20PROBA, Przemiany ˙wiatopogl˙dowe na pocz˙tku XX wieku


ZAGADNIENIA OGÓLNE

Geneza nazwy, chronologia, periodyzacja

Okres tzw. międzywojnia - wyznaczony datami 1918, czyli odzyskaniem niepodległości i 1939, czyli wybuchem drugiej wojny światowej.

♦jasna dekada = lata dwudzieste - euforia szczęścia i radości po odzyskaniu niepodległości

♦ciemna dekada = lata trzydzieste - postawy katastroficzne

Najważniejsze wydarzenia historyczne, przemiany społeczne i gospodarcze

rok

wydarzenia historyczne

przemiany społ. i gosp.

11 XI - odzyskanie niepodległości

♦zniesienie cenzury wojennej

♦likwidacja granic zaborczych

1918

listopad - J.Piłsudski + J.Moraczewski podpisują dekret stwierdzający, że Polska to republika, że do zwołania Sejmu władzę będzie sprawował Piłsudski

28 XI - ogłoszenie zasad ordynacji wyborczej

16 I - Paderewski premierem

♦parcelacja dóbr państwowych,

26 I - wybory do Sejmu

rodzin panujących dawnych

styczeń-luty - powstanie wielkopolskie

zaborców, zdrajców, gospodarstw

23 I - inwazja czeska na Śląsku Cieszyńskim

źle prowadzonych

styczeń-wrzesień - walki na froncie wschodnim

♦przymusowy wykup nadwyżek

1919

19 IV - zajęcie Wilna przez Polaków

ziemi

17 III - wybuch I powstania śląskiego

28 VI - podpisanie z Niemcami traktatu pokojowego w Wersalu

8 XII - Rada Najwyższa konferencji pokojowej w Paryżu ustanawia tzw. linię Curzona - gr. wsch. I pol. zarząd tyko na zach. od linii Bug-Kuźnica-Pińsk

styczeń-marzec - przygotowania do wojny polsko-bolszewickiej

23 VI - powstanie rządu Władysława Grabskiego

1920

1 VIII - ogłoszenie manifestu Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski przez J.Marchlewskiego w Białymstoku

♦parcelacja nadwyżek

lipiec-sierpień - ustąpienie rządu Grabskiego, powołanie nowego z Witosem

12-15 VIII - bitwa o Warszawę

19/20 VIII - wybuch II powstania śląskiego

17 III - uchwalenie konstytucji

18 III - pokój ryski

1921

20 III - plebiscyt górnośląski

2/3 V - wybuch III powstania śląskiego

5 XI - wybory do sejmu i senatu

9 XII - Gabriel Narutowicz wybrany na prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe

1922

16 XII - zabójstwo Narutowicza

20 XII - Stanisław Wojciechowski drugim prezydentem

17 V - pakt lanckoroński

28 V - Wincenty Witos na czele rządu

1923

wrzesień-grudzień - hiperinflacja, strajki, niezadowolenie społ.

19 XII - Grabski premierem

1924

styczeń-kwiecień - pierwszy etap reformy skarbowo-walutowej Grabskiego

♦zahamowanie wzrostu cen

♦opanowanie recesji

♦zyskanie zaufania społ.

♦sukces gospodarczy

10 II - podpisanie konkordatu

♦pogłębienie kryzysu gosp.

1925

16 X - pakt reński

♦wzrost deficytu budżetowego

20 XII - Aleksander Skrzyński premierem

10 V - Witos premierem

przewrót majowy

1926

15 V Kazimierz Bartel premierem

31 V - Ignacy Mościcki prezydentem

2 X - premierem i ministrem spraw wojskowych Piłsudski

28 XI - rozwiązanie parlamentu

♦wzrost produkcji przemysłowej

1927

konflikt z Litwą

♦spadek bezrobocia

♦ogólne ożywienie gospodarcze

4 II - wybory do sejmu II kadencji poprzedzone powołanie przez obóz sanacyjny Bloku Współpracy z Rządem

1928

27 VIII - Liga Narodów podpisuje w Paryżu pakt Brianda-Kollogga = wyrzeczenie się wojny jako metody prowadzenia polityki wobec Polski

