KULTURA STAROŻYTNEJ GRECJI

- RYLIGIA

- politeizm - wielobóstwo

- antropomorfizm - wizerunek boga na podobieństwo człowieka,

- hierarhiczny świat bogów (najważniejszy Zeus, Hades - bóg świata zmarłych, Posejdon - bóg wody, morza, Afrodyta - bogini miłości, Atena - bogini mądrości),

- wiara w życie pozagrobowe - nieśmiertelna cząstka człowieka - psyche mogła znależć się w zaświatach,gdy ciało było pogrzebane,

- mity o bogach, herosach i bohaterach,

- kult - składano ofiary, procesje, pieśni, igrzyska sportowe; wiara w wyrocznie, wróżby.

- LITERATURA

- okres archaiczny (IX-VI w. p.n.e.)

* Homer - ''Iliada'' (o wojnie trojańskiej), ''Odyseja'' (wędrówka Odyseusza) - powstały prawdopodobnie VIII w. p.n.e.,

* Hezjod - ''Prace i dnie'' (epos dydaktyczny opisujący życie beockiego rolnika), ''Teogonia'' (epos o powstaniu wszechświata i genealogi bogów),

* Ezop - bajki,

* Alkajos, Safona, Anakreont, Solon - poezja, pieśni bieśadne, liryki,

* Pindar - pieśni chóralne o tematyce religijnej i świeckiej, pieśni żałobne - treny,

- okres klasyczny (V-IV w. p.n.e.)

* Herodot - historia wojen perskich (''Dzieje'') - V w. p.n.e.,

* Tukidydes z Aten (pierwszy historyk pragmatyk, twórca metody naukowej w badaniach historycznych - krytyka żródeł, wywiad autopsja) - ''Wojna peloponeska'',

* Ksenofont - ''Historia grecka'' - kontynuował dziełoTukidydesa,

* Demostenes - ''Filipiki'' - program stronictwa antymacedońskiego,

* rozkwit dramatu i teatru attyckiego.

- powstanie alfabetu greckiego (24 litery) - Grecy zapożyczyli pismo od Fenicjan i zmodyfikowali, posługiwali się nim od ok. IX w. p.n.e.

-TEATR - powiązanie ze świętami Dionizosa (boga wina i ekstazy); budowa teatru na stokach gór; aktorzy (mężczyżni) ubrani w maski, peruki, buty na koturnach i specjalne stroje

- tragedie

* Ajschylos - ''Oresteja'' (bohater Orestes mszcząc śmierć ojca zmuszony jest do zabića matki), ''Persowie'' (o bitwie pod Salaminą), ''Siedmiu przeciw Tebom'' (o wyprawie Polinejkesa, syna Edypa przeciw Tebom),

* Sofokles - ''Antygona'' (sprzeciwiła się władcy Teb i pogrzebała ciało brata Polinejkesa),

* Eurypides - Medea (tragedia psychologiczna o zazdrości kobiecej silniejszej od innych uczuć),

- komediopisarze - Arystofanes, filemon, menander.

- SPORT - od 776 r. p.n.e. organizowano igrzyska w Olimpii z różnymi dyscyplinami sportowymi (rzut dyskiem i oszczepem, zapasy, skoki, biegi o różnej długości, wyścigi wozów)

* idea powszechnego pokoju w okresie igrzysk,

* gimnazjon - teren przystosowany do ćwiczeń fizycznych.

- FILOZOFIA - zamiłowanie do mądrości - od ''mądrości obieraj mądrość za towarzyszkę życia, z wszystkich dóbr ona najpewniejsza'' to dewiza życiowa Greków, poszukujących odpowiedzi na pytania dotyczące duszy ludzkiej

- jońska filozofia przyrody - VII-VI w. p.n.e. odpowiedż na pytanie z czego powstał świat

* Tales z Miletu (połowa VI w. p.n.e.) - początkiem wszechświata jest woda, uważany za najmądrzejszegospośród siedmiu starożytnych mędrców oraz ''ojca'' europejskiej myśli filozoficznej,

