimi więziami, posiadająca wspólne wartości, normy i cele. Przykłady: społeczeństwo danego państwa, rodzina. Każde społeczeństwo składa się z wielu różnorodnych grup społecznych. Do najważniejszych znamion grupy społecznej należą: istnienie wewnętrznej struktury więzi, wspólne wartości i cele, ośrodki skupienia przestrzenne i symboliczne, wyraźna zasada odrębności, określone członkostwo, podział celu wspólnego na zadania cząstkowe.
Grupy małe i grupy duże. Grupy małe odznaczają się prostą strukturą (brakiem podgrup), zasadniczymi ich elementami są jednostki ludzkie i łączące je relacje, więź w nich ma charakter bezpośredni (np. jak w rodzinie). Charakterystyka grup dużych jest odwrotna: ich struktura jest złożona (występują podgrupy), więź ma charakter pośredni (np. obywatele państwa polskiego).
Grupy pierwotne i grupy wtórne. Więzi w grupach pierwotnych mają charakter osobowy i naturalny (rodzina), w grupach wtórnych dominują więzi o charakterze celowym, opierające się na zamiarze realizacji wspólnego celu (drużyna piłkarska). Grupy pierwotne charakteryzują się względną długotrwałością i wielofunkcyjnością. Grupy wtórne mogą być krótkotrwałe, o zmiennym składzie. Przynależność do grupy pierwotnej przypisana jest jednostce wraz z urodzeniem i pojawia się w jej życiu bardzo wcześnie, bez możliwości ich wyboru. Grupy wtórne są na ogół wybierane i pojawiają się relatywnie późno, wtedy, gdy jednostka jest dojrzała do realizacji ról społecznych.
Grupy formalne i nieformalne. Grupa formalna, to grupa, w której dominują więzi bezosobowe, dające się sprowadzić do relacji między rolami społecznymi wykonywanymi przez członków grupy. Struktura jest sformalizowana, oparta o prawo publiczne. Grupy nieformalne są przeciwieństwem nieformalnych. Cechują się więziami o charakterze osobistym, nieformalną kontrolą społeczną, relacje opierają się na normach zwyczajowych i obyczajowych.
Grupy inkluzywne i ekskluzywne. Grupy inkluzywne to grupy względnie otwarte, nie tworzące trudnych do pokonania barier dla osób chcących wejść w ich skład. Grupy ekskluzywne są natomiast względnie zamknięte, kryteria przyjmowania nowych członków są trudne do spełnienia. Nabycie członkostwa wymaga często rekomendacji innych członków i, na przykład, zdania egzaminów (koło myśliwskie).
Grupy odniesienia, to te, z którymi jednostka szczególnie silnie się identyfikuje, np. rodzina, naród, grupa „kiboli”. Określają one dla jednostki wzorce akceptowanych przez nią norm i hierarchii wartości. Wzorce te są standardami, według których ocenia się inne grupy tego samego poziomu. Grupy odniesienia pełnią także dla jednostki funkcję audytorium: stanowią „publiczność”, przez rzeczywiste lub wyobrażone oceny której, jednostka dokonuje samooceny własnej sytuacji lub postępowania. Identyfikacja jednostki z grupą odniesienia powoduje, że zależy jej na uzyskaniu jej akceptacji.
Grupa w sytuacji konfliktu międzygrupowego
Grupy społeczne w odmienny sposób funkcjonują w ramach ogólnie respektowanego ładu (pokoju) w relacjach międzygrupowych i w warunkach ostrego konfliktu międzygrupowego. Przykładem takiego antagonizmu jest konflikt etniczny, w czasie którego zmieniają się reguły funkcjonowania grup w nim uczestniczących. Z badań R. LeVina i D. Campbella wynika, że antagonizm międzygrupowy powoduje wzrost etnocentryzmu oraz poczucia więzi w grupie. Zmianom tym towarzyszy nasilenie wrogości wobec grupy obcej oraz zjawisko nadróżnicowania grupy własnej i obcej. Granice grupy stają się pilniej strzeżone, a nielojalność wobec grupy jest karana znacznie surowiej. W czasie trwania konfliktu, nadróżnicowanie grupy obcej polega na przypisaniu deprecjonujących cech wszystkim jej członkom, na zasadzie „oni wszyscy są tacy”, co budzi tezę: „albo my albo oni”.
Znaczenie grup w życiu społecznym
Grupy społeczne mają zasadniczy wpływ na działania ludzkie. Ukierunkowują je, tworzą ich właściwe wzorce, motywują do nich. Realizacja zadań grupy, rozbita na poszczególne role, nadaje jednostkom poczucie sensu istnienia.
Do potrzeb społecznych jednostki ludzkiej zaliczyć można: potrzebę posiadania (pozytywnej) tożsamości, uczestnictwa, bezpieczeństwa, akceptacji, możliwości wyróżnienia się .Część swoich potrzeb, które można określić jako potrzeby społeczne, jednostka może zaspokoić tylko w ramach grup społecznych. Gdy jest to niemożliwe w grupach głównego nurtu życia społecznego, jednostki wchodzą do grup zmarginalizowanych, a nawet aspołecznych. Niemożliwość uczestnictwa w grupie dominującej przejawia się w powstawaniu grup kontrkulturowych lub neoplemiennych, np. fanatycznych „kiboli”, sekt, lokalnych grup „blokersów”, fanów określonych rodzajów muzyki, partii politycznych z ekstremalnymi programami.
5. Więź społeczna a rozwój społeczno gospodarczy
Ujęcie Durkheima (solidarność mechaniczna i solidarność organiczna):
Struktura społeczna zależy w istotnym stopniu od stopnia podziału pracy w społeczeństwie.
