VI-22. Motywy ikaryjskie w literaturze

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ikar jest znany z mitu o „Dedalu i Ikarze”. Jego historia stanowi jeden z bardziej popularnych motywów w literaturze i sztuce nie tylko współczesnej. Ikar jest symbolem młodzieńczej fantazji ale i nierozwagi. Dał się ponieść uczuciu zwycięstwa i siły. Pragnął dolecieć do słońca i niepomny na przestrogi ojca wzbił się zbyt wysoko. Ciepło promieni słonecznych rozpuściło wosk spajający pióra skrzydeł. Niefortunny lotnik runął w dół. Jak twierdzi Bryll: „Wciąż o Ikarach głoszą - choć doleciał Dedal". Dedal i Ikar to dwa przeciwstawne charaktery, Dedal to racjonalista trzeźwo oceniający sytuację. Działa z rozwagą i ostrożnością. Osiąga cel stosując się do wyznawanych zasad i wystudiowanych zamierzeń. Jego syn z kolei to idealista, rozentuzjazmowany i wierzący w swoje możliwości. Łatwo ulega emocjom i z zapałem przystępuje do realizacji zamierzonego celu. Jednakże lekkomyślność, zbytnie oszołomienie niecodziennością sytuacji usypiają jego czujność. Ikar jest motywacją do twórczości dla malarzy pisarzy i rzeźbiarzy. Na obrazie Petera Bruegla pt. ,,Upadek Ikara" wszyscy ludzie są zajęci swoimi sprawami np. pasterz pasie owce a chłop prowadzi konia. Nikt podczas swoich codziennych zajęć nie zauważa Ikara, który przez własną ciekawość i głupotę traci życie i z wysokości spada do wody. Na przytoczonym obrazie widać tylko stertę piór ponad wodą i wystające z niej nogi Ikara.

Wiele nawiązań do wypadku Ikara znajdujemy na przestrzeni wieków w dziełach literackich. Łatwo zauważyć ikaryjskie cechy w postawie Hamleta. Szekspirowski bohater jest człowiekiem młodym, którego idealizm łamie się w kontakcie z brutalnością rzeczywistości. Hamlet był niezwykle wrażliwy i odczuwał wstręt do zła i niesprawiedliwości. Przeżywał konflikt pomiędzy poczuciem obowiązku wobec ojca a wstrętem do zbrodni. Sytuacja niegodziwości udręczyła go do tego stopnia, że pragnął umrzeć. Zagubiony, nieszczęśliwy i wyalienowany ugiął się pod naporem problemów, których doświadczył, i którym nie był w stanie sprostać.

Motyw ikaryjski odcisnął się również w twórczości naszego rodzimego poety Adama Mickiewicza. Widoczny jest w sposób wyraźny w „Odzie do młodości”.

„Młodości! Dodaj mi skrzydła”.

„Młodości! Ty nad poziomy

wylatuj”

Młodość symbolizuje Ikara. Poeta obdarza ja jego cechami. To właśnie Młodość jest obdarzona idealizmem, wierzy w swoją moc, zrywa z przeszłością i skostniałymi zasadami, które pętają możliwości rozwoju. Młodość buntuje się i walczy. Podobnie jak Ikar Młodzi zdolni są do największych poświęceń, zachłystują się wytyczonym celem i często brawurowo kroczą ku niemu nie zważając na ewentualne pułapki, które czyhają na ich drodze. Także i w innych utworach Adama Mickiewicza częste są postawy ikaryjskie. Ikarem jest Konrad z III części Mickiewiczowskich „Dziadów” i Kordian, tytułowy bohater poematu Juliusza Słowackiego. Obu cechuje bowiem młodzieńcza fantazja i pragnienie czynu. Obaj są buntownikami i w swej zapalczywości wznoszą się ku Bogu. Wreszcie obaj porywają się na czyny, które ich przerastają i obaj ponoszą klęskę. Całą epokę romantyzmu można nazwać epoką propagującą ikaryjskie postawy. W epokach następujących po romantyzmie widoczne są w wielu utworach nawiązania do tej właśnie epoki, a co za tym idzie do Ikara. Cechy ikaryjskie noszą bowiem bohaterowie Stefana Żeromskiego. Obdarzeni są nimi Stanisława Bozowska oraz Tomasz Judym. Ich historie i sposób postępowania nawiązują do osobowości i motywacji Ikara. Idealistyczne podejście do życia i pełne poświęcenie idei są właściwe obojgu. W „Tangu” Mrożka Ikarem jest Arur. Młodey intelektualista marzący o naprawie zniszczonego świata. Niestety jak i Ikar ponosi klęskę.

Nawiązań do mitu o Ikarze jest w literaturze wiele. Bardzo często w jednym utworze przeciwstawia się postawy ikaryjskie postawom zbliżonym postawie Dedala. Wspomniany przeze mnie obraz Bruegla ukazuje właśnie Ikara na tle zapracowanych rolników, którzy wykonują swą pracę z systematycznością i dokładnością. Są tak zapracowani, że nie zauważają tego co dzieje się poza kręgiem ich oboiązków. Podobny obraz jest pokazany w opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza pt. ,,Ikar". W którym pewien chłopiec zaczytany w książce przechodzi przez ulicę i wpada pod koła samochodu SS. Zostaje do niego wciągnięty i najprawdopodobniej zabity. Nikt z przechodniów czy mieszkańców owej ulicy nie zauważył nawet co się stało w przeciągu tej krótkiej, lecz strasznej chwili.

Jak łatwo zauważyć Ikarów jest wokół nas wielu. Nie ważne czy będziemy ich szukać w przeszłości czy wczasach współczesnych. Wielu autorów nawiązuje w swej twórczości do mitu o „Ikarze i Dedalu”. Właściwie obaj są pierwowzorami bohaterów literackich. W romantyzmie sławiono Ikarów, a pozytywizm skłaniał się ku Dedalom. Wspólcześni poeci na przykład często kreują swoich bohaterów na wzór mitycznego bohatera. Czasem Ikar wciela się w wiele osób, a czasem jest tylko jednostką. Przykładem może być wiersz Czesława Miłosza „Campo di Fiori”, w którym Ikarem jest zarówno Giordano Bruno jak i ginący w Getcie Żydzi. Niezwykle częsty jest w wielu utworach motyw, który sam Miłosz nazywa „osamotnieniem ginących”, a nawiązujący do sytuacji Ikara. Jak pamietamy z lektury jego historii zginął on przez nikogo nie zauważony. Miał jednakże ojca, który mógł pogrzebać swego ukochanego syna. Każda epoka ma swoje trendy i ukierunkowania. W każdej wnikliwy obserwator znaleźć może wiele barwnych motywów. Jednym z nich jest niewątpliwie motyw ikaryjski.

---