* Anaksymander z Miletu - pramaterią jest ''apejron'' nieokreślony i nieskończony, z którego pod wpływem ruchu wyłoniło się ciepło i zimno, powodując różne skupienia materii,

* Anaksymenes z Miletu - prasubstancją jest powietrze, gdyż jest ono bezkresne i ożywia świat podobnie jak dusza organizmy żywe,

* Heraklit z Efezu - wszechświat powstał z ognia, przyroda jest w ustawicznym ruchu (panta rhei), ''niepodobna dwukrotnie wstąpić do tej samej rzeki'',

- Demokryt z Abdery - twórca atomizmu, atom najmniejszą i niepodzielną cząstką materii,

- działalność sofistów (ludzi mądrych - połowa V w. p.n.e.) nauczających młodzież według zasady, że nie ma prawdy obiektywnej i powszechnej (Protagoras, Hippiasz), za pieniądze uczyli też sztuki wymowy, dykcji, sposobów argumentacji,

- Sokrates - ''wiem, że nic nie wiem''; istnieje obiektywna prawda i bezwzględne dobro; skazany w 399 r. p.n.e. za ''demoralizowanie młodzieży i wprowadzanie nowych bogów'' oraz krytykę ustroju demokratycznego; zmuszał dociekliwymi pytaniami do myślenia, do krytycznej oceny twierdzeń,

- Platon - uczeń Sokratesa, twórca idealizmu filozoficznego - przedmioty na ziemi są odbiciem idealnych pierwowzorów - idei niewidzialnwgo świata; traktat ''Państwo'' - wzór idealnego społeczeństwa pod rządami filozofów; twórca szkoły w gaju Akademosa, która przetrwała do 529 r. p.n.e.,

- Arystoteles - uczeń Platona, twórca praw logiki i teorii poznania oraz szkoły w ogrodach Lykejonu; dokonał systematyki ustrojów państwowych oraz określił pojęcia takie jak: monarchia, demokracja, sąd; dokonał klasyfikacjiróżnych gatunków zwierząd, był nauczycielem Aleksandra Wielkiego.

- ARCHITEKTURA

- styl dorycki - kolumny wyrastały wprost z podłogi, kapitel tworzyła prosta czworokątna plyta,

- joński - kolumny smuklejsze, żłobkowane, kapitel w kształcie baranich rogów,

- koryncki - styl póżnoklasyczny z IV w. p.n.e., kapitel w kształcie liści akantu,

- budowle na planie prostokąta, otoczone kolumnadą, dwuspadowe dachy, płaskorzeżby na frontonie

- budowle na Akropolu

* Partenon (świątynia Ateny Partenos ''Dziewicy'') w stylu doryckim z białego marmuru,

* Erechtejon - dach przedsionka podtszymywały posągi dziewcząt (kariatydy),

* Propyleje - monumentalna brama z nieparzystą ilością przejść,

* świątynia bogini zwycięstwa Nike w stylu jońskim,

- budowle teatrów w Epidauros, Atenach, Delfach gdzie znajdowała się także słynna wyrocznia,

- świątynie - Artemidy w Efezie (spalona w 356 r. pn.e. przez Herostratesa, który w ten sposób chciał przejść do historii), Zeusa w Olimpii, Apollina w Delfach.

-RZEŻBA

- Fidiasz - rzeżby na Akropolu (Atena Partenos - posąg o wysokości 11 m., wykonany ze złota i kości sloniowej), kierował pracami budowlanymi w Atenach,

- Poliklet - ''Doryforos'' (młodzieniec niosący włócznię - idealne proporcje ciała),

- Myron - ''Dyskobol'', ''Atena z Marsjaszem'', mistrz odlewu brązowego,

- Praksyteles - ''Hermes z małym Dionizosem'', ''Afrodyta Knidyjska'',

- Lizyp - posąg ''Apoksyomenos'' - nowy uwysmuklony kanon ciala ludzkiego, nadworny portecista Aleksandra Wielkiego.

- ZNACZENIE KULTURY HELLEŃSKIEJ

- wpływ na kulturę starożytnego Rzymu, a póżniej na Europę nowożytną.

---