Solidarność mechaniczna - Występuje w społeczeństwach mniej rozwiniętych, gdzie jest niewielki podział pracy. W takich społeczeństwach liczba specjalizacji zawodowych jest niewielka, liczba ról społecznych także mała, ludzie żyją obok siebie. Interakcje bazują na osobistych kontaktach.
Organiczna solidarność - Występuje obecnie w większych miastach. Rozwój cywilizacyjny spowodował rozszerzenie podziału pracy. Społeczności stają się coraz większe. Relacje z innymi ludźmi stają się fragmentaryczne , ograniczają się do ich ról społecznych. Społeczeństwo jest jak jeden wielki organizm (człowiek nie funkcjonuje samodzielnie) . Paradoksalnie, odległość między ludźmi zwiększa się.
Dwa typy więzi społecznej, według Ferdynanda Tonniesa.
Wspólnota - występowała gł. na wsiach, zwłaszcza w przedkapitalistycznych formach organizacji społeczeństwa. Charakteryzowały ją podobne źródła utrzymania jej członków, ich podobne zajęcia i doświadczenia, osobiste, bezpośrednie kontakty. Wspólnoty były społecznościami względnie małymi i zamkniętymi, społeczne zmiany w nich zachodziły powoli, życie społeczne regulowane było przez normy zwyczajowe i obyczajowe, oraz przez pory roku.
Społeczeństwo- najwyraźniej występuje we współczesnych wielkich miastach, gdzie dominuje stosunek obcości. Więź ma charakter pośredni, jednym z istotniejszych jej nośników są środki masowego przekazu, interakcje odbywają się poprzez role społeczne ich uczestników, społeczna kontrola musi przybierać bardziej sformalizowane postaci, dominuje osobisty interes, zmiany są coraz szybsze, widoczne już w jednym pokoleniu.
Nostalgia za starą formą życia opiera się na idealizacji przeszłości. W starym społeczeństwie podstawowe znaczenie miały statusy przypisane, ograniczone były kreatywność i możliwości wyboru drogi i sposobu życia. Różnorodność, typowa dla współczesnego życia miejskiego, nie była akceptowana. Im bardziej złożona struktura, tym więzi międzyludzkie w ich szerszym otoczeniu społecznym stają się bardziej nieosobiste i fragmentaryczne, lecz jednocześnie coraz bardziej „organiczne” w rozumieniu Durkheima.
Dewiacje i kontrola społeczna. Teorie przyczyn dewiacji.
1. Ład społeczny, jego dwie podstawy: (1) zgoda i wspólnota wartości, (2) przymus w różnych formach.
2. Czynniki zagrażające ładowi społecznemu (porządkowi publicznemu) we współczesnych społeczeństwach.
3. Kontrola społeczna.
4. Dewiacje: ogólne określenie, rola prawa w określaniu dewiacji, zmienność w czasie granic tolerancji.
5. Przyczyny dewiacji: wczesne wyjaśnienia (opętanie), wyjaśnienia biologiczne, wyjaśnienia psychologiczne, wyjaśnienia socjologiczne.
6. Socjologiczne wyjaśnienia przyczyn dewiacji: perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona), perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego naznaczania), perspektywa konfliktowa, perspektywa teorii kontroli (teoria wybitych okien, „zero tolerancji”).
1. Ład społeczny- 1. zgoda i wspólnota wartości, 2. przymus w różnych formach
3. Kontrola społeczna: a. bezpośrednia, pośrednia, b. formalna, nieformalna8.4
Dewiacja społeczna - odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z przyjętymi w społeczeństwie lub jego części normami lub wartościami.
Zwana jest również społeczną dezorganizacją, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem jest osłabienie więzi społecznych, utrudnienia w realizacji pewnych wartości i potrzeb, zachwianie systemu norm, oraz nieskuteczność kontroli społecznej. Nie każde odchylenie od normy jest jednak dewiacją.
5. Przyczyny dewiacji: siły nadprzyrodzone, opętanie (kiedyś), interpretacja biologiczna (geny i otoczenie), psychologiczna (wina jednostki), socjologiczna (pozytywny wpływ dewiacji na społeczeństwo)
6. DEWIACJA - naruszenie norm społecznych uznanych i sankcjonowanych (przez odrzucenie społeczne lub reguły prawne). Dewiantem jest ten, kogo wartości i zachowania odbiegają od norm społeczeństwa lub grupy społecznej, do której należy
perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona):
przestępczość i dewiacja wynikają z napięć strukturalnych. Jeżeli cele jednostki postawione są zbyt wysoko i nie może ona spełnić tych aspiracji za pomocą dostępnych środków, rodzi się zachowanie dewiacyjne.
Wg Mertona jedną z form dewiacji jest dobrowolna marginalizacja, czyli fakt pozostawania jednostki poza grupą lub pewnej grupy na marginesie społeczeństwa.
perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego naznaczania) -prekursor tego kierunku (t.społ. naznaczenia) - E. Lemert - twierdzi, że dewiacja jest wynikiem reakcji społecznej, która również określa częstotliwość występowania i charakter dewiacji.
perspektywa konfliktowa - dewiacja jest świadomym wyborem, często natury politycznej. Dewiacja dotyczy wszystkich warstw społeczeństwa i należy ją rozumieć w kontekście nierówności i konfliktów pomiędzy interesami różnych grup społecznych.
perspektywa teorii kontroli („zero tolerancji”) - dewiacja jest wynikiem zachowania równowagi między impulsami, które skłaniają do dokonania czynu przestępczego a mechanizmami kontroli społecznej powstrzymującymi od takich czynów. Warunkiem ochrony przed dewiacją jest silna integracja grupy.