UKŁAD POKARMOWY
Jama ustna Dzieli się na przedsionek jamy ustnej i jamę ustną właściwą. Przedsionek jest ograniczony z przodu i z boku wargami i policzkami, z tyłu przednią pow. łuków zębodołowych i zębami; Wargi ust - wyróżnia się wargę górną i dolną. Warga zbud. jest z 3 części: zewn. skórnej, wewn. śluzowej i pośredniej, zwanej czerwienią wargową. Zrąb wargi stanowi mięsień okrężny ust; Policzek - jest położony między kątem ust, brzegiem żuchwy, otworem słuchowym zewn. i łukiem jarzmowym. Jama ustna właściwa jest to przestrzeń ograniczona tylną pow. łuków zębodołowych i zębami, podniebieniem twardym i miękkim, przeponą jamy ustnej i gardzielą.
Zęby - ukł. się w dwa łuki: górny - szczękowy i dolny - żuchwowy. W ciągu życia wyrastają najpierw zęby mleczne, później zastąpione zębami stałymi. Zębów mlecznych jest 20, a stałych 32. Uzębienie człowieka jest heterodontyczne - wyst. 4 grupy zębów: siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowe. Każdy ząb jest zbud. z części wystającej z zębodołu - korony zęba, części pokrytej dziąsłem - szyjki zęba i części ukrytej w zębodole - korzenia zęba. Zęby są utworz. z zębiny pokrytej na koronie szkliwem, a na korzeniu i szyjce kostniwą.
Język - zbud. jest z 2 części - trzonu zakończ. końcem języka oraz nasady. Trzon jest częścią przednią, wysuwalną, natomiast nasada jest częścią nieruchomą. Przez środek grzbietu biegnie w kierunku podłużnym bruzda pośrod. języka. Granicą między trzonem a nasadą jest bruzda krańcowa. Na pow. grzbietowej trzonu wyst. liczne brodawki. Największymi są brodawki okolone ułożone wzdłuż bruzdy krańcowej. Na bocznym brzegu języka znajd. się brodawki liściaste. Wyst. też brodawki nitkowate i grzybowate. Brodawki zaw. kubki smakowe. Mięśnie języka: *m.bródkowo-językowy - rozpocz, się na kolcu bródkowym żuchwy i biegnie do języka, pociąga język do przodu i ku dołowi; *m.gnykowo-językowy - od k. gnykowej do brzegu języka, pociąga język do tyłu i do dołu; *m.rylcowo-językowy - od wyrostka rylcowego k. skroniowej do brzegu języka, pociąga język do góry i do tyłu; *m.wewnętrzne języka - podłużny górny, podłużny dolny, poprzeczny języka, pionowy języka. Język współuczestniczy w ssaniu, połykaniu, żuciu, artykulacji dźwięku, oczyszcza jamę ustną, odbiera wrażenia smakowe.
Podniebienie - zbud. jest z przedniej części mającej podstawę kostną (podniebienie twarde) i z tylnej części mięśniowej (podniebienie miękkie). Twarde jest utworz. przez wyrostki podniebienne szczęk i blaszki poziome k. podniebiennych. Bocznie od języczka podniebiennego odchodzą dwa fałdy mięśniowe łącz. podniebienie miękkie z językiem i gardłem. Są to fałd przedni (łuk podniebienno-językowy) i tylny (łuk podniebienno-gardłowy). Oba łuki razem z języczkiem tworzą cieśń gardzieli, która łączy jamę ustną z gardłem. Między tymi łukami znajd. się migdałki podniebienne. W migdałkach powstają limfocyty.
Gruczoły jamy ustnej - do małych gruczołów ślinowych zaliczamy gruczoły: wargowe, policzkowe, trzonowe, podniebienne, językowe. Ślinianka przyuszna - jest największą ślinianką. Odchodzi od niej przewód ślinianki, uchodzący do przedsionka jamy ustnej. Ślinianka podżuchwowa - jej przewód łączy się z przewodem ślinianki podjęzykowej i uchodzi od wędzidełka języka do wyniosłości zwanej mięskiem podjęzykowym. Ślinianka podjęzykowa - uchodzi kilkoma przewodami obok ujścia ślinianki podżuchwowej.
GardłoJest wspólnym odc. układów pokarmowego i oddechowego. Rozciąga się od podstawy czaszki do wys. VI kręgu szyjnego. Dzieli się na część nosową, ustną i krtaniową. Część nosowa gardła jest zawsze otwarta, łączy się z jamą nosową za pomocą nozdrzy tylnych. Na bocznych ścianach tej części znajd. się otwór będący ujściem gardł. trąbki słuchowej, dzięki któremu możliwa jest wentylacja ucha środ. Część ustna gardła leży z tyłu za krtanią, z którą łączy się poprzez wejście do krtani. Ściana gardła jest zbud. z błony śluzowej.
