Rozdział VI
Teoretyczne podstawy pracy socjalnej
Geneza pracy socjalnej:
Pojęcie praca socjalna istnieje oficjalnie od 1917roku od amerykańskiego stowarzyszenia, Stany Zjednoczone uważa się za ojczyznę pracy socjalnej, praca socjalna wyrastała tam spontanicznie z tworzonych różnych form samopomocy, które miały służyć osobą pozbawionym różnych innych form zabezpieczenia. Na kontynencie amerykańskim powstała pierwsza szkoła pracy socjalnej, utworzona w Nowym Jorku w 1897r, w 1920r w Chicago rozpoczęli naukę słuchacze studiów uniwersyteckich w dziedzinie pracy socjalnej, pięć lat później Helena Radlińska w Polsce utworzyła Studium Pracy Społeczno- Oświatowej.
Pojęcie pracy socjalnej
„Praca socjalna” jego synonimem w pracach Radlińskiej jest „praca społeczna”. „Praca społeczna polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich, na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi”.
Dla potrzeb działalności praktycznej w Polsce pojęcie zostało zdefiniowane w ustawie z 28 listopada 1990 „działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi”, komitet Rady Europejskiej w 1967 stworzył bogatszą definicję, pojęcie pracy socjalnej jest terminem wieloznacznym i nieostrym.
Istnieją wzajemne relacje pomiędzy pojęciem pracy socjalnej a jej określeniami bliskoznacznymi tj. „praca opiekuńcza”, „praca socjalno-wychowawcza”, „praca kulturalno-wychowawcza”, praca opiekuńcza jest elementem pracy socjalnej.
Praca socjalna może przyjmować zróżnicowane formy:
Ratownictwo(pomoc doraźna)- wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania, stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwem bez względu na jego uprawnienia i przynależność do grupy społecznej
Opieka- to forma świadczona w tych wszystkich sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń losowych nie umieją albo nie mają dosć sił, aby samodzielnie przezwyciężyć piętrzące się przed nimi trudności, jest działalnością wyraźnie zindywidualizowaną, opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb, jest formą zawierającą pierwiastek zależności podopiecznego od opiekuna.
Pomoc- są to działania mające wspierać pomyślny rozwój zarówno osób z jakiś względów zagrożonych jak i wszystkich członków społeczności np. klub seniora, poradnia rodzinna.
Kompensacja społeczna- będąca wyrównaniem braków środowiskowych utrudniających pomyślny bieg życia jednostki, m.in. domy dziecka, rodziny zastępcze, kuratorzy.
Interwencja- działanie osoby lub zespołu w rzeczywistości do której pierwotnie nie należeli, J.Dobot wyróżnia trzy „idealne typy” interwencji
Decyzyjna- skoncentrowana na rozwiązywaniu problemów społecznych
Analityczna- polega na objaśnianiu problemów społecznych
Przekonywająca- skoncentrowana na tworzeniu wzbogacaniu wiedzy;
Miejsce teorii pracy socjalnej w nauce:
W polskiej tradycji naukowej teoria pracy socjalnej zaliczana jest do pedagogiki społecznej. Helena Radlińska wyróżnia w tej nauce 3 dziedziny: teorię pracy społecznej, teorię oświaty dorosłych, historie pracy społecznej i oświatowej.
W 1962 w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Wa-wie rozpoczęto kształcenie na kierunku ekonomika pracy i polityka społeczna, w 1966 z zawodowych studiach medycznych powstały pierwsze wydziały kształcące pracowników socjalnych.
