(psychologia rozwoju człowieka) 15.V.2006 r.
Temat 9: ROZWÓJ OSOBOWOŚCI.
Osobowość (wg Alborta) - to zespół cech (właściwości) charakterystycznych dla danej jednostki.
Osobowość to cechy każdego z nas. W związku z tym, że każdy człowiek jest inny to osobowość każdego jest inna.
Te różne cechy każdego z nas kształtują się w toku naszego życia i rozwoju. Rozwój to ciąg zmian, które kształtują się u każdego człowieka od jego narodzin w ciągu całego życia i rozwoju.
Szczególnie w fazie I (rozwój progresywny) kierunek tych wszystkich zmian (myślenie, spostrzeganie, pamięć, uwaga, emocje) jest taki, iż w ich efekcie nasze zachowanie jest coraz lepsze. Wraz z rozwojem osobowości człowiek funkcjonuje coraz lepiej (poziom funkcjonowania jest coraz wyższy). Człowiek zaczyna lepiej radzić sobie w nowych sytuacjach.
W psychologii tradycyjnej uważa się, że w momencie zakończenia fazy progresywnej (ok. 20r.ż.) osobowość człowieka jest w pełni ukształtowana, dojrzała i nie ulega dalszym zmianom. Jest to błędne stwierdzenie. Współczesne badania świadczą o tym, że w następnych fazach rozwoju (optymalnej i regresywnej) osobowość nadal się zmienia. Dlatego mówiąc o rozwoju osobowości bierze się pod uwagę wszystkie zmiany zachodzące w ciągu całego życia.
Poziom rozwoju tych poszczególnych cech nie przebiega w oderwaniu od siebie ( wszystkie cechy mają na siebie wpływ i wzajemnie się warunkują i współdziałają ze sobą) - to tworzy pewną całość, która na skutek zmian tworzy osobowość.
Poszczególne właściwości naszej osobowości tworzą spójne i określone struktury, które są osobowością. Prowadzą one do integracji zachowania, nabierają stałości spójności, które wpływają na to jak każdy z nas zachowuje się w określonej sytuacji.
To, że każdy z nas zachowuje się w inny sposób w określonej sytuacji każdy z nas posiada inną osobowość. Jednostka nabiera takich określonych umiejętności, które są mu potrzebne w określonych sytuacjach.
Wg badaczy osobowość to centralny mechanizm regulacji zachowania się i wszystkich czynności człowieka.
Im dziecko starsze tym jego zachowania są bardziej ustabilizowane.
Od czego zależą podstawowe poziomy regulacji naszego zachowania?
W wyniku badań wyróżniono 2 podstawowe poziomy regulacji zachowania:
Poziom niższy - oparty na psychologii behawioralnej - oparty o mechanizmy popędowo-emocjonalne. Zachowanie człowieka jest wyznaczane przez mechanizmy popędowo-emocjonalne (nabyte na drodze doświadczeń pomiędzy bodźcami i reakcjami). Jeśli bodźce się powtarzają to człowiek nabiera przyzwyczajeń, nawyków, umiejętności, które wchodzą w skład cech naszej osobowości. Zarówno dzieci jak i dorośli w zachowaniach, które oparte są o ten mechanizm, starają się zaspokoić własne potrzeby (unikając przykrości i dążąc do przyjemności - zawsze zwycięża potrzeba silniejsza) - właśnie to kształtuje ludzkie nawyki, przyzwyczajenia i umiejętności. Im młodsze dziecko, tym mechanizm popędowo-emocjonalny jest silniejszy. Człowiek nabierając doświadczenia, zaczyna panować nad swoimi emocjami i mechanizm ten jest słabszy.
Poziom wyższy - oparty na psychologii poznawczej - ma miejsce wówczas, gdy zachowanie jest wyznaczane przez system struktur poznawczych. W toku naszego rozwoju wzrasta stopień hierarchicznej organizacji systemu poznawczego - zdobywanie i kierowanie się w zachowaniu jak największą ilością informacji. W naszym mózgu powstaje tzw. mapa umysłowa (u każdego jest inna). W zależności od tego jaka jest ta mapa umysłowa (jakie są systemy zgromadzonych informacji), w taki sposób zachowujemy się (postępujemy). Następuje integracja zachowania. Mapa ta odzwierciedla pewną rzeczywistość, która stanowi subiektywny obraz świata oraz subiektywny obraz własnej osoby, który posiada każdy z nas. Na skutek nabywania nowej wiedzy obraz ten może się zmieniać, a zmiana polega na tym, że jest on bardziej zintegrowany, spójny i zachowanie nasze jest bardziej uporządkowane.
Jak kształtuje się i rozwija nasza osobowość i jakie są kierunki tych zmian w poszczególnych fazach rozwojowych?
Efektem kształcenia jest coraz lepsze przystosowanie do życia. Z końcem rozwoju progresywnego osobowość jest ukształtowana - bardziej dojrzała, ale wciąż zmienia się w ciągu całego życia. W fazie II (optymalnej) nasze zachowanie nadal zmienia się i doskonali, mogą więc nastąpić istotne zmiany w osobowości. Faza regresji również zmienia naszą osobowość. Kiedy następuje proces starzenia mapa staje się uboższa na skutek osłabienia pamięci - nasze zachowanie zaczyna ulegać rozproszeniu, emocje przestają być usystematyzowane. Poziom funkcjonowania osoby starszej może być taki jak u bardzo małych dzieci - tzw. dezintegracja osobowości
1