Przełyk Jest przewodem łączącym gardło z żołądkiem. Znajd. się między tchawicą a kręgosłupem. Rozpocz. się od dolnej granicy gardła, a kończy wpustem żołądka. Na przełyku można wyróżnić 3 odcinki: szyjny, piersiowy i brzuszny. Ściana przełyku jest zbud. z 3 warstw. Warstwę wewn. śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski. Warstwa środ. mięśniowa jest zbud. z pęczków mięśniowych ukł. się na zewn. podłużnie, a wewn. okrężnie. W górnym odcinku przełyku wyst. włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane, które stopniowo przechodzą w mięśniówkę gładką. Warstwę zewn. stanowi tk. łączna, a część brzuszna przełyku pokryta jest błoną śluzową.
Żołądek Leży w podżebrzu lewym i okolicy nadpępkowej jamy brzusznej, na wys. od XI kręgu piersiowego do I lędźwiowego. Na żołądku wyróżnia się ścianę przednią i tylną. Żołądek łączy się z przełykiem przez wpust żołądka. Najwyższa, zaokrąglona część położona na lewo od wpustu nazywa się dnem żołądka. Niżej dna znajd. się trzon. Dalej ku dołowi trzon zagina się w prawo, lekko ku górze, przechodząc w cześć odźwiernikową. Odźwiernik łączy żołądek z dwunastnicą. Ściana żołądka skł. się z 4 warstw: błony surowiczej, błony mięśniowej, tkanki podśluzowej i błony śluzowej. Błonę surowiczą stanowi otrzewna, która pokrywa cały narząd. Otrzewna na krzywiźnie mięśniowej przechodzi w więzadło wątrobowo-żołądkowe, a na krzywiźnie większej w więzadła: żołądkowo-przeponowe, żołądkowo-śledzionowe, żołądkowo-okrężnicze. Więzadła te stanowią umocowanie żołądka. Błona mięśniowa jest zbud. z mięśniówki gładkiej ułożonej trójwarstwowo. W części odźwiernikowej warstwa okrężna grubieje tworząc mięsień zwieracz odźwiernika, regulujący przejścia papki pokarmowej do dwunastnicy. Tkankę podśluzową stanowi gruba warstwa tkanki łącznej wiotkiej, zawierająca liczne naczynia krwionośne, chłonne i nerwy. Błona śluzowa żołądka jest gruba, najcieńsza w okolicy dna, a najgrubsza w części odźwiernikowej. Pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. W obrębie błony śluzowej wyst. gruczoły żołądkowe właściwe i odźwiernikowe. Gruczoły żołądkowe właściwe są to gruczoły cewkowe zawierające kom. główne i okładzinowe. Kom. główne wytw. pepsynogen, który w obecności kwasu solnego zmienia się w enzym pepsynę. Kom. okładzinowe wydzielają kwas solny. Gruczoły odźwiernikowe są to gruczoły pęcherzykowo-cewkowe wydzielające śluz. Żołądek wydziela sok żołądkowy. W skład soku żołądkowego wchodzą: pepsyna, podpuszczka, lipaza żołądkowa, kwas solny, sole mineralne i niewielka ilość białka. Pepsyna trawi białka. Podpuszczka rozkłada kazeinę. Lipaza żołądkowa tłuszcz. Kwas solny wytw. środowisko mocno kwaśne.
Jelito cienkie Ma dł. ok. 5 m. Wchłania subst. odżywcze do organizmu. Dzieli się na dwunastnicę, jelito czcze i kręte.Dwunastnica - dł. 20-25 cm, łączy odźwiernik z jelitem czczym. W dwunastnicy wyróżnia się część górną, zstępującą, poprzeczną i wstępującą. Część górna jest objęta przez więzadło wątrobowo-dwunastnicze, tworzy w pocz. odcinku rozszerzenie zwane opuszką dwunastnicy. Część górna przechodzi zgięciem górnym w część zstępującą, później przez zgięcie dolne w część poprzeczną, a nast. w część wstępującą. Część wstępująca ostrym zgięciem dwunastniczo-czczym przechodzi w jelito czcze. Błona śluzowa dwunastnicy tworzy fałdy okrężne. Fałd podłużny dwunastnicy zakończ. jest brodawką większą, nieco wyżej jest brodawka mniejsza. Na brodawce większej leży ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego większego, natomiast do brodawki mniejszej dochodzi przewód trzustkowy mniejszy.
Jelito czcze i kręte - tworzą ok. 5 m odcinek jelita cienkiego krezkowego. Jelito czcze przechodzi w jelito kręte. Ściana jelita cienkiego jest zbud, z 3 warstw: wewn. śluzowej, środ. mięśniowej, zewn. włóknistej. Błonę śluzową pokrywa nabłonek jednowarstwowy walcowaty. Błona śluzowa zaw. liczne fałdy okrężne i kosmki jelitowe. Kosmek jelitowy stanowi palczastą wypustkę pokrytą rąbkiem oskórkowym. Jest zbud. z centralnie położonych jednego lub dwóch naczyń chłonnych otoczonych siecią naczyń włosowatych tętniczych i żylnych oraz mm. gładkimi. Kosmek jelitowy umożliwia wchłanianie pokarmu do organizmu. Do naczynia chłonnego wchłaniane jest ok. 70% tłuszczów. Pozostała część tłuszczów, węglowodany i białka są wchłaniane do naczyń krwionośnych. Między kosmkami znajdują się ujścia gruczołów jelitowych. Prod. one sok jelitowy zawierający śluz, enzymy (maltaza, erypsyna), sekretynę.
Jelito grube Dzieli się na jelito ślepe, okrężnicę i odbytnicę. Błona śluzowa jest całkowicie gładka, jedynie w obrębie odbytnicy układa się w fałdy porzeczne i podłużne. Błona śluzowa jelita ślepego i okrężnicy jest wyścielona nabłonkiem cylindrycznym, a odbytnicę pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski. Błona śluzowa posiada gruczoły wydzielające śluz. Warstwa mięśniowa wyst. w 3 podłużnie ułożonych taśmach (swobodna, krezkowa i sieciowa). Błonę zewn. stanowi otrzewna lub luźna tkanka łączna.
Jelito ślepe - (kątnica) łączy się z jelitem cienkim poprzez zastawkę krętniczo-kątniczą, przez którą niewchłonięta część miazgi pokarmowej przechodzi tylko do jelita grubego. Od kątnicy odchodzi wyrostek robaczkowy, będący szczątkową częścią jelita ślepego.
Okrężnica - wstępująca - rozpocz. się powyżej zastawki krętniczo-kątniczej, dochodząc do wątroby, zgina się pod kątem prostym i przechodzi w okrężnicę poprzeczną. Poprzeczna jest pokryta ze wszystkich stron otrzewną, przechodzi w okrężnicę zstępującą. Zstępująca leży zewnątrzotrzewnowo, przechodzi w okrężnicę esowatą. Esowata leży wewnątrzotrzewnowo i przechodzi w odbytnicę. Odbytnica jest końcową częścią jelita grubego, zawierającą w końcowym odcinku kanał odbytowy zakończony odbytem.
Otrzewna Jest cienką, gładką błoną surowiczą, która wyściela ściany jamy brzusznej i miednicy, pokrywając całkowicie lub częściowo narządy trzewne. Jest zbud. z 2 blaszek - jedna wyściela od wewn. ściany jamy brzucha i miednicy (otrzewna ścienna), druga pokrywa narządy trzewne (otrzewna trzewna). Więzadła otrzewnej łączą poszczególne narządy ze sobą, np. więzadło wątrobowo-dwunastnicze czy żołądkowo-okrężnicze. Wewnątrzotrzewnowo leżą wątroba, żołądek, śledziona, górna część dwunastnicy, jelito czcze, jelito kręte, ślepe, wyrostek robaczkowy, okrężnica poprzeczna i esowata, macica, jajowód, jajniki. Zewnątrzotrzewnowo leżą trzustka, dwunastnica zstępująca, dolna i wstępująca, odbytnica, pęcherz moczowy, moczowody, żyła główna dolna, aorta brzuszna i pnie współczulne układu autonomicznego.
Wątroba Jest największym gruczołem ustroju. Leży w podżebrzu prawym, a płat lewy w podżebrzu lewym, w okolicy nadpępkowej. Posiada pow. przednią przeponową i trzewną skierowaną ku tyłowi. Pow. przeponowa jest podzielona przez więzadło sierpowate wątroby na dwa płaty - większy prawy i mniejszy lewy. Część pow. przeponowej jest zrośnięta z przeponą i nosi nazwę pola nagiego. Pow. trzewna jest podzielona przez dwie bruzdy strzałkowe i jedną krótka poprzeczną na 4 płaty: prawy, lewy, czworoboczny i ogoniasty. Bruzda strzałkowa prawa stanowi dół pęcherzyka żółciowego, w którym leżą trzon pęcherzyka żółciowego i bruzda żyły głównej dolnej. Bruzda poprzeczna tworzy wnękę, w której ukł. się tzw. wrota wątroby. Poprzez nie wnika do wątroby tętnica wątrobowa oraz żyła wrotna i splot nerwowy, a opuszczają wątrobę przewód wątrobowy wspólny, żyły wątrobowe, naczynia chłonne. Wątroba pokryta jest otrzewną i leżącą pod nią torebką włóknistą. Otrzewna wytw. więzadło wieńcowe wątroby, na którym wątroba jest zawieszona. Na pow. przeponowej podwójną blaszkę otrzewnej stanowi więzadło sierpowate, które obejmuje więzadło obłe wątroby. Na pow. trzewnej podwójny fałd otrzewnej obejmuje wrota wątroby tworząc sieć mniejszą. W obrębie sieci mniejszej wyróżnia się więzadło wątrobowo-dwunastnicze, wątrobowo-żołądkowe, wątrobowo-przełykowe. Wątroba jest pokryta włóknistą torebką, która wnika w miąższ dzieląc wątrobę na zraziki. Zraziki wątroby to maleńkie graniastosłupy zbud. z centralnie położonego naczynia żylnego, wokół którego ukł. się komórki wątrobowe. Krew jest doprowadzana do zrazików rozgałęzieniami tętnicy wątrobowej i żyły wrotnej. Oba te naczynia wnikając przez wrota wątroby dzielą się na tętnice międzyzrazikowe i żyły międzyzrazikowe. W obrębie miąższu wątroby wyst. sieć naczyń włosowatych kanalików żółciowych. Łączą się one w przewody międzyzrazikowe, wytw. nast. przewód żółciowy prawy i lewy. We wrotach wątroby przewody te łączą się tworząc przewód wątrobowy wspólny. Przewód ten ukł. się w więzadle wątrobowo-dwunastniczym, a nast. łączy się z przewodem pęcherzykowym tworząc przewód żółciowy wspólny. Przewód pęcherzykowy odchodzi od pęcherzyka żółciowego.
Pęcherzyk żółciowy - znajd. się w dole pęcherzyka żółciowego na trzewnej pow. wątroby. Jest on zbiornikiem żółci. Dzieli się na trzon, dno i szyjkę. Trzon układa się w dole pęcherzyka, dno wystaje spod brzegu dolnego wątroby, szyjka skierowana jest ku wrotom wątroby. Ściana pęcherzyka żółciowego jest zbud. z błony śluzowej. Przewód żółciowy wspólny uchodzi wspólnie z przewodem trzustkowym na brodawce większej dwunastnicy. Przed ujściem oba przewody rozszerzają się tworząc bańkę wątrobowo-trzustkową. W ujściu znajd. się zwieracz tejże bańki, który reguluje przepływ wydzieliny do dwunastnicy.
Wątroba stanowi magazyn dla związków wysokoenergetycznych - magazynuje glikogen, kwasy tłuszczowe, niektóre aminokwasy, witaminy A, D B-12, związki miedzi i żelaza. Wątroba prod. żółć, która emulguje tłuszcz. Rola obronna wątroby polega na odtruwaniu organizmu ze związków powst. wskutek procesów gnilnych w jelitach lub dostarczanych razem z pokarmem, np. alkohol. Ponadto wątroba syntetyzuje białka osocza. Kom. wątrobowe wydzielają do krwi protrąbinę - czynnik krzepnięcia krwi.
Trzustka Jest narządem o podwójnym wydzielaniu - zewnątrzwydzielniczym (enzymatycznym) i wewnątrzwydzielniczym (hormonalnym). Leży w podżebrzu lewym. Dzieli się na głowę, trzon i ogon. Głowa znajduje się we wgłębieniu krzywizny mniejszej dwunastnicy. Od głowy odchodzi wyrostek haczykowaty. Trzon ma kształt trójściennego graniastosłupa, w którym wyróżnia się pow. tylną, dolną i przednią. Ogon jest spłaszczony i dochodzi do wnęki śledziony. Przewód trzustkowy powst. w obrębie ogona z połącz. mniejszych przewodzików i biegnie przez trzon i głowę, uchodząc wspólnie z przewodem żółciowym wspólnym na brodawce większej dwunastnicy. Często w obrębie trzustki wyst. przewód trzustkowy dodatkowy uchodzący na brodawce mniejszej. Trzustka leży zaotrzewnowo, pokryta jest nią tylko na pow. przedniej i dolnej. Trzustka skł. się z 2 odmiennych części gruczołowych połącz. ze sobą. Gruczoł trzustkowy o wydzielaniu zewn. jest złożonym gruczołem pęcherzykowatym, przypominającym śliniankę przyuszną. Zraziki trzustki zaw. pęcherzyki gruczołowe, które łącza się z rozgałęzieniami przewodów trzustkowych. Gruczoł trzustkowy o wydzielaniu wewn. jest złożony z licznych odmiennych kom. tworz. narząd wyspowy trzustki lub wysepki Langerhansa, które są rozsiane po całym narządzie. Kom. te są splecione siecią naczyń włosowatych, a ich wydzielina dostaje się bezpośrednio do krwi. Kom. alfa wytw. glikogen, a kom. beta insulinę. Regulują one poziom cukru we krwi. Insulina obniża go poprzez odkładanie glukozy w kom. wątroby w postaci glikogenu. Glukagon podwyższa poziom cukru. Trzustka wytw. sok trzustkowy zaw. enzymy hydrolizujące białka (trypsyna, erypsyna), tłuszcze (lipaza trzustkowa) i węglowodany (amylaza trzustkowa).
UKŁAD ODDECHOWY.
Krtań Jest zawieszona na k. gnykowej za pomocą więzadeł i mięsni. Od dołu łączy się bezpośrednio z tchawicą. Do pow. bocznych przylega gruczoł tarczowy. Jest zbud. z chrząstek, więzadeł i mięsni, a jej wnętrze jest podzielone na 3 jamy.
Chrząstki:
Chrząstka tarczowata - jest zbudowana z 2 blaszek połącz. ze sobą tzw. wierzchołkiem. W górnej części tego połączenia znajd. się wcięcie tarczowe górne, a w dolnej - wcięcie tarczowe dolne. Górny brzeg chrząstki tarczowatej jest pochylony do przodu tworząc wyniosłość krtaniową. Od tylnego brzegu każdej blaszki odchodzą ku górze róg górny, a ku dołowi - róg dolny.
Chrząstka pierścieniowata - leży niżej tarczowatej i łączy się bezpośrednio z tchawicą. Kształtem przypomina sygnet, na którym znajd. się pow. stawowe do połącz. z chrząstkami nalewkowatymi oraz rogami dolnymi chrząstki tarczowatej.
Chrząstka nagłośniowa - kształtem przypomina liść. Jej wierzchołek, zwany szypułką, łączy się z chrząstka tarczowatą za pomocą więzadła tarczowo-nagłośniowego.
Chrząstka nalewkowata - parzysta, ma kształt trójkątnego ostrosłupa. Podstawą łączy się z chrząstką pierścieniowatą. Z przodu znajd. się na niej wyrostek głosowy.
Chrząstka klinowata - parzysta, wyst. w obrębie fałdu nalewkowo-nagłośniowego.
Połączenia:
Połącz. stawowe wyst. między chrząstką pierścieniowatą a chrząstką tarczowatą - parzysty staw pierścieniowo-tarczowy oraz między chrząstką pierścieniowatą a chrząstkami nalewkowatymi - stawy pierścieniowo-nalewkowe. Ruchy w tych stawach regulują napięcie więzadeł głosowych. Do więzadeł łącz. krtań z otoczeniem zaliczamy błonę tarczowo-gnykową i więzadło pierścienno-tchawiczne. Błona tarczowo-gnykowa przymocowuje krtań do k. gnykowej. Jest wzmocniona więzadłem tarczowo-gnykowym pośrod. i więzadłem tarczowo-gnykowym bocznym. Więzadło pierścienno-tchawiczne łączy chrząstkę pierścieniowatą z najwyższą chrząstką tchawicy. Do więzadeł właściwych krtani zalicza się: w. pierścienno-tarczowe, w. tarczowo-nagłośniowe (wszystkie łącza dane chrząstki), w. głosowe, w. kieszonki krtaniowej (obydwa od wyrostka głosowego chrząstki nalewkowatej do chrząstki tarczowatej w miejscu połącz. jej obu płytek).
Mięśnie:
Mięśnie zewn.: tarczowo-gnykowy, mostkowo-tarczowy, mm. nadgnykowe - łączą krtań z otoczeniem, nadgnykowe unoszą lub obniżają krtań, przesuwają ją do przodu lub do tyłu.
Mięśnie wewn.: głosowe i napinające struny głosowe (parzysty m. pierścienno-tarczowy); rozwieracze głośni (parzysty m. pierścienno-nalewkowy); zwieracze głośni (m. pierścienno-nalewkowy boczny, tarczowo nