Oporność naturalna: jest spowodowana niedostępnością dla leku receptorów w komórce bakteryjnej.
Oporność nabyta: jest zakodowana w chromosomach lub pozachromosomalnych cząsteczkach DNA
(plazmidach)
Mechanizmy oporności drobnoustrojów:
-synteza enzymów degradujących lek
-modyfikacja struktury receptorów
-zmniejszenie przepuszczalności zewnętrznych struktur komórki bakteryjnej (bakterie Gram - ujemne)
-tolerancja na lek spowodowana zablokowaniem funkcji autolizy komórki bakterii (Gram - dodatnie) Oporność krzyżowa:
całkowita - polega nadym, że bakterie oporne na jeden antybiotyk danej grupy są również oporne na pozostałe antybiotyki tej grupy (penicyliny izoksazolilowe, penicyliny naturalne, tetracykliny naturalne)
częściowa - polega nadym, że bakteria oporna na jeden antybiotyk danej grupy, może być wrażliwa na inny antybiotyk tej grupy np.: bakteria oporna na benzylopenicylinę, może być wrażliwa na ampicylinę, zaś oporna na ampicylinę jest również oporna na benzylopenicylinę (penicyliny oraz antybiotyki aminoglikozydowe)
Minimalne stężenie hamujące (MIC): określa się za pomocą szeregu kolejnych rozcieńczeń antybiotyku, w którym okiem nie uzbrojonym nie stwierdza się wzrostu kolonii bakteryjnych (należy tak prowadzić leczenie, aby stężenie wolnego antybiotyku we krwi nie było mniejsze niż MIC)
Efekt poantybiotykowy: to zjawisko długotrwałego zahamowania wzrostu bakterii po krótkotrwałej ekspozycji na działanie leku przeciwbakteryjnego (antybiotyki aminoglikozydowe, fluorowane chinoliny, antybiotyki P-laktamowe 慢瑫牥敩䜠慲潤慤湴敩慫扲灡湥浥⁹慢瑫牥敩䜠慲潤慤湴敩椠甠敪湭ⱥ洠歡潲楬祤湡祴楢瑯歹汧歩灯灥祴潤敷ⴠ戠歡整楲片浡搭摯瑡楮⥥മ
牐拳⁹捵畺敬楮睯㩥名獥慴灲湥⠠湡祴敧数楮祣潬汩灯汯汩穩湹睯⥹ㄠ‰眠〠ㄬ洠潲瑺潷畲猠挮畬数楮祣楬慮欠祲瑳污捩湺ⴵ〱樠洠⁷ⰰ‱汭爠穯睴牯⁵〫ㄬ洠穩瑯湯捩湺来潲瑺潷畲挠汨牯畫猠摯⁵⠠牰拳潫瑮潲湬⥡摧⁹祷楷摡楺档牯扯污牥楧穣慮名獥慴灲湥ⴠ瀠慢甠敪湭数楮祣楬慮欠祲瑳污捩湺㔠ⴠㄠ‰眠〠ㄬ洠潲瑺潷畲⬠ⰰ‱汭椠潺潴楮穣敮潧爠穯睴牯⁵档潬歲u sodu s.c. u osób z nadwrażliwością na penicylinyTestarpen lub penicylina krystaliczna + prokaina 0,1 ml 2% roztworu prokainy + O, l ml izotonicznego roztworu chlorku sodu s.c., gdy stosujemy penicylinę prokainowąPróby odczytujemy po 30 min., gdy odczyn wątpliwy ponownie po 60 min. Odczyn ujemny - w miejscu wstrzyknięcia nie występują zmiany lub gdy zmiany nie są większe od zmian w próbie kontrolnej.Odczyn wątpliwy - grudka obrzękowa lub rumień o średnicy większej niż w próbie kontrolnej, lecz nie przekraczającej średnicy l cm.Odczyn dodatni - wystąpienie grudki obrzękowej lub rumienią o średnicy większej niż l cm Zespół Hoigne'a: występuje po domięśniowym podaniu penicyliny prokainowej (1-3: 1000 wstrzyknięć) Dawniej sądzono, że jest on spowodowany tworzeniem się mikrozatorów w płucnych i mózgowych naczyniach tętniczych z cząsteczek prokainy, obecnie wiadomo, że zależy raczej od działania samej prokainy na układ nerwowy.Objawy zespolił Holgue 'a: niepokój chorego, lęk przed śmiercią (50-75 %), zaburzenia słuchu (60-75 %), w idzenia, smaku, zawroty głowy, częstoskurcz serca, niewielki wzrost ciśnienia tętniczego, uczucie gorąca parestezje, sporadycznie nudności i wymioty. Objawy te występują nagle 15 s - 3 min od chwili wstrzyknięcia i trwają 15-60 min. ustępują samoistnie. Rokowanie dobre.Antybiotyki B-laktamowe:Penicyliny:a) naturalne:- Benzylopenicylina (Benzylpenicillin, Penicillinum crystallisatum) Wskazania, zapalenie płuc, angina, ostre i przewlekłe zapalenie wsierdzia, kiła, rzeżączka, meninogokowezapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Przeciwwskazania: odczyn uczuleniowy, wstrząs anafilaktyczny, po podaniu i.v. ponad 10 min j.m. mogąwystąpić drgawki. Da\vkowanie: 600 tyś. do l min j.m. co 6 h, maksymalnie 20 min do 25 min j.m./ 24h. U dzieci do 3 lat 50- 80 tyś. j.m./kg m.c./ 24h. Dzieciom 3-12 lat 900 tyś. j.m./24h. Działania niepożądane: skórne odczyny alergiczne, uszkodzenie nerek, upośledzenie agregacji płytek krwi.- Penicylina prokainowa (Penicillinum procainicum) -jest to połączenie benzylopenicyliny z prokainą copowoduje wolniejsze wchłanianie i wydalanie. Po podaniu i. m. 1-3 razy/ 1000 wstrzyknięć występujezespół Hoigne'a.Dawkowanie: 1200 tyś. do 2400 tyś. j.m. co 12-24h. W pediatrii dawkowanie tak jak benzylopenicyliny. Polbicillinum połączenie 1:3 benzylopenicyliny krystalicznej z penicyliną prokainową.Benzylopenicylina benzatynowa (Debecylina) - powoli wchłania się i wydala z organizmu. Wskazania: choroba reumatyczna, kiła, rzeżączka, przewlekłe zakażenia układu oddechowego,. Dedykowanie: 600-1200 tyś. j.m. co 7 dni lub 1,8 min j.m. co 14 dniFenoksymetylopenicylina (V-cylina) - podawana doustnie. Wskazania: zapalenie dróg oddechowych, zapalenie ucha środkowego, powikłania pooperacyjne, w stomatologii. Da\\'kowanie: 400 tyś. co 4h p.o. l h przed lub 2h półsyntetyczne posiłku.b) penicyliny półsyntetyczne:• o wąskim zakresie działania-penicyliny izoksazolilowe (oporne na działanie penicylinazy): oksacyklina,kloksacyklina (Syntarpen), dikloksacyklina, flukloksacyklina. Wskazanie: zakażenia gronkowcowe.Działania niepożądane: skórne odczyny alergiczne, zaburzenia ze strony układu pokarmowego i krwiotwórczego, zakrzepowe zapalenie żył. Dawkowanie, p.o., i.m., i.v.• o szerokim zakresie działania:- aminopenicyliny:1) Ampicylina (Ampicylin): wchłania się w 50-60% z układu pokarmowego. Wskazania: ostre i podostre zakażenia dróg moczowych, żółciowych, przewodu pokarmowego, przewlekłezapalanie oskrzeli i płuc, w nosicielstwie duru i paraduru. Przeciwwskazania: uczulenie.Dcmkowanie: 500 mg-lg co 6h p.o., i.m. 4-8g/ 24h i.v. l h przed lub 2h półsyntetyczne posiłku. Działanie niepożądane: skórne objawy uczuleniowe, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego -nudności, wymioty, biegunka oraz nadkażenia, rzadziej zaburzenia ze strony układu krwiotwórczego:niedokrwistość, leukopenia, trombocytopeniaSultamycylina połączenie l :1 ampicyliny z sułbaktamem (inhibitorem p-laktamaz) p.o.Unasyn połączenie 2:1 ampicyliny z sułbaktamem i.m., i.v. l,5-6g co 6 h.2) Estry ampicyliny: piwampicylina (Pivampicylin), bakampicylina, talampicylina (Talpen) lepiej i szybciej wchłaniają się od ampicyliny z przewodu pokarmowego.3) Amoksycyklina (Hiconcii, Duomox): szybciej od ampicyliny i prawie w całkowicie wchłania się zprzewodu pokarmowego. Słabiej działa na bakterie z rodzaju Shigella. Da\\'kowanie. 500mg-lg co 8h p.o.,500 mg co 8h i.m., Ig co 6h i.v.Augmentin (Amoksiklay) połączenie amoksycykliny z kwasem klawulanowym (inhibitorem p-laktamaz). Działanie niepożądane, kwas klawulanowy może uszkadzać wątrobę. Dawkowanie, p.o. jak amoksycyklina, i. v. 600 mg-l,2g co 6-8h.- karboksypenicyliny:1) Karbenicylina (Carbenicillin): podaje się domięśniowo i dożylnie, bo nie wchłania się z przewodupokarmowego. Wydalana głównie przez nerki. Wskazania, zakażenia dróg moczowych, zakażenia dróg oddechowych, żółciowych, zapaleniach oponmózgowych, w zakażeniach oparzeń i ran pooperacyjnych. W stanach bardzo ciężkich podaje się razem zgentamycyną i tobramcyną (oddzielnie)Działania niepożądane, przy dużych dawkach trombocytopenia i zaburzenia krzepnięcia krwi. Przeciwwskazania: uczulenie, ból i podrażnienie w miejscu wstrzyknięcia. Nie podawać kobietom w ciąży. Dawkowanie: domięśniowo 2g co 6h, dożylnie w ciężkich zakażeniach i posocznicach 2-4g co 4-6h.W dożylnym wlewie kroplowym nie więcej jak 60g/24h.2) Karindacylina i karfecylina: estry karbenicyliny są trwalsze w środowisku kwaśnym i mogą byćpodawane doustnie: 500 mg - l g co 6-8h p.o. W stanach ciężkich nie należy przekraczać dawki 16g/24h. Wskazania: zakażenia dróg moczowych wywołane przez Pseudomonas aeruginosa i pałeczki jelitowe.3) Tikarcylina:Wskazania: ciężkie zakażenia wywołane przez Pseudomonas aeruginosa i indolo-dodatnie gatunki Proleiis.Dawkowanie: 15-20g/24h i.m., i.v.Timentin: połączenie tikarcyliny z kwasem klawulanowym.Dawkowanie: i.v. 3,2g co 6-8h, w posocznicach co 4h.- ureidopenicyliny: azlocylina (Azlin), mezlocylina (Mezlin) i piperacylina(Piperacillin). Szeroki zakresdziałania przeciwbakteryjnego.Wskazania: zakażenia wywołane przez bakterie rodziny Enterohacteriaceae, beztlenowce (Kacillusfragilis^ laseczki zgorzeli gazowej) oraz Pseudomonas aeruginosa. Ciężkie zakażenia dróg oddechowych, moczowych, żółciowych, zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych, zakażeniach kości i tkanek miękkich, zakażeniach pooperacyjnych wywołanych bakteriami Gram-ujmenymi oraz zakażeniach mieszaną florą bakteryjną.Przeciwwskazania: uczulenie na penicyliny.Dcmkowanie: i.m. lub i.v. 3-4g co 6h (200-300mg/kg m.c. /24h), max. 16g/24h.- amidynopenicyliny: mecylinam (Selexidin) i jego estry.Wskazania: zakażenia E. coli. oraz innymi drobnoustrojami z rodziny Enterohacteriaceae, nie działają naPseiidomonas aeniginosa.Dedykowanie: i. m, i. v. 5-15mg/kg m.c. co 6-8h.c) Penicyliny oporne na p-laktamazy wytwarzane przez bakterie Gram-ujemne:- Temocylina (Temopen) i formidocylina.Wskazania: zakażenia drobnoustrojami z rodziny Enterohacteriaceae, H. influenzae i Neisseria. Niedziałają na Pseiidomonas aeniginosa i Serratia.Deskowanie: i.m., i.v. 1-2gco 12h.Cefalosporyny: u 5-15% chorych uczulonych na penicyliny występuje nadwrażliwość na cefalosporyny (częściowe uczulenie krzyżowe)- I generacja: cefazolina (Kefzol), cefradyna (Sefrii), cefaleksyna (Keflex), cefalotyna (Keflin), cefacetrii (Celespor), cefadroksyl (Durocef).Wskazania: zapalenia płuc {Klebsiella pneiiomoniae), zakażenia ziarenkowcami odpornymi na penicyliny, zakażenia pooperacyjne i nadwrażliwość na penicyliny, słabiej działają na Haemophiliis inflnenzae, pałeczki Salmonella i nieskuteczne w zakażeniach przez indolo-dodatnie gatunki Proteiis oraz Pseiidomonasaemginosa. Dawkowanie: 500rng co 6-8h p.o., i.m., i.v.