9 II - podpisanie w Moskwie zapewnienia o nieagresji tzw. protokołu Litwinowa m.in. przez Polskę

♦spadek cen na produkty rolne

♦spadek produkcji przemysłowej

♦bezrobocie

14 IV - płk Kazimierz Świtalski premierem

♦ograniczenie płac

1929

powstaje rząd złożony z najbliższych współpracowników Piłsudskiego

♦brak popytu na towary

♦wycofywanie się kapitału obcego

jesień - powstanie Centrolewu

październik-grudzień - pogłębiający się kryzys rządowo-parlamentarny

29 VIII - Mościcki rozwiązuje sejm i senat

1930

16-30 IX - pacyfikacja Galicji Wschodniej przez władze sanacyjne

♦pogłębiający się kryzys ekonomiczno-gospodarczy

16 XI - wybory do sejmu i senatu

1931

15 III - utworzenie Stronnictwa Chłopskiego pod przewodnictwem Witosa

♦zaostrzenie sytuacji społecznej

♦liczne protesty robotnicze i chłopskie

26 X - proces brzeski

marzec - ograniczenie swobody organizowania zebrań politycznych

1932

sierpień - minister sprawiedliwości uzyskuje prawo przenoszenia i usuwania prezesów i wiceprezesów sądów

październik - ograniczenie wolności adwokatury

25 VII - podpisanie pol.-radzieckiego paktu o nieagresji w Makowie

8 V - Mościcki ponownie prezydentem

1933

październik - Niemcy opuszczają Ligę Narodów

1934

26 I - podpisanie deklaracji o nieagresji pomiędzy Polską a Niemcami

5 V - przedłużenie paktu pol.-radz. o10 lat

kwiecień - uchwalenie konstytucji kwietniowej

1935

12 V - śmierć Piłsudskiego

♦strajki w różnych gałęziach gosp.

8 IX - wybory do sejmu i senatu zakończone klęską sanacji

1936

luty - powstanie tzw. frontu Morges

♦manifestacje i strajki chłopskie

1937

21 II - deklaracja obozu Zjednoczenia Narodowego

♦początek budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego w widłach Wisły i Sanu

2 X - przyłączenie Zaolzia do Polski

1938

6 XI - wybory parlamentarne

19 V - podpisanie pol.-franc. protokołu o działaniom wojennym przeciw Niemców w razie napaści

1939

23 VII - pakt Ribentrop-Mołotow w Moskwie

1 IX - agresja Niemiec na Polskę

Odkrycia naukowe i wynalazki techniczne

rok

technika

nauka

1916-19

♦pierwsze próby sformułowania teorii wiązań chemicznych

1919

♦transatlantycki przelot samolotem

♦pierwsze obserwacyjne potwierdzenie przewidywań teorii względności (zakrzywienia promieni świetlnych w polu grawitacyjnym)

♦pierwsza sztuczna reakcja jądrowa

1920

♦rozgłośnia radiowa

1921

♦sformułowanie wielowartościowych systemów logiki

♦powstanie analizy funkcjonalnej

1922

♦program formalizacji matematyki (teoria dowodu, syntaktyka logiczna)

1924

♦autostrada (Mediolan-Varese)

♦przelot niemieckiego sterowca Zeppelin przez Atlantyk

♦telewizja mechaniczno-optyczna

1924-34 ♦powstanie mechaniki kwantowej

1926-27

♦stwierdzenie obrotu galaktyki

1927

♦odkrycie mutagennego działania promieni rentgenowskich

♦podstawy chemii kwantowej

♦odkrycie dyfrakcji elektronów

♦odkrycie zasady nieoznaczoności

1928

♦początki telewizji elektronicznej: ikonoskop

♦podstawy teorii informacji

♦koncepcja ogólnej teorii systemów

♦powstanie teorii gier

♦odkrycie antybakteryjnego działania związków pochodzenia roślinnego

♦pierwszy antybiotyk (penicylina) - A.Fleming

1929

♦zegar kwarcowy

♦podstawy elektrodynamiki kwantowej

♦odkrycie zjawiska rozszerzania się Wszechświata

od 1930

♦rozwój metody strukturalnej w badaniach językowych i literackich - praska szkoła lingwistyczna

1930-31 ♦dowody twierdzeń matematycznych dotyczących rozstrzygalności i zupełności systemów dedukcyjnych

lata 30.

♦ugruntowanie semantyki logicznej

♦początki rozwoju fizyki ciała stałego

♦pasmowa teoria metali i półprzewodników

1931

♦cyklotron

1932

♦odkrycie pierwszej antycząstki - pozytonu

♦wywołanie pierwszej reakcji jądrowej za pomocą cząstek sztucznie przyspieszonych

♦odkrycie neutronu - protonowo- jądrowa teoria jądra atomowego

♦odkrycie promieniowanie radiowego Galaktyki

1933

♦mikroskop elektronowy

♦podanie semantycznej definicji prawdy

♦aksjomatyka rachunku prawdopodobieństwa

1934-37

♦odkrycie i podanie teorii promieniowania Czerenkowa

1935

♦magnetofon

♦mezonowa teoria sił jądrowych

1936

♦emisja stałego programu telewizyjnego

♦teoria ekonomiczna oparta na tezie o zależności ogólnego poziomu produkcji, zatrudnienia i dochodu od wielkości inwestycji

