JEDNOSTKI NA MAPIE ŚWIATA - UPADEK I POWSTANIE PAŃSTW
1.POJĘCIE POWSTANIA PAŃSTW
Państwo jako podmiot prawno międzynarodowy jest kategorią historyczną. Powstanie i upadek państw wiążą się ze sobą ściśle ponieważ powstanie jednych państw jest nieraz uwarunkowane upadkiem innych. Współcześnie istnieje problem ze zdefiniowaniem pojęcia powstania państwa ponieważ kwestia czasu powstania państwa jest wynikiem złożonego procesu.
Większość państw współcześnie istniejących powstała w bieżącym stuleciu a nawet po II wojnie światowej.
W nauce można wyróżnić 3 ujęcia kwestii stosunku prawa m. do faktu powstania państwa
Powstanie państwa jest faktem historycznym które nie zależy od jakichkolwiek skutków prawnych
Powstanie państwa które jest faktem historycznym, nie jest regulowane przez prawo między. ale okoliczności z tym związane mogą być dostępne dla oceny prawnej
Prawo m. definiuje pojęcie państwa, określa tym samym warunki jego powstania czyli zasada efektywności
KLASYFIKACJA POWSTANIA PAŃSTW
Pierwotne - powstanie państwa na terytorium nie podlegającym żadnej władzy państwowej
Pochodne - powstanie państwa które wcześniej miało jakąś przynależność państwową
Obecnie rozróżnienie to straciło ważność bo na globie ziemskim nie ma terytoriów nie będących państwami, częścią państw albo administrowanych przez państwa.
Pokojowe
Z użyciem siły
Wg rodzajów zmian jakie powodują na mapie świata to procesy integracyjne i dezintegracyjne
W wyniku procesów integracyjnych następuje:
Zjednoczenie państw czyli połączenie się dwóch lub więcej państw. Może to nastąpić kiedy dane dwa państwa przestają istnieć i łącza się w jedno albo kiedy jedno państwo przyłącza się do drugiego - nazywane jest to INKORPORACJĄ.
Dopuszczalność zjednoczenia państw wynika z ich suwerenności i przysługuje każdemu państwu. Zjednoczenie państw jest legalne kiedy jest dobrowolne i równoprawne, przymus jest niedopuszczalny, np. zjednoczenie Egiptu i Syrii 1958r w Zjednoczone Republiki Arabskie lub Tanganiki i Zanzibaru 1964r w Tanzanie.
Podział państw to rozczłonkowanie czyli sytuacja gdzie w miejsce dotychczasowego państwa powstają jedno albo więcej państw np. Federacja Mali w miejsce której powstały Senegal i Sudan Zach. albo secesja gdzie tylko na części dotychczasowego terytorium powstaje nowe państwo np. Cypr gdzie część terytorium została opanowana przez Turków cypryjskich 1974r. lub wystąpienie Singapuru z Federacji Malezji w 1965r.
W wyniku procesów dezintegracyjnych następuje uzyskanie niepodległości przez terytorium zależne dotyczy to terytoriów kolonialnych jak i terytoriów zależnych typu niekolonialnego. Podstawową formą dekolonizacji jest niepodległość. Osiągnięcie tego stanu przez terytorium kolonialne daje początek nowemu państwu jako podmiotowi prawa międzynarodowego. Dekolonizacja może odbyć się w sposób pokojowy i wtedy ogłaszana jest data uzyskania niepodległości przez państwo po wcześniejszym ustaleniu jej z dotychczasowym kolonizatorem bądź droga działań zbrojnych i wtedy wybierana jest jakaś data powstania państwa- np. kluczowa data w działaniach zbrojnych.
2.POJĘCIE UZNANIA PAŃSTW
Problem uznania państw łączy się z kwestią powstania państwa, przedmiotem poznania powinny być jednostki geopolityczne powstałe w okolicznościach, które wg prawa m. powodują powstanie państwa czyli:
Zjednoczenie dwóch lub więcej państw w jedno
Rozczłonkowanie
Secesja
Uzyskanie niepodległości
TEORIE NA TEMAT ISTOTY UZNANIA PAŃSTW
Teoria deklaratywna wg której państwo zostaje uznane z chwilą powstania a uznanie go przez inne państwa tylko potwierdza ten stan.
