Przedmiot psychologii

Psychologia jest nauką o człowieku, jego zachowaniu się oraz mechanizmach, które regulują to zachowanie. Nazwa ta pochodzi z języka greckiego, od 2 wyrażeń: psyche - dusza i logos - nauka.

Celem psychologii jest poznanie człowieka żyjącego w określonym środowisku społecznym oraz prognozowanie jego zachowania w oparciu
o analizę stałych, indywidualnych determinant ludzkiej natury.

Przedmiot badań psychologii zarządzania

Psychologia zarządzania to nowa dyscyplina stosowana, rozwijająca się dynamicznie od pięćdziesięciu lat.

Przedmiotem zainteresowania psychologii zarządzania jest wyjaśnianie problemów pojawiających się w praktyce zarządzania, poprzez poznanie psychologicznych prawidłowości zachowania się człowieka w pracy.

Problematyka psychologii zarządzania obejmuje - kierowanie małymi grupami, których uczestnicy są jednocześnie członkami określonych organizacji. W centrum jej zainteresowania jest

• Zachowanie się człowieka w organizacji, co sprawia, że jednostka wstępuje do określonej organizacji, uczestniczy w niej i jak jej praca wpływa na efekty uzyskiwane przez organizację, jakie mechanizmy determinują spostrzeganie społeczne i jego trafność, w jaki sposób przebiega komunikacja między członkami organizacji?

• Niezawodność człowieka w organizacji - warunki w których człowiek jako członek organizacji może funkcjonować w sposób niezawodny i optymalny, okoliczności w których dochodzi do zaburzeń funkcjonowania człowieka w pracy, poczucie sprawstwa i wyuczona bezradność oraz poczucie umiejscowienia kontroli.

• Kierowanie zespołami pracowniczymi - psychologiczne aspekty sytuacji kierowania innymi, kompetencje menedżerskie, style kierownicze.

• Motywacja w zarządzaniu - psychologiczny aspekt motywacji do pracy, modele motywacji człowieka do pracy, praktyczne wnioski wynikające z teorii motywacji.

• Proces podejmowania decyzji - psychologiczne aspekty decyzji menedżerskich, klasyfikacja sytuacji decyzyjnych, fazy procesu decyzyjnego, charakterystyka grupowego i indywidualnego podejmowania decyzji.

• Rozwój człowieka w organizacji - teorie uczenia ludzi dorosłych, metody rozwoju człowieka w sytuacji pracy.

• Zarządzanie potencjałem ludzkim i jego znaczenie dla rozwoju organizacji - kapitał intelektualny, zarządzanie kompetencjami, nowoczesne metody zarządzania zasobami ludzkimi.

Jakie korzyści daje zajmowanie się psychologią zarządzania?

• Pozwala zrozumieć psychologiczne mechanizmy tkwiące u podstaw funkcji zarządzania - planowania, motywowania, organizowania i kontroli. Odpowiada na pytanie - co robić by zarządzać efektywnie i wyjaśnia dlaczego?

• Wyposaża w umiejętności i techniki oddziaływania na zespół pracowników, które ułatwiają rozwiązywanie problemów międzyludzkich.

• Zapoznaje z psychologicznymi mechanizmami funkcjonowania człowieka w organizacji i pozwala bardziej świadomie i efektywnie stosować systemowe narzędzia zarządzania zasobami ludzkimi np. system ocen, ścieżki kariery, rekrutacja itp.

• Daje wiedzę o efektywności człowieka na stanowisku pracy, jego możliwościach i ograniczeniach.

Wzajemne powiązanie między psychologią zarządzania a innymi dyscyplinami.

Psychologia zarządzania, inaczej psychologia organizacji jest nauką dosyć młodą, liczącą sobie niespełna 50 lat. Wyrosła na pograniczu psychologii społecznej, psychologii pracy, socjologii organizacji oraz teorii organizacji i zarządzania.