♦teoria powstania życia na Ziemi

1937

♦nylon

1937-47 ♦odkrycie leptonu μ i mezonu π

1938

♦odkrycie cyklu węglowego reakcji jądrowych jako źródła energii gwiazd

1938-39 ♦dokonanie i odkrycie rozszczepienia jądra atomowego

1939

♦samolot odrzutowy

Prądy artystyczne

•futuryzm

•dadaizm

•ekspresjonizm

•surrealizm = nadrealizm (patrz tabelka z Hutnikiewicza)

Typowe gatunki literackie

w prozie wzorce o rodowodzie młodopolskim (pod koniec lat dwudziestych)

•ekspresjonistyczna stylistyka

•skłonność do metafory i przedstawień wyolbrzymiających, nabierających cechy GROTESKI („Ferdydurke” W.Gombrowicza) lub lirycznych pamiętników („Sklepy cynamonowe” B.Schultza)

powieść nierealistyczna

•świat nie jest opisany w kategoriach realizmu

•GROTESKA - kategoria absurdu: zestawienie sprzeczności, dysharmonia, konflikt

•język, fabuła, kompozycja, motywacja - nie wszystko komponuje się realistycznie

narrator bohater

•paralelizm płaszczyzn fabularnych („Ferdydurke”; „Mistrz i Małgorzata” M.Bułhakowa)

•sensualizm („Sklepy...”)

powieść o charakterze PARABOLI

•parabola = przypowieść - krótkie alegoryczne opowiadanie o treści moralno - dydaktycznej utwór literacki, najczęściej prozatorski, w którym fabuła i reakcje bohaterów maja poza jednostkowym i konkretnym, także wymiar uogólniający i odsyłający do uniwersalnych i powtarzalnych sytuacji ludzkiej egzystencji; schematyzm, nieskomplikowanie; kierowana także do ludzi przeciętnych (patrz „Proces” F.Kafki)

•akcja rozgrywa się w umownej scenerii

•narracja ma charakter obiektywny, nie zawiera komentarzy i wskazówek

•świat przedstawiony przypomina sen = ONIRYCZNOŚĆ

unowocześnienie powieści poprzez zastosowanie w narracji zasady montażu filmowego

powieść psychologiczna

•obserwacja wewnętrznych doświadczeń człowieka (przejawiających się powstawaniem kompleksów, poczuciem niespełnienia i alienacji)

•istotna rola podświadomości - analiza rzeczywistości marzeń, snu, ukrytych pragnień

•oddziaływanie psychoanalityczne teorii Zygmunta Freuda na tematykę

•narracja personalna

•mowa pozornie zależna

•forma monologu wewnętrznego

reportaż

dramat

teoria „CZYSTEJ FORMY” Witkacego

•koncepcja sztuki odkrywającej istotę bytu, dającej dostęp do metafizycznej tajemnicy istnienia (koncepcja młodopolska)

•zdecydowane zerwanie z tradycją, zwłaszcza realistyczną - w imię uwydatniania w sztuce samoistnej siły kreacyjnej (zbliżenie do poglądów awangardy)

konstrukcja dowolnych elementów: barw, dźwięków, słów lub działań, ale słów i działań całkowicie uniezależnionych od tzw. sensu życiowego, życiowego prawdopodobieństwa

•uwolnienie teatru od schematów

•zerwanie z tendencją iluzjonistyczną

•antypsychologizm

celem dzieła sztuki jest wywołanie u odbiorcy metafizycznego przeżycia indywidualnej Tajemnicy Istnienia, zmaganie się człowieka z samym sobą

•związek z groteską i nadrealizmem

•Czysta forma prowadzi do postrzegania świata z perspektywy marzeń sennych (wszystko jest jednocześnie możliwe i nieprawdopodobne, realne i nierzeczywiste, poważne i wykpione, tragiczne i komiczne)

•dialog pozbawiony sensownych połączeń pojęciowych i logiki, często wzbogacany bezsensownymi neologizmami lub absurdalnym dowcipem i drwiną

poezja (patrz punkt: 4, 5, 6)

•„jasna dekada” i „ciemna dekada” ⇒ od optymizmu do katastrofizmu

•Awangarda Krakowska

•poezja skamandrycka

•futuryzm

•poeci niezależni:

♦Bolesław Leśmian

♦Władysław Broniewski

♦Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

♦Konstanty Ildefons Gałczyński (krąg „Kwadrygi”)

2.

Przemiany światopoglądowe na początku XX wieku