- II generacja: cefaklor (Ceclor), cefuroksym (Zinacef), cefamandol (Mandol), cefonicid.Wskazania: cefaklor i cefamandol szczególnie skuteczne w zakażeniach wywołanych przez H. influenzae i bakterie Gram-ujemne, nie stosowane w zakażeniach OUN. Cefuroksym stosowany min. w zakażeniachOUN Dawkowanie: 2g co 4-6h i.m., i.v., cefuroksym (Zinnat) 500mg co 12h p.o.- III generacja:• stosowane i.m. lub i.v.: ceftazidim (Fortum), cefoperazon (Cefobid)-wydalane z żółcią w 80%, cefotaksim(Tarcefoksym)Wskazania: słabiej działają na bakterie Gram-dodatnie od Cefalosporyny I generacji oraz na bakterie rodzaju Salmonella i ShigeHa. Szczególnie skuteczne w zakażeniach wywołanych przez bakterie z rodzajuH. influenzae, Proteiis, Pseiidomonas aeruyinosa, Neisseria, E. coli. Dawkowanie: l-2g co 6-8h i.m. i.v.• stosowane p.o.: cefpodoksym (Orelox), cefiksim (Suprax), ceftibuten (Cedax), cefetamet (Tarcevis
) Wskazania: takie jak w podawnych i. v. z tą różnicą, że nie działają na Pseiidomonas aeniginosa. Bacteroides fragilis, Clostridiiim difficile. Dawkowanie: 100-500mgco 12h p.o.- IV generacja: cefepim (Axepim) i ceftan.Wskazania: szczególnie skuteczne w zakażeniach wywołanych przez Enierohacteriaceae. Dawkowanie. 2g co 12h i. v.Cefamycyny: cefoksytyna (Mefoxin), cefotetan (Cefotan)Wskazania: szeroki zakres działania, silniej działają na bakterie Gram-ujemne, nie działają na Pseiidomonas aeniginosa. Wydalana z moczem. Dawkowanie: l-2g co 6-12h i.m. lub i.v.Karbapenemy: imipenem i meropenem. Oporne na działanie p-laktamaz pochodzenia chromosomalnego iplazmidowego.Tienam połączenie l: l imipenemu (rozkładany przez dehydropeptydazę I proksymalnych kanalikównerkowych) z ciiastyną (inhibitorem dehydropeptydazy I)Wskazania: najszerszy zakres działania, działają na bakterie Gram-dodatnie i ujemne, na tlenowce i beztlenowce. Działają bardzo silnie na szczepy Psenaomonas, CIostridium difficile, Proleiis. Wydalany głównie z moczem.Przeciwwskazania, nadwrażliwość na lek, ciąża, okres laktacji.Dwkowame: 500mg-lg co 6-12h i.v. lub i.m., w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych Meropenem 2g co 8hDziałanie niepożądane, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego - nudności, wymioty, biegunka oraz rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, reakcje alergiczne, zaburzenia ze strony układu krwiotwórczego:leukopenia, trombocytopenia, zakrzepowe zapalenie żył, ból głowy. Imipenem może wywoływać drgawki,zwłaszcza u osób z chorobami OUN.Można łączyć z: antybiokami8 aminoglikozydowymi i fluorowanymi chinolonami Nie przygotowywać z rozpuszczalnikami zawierającymi mleczany.Monobaktamy: azteronam (Azactam), karumonam, tigrmonam. Wskazania: działają bardzo silnie na bakterie