Historia rozwoju psychologii zarządzania

Człowiek dodatek do maszyny

Psychologia zarządzania wyrosła na gruncie klasycznej teorii zarządzania jaką jest tayloryzm, która uznawała człowieka jako swoisty „dodatek do maszyny”. Tayloryzm pochodzi od nazwiska jej twórcy F.W. Taylora. Tayloryzm sformułował podstawowe zasady organizacji procesu produkcji, pozwalające lepiej wykorzystać czas pracy i obniżyć koszty produkcji. Postulował rozbicie pracy robotników na proste czynności i dokładne określenie czasu wymaganego na wykonanie każdej z nich, racjonalizację sposobów wykonywania czynności niezbędnych, a eliminację czynności zbędnych oraz mechaniczne powiązanie wynagrodzenia z wydajnością pracy. Wszystko to miało zapewnić firmom wysokie zyski, a pracownikom spokój i dobre zarobki.

Do jej powstania przyczyniły się również ograniczenia, tkwiące w klasycznej psychologii pracy. Nauka ta za swój przedmiot uznawała przystosowanie człowieka do pracy i pracy do człowieka, badanie
i rozumienie zachowań człowieka na stanowisku pracy, wpływ ograniczeń fizjologicznych na wydajność i efektywność pracy, zależności pomiędzy warunkami fizycznymi a wynikami pracy. Psychologia pracy była nazywana psychologią produkcyjną, nie zajmowała się zmiennością sytuacji pracy, wpływ organizacji i sposobu zarządzania na efektywność pracy..

Człowiek członek organizacji - szkoła stosunków międzyludzkich

Tradycyjne ujęcie psychologii pracy, badające „człowieka przy maszynie”, nie wystarczało do zrozumienia zachowań ludzi, pracujących w złożonych organizacjach. Zainteresowano się wzajemnym oddziaływaniem na siebie człowieka i organizacji, sposobami dopasowywania się do siebie członków organizacji, zaczęto badać wpływ celów i motywacji do pracy, systemu wartości osobistych i wewnątrzorganizacyjnych. Po latach psychologia zainteresowała się aspektami przywództwa i zarządzania zespołami ludzkimi. W centrum uwagi stanęły relacji między pracownikami, podwładnymi, klientami itp. Człowiek zaczął być spostrzegany jako członek organizacji.

Podejście systemowe

Obecnie przyjmuje się założenie, ze organizacja jest to system, który składa się z wielu podsystemów - społecznego, informatycznego, decyzyjnego itp. Postuluje się kompleksowe badanie i rozwiązywanie problemów z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego, psychologicznego, socjologicznego i organizacyjnego. Do podstawowych cech współczesnych struktur organizacyjnych należą dylematy i konflikty, zwiększenie wydajności pracy doprowadza do zubożenia relacji międzyludzkich, nastawienie na efektywność doprowadza do utraty tożsamości człowieka, powszechnie obowiązujący kodeks etyczny jest zagrożony przez konformizm i kompromis. Zarządzanie wymaga zintegrowanych systemów rozwoju zasobów ludzkich, a szczególnie kapitału intelektualnego. Efektywne zarządzanie zasobami ludzkimi wymaga zrozumienia procesów wewnątrzfirmowych oraz zachodzących w sferze psychicznej człowieka oraz praktycznych umiejętności wykorzystania tejże wiedzy.

Nowoczesny obraz człowieka w organizacji

Człowiek zależy od otoczenia

Zarówno postępowanie pracownika jaki i kierownika jest zależne od obiektywnej sytuacji zewnętrznej, a nie tylko od warunków pracy czy stosunków miedzyludzkich w zespole.

Człowiek decyduje

Zmienił się pogląd na „motory” ludzkiego działania, z popędów i potrzeb (tkwiących w człowieku) na zadania, cele i wartości im przypisywane. Dziś człowiek nie jest popychany od środka potrzebami czy popędami, ale staje przed wyzwaniami, celami, dokonuje wyborów, kierując się swoimi preferencjami.

Człowiek chce rozumieć

Człowiek w organizacji dąży do logicznego zrozumienia świata i możliwości oddziaływania na niego. Choć pragnie racjonalnej wiedzy, kieruje się przekonaniami bliższymi wiary niż wiedzy, a spostrzeganie tego co dzieje się w organizacji i jak sam w niej działa ulega wielu zniekształceniom i odchyleniom.

