W. 1.
Przedmiot i zakres psychologii rozwojowej
(por. Przetacznik - Gierowska M., Tyszkowa M., 1996, s. 9 -44, Brzezińska A., 2000, s. 19-23)
POCZĄTKI PSYCHOLOGII JAKO NAUKI:
1879 - umowna data powstania PSYCHOLOGII jako nauki (założenie pierwszego laboratorium psychologii eksperymentalnej w Lipsku przez Wilhelma Wundta.
1882 - umowna data powstania PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ - ukazała się w Niemczech książka Wilhelma Preyera - „Dusza dziecka”, a George Stanley Hall (twórca amerykańskiej psychologii naukowej) zainicjował w Bostonie wykłady o rozwoju dziecka.
PRZEDMIOT PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ:
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA obecnie nazywana PSYCHOLOGIĄ ROZWOJU CZŁOWIEKA jest jedną z teoretycznych dyscyplin psychologii.
Zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych człowieka dokonujących się w czasie.
Bada szczególny rodzaj zmian - zmiany rozwojowe.
Podstawowym obszarem tych zmian jest cykl życia jednostki.
Początkowo ograniczano występowanie zmian rozwojowych do okresu dzieciństwa i dorastania, traktując dorosłość jako czas stabilności i braku zmian rozwojowych.
Jednak współczesna psychologia podkreśla, że rozwój i zmiany rozwojowe zachodzą całe życie człowieka - od jego poczęcia aż do śmierci.
GŁÓWNE DZIAŁY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ:
Wyodrębnione na podstawie kryterium wieku:
Psychologia prenatalna
Psychologia rozwojowa niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa
Psychologia rozwoju dziecka
Psychologia młodzieży
Psychologia rozwoju człowieka dorosłego
Psychologia starzenia się i starości
Wyodrębnione na podstawie kryterium czynności psychicznych i sfery funkcjonowania psychicznego:
Psychologia rozwoju mowy
Psychologia rozwoju poznawczego
Psychologia rozwoju społeczno - moralnego
Psychologia rozwoju osobowości
Wyodrębnione na podstawie kryterium wymiarów czasu historycznego (w toku ewolucji biologicznej lub historii ludzkości):
Psychologia rozwojowa ontogenetyczna (badanie zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu jednostki w cyklu życia indywidualnego - jest to główny dział współczesnej psychologii rozwoju człowieka)
Psychologia rozwojowa historyczna (opis zmian rozwojowych psychiki człowieka, jakie dokonują się w ciągu dziejów ludzkości od momentu pojawienia się człowieka po czasy współczesne)
Psychologia rozwojowa filogenetyczna (opisuje zmiany funkcjonowania psychicznego przy przechodzeniu przez kolejne szczeble rozwoju ewolucyjnego)
Z JAKICH DYSCYPLIN PSYCHOLOGII CZERPIE PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA :
Z PSYCHOLOGII OGÓLNEJ - podstawowe pojęcia służące do opisu zjawisk psychicznych i zachowań oraz właściwości życia psychicznego
Z PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ - badanie i analizowanie procesów rozwoju psychicznego w kontekście społecznych uwarunkowań
Z PSYCHOLOGII RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH - uwzględnianie w badaniach i opisie ogólnych prawidłowości rozwojowych różnic indywidualnych występujących między ludźmi.
Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ I PSYCHOPATOLOGII - wiedzę o zaburzeniach psychiki i zachowania człowieka, o ich genezie i kształtowaniu się w życiu człowieka (rozwoju osobniczym - ontogenezie). Zaburzenia te przybierają odmienną postać w zależności od okresu rozwojowego.
Z PSYCHOLOGII WYCHOWAWCZEJ - badanie prawidłowości procesów nauczania i wychowania, warunków skutecznego uczenia, wywołującego zmiany w zachowaniu i procesach psychicznych. Psychologia wychowawcza wyrosła z badań nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży, początkowo była traktowana integralnie wespół z psychologią rozwojową (Stefan Szuman).
Z PSYCHTERAPII I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ - doświadczenia uzyskane z tych dziedzin stały się podstawą do sformułowania psychologicznych koncepcji rozwoju psychicznego w ciągu życia ( Freud, Jung, Erikson).