Teoria konstytutywna wg której faktyczny byt państwa jest niezależny od uznania go przez inne państwa ale takie uznanie jest koniecznym warunkiem nabycia podmiotowości prawno-międzynarodowej.
Obecnie obowiązująca jest teoria deklaratywna, która uznana jest za bardziej postępową gdyż ułatwia proces powstawania nowych państw. Obie teorie wywołują wiele kontrowersji i tak J. Kunz przypisywał uznaniu znaczenie konstytutywne lub deklaratywne w zależności czy powstałe państwo powstało na dawnym obszarze społeczności prawno-międzynarodowej czy nie. Dla państw pierwszej grupy należy się uznanie deklaratywne dla drugiej zaś konstytutywne. Według Lauterpachta uznanie ma charakter deklaratywny co do faktu powstania państwa a konstytutywny co do stworzenia osobowości prawno międzynarodowej.
Główną słabością teorii deklaratywnej jest to iż uznaje ona powstanie państwa jako fakt oczywisty. Uznanie państwa jest koniecznym warunkiem jego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych.
DWA RODZAJE UZNANIA PAŃSTWA
De iure czyli pełne trwałe i ostateczne
De facto czyli niepełne czasowe i odwołalne
Uznanie państwa można zdefiniować jako akt prawno-m., w którym inne państwa wyrażają gotowość stosowania wg nowo powstałego państwa zasad prawa m.
OBOWIĄZEK UZNANIA PAŃSTW
Państwa mają prawo ale nie maja obowiązku uznania państwa
Państwa korzystają ze swobody w zakresie uznania państw ale dokonując uznania państw powinny się kierować takimi zasadami jak dobra wiara, samostanowienie narodów, warunki państwowości
We współczesnym prawie m. kształtuje się norma zobowiązująca państwa do uznania państw nowo powstałych
Państwa są zobowiązane uznać za państwa jednostki polityczne, które spełniają wymogi państwowości przewidziane przez prawo m.
Obecnie stosowana jest zasada iż państwa mają obowiązek uznania innego państwa chyba że owe państwo nie posiada nieodzownych cech państwa. Do uznania państwa przez inne państwa mogą się następująco ustosunkować:
Wszystkie państwa uznają
Żadne państwo nie uznaje
Jedne państwa uznają inne nie
TRYB UZNANIA PAŃSTW
Tryb doraźny - państwo wyraźnie oświadcza, że uznaje inne państwo. Oświadczenie takie może mieć formę noty dyplomatycznej, oświadczenia rządowego czy też umowy m.
Tryb dorozumiały polega na akcie państwa, z którego wynika ze ono traktuje inną jednostkę geopolityczną jako państwo.
Pojęcie państwa jest różne od pojęcia rządu toteż uznanie państwa i uznanie rządu to dwie oddzielne kwestie.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych, zawarcie umowy międzynarodowej traktowane jest jako uznanie państwa.
Uznanie państwa a członkostwo w ONZ
Niektórzy negują związek uznania państwa, a członkostwo w ONZ
Uznanie państwa przez ONZ nie jest tożsame z uznaniem go przez każde państwo członkowskie indywidualnie
Przyjęcie do ONZ jest tożsame z uznaniem państwa przez wszystkie państwa bądź co najmniej przez państwa członkowskie które głosowały w tej sprawie
Obecnie uważa się, iż członkostwo w ONZ jest jednoznaczne z uznaniem państwa ponieważ państwa ubiegające się o członkostwo w ONZ muszą spełniać warunek państwowości. O ile przyjęcie państwa do ONZ to jego uznanie o tyle nie przyjęcie do ONZ nie musi oznaczać zakwestionowania jego państwowości.
3. TOŻSAMOŚĆ PAŃSTW
Tożsamość państw czyli ciągłość istnienia państw. Państwo zachowuje swoją tożsamość mimo, że zmienia się
w nim ustrój wew., ludność, terytorium, nazwa, a nawet status m., natomiast traci ją wraz z upadkiem państw. Zasada tożsamości zakłada, że każde państwo jako podmiot prawa międzynarodowego istnieje od jakiegoś momentu, który wyznacza początek jego tożsamości, jednak określenie tego momentu jest niejednokrotnie bardzo trudne i uzależnione od warunków powstania państwa
ZMIANY USTROJU WEW. PAŃSTW
Zmiana w państwie jako całości oraz jako zmiana w rządzie jako elemencie składowym całości
Zmiana charakteru osobowościowego rządu może mieć charakter
Konstytucyjny
Niekonstytucyjny
w wyniku rozlewu krwi - początkowo taki rząd ma charakter nielegalny
zasadniczą zmianą w ustroju jest przekształcenie ustroju monarchicznego na republikański. Po II WŚ ustrój rep. wprowadziło wiele państw np. Albania Irak Włochy Rumunia. Odwrotnie natomiast stało się w Hiszpanii, która jest monarchią.
Zmiana ustroju terytorialnego
Np. przejście z państwa złożonego w państwo jednolite np. Indonezja i Libia po II WŚ bądź na odwrót np. Czechosłowacja i Jugosławia - zachowana tożsamość
Zmiana ustroju społecznego państw czyli przejście z ustroju kapitalistycznego na socjalistyczny- zachowana tożsamość
ZMIANY LUDNOŚCIOWE I TERYTORIALNE PAŃSTW
LUDNOŚĆ jest najbardziej zmiennym elementem państwa co wyraża się w urodzeniach i zgonach emigracjach i migracjach
Terytorium - CESJA czyli przekazanie na podstawie umowy międzynarodowej przez jedno państwo części swego terytorium innemu państwu - nie likwiduje tożsamości, największe zastosowanie miała podczas ustaleń terytorialnych po II WŚ
LIKWIDACJA KOLONIALIZMU proces ten spowodował zmniejszenie terytorium państwa sprawującego władze nad dotychczasową kolonią. Zmiany terytorialne często wiążą się ze zmianami ludnościowymi.
ZMIANY NAZW PAŃSTW
1.NAZWY PAŃSTW
- interesujące dla badacza współczesnych ustrojów państwowych
- ważne dla samych państw gł. dla tych powszechnie nie uznanych, „które przywiązują dużą wagę do nazwy oficjalnej, natomiast unikają nazwy potocznej o charakterze geograficznym, której użycie mogłoby oznaczać podawanie w wątpliwość ich statusu prawno międzynarodowego”
- używanie ich oficjalnych wersji- szczególnie ważne na gruncie prawa traktatowego- prawie zawsze są silnie związane z ustrojem danego państwa- odzwierciedlają zmiany polityczne czy ewolucję
2.TYPOLOGIA OFICJALNYCH NAZW PAŃSTWOWYCH
- każde państwo posiada dwie nazwy: 1) nazwę oficjalną, urzędową (Rzeczpospolita Polska, Cesarstwo Japonii) i 2) ściśle geograficzną (Polska, Japonia)
Ad.1) nazwa oficjalna:
- posługuje się nią konstytucja danego państwa lub inne akty prawne wchodzące w skład prawa konstytucyjnego
- używa się jej w politycznych dokumentach międzynarodowych
- stanowi ona deskrypcję ustroju danego państwa, jako opis składa się co najmniej z dwóch wyrazów- wyrazy potoczne-pełnią zasadniczą rolę, bo wskazują na typ i formę państwa, oficjalną religię, dom panujący czy doktrynę polityczną, ale też imiona własne np. Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii- sformułowania wskazujące na typ i formę państwa
oficjalne nazwy państw socjalistycznych
- zmieniały się w miarę osiągania kolejnych etapów rozwoju społeczno-ekonomicznego
- na etapie dyktatury proletariatu używano oficjalnych przymiotników „ludowy” lub „demokratyczny” np. Rumunia: do 1965r. Ludowa Republika Rumunii
- następnie w procesie utrwalania ustroju wprowadzano do nazw państw przymiotnik „socjalistyczny” np. Wietnam: od 1975r. Socjalistyczna Republika Wietnamu, Albania: od.1978r. Ludowa Socjalistyczna Republika Albanii
-wyjątek: Kuba, która mimo rewolucji pozostawiła swoją tradycyjną nazwę Republika Kuby
do 1960r. zachowywała swoją nazwę z okresu międzywojennego Republika Czechosłowacka, zmieniona na Czechosłowacką Republikę Socjalistyczną
- takie państwa jak Polska, Węgry, Bułgaria mimo osiągnięć w budowaniu nowego ustroju pozostały przy swych nazwach powstałych w pierwszych latach rewolucji ludowo-demokratycznych
nazwy państw wyzwalających się spod dominacji kolonialnej
- państwa te używały przymiotników „ludowy” lub „demokratyczny” np. Ludowa Republika Angoli, Ludowa Republiki Beninu, Algierska Republika Ludowo-Denokratyczna i inne.