Chce być skuteczny i mieć wybór

Człowiek dąży do tego by jego działanie było niezależne, skuteczne i dowolne. Człowiek pragnie mieć możliwość wyboru, samodzielnie podejmować decyzje i widzieć związek pomiędzy wynikami własnego działania a działaniem. Brak możliwości realizowania swojej podmiotowości wpływa negatywnie na spostrzeganie siebie i pracy oraz na jakość działania.

Wzrasta poziom wiedzy

Dziś człowiek w organizacji jest już nie „parą rak do pracy”, ale „nośnikiem wiedzy”, jednostką potrafiącą się doskonalić. Człowiek w pracy uczy się, gromadzi informacje i wiedzę, rozwija ją i modyfikuje.

PSYCHOLOGICZNE UWARUNKOWANIA ZACHOWANIA SIĘ CZŁOWIEKA

Spostrzeganie społeczne

Spostrzeganie społeczne albo spostrzeganie ludzi jest dynamicznym procesem interpretowania i nadawania znaczeń, mówi nam jak jednostka spostrzega inne jednostki. Sposób spostrzegania jest źródłem tworzenia się postaw, nastawień, ocen i zachowań wobec innych osób.

W percepcji innych osób istotną rolę odgrywają:

1. Wygląd zewnętrzny osoby spostrzeganej

Pierwsze wrażenie to zjawisko, z którym spotykamy się na każdym kroku naszego życia i które bardzo często decyduje o sukcesie zawodowym. Współczesna psychologia wskazuje na związek pomiędzy naszym wyglądem a tym jak jesteśmy odbierani przez otoczenie. Dlaczego tak się dzieje? Dlatego, że nasz wygląd jest bodźcem wzrokowym, który najszybciej działa na innych i wywołuje specyficzną reakcje oceniającą. Atrakcyjność fizyczna generuje pozytywne emocje, podczas gdy bodźce ją obniżające wywołują emocje ujemne. Badania Aronsona wskazują na to, iż wygląd fizyczny ma wartość wzmocnienia pozytywnego i zwiększa
w sposób istotny wzajemną atrakcyjność interpersonalną. Osoby atrakcyjne fizycznie są odbierane jako wrażliwe, serdeczne i mające lepszy charakter niż osoby mniej atrakcyjne.

2. Status osoby spostrzeganej osoby spostrzeganej

Osoby o wysokiej pozycji - wnioskujemy o tym na podstawie ubioru i manier odbierane są jako osoby poważne i obdarzane dużym szacunkiem.

3. Stosunek do siebie samego

Osoby, które akceptują siebie, łatwiej spostrzegają pozytywne cechy
innych osób i sytuacji oraz odwrotnie. Znajomość samego siebie ułatwia rzetelne ocenianie innych.

4. Stereotypy społeczne

Budując wizerunek osoby odwołujemy się nie do zdobywanych z zewnątrz informacji jaka ta osoba jest, ale do informacji pobieranych ze stereotypu, który ta osoba uaktywnia - poznania przed poznaniem.

Racjonalność czy irracjonalność

Psychologia eksperymentalna dostarcza wielości dowodów na to, że człowiek zachowuje się (również e sytuacji pracy ) bardziej irracjonalnie niż racjonalnie. Jednym z najistotniejszych ustaleń psychologii społecznej jest fakt, że ludzie pragną być konsekwentni, nawet jeżeli ten stan uzyskują za pomocą nieracjonalnych mechanizmów.

Oto one:

1. Dysonans poznawczy, zjawisko odkryte przez Leona Festingera. Wykazał on, że jeżeli występuje niezgodność między przynajmniej dwoma przekonaniami, wówczas dążymy intensywnie do jej usunięcia. W jaki sposób? Poprzez:

• Bagatelizowanie jednej z informacji.

• Wykazanie, że sprzeczność pozostaje pozorna, dzięki przyjęciu dodatkowego założenia.

• Słodkie cytryny i kwaśne winogrona - podwyższanie atrakcyjność wybranego materiału i zmniejszają atrakcyjność wariantu odrzuconego

2. Iluzje decyzyjne

• Iluzja ekstrapolacji polegająca na przyjmowaniu założenia, że dotychczas występujące tendencje będą kontynuowane, co prowadzi do powielania raz przyjętych rozwiązań, bez względu na ich skuteczność w nowych, zmiennych warunkach.