Poniższym dyscyplinom psychologii psychologia rozwojowa dostarcza wiedzy na temat rozwoju człowieka, aby mogły formułować przesłanki do skutecznych oddziaływań w swoich obszarach zainteresowań:
PSYCHOLOGII KLINICZNEJ I PSYCHOPATOLOGII ; PSYCHOLOGII PRACY I ORGANIZACJI; PSYCHOLOGII SPORTU; PSYCHOPROFILAKTYCE; PSYCHTERAPII I INTERWENCJI KRYZYSOWEJ.
PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA jest integralnie związana z naukami przyrodniczymi i biologicznymi a także społeczno - humanistycznymi (m.in. o kulturze).
Jest ona także związana z innymi dyscyplinami nauki, gdyż żadna z nauk o człowieku nie zajmuje się nim jako całością, a jedynie pewnymi jego właściwościami czy funkcjami.
PODSTAWOWE PROBLEMY I PYTANIA PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ:
Kluczowym problemem teoretycznym, wynikającym z przyjęcia założenia o zewnętrznym uwarunkowaniu zmian rozwojowych, jest pytanie, czy rozwój psychiczny jest zależny od środowiska (stanowisko socjologistyczne) czy od dziedziczności (stanowisko biologistyczne). Jest to pytanie o rolę dojrzewania i uczenia w rozwoju oraz o proporcje wpływu obu czynników na przebieg rozwoju.
Mimo licznych dyskusji od początku formowania się psychologii rozwojowej, obecnie najbardziej popularnym i przyjmowanym przez większość badaczy jest stanowisko interakcjonistyczne, zakładające współdziałanie czynników obu grup w procesach rozwoju psychicznego człowieka.
Czy i jaką rolę w rozwoju psychicznym człowieka odgrywa uczenie i nabywanie doświadczenia?
Czy zachodzi związek między procesami socjalizacji i zmianami rozwojowymi psychiki oraz zachowania się jednostki?
Czy rozwój ma charakter ciągły czy nieciągły? Tzn: czy zewnętrzne zmiany nie powodują wewnętrznych przekształceń i dotyczą samej istoty procesów czy funkcji, czy też maja one charakter przekształceń jakościowych, przełamując ciągłość badanych zjawisk, funkcji i zachowań.
Czy w wyniku rozwoju psychicznego powstają nowe jakości w psychice i zachowaniu człowieka, czy w tym procesie jest realizowany wewnętrznie zakodowany program?
Czy w życiu człowieka występują okresy o szczególnym znaczeniu dla dalszego rozwoju lub o szczególnej podatności na zmiany rozwojowe w ogóle?
Jaką rolę w rozwoju psychicznym człowieka odgrywają różne zdarzenia życiowe i sposoby radzenia sobie z nimi?
Czy rozwój to jedynie postęp, nowe osiągnięcia (charakter progresywny zmian) czy także zdarzają się w jego przebiegu okresy regresji, cofania (charakter mieszany - zysków i strat)?
Jaki jest charakter zmian rozwojowych psychiki i zachowania się człowieka po osiągnięciu dojrzałości? Czy przebiegają wg tych samych zasad, co w okresie dzieciństwa i dorastania?
Czy rozwojem człowieka podczas całego życia indywidualnego kierują te same mechanizmy, czy też są one specyficzne dla danego okresu życia, a przynajmniej dla głównych?
Czy w okresie dorosłości można wyodrębnić właściwości związane z wiekiem, czy zatem można wyodrębnić na stadia rozwoju człowieka dorosłego?
Czy człowiek może wpływać na własny rozwój? Jeśli tak, to czy podmiotowy charakter rozwoju minimalizuje wpływ innych czynników oddziałujących na przebieg i charakter rozwoju? Czy też możemy wpływać na własny rozwój uwzględniając znajomość i zasady praw rządzących rozwojem?
Czy rozwój jest procesem celowym? Jeśli tak, to jaki jest cel rozwoju psychicznego jednostki?
Czy możliwa jest interwencja w procesy rozwoju? Jeśli tak, to jakie są zasady skutecznej interwencji?
Opracowała dr Ewa Kiliszek
Strona5