Rozwój teorii pracy socjalnej w Stanach Zjednoczonych był silnie sprzężony z doskonaleniem metd interwencji, 3 podstawowe metody tam wypracowane to:
- prowadzenie indywidualnego przypadku (case work)- bazuje na psychodynamicznej koncepcji człowieka , twórcą była Mary Richmond
- metoda grupowa (group work)oddziaływanie na jednostkę poprzez grupę
-organizowanie społeczności lokalnej (community organization), metoda środowiskowa, wykorzystuje się głównie ustalenia socjologii społeczności lokalnych, teorii organizacji i zarzadzania, psychologii społecznej, kulturoznawstwa i pedagogiki społecznej;
Typy badań w pracy socjalnej:
1.badania w pracy socjalnej- są wkomponowane bezpośrednio proces interwencji socjalnej, jej pierwszym etapem jest diagnoza sytuacji, dostarczająca informacji wyjściowych potrzebnych do opracowania planu działania
2. badania nad pracą socjalną - należą opisy i analizy historyczne(dzieje instytucji i idei) oraz wąsko rozumiana teoria pracy socjalnej
3. badania dla pracy socjalnej - polegają na tworzeniu i testowaniu narzędzi badawczych, opracowywanie kategorii i mierników wykorzystywanych w praktyce socjalnej.
Założenia i zasady pracy socjalnej:
Założenia ontologiczne
Założenia epistemologiczne
Założenia i zasady praktyczne
Z inicjatywy stowarzyszeń zawodowych powstawały w poszczególnych krajach kodeksy etyczne wyznaczające podstawy deontologii zawodu pracownika socjalnego. Zasady i wartości występujące w tych dokumentach to m.in.: człowiek jest najwyższa wartością, praca socjalna jest bezinteresowna, pracownika socjalnego obowiązuje tajemnica zawodowa , musi być bezstronny itp.
Służby społeczne i pracownicy socjalni
Służbami społecznymi będą nazywane zorganizowane względnie trwae i wyspecjalizowane zespoły ludzi, działające w ścisłym związku lub w ramach pewnych instytucji i organizacji, któ®ych zadaniem jest wspomaganie jednostki, rodziny oraz innych grup i zbiorowości w sytuacjach, gdy nie mogą one z powodów subiektywnych lub obiektywnych zaspokoić swoich potrzeb na wystarczającym poziomie lub z zadowalającej formie.
Można podzielić służby społeczne na:
- zinstytucjonalizowane (państwowy system pomocy społecznej, kościelne organizacje charytatywne, fundacje, zarejestrowane grupy samopomocowe) w tej grupie dokonuje się współcześnie proces ograniczania działalności służb państwowych na rzecz pozapaństwowych- samorządowych i prywatnych, jest on efektem załamania się koncepcji państwa ”opiekuńczego.”
- niezinstytucjonalizowane( pomoc rodzinna i sąsiedzka, nieformalne grupy samopomocowe)
Służby społeczne dzieli się też ze względu na miejsce działania: wyodrębniając zakładowe służby socjalne, działające w miejscu pracy oraz terenowe służby społeczne, funkcjonujące w miejscu zamieszkania.
Typologie służb społecznych tworzy się posługując się kryterium merytorycznym, w tym podejściu głównymi sferami aktywności służb społecznych są:
Pomoc społeczne- realizowana w formie otwartej(środowiskowej) i zamkniętej(zakładowej)
Służba zdrowia- pielęgniarki środowiskowe, asystenci socjalni w szpitalach
Wymiar sprawiedliwości- kuratorzy, patronat nad więzieniami, grupy AA
Edukacja i wychowanie- pedagodzy szkolni, pracownicy socjalni w domach dziecka
Zatrudnienie- pracownie społeczno-zawodowe
Pomoc rodzinie i jednostce w sytuacjach kryzysowych- poradnie rodzinne telefony zaufania
W polskim ustawodawstwie mówi się że pracownikiem socjalnym może być osoba, która ma odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tzn. ukończona szkołę pracowników socjalnych lub studia wyższe o kierunkach: praca socjalna, polityka społeczna, resocjalizacja, socjologia, pedagogika, psychologia, lub inne pokrewne.
Zawód pracownika socjalnego- funkcje
Diagnostyczna( rozpoznawanie potrzeb)
Planistyczna( układanie planów pomocy)
Terapeutyczna(prowadzenie poszczególnych przypadków, grup)
Edukacyjna( samokształcenie i szkolenia współpracowników)
Administracyjna
Organizacyjna
Koordynatorska(wobec różnych podmiotów pracy socjalnej)
Usługowo-opiekuńcza
Decyzyjna
Kontrolna
Doradczo-informacyjna