• Iluzja optymizmu (Monte Carlo) tendencja do uznawania, że zdarzenia cenne są bardziej prawdopodobne oraz, że po serii niepowodzeń wzrasta prawdopodobieństwo sukcesu.

• Iluzja Kolumba polegająca na tendencyjnym doborze i selekcji informacji w celu uzasadnienie wybranego wariantu.

• Iluzja kontroli polega na wierze w możliwość kontrolowania zdarzeń losowych, np. lekki rzut kostką = mała liczba, silny rzut kostką = duża liczba.

• Iluzja jednomyślności (syndrom grupowego myślenia). Każdy
  z członów grupy decydentów wypowiada się w sposób wyłącznie podtrzymujący słuszność decyzji, broni jej, zachowuje krytyczne uwagi dla siebie. W efekcie dokonany wybór jest bezkrytyczny, jednostronny i uproszczony.

Inteligencja i myślenie

Myślenie lub rozumowanie to złożony ciągły proces zachodzący w mózgu, polegający na asocjacjach i wnioskowaniu i operujący elementami ludzkiej pamięci jak symbole, pojęcia, frazy lub obrazy i dźwięki.

Miarą efektywności myślenia jest inteligencja.

Inteligencja to konstrukt teoretyczny określający:

• zdolność przystosowywania się do nowych wymagań przez odpowiednie wykorzystanie środków myślenia;

• zdolność do spostrzegania zależności i wyciągania wniosków;

• względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka, determinujące efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka. (Strelau);

• zdolność rozwiązywania problemów (Piaget)

• dostrzeganie zależności, relacji (Spearman)

Raymond Cattell w 1971 roku zaproponował podział na inteligencję płynną ( gf ) i skrystalizowaną ( gc ).

• Inteligencja płynna- ogólna zdolność warunkująca sprawność wszelkich czynności intelektualnych. Zdeterminowana biologicznie - zależy od czynnika genetycznego i jest zdeterminowana właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu. Rozwija się do osiągnięcia dojrzałości. Ujawnia się w rozwiązywaniu zadań, w których chodzi o ujmowanie stosunków między elementami.

• Inteligencja skrystalizowana- zespół szczegółowych zdolności rozwijanych na skutek zastosowania inteligencji płynnej w życiu. Powstaje jako wynik doświadczeń i uczenia się nakładających się na inteligencję płynną. Ma związek z wiekiem i kulturą, z której człowiek pochodzi. Rozwija się do okresu starości. Wyraża się poprzez zdolności werbalne, liczbowe i zdolność rozumienia opartą na logice.

Inteligencja współdziała ze zdolnościami w sferze emocjonalnej, motywacyjnej, interpersonalnej i współdziałanie różnych zdolności z różnych sfer ludzkiej psychiki pozwala na wykorzystanie potencjału intelektualnego. Dlatego współcześnie termin "inteligencja" stosuje się szerzej i wyróżnia takie jej typy jak:

1. inteligencja kognitywna (albo abstrakcyjna) - sprowadza się do sprawności umysłowych, czyli umiejętności analizowania i syntezy danych które da się zawrzeć w formie znaków. Obejmuje ona zdolność kojarzenia faktów, przeprowadzania operacji prostych przekształceń językowych, dokonywania obliczeń liczbowych i prostych symbolicznych. Inteligencję tę można mierzyć za pomocą specjalnych testów.

2. inteligencja werbalna - zdolność formułowania wypowiedzi, szybkiego i adekwatnego znajdowania słów, dobrego rozumienia tekstu wypowiadanego lub pisanego. Bardzo wysoką inteligencją werbalną charakteryzują się na przykład poeci, potrafiący improwizować wiersze.

3. inteligencja emocjonalna - polega przede wszystkim na umiejętności radzenia sobie ze swoimi emocjami, nazywania ich oraz zauważania i wpływania na emocje innych. Wiążą się z nią takie umiejętności umysłowe jak empatia i asertywność.

• znajomości własnych emocji (samoświadomość/metanastrój)

• kierowaniu własnymi emocjami

• zdolności do automotywacji

• prawidłowym rozpoznawaniu emocji u innych osób (empatia)

• nawiązywaniu i podtrzymywaniu owocnych związków z innymi

• inteligencja społeczna - pokrewna inteligencji emocjonalnej zdolność przystosowania się i wpływania na środowisko społeczne człowieka.