- nazwy te odzwierciedlają określone orientacje polityczne i ideologiczne, często bliskie marksizmowi i leninizmowi np. Laos- Laotańska Republika Demokratyczo-Ludowa, Angola-Ludowa Republika Angoli, Mozambik- Ludowa Republika Mozambiku itd.
- czasami nazwy te podkreślają chęć realizacji własnego modelu ustrojowego, niekoniecznie socjalistycznego
nazwy państw kapitalistycznych
- nie wskazują bezpośrednio na typ państwa, jedynie oznajmiają jego formy
- forma ta często w sposób pośredni informuje nas o typie państwa- zwłaszcza gdy wskazuje na monarchiczną formę rządów np. Królestwo Danii.
element wskazujący na panującą religię
- głównie dotyczy państw z kręgu islamu np. Muzułmańska Republika Mauretanii, Muzułmańska Republika Pakistanu czy Federalno- Muzułmańska Republika Komorów
termin wskazujący na położenie geograficzne
- np. Doliny Andory, Wschodnia Republika Urugwaju, Wyspy Tonga
nazwa wskazująca na dom panujący
- Haszymidzkie Królestwo Jordanii i Królestwo Arabii Saudyjskiej
PODSUMOWUJĄC: Przeobrażenia ustrojowo-polityczne danego kraju znajdują swe odzwierciedlenie w jego nazwie oficjalnej. Zależność taka nie zachodzi w przypadku nazw geograficznych.
Ad.2) nazwy geograficzne:
- powstały od wyrazów wskazujących na:
położenie geog. lub nawet topograficzne właściwości terenu:
np. Ekwador- w jęz.hiszp. oznacza równik
Norwegia- oznacza „drogę na północ”
Islandia- oznacza „krainę lodów”, przez pierwszych osadników (IX, X w.n.e.) zwana także „Snjaland”- „ziemia śniegu”- zawdzięcza zatem swoją nazwę nie tylko położeniu geog. ale także klimatowi
Finlandia- w jęz.fińskim „suo” znaczy bagno stąd nazwa państwa „Suomi”- typowy przykład wpływu na nazwę topografii terenu
dzień odkrycia:
np. Santo Domingo- hiszp. Święta Niedziela
Salwador- od hiszpańskiego słowa „Salvador”- Zbawiciel
domniemane lub posiadane bogactwo danego kraju:
np. Argentyna- od łacińskiego „argentum”- srebro, którego wielkich złóż domniemywano
Wybrzeże Kości Słoniowej- autentyczne bogactwo przesądziło o nazwie afrykańskiej republiki
panującą religię:
np. Izrael- państwo powstałe w 1947r.; „izrael” w jęz.hebrajskim oznacza „niech Bóg włada”, „bojownik Boga”; najstarsza wzmianka zawierająca to słowo w postaci „Israir” pochodzi z egipskiego napisu z lat XIIIw. p.n.e. (1225-1215 p.n.e.)
- często imiona własne nadają imiona państwom:
nazwa narodu tworzącego państwo:
np. Francja- od ludu Franków
Polska- od plemienia Polan
Czechy
Słowacja
imię monarchy, bohatera narodowego:
np. Lichtenstein- od nazwiska właściciela księcia Hansa Adama Lichtensteina
Luksemburg- od założycielskiej dynastii Luksemburgów
San Marino- jedna z najstarszych republik w Europie przyjęła nazwę na cześć bohatera narodowego
Boliwia- jej nazwa pochodzi od nazwiska Simona Boliwara
Filipiny- nazwane tak na cześć hiszpańskiego monarchy- króla Filipa
nazwa miasta, osady:
np. Meksyk- od Mexico City
Algieria- od Algieru
Kanada- nazwa pochodzi od indiańskiego słowa „kanata” oznaczającego „osadę”
- niektóre nazwy państw powstały w wyniku operacji czysto językowych:
np. Tanzania- połączono pierwsze człony nazw dwu państw- Tanganiki i Zanzibaru, któreutworzyły w 1964r. federację; Tanganika- nazwa składa się z dwóch typowych dla tego kraju elementów „tanga”- żagiel i „nyika”- busz; Zanzibar- jest złożeniem dwóch zapożyczeń z arabskiego „Zanzi”- murzyni i „bara”- ląd
- nieliczne nazwy państw tworzone są od rzeczowników abstrakcyjnych:
np. Pakistan- słowo „pakka” oznacza coś dobrego, doskonałego, wykończonego, a „stan” to kraj; K.Wolski w książce „Pakistan, dzieje ziemi i państwa” pisze: „Pakistan jest krajem, który ma być czymś wymarzonym i doskonałym. Jest tworem tęsknoty muzułmanów subkontynentu indyjskiego...”;
istnieje jeszcze inne, bardziej prozaiczne wyjaśnienie tej nazwy, która mówi, że stworzył ją Ahmad Ali Dzinnah, działacz niepodległościowy. Jest ona złożeniem pierwszych liter poszczególnych prowincji mających wejść w przyszłości w skład niepodległego Pakistanu: Pendżab, Afganistan, Kaszmir, Indus oraz końcowych liter Beludżystanu.
- następują też zmiany nazw państw, które kiedyś były koloniami:
np. Kiribati- państwo to powstało w roku 1979 i przyjęło oryginalną narodową nazwę, wcześniejsza to Wyspy Gilberta (kolonia bryt.)
Zimbabwe- nowa nazwa Rodezji powstała w 1980r. z inicjatywy rządu premiera Roberta Mugabe
Namibia- państwo niepodległe od 1990r. utworzone z Afryki Południowo-Zachodniej okupowanej do tego czasu przez RPA; przykład na to, że nazwy nadawane przez metropolie kolonialne zostały wyparte przez nazwy narodowe
=> polityczny aspekt tłumaczenia nazw państwowych
- nazwy państwowe mogą być zdeterminowane przez czynnik polityczny
np. Republika Federalna Niemiec- jest to poprawne tłumaczenie na język polski; do 1974r. czyli do chwili normalizacji stosunków z tym państwem, posługiwano się nazwą Niemiecka Republika Federalna; polityczne uzasadnienie stanowił fakt, że RFN sugerowało nazwę „całych Niemiec”, a więc było nie do przyjęcia i pogodzenia z istnieniem NRD; przekład NRF sugerował w kontekście NRD fakt istnienia dwóch państw niemieckich; normalizacja stosunków Niemiec Zachodnich z Polską i NDR spowodowała, że odpadły poprzednio przytaczane argumenty
Bangladesz- spolszczenie nazwy państwowej Bangla Deszu na Bengalia spowodowało interwencję dyplomatyczną tego kraju, który dowodził, że nawiązuje ona do nazwy z czasów kolonialnych; po kilkumiesięcznym okresie wrócono do nazwy oryginalnej, w innej pisowni- Bangladesz
Malezja- brzmienie tej nazwy w języku polskim ustalono w trybie konsultacji między ministerstwami spraw zagranicznych PRL i Federacji Malezji; poprzednio używano nazwy Malazja
Indie- India- nierozstrzygnięta kwestia poprawności jednej z form; Witold Doroszewski w „Słowniku poprawnej polszczyzny” rozgranicza zasięg stosowania tych form, India- na oznaczenie nazwy państwa, a Indie- Obszaru Półwyspu Indyjskiego- jednak do powyższej reguły nie stosują się media
PODSUMOWUJĄC: konstrukcje oficjalnych nazw państwowych zawierają kilka elementów, najważniejsze z nich to- imię własne, które pochodzi od narodu tworzącego państwo, dnia odkrycia, posiadanych lub domniemanych surowców naturalnych, położenia geog., nazwiska właściciela lub bohatera narodowego itp i - wyrazy potoczne, które wskazują na typ państwa lub jego formę, czasem na panującą religię, dynastię, doktrynę polityczną, położenie geograficzne.
5