Gram-ujemne, silniej niż cefalosporyny Gili na szczepy Psendomonas, Prolens, Haemophilus influenzae, Enierobacieriaceae, E. coli, KIehsiella pneumoniae, Salmonella i Shigella, N. gonorrhoea. Nie działają na bakterie Gram-dodatnie i beztlenowce.Działanie niepożądane, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, reakcje alergiczne, zakrzepowe zapalenie żył.Dawkowanie: Ig co 8h i.m. lub i.v.Inhibitory *-laktamaz: kwas klawulanowy, sułbaktam i tazobaktam.M:tkroli(h: ei'vlrom\c\ na i pochodne (Da\ei'cni). oleandom\c\na- spiramvc\na (l<;'..!ii!\L'nc,i rok:-inomvc\na (Rulid). iosamvc\na. klanti'onivcvna (Klaricid). azilrom\c\na (Sumamed)Wskazania, w zapaleniach górnych dróg oddechowych i płuc wywołanych przez gronkowce, paciorkowce i streptokoki np.: Mycoplasma pneiimoniae, Ciamydia trachomatis (azitromycyna i klaritromycyna), l.egionella pneumophiłia, Corynebaciermm diphleriae, Bordalella perlłissis, niektóre riketsje, N. gonorrhoeae (spiramycyna), S. pneumoniae. Nie działają na szczepy Enterohactenaceae i Pseudomonas aeruginosa, słabo na H. infliienzae.Przeciwwskazania. Nie podaje się kobietom w ciąży oraz w okresie laktacji.Działanie niepożądane, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego - nudności, wymioty, biegunki, żółtaczka cholestatyczna.Dawkowanie. 200-500mg co 6-12h p.o.l.inkozamidy: Klindamycyna (Dalacin). linkomycyna (Lincocin)Wskazania w zakażeniach wywołanych przez bakterie tlenowe i beztlenowe Gram-dodatnie, nie działają natlenowe Gram-ujemne, z beztlenowych działają szczególnie na Bacteroides fragilis. Stosowanezakażeniach szpiku, stawów, dróg rodnych, otrzewnej i płuc, w zakażeniach gronkowcowych tkankikostnej są lekami z wyboru. Działanie niepożądane, u 10-15 % chorych występują zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego -nudności, wymioty, biegunki, zmiany skórne w postaci wysypki, zaczerwienienia. Wstrzyknięciadomięśniowe są bolesne. Niekiedy występują zaburzenia czynnościowe wątroby, żółtaczka, zmianyobrazu krwi-leukopenia, neutropenia.Najpoważniejszym powikłaniem jest rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego (spowodowane przeztoksynę Closiridium difficile} -objawy: silne bóle brzucha, uporczywa biegunka z obecnością śluzu i krwiw stolcu, gorączka. Należy wtedy przerwać podawanie linkosamidów, nawodnić chorego, podaćw'ankomycynę 2g/24h lub metronidazol. Dawkowanie. Klindamycyna 150-300mg co 6-8h i.m.,i.v., likomycyna 500mg co 6-8h p.o., 6000mg co 8-12h i.m.,i.v., łączy się z antybiotykami aminoglikozydowymi. Nie należy ich łączyć z linosamidami i chloramfenikolemn. Antybiotyyki aminoglikozydowe:I - generacja: streptomycyna (Streptomycinum). kanamycyna (Kanamycin). neomydyna (Neomycinum)II - generacja: amikacyna (Amikin. Biodacyna). gentamicyna (Gentanncin,Garamycin). Tobramycyna (Tobramycin), netilmycyna (Netillin), Sisomicyna (Extramycin). Wskazania, bakterie z rodziny Enterobacieriaceae (E. coli, Klebsiella, Enterohac/er, Proleus) oraz szczepyPseiidomonas aemginosa, Bnicella, Haemophilus, Slaphylococcus aureus. Dodatkowo: ^rcpionn o na-Ick iiibcrkiilosiat\C7n\'. Przeciwwskazania, nadwrażliwość, ostra niewydolność nerek i wątroby, upośledzenie słuchu, ciąża,zapalenie i niedrożność jelit. Raczej nie stosować u dzieci poniżej 3 r.ż. i u osób starszych. Działanie niepożądane, oto- i nefrotoksyczne, zmiany skórne, hipertermia, bóle stawowe, zaburzeniarównowagi, głuchota, drgawki, depresja psychiczna; p.o.-zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego -nudności, wymioty, biegunki. Da^\'kowanie. gentamicyna 2-5mg/kg m.c./24h co 8-12h i.m., kanamycyna 500mg-lg co 6h p.o.,streptomycyna lg/24h i.m., neomycyna zewnętrznie. Można łączyć z antybiotykami p-laktamowymi Niepodawać z lekami moczopędnymi.Tetracykliny:- tetracykliny naturalne: chlorotetracyklina, oksytetracyklina, tetracyklina- tetracykliny modyfikowane: rolitetracyklina (Tetraverinum), metacyklina (Rondomycin), doksycyklina (Vibramycin)Wskazania, zakażenia bakteriami Gram-dodatnimi: gronkowce, paciorkowce (słabo), dwoinką zapalenia płuc, Ciostndium tytani, L/ffena monocylogenes; Gram-ujemne: E. coli, Rriicella, Shigella, Vibrio cholerae, Haemophilns, N. gonorrhoeae i maningitidis. Dodatkowo: riketsje, chlamydie i mykoplazmy.Przeciwwskazania, ostra niewydolność nerek i wątroby, ciąża i laktacja, u dzieci poniżej 12 r.ż.Działanie niepożądane, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego - nudności, wymioty, biegunki, może wystąpić rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego. Rzadko występują wysypki skórne, leukopenia, neutropenia, eozynofilia. Po dłuższym stosowaniu wykazują działanie hepatotoksyczne. Tetracykliny, tworząc połączenia chelatowe, mogą być powodem odkładania się w zębach i kościach kompleksu tetracyklinowo-wapniowo-fosforanowego, co powoduje trwałe przebarwienie zębów. Przy stosowaniu tetracyklin może występować nadwrażliwość na światło słoneczne.Dawkowanie: 250-500mg co 6h p.o., tetracyklinę i oksytetracyklinę 100-200mg co 6h i.m., tetracyklinę 500mg co 12h i. v. Zewnętrznie: Oxycort -połączenie oksytetracykliny z hydrokortyzonem. Nie podawać z antybiotykami P-laktamowymi oraz z lekami zawierającymi jony wapnia, żelaza, magnezu i glinu. Tetracyklin naturalnych nie zażywać w czasie posiłku, nie popijać mlekiem i jego przetworami.Inne antybiotyki:Chloramfenikol (Detreomycyna):Wskazania, w zakażeniach pałeczkami duru i paradurów, zapalenie opon mózgowych wywołanych przezHaemophiliis influenzae, zakażenia układu oddechowego wywołane przez Klebsiella pneiimoniae. Przeciwwskazania: choroby wątroby, ciąża, wiek noworodkowy (zespół szarości). Dzmianie niepożądane: powoduje niedokrwistość plastyczną, agranulocytozę, trombocytopenię,pokrzywkę, odczyny neurotoksyczne, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego - nudności,wymioty, biegunki, rzadko rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego. Nie łączyć z antybiotykami p-laktamowymi i makrolidami. Da)\'kowanie: 500mg co 6h p.o.,lg co 6-12h i.m. oraz zewnętrznie.Antybiotyki polipeptydowe:Polimyksyny: polimyksyna B (Aerosporin) i kolistyna (Colistin)Wskazania, bakterie Gram-uj