• inteligencja twórcza - czyli zdolność do generowania nowych pojęć lub ich nieoczekiwanych połączeń. Inteligencji twórczej nie da się mierzyć, nie ulega jednak wątpliwości, że ludzie posiadają różny jej poziom.

Osobowość

Osobowość rozumiana jest jako zespół cech psychicznych opisujących zachowania człowieka lub jako zespół postaw wyznaczających te zachowania. Inny sposób rozumienia określa ją jako zespół wewnętrznych warunków (mechanizmów) determinujących zachowanie się ludzi.

Jest to konstrukcja naukowa stworzona po to, by na płaszczyźnie naukowej wytworzyć pogląd na sposób bycia i funkcjonowania organizmu psychofizjologicznego, jakim jest osoba ludzka

We wszelkich rozważaniach nad osobowością istotne znaczenie mają dwa związane ze sobą zagadnienia:

1.Co sprawia, że ludzie zachowują się podobnie?

2.Co sprawia, że ludzie zachowują się różnie?

Osobą się jest. Osobowość się ma.

Teorie osobowości

Wymiary osobowości według Eysencka

Neurotyczność - labilność emocjonalna związana zwykle z zaburzeniami w sferze motywacyjnej. Łączy się z dużymi napięciami emocjonalnymi, które w zachowaniu mogą objawiać się np. zmiennością nastrojów, nadwrażliwością, skłonnością do popadania w depresję, obniżonym poczuciem własnej wartości, krytykanctwem itp.

Ekstrawersja - skłonność do kierowania uwagi na świat zewnętrzny, duża aktywność skierowana na zewnątrz, łatwość wyrażania swoich myśli lub uczuć oraz brak zahamowań przy nawiązywaniu kontaktów z ludźmi.

Introwersja - cecha osobowości polegająca na braku zainteresowania światem zewnętrznym i praktyczną działalnością, na skupianiu się na własnych przeżyciach wewnętrznych, powściągliwości w wyrażaniu uczuć i niechęci do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi. Introwersja stanowi odwrotność ekstrawersji.

Psychotyzm - cecha ta pozwala na ocenę stopnia uspołecznienia, a w tym stosunku do obowiązujących norm, przepisów prawa i ludzi. Niskie i bardzo niskie wyniki wskazują na bardzo dobry stopień uspołecznienia, silną internalizację pełnego procesu socjalizacji.

Pięcioczynnikowy model osobowości Paula T. Costa,
i Roberta R. McCrae

Teoria opiera się na pięciu głównych wymiarach osobowości: neurotyczności, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości
i sumienności.

Wymiar ekstrawersji stanowi różnice indywidualne w poziomie, źródle
i ukierunkowaniu energii psychicznej, czyli wyraża dominujący kierunek libido. Chodzi tu o energię oscylującą między światem wewnętrznym, a światem zewnętrznym, która jest wzbudzona przez różne źródła symulacji. Ekstrawersja wyraża się wyższym poziomem energii „własnej” i możliwości wzbudzania jej przez otoczenie. Z tego względu ekstrawertycy są ludźmi o znacznie wyższym poziomie energii niż introwertycy. Energia wysoka powoduje konieczność jej skierowania na świat zewnętrzny, a niski poziom energii prowadzi do „oszczędnego” gospodarowania nią i utrzymania wewnątrz układu. Znamienny dla ekstrawertyka kierunek „na zewnątrz” przejawia się w jego towarzyskości, chęci przebywania z ludźmi oraz w przestrzeganiu norm kolektywnych

Wymiar introwertyzmu nie jest przeciwstawny. Osoba introwertywna nie wykazuje cech ekstrawertywnych. Jest raczej nieśmiała, preferuje samotność, lecz cechy te nie oznaczają społecznego lęku. Są raczej upodobaniem, preferencją a nie zaburzeniem. Składniki ekstrawersji to: towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność w zakresie pozytywnych emocji. U introwertyka dominują zaś emocje negatywne, pesymistyczny nastrój, pasywność (wyczekiwanie) i skłonność do wycofywania się. Introwertyk ma trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych.

Ugodowość - nieustępliwość w szerszym ujęciu, stanowi wymiar uległości - agresywności, postawy życzliwej do wręcz złośliwej przejawiającej się w stosunkach z innymi ludźmi. Biegun „ugodowość” wyraża pozytywne nastawienie do ludzi, życzliwość i serdeczność oraz chęć współpracy. Z tym też biegunem koreluje skromność, delikatność postępowania, postawa altruistyczna i empatyczna, szczerość, uprzejmość i ufanie ludziom. Biegun „nieustępliwość” wyraża przeciwne postawy: egocentryczność, oschłość emocjonalną, skąpstwo i postawę roszczeniową. W wariancie skrajnym będzie to zgeneralizowana agresywność, wrogość, złośliwość, nieuprzejmość i szorstkość. Ugodowość - dotyczy pozytywnego lub negatywnego nastawienia do innych, orientacji interpersonalnej polegającej na altruizmie bądź antagonizmie w uczuciach i działaniu.

Sumienność - charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości
i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel, opisuje stosunek człowieka do pracy. Osoby o dużej sumienności wykazują silną wolę, motywację do działania oraz wytrwałość w realizacji własnych celów. Osoby o małej sumienności charakteryzują się niskim natężeniem cech wymienionych powyżej, a więc mniejszą skrupulatnością i mniejszą motywacją do osiągnięć, nie zaś jej brakiem. Składniki sumienności to: kompetencja, skłonność do utrzymywania porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina oraz rozwaga. Sumienność opisuje stosunek człowieka do pracy. Cecha ta jest szczególnie ważna w opisie życia zawodowego. Obejmuje: kompetencje, skłonność do utrzymania porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplinę
i rozwagę.

Neurotyczność - odzwierciedla przystosowanie emocjonalne vs emocjonalne niezrównoważenie. Oznacza podatność na doświadczenie negatywnych emocji (strachu, gniewu, poczucia winy) oraz podatność na stres psychologiczny. Osoby neurotyczne wykazują zachowania nieprzystosowawcze ze względu na słabą kontrolę popędów. Niskie natężenie tej cechy oznacza stabilność, zrelaksowanie, brak napięcia i uczucia obawy oraz umiejętność radzenia sobie w sytuacji stresu. Cecha neurotyczności traktowana jest tu jako wymiar normalnej osobowości.

Zgeneralizowana złośliwość czyni człowieka nieznośnym dla najbliższego otoczenia. Neurotycy niepotrzebnie zużywają swoją energię reagując silną emocją na słabe bodźce; odczuwają, więc chroniczny niepokój zmęczenie i trudniej się koncentrują.

Otwartość na doświadczenie jako wymiar osobowości jest bliska sprawności myślenia mierzonej pełnymi skalami inteligencji jak też zdolnościami twórczymi. Maksymalną otwartością na doświadczenie jest stabilna, nie znikająca ciekawość. Najprostszą zaś formą „ciekawości”, wspólną dla świata ludzi i zwierząt, są relacje orientacyjne i tzw. odruchy badające otoczenie w możliwie szerokiej skali, na zapas. Dzięki nim wypróbowane zostają nowe możliwości. Do tej kategorii zachowań należy humor u człowieka. Dynamika procesów kształtująca ciekawość otoczenia determinuje, w jakim kierunku i z jaką siłą ujawnia się eksploracja otoczenia, odbiór napływających informacji i szybkość zakończenia (zamknięcia) tego procesu. Osoby z „otwartym” typem umysłu prowadzą tę eksplorację dłużej, rozważając wiele odmiennych perspektyw pojęciowych (interpretacyjnych). Systemy pojęciowe tych osób cechuje złożoność poznawcza, wyrażająca zarówno wyróżnianie wielu perspektyw intelektualnych oraz odcieni znaczeniowych, jak i zdolność długotrwałego tolerowania rozbieżności (niejasności, dysonansów). Rysy wiodące otwartego umysłu to: silna potrzeba poznawania, preferowanie różnorodności, chłonność, wyobraźnia, fantazje i intuicja. Osoby
z „zamkniętym” typem umysłu nie przejawiają dłużej (rozwiniętej) eksploracji, zadowalając się jedną typową perspektywą interpretacyjną. Osoby te charakteryzuje „prostota” poznawania znajdująca swój wyraz
w preferowaniu ostrych (skrajnych) kategorii pojęciowych.

Kryteria dojrzałej osobowości

Podkreślając, iż istotą zdrowej osobowości jest jej dojrzałość, Allport (twórca jednej z ważniejszych w historii psychologii teorii osobowości) opisał siedem kryteriów dojrzałości. Należą do nich:

• Udzielanie się na zewnątrz - angażowanie się w aktywność jest cechą dojrzałej osobowości. Im bardziej człowiek włącza się w różnego typu działania związane z innymi ludźmi, ideami lub zadaniami, jego osobowość będzie zdrowsza;

• Okazywanie ciepła w relacjach z innymi ludźmi - istnieją dwie podstawowe postacie ciepła w relacjach międzyludzkich. Jedna dotyczy kręgu osób najbliższych (rodziców, dzieci, partnerów i bliskich przyjaciół) i wyraża się w umiejętności budowania atmosfery intymności, bliskości oraz w przeżywaniu uczucia miłości jako doznania bezwarunkowego. Drugi rodzaj ciepła dotyczy relacji z innymi ludźmi polegający na umiejętności rozumienia, współodczuwania różnych emocji w uniwersalnych sytuacjach ludzkiej egzystencji oraz na postawie tolerancji pozbawionej tendencji do zbyt pochopnego oceniania innych;

• Poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa - wiąże się z realistycznym poziomem samoakceptacji, który obejmuje zarówno umiejętność optymistycznego godzenia się z własnymi słabościami jak i tolerancją na różnego typu frustracje;

• Realistyczne spostrzeganie rzeczywistości -człowiek dojrzały stara się obiektywizować swoje spojrzenie na świat. Porównuje je z percepcją innych ludzi, potrafi rozróżniać to co widzi i rozumie, od tego czego chce, potrzebuje lub czego się boi;

• Potrzeba posiadania kompetencji - jest to nabywanie nowych lub doskonalenie już posiadanych umiejętności;

• Otwartość na opinie innych ludzi - dla zdrowej osobowości jest to bogate źródło pogłębiające rozumienie samego siebie i własne relacji z innymi ludźmi;

• Umiejętność budowania własnej filozofii życia - wyraża się zdolnością do udzielania sobie sensownej odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące powodów, dla których żyję. Jest to umiejętność budowania odległych planów, uwzględniających świat celów, wartości, własnej motywacji i poszukiwania sensu własnego istnienia.

Obraz siebie samego

Obraz siebie samego, samowiedza, pojecie o sobie samym należy do najważniejszych struktur osobowości. Można wyróżnić w niej 3 elementy:

1. JA REALNE- jest to wszystko to co człowiek myśli na swój temat, jest to wiedza o sobie samym.

2. JA IDEALNE- jest to wiedza, o tym kim chciałbym być.

3. SAMOOCENA OGOLNA- zwana samoakceptacją lub poczuciem własnej wartości, oznacza ogólną ocenę siebie samego, postawę wobec własnej osoby. Samoocena posiada dwa bieguny:




Samoakceptacja

Człowiek lubi, szanuje siebie, wierzy w siebie i własne możliwości, odczuwa zadowolenie z siebie ponieważ realizuje wymagania, wciela w życie wartości i realizuje zadania. Człowiek który akceptuje siebie nie posiada cech nerwicowych, ma duże aspiracje, jest świadom zarówno swoich zalet jak i wad. Posiadane wady nie deprymują go, ponieważ akceptacja samego siebie pobudza chęć ich likwidowania. Samoakceptacja pozwala na świadome obserwowanie siebie samego, rozpoznawanie swoich plusów i minusów oraz nastawienie na rozwój. Samoakceptacja jest cechą zdrowej dojrzalej jednostki. Często wiąże się z poczuciem sensu życia. Bilans emocjonalny osoby, która siebie akceptuje jest dodatni.

Samoodrzucenie

Oznacza stan w którym człowiek nie akceptuje, nie szanuje siebie. Odczuwa irracjonalne poczucie krzywdy, żalu, winy, zarówno wobec siebie jak też innych osób. Niska samoakceptacja wyzwala agresje, nienawiść
i zaburzenia w kontaktach interpersonalnych. Ludzie tacy są podejrzliwi, nieufni i zazdrośni. Przeżywają wiele konfliktów wewnętrznych, które uwidaczniają się w postaci konfliktów zewnętrznych czyli w kontaktach z innymi ludźmi. Brak samoakceptacji często wiąże się z poczuciem braku sensu życia i neurotyzmem osobowości. Ponadto osoba taka w dominujący sposób przezywa emocje negatywne, a wiec jej bilans emocjonalny jest zasadniczo ujemny.Temperament

Temperamentem nazywamy podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się przede wszystkim do formalnych charakterystyk (energetycznych i czasowych) reakcji i zachowań. Cechy te ujawniają się już w dzieciństwie i mają swój odpowiednik w świecie zwierząt. Choć pierwotnie uwarunkowany wrodzonymi mechanizmami neurobiochemicznymi, podlega powolnym zmianom pod wpływem dojrzewania i specyficznych dla jednostki oddziaływań między genotypem a środowiskiem.

Opisuje go sześć cech- czynników pierwszego rzędu:

-żwawość ŻW (tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany jednego zachowania w inne odpowiednio do zmian w otoczeniu

-perseweracja PE (tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał

-wrażliwość sensoryczna WS (zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wrażliwości stymulacyjnej)

-reaktywność emocjonalna RE (tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej)

-wytrzymałość WT (zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej)

-aktywność AK (tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej z otoczenia

Emocje

Emocje to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom osoby nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba. Służą przystosowaniu człowieka do otoczenia, ukierunkowują jego działania, pełnią ważną rolę w procesie uczenia się.

Emocje cechuje

• znak emocji - ich pozytywny lub negatywny charakter;

• natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli itp.;

• treść emocji, które określa znaczenie bodźca i usposabia do konkretnego zachowania (np. lęk do ucieczki, a gniew do zachowań agresywnych).

Emocje negatywne mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji. Emocje ujemne mogą trwać, nawet gdy ich przyczyna straci swoją moc oddziaływania np. urazy psychiczne powstałe w wyniku traumatycznych wydarzeń.

Charakterystyczne dla emocji pozytywnych jest z kolei wzbudzanie tendencji do podtrzymywania danej aktywności lub określonego kontaktu. Przy czym utrzymywanie się działania czynnika (zespołu czynników) wywołującego emocje dodatnie, przy zachowaniu wszystkich cech tego czynnika, może powodować stopniowy zanik tej emocji.

Zachowywanie się zgodnie z emocjami podlega świadomej kontroli. Zachowanie zgodne z daną emocją tj. oddalanie się lub zbliżanie, może nie wystąpić wcale, jeśli powstały pewne procesy hamujące takie zachowanie, przeszkody wewnętrzne jednostki np. jej zasady, normy, standardy, bądź zewnętrzne - czyli kary za daną reakcje np. za okazanie złości, ucieczkę, czy głośny wybuch śmiechu itp.

Natężenie emocji jest zróżnicowane osobniczo. Na taką samą sytuację różne osoby mogą zareagować w bardzo różny sposób. Nawet ta sama osoba w zależności od wielu okoliczności może w różnym natężeniu przeżywać swoje emocje.


Na podstawie istniejących teorii opisujących emocje, można wyodrębnić pięć komponentów procesów emocjonalnych:

• zmiany fizyczne, objawiające się pobudzeniem lub zahamowaniem autonomicznego układu nerwowego;

• subiektywne doznania, które maja różne nasilenie i są przyjemne (dodatni znak emocji), bądź przykre (ujemny znak emocji);

• aspekty poznawcze, określają świadomość i ocenę sytuacji jako sprzyjającej lub niesprzyjającej;

• ekspresja emocji w zachowaniu przejawiająca się w zmianach postawy, gestów, mimiki;

• podejmnowanie określonych działań w reakcji na źródło emocji.

W miarę rozwoju osobowości, dojrzałości społecznej i emocjonalnej zewnętrzne objawy pobudzenia emocjonalnego są ograniczane
i kontrolowane.





16

Psychologia pracy

Psychologia społeczna

Socjologia organizacji

Nauki
o zarządzaniu organizacją

Psychologia zarządzania

samoakceptacja

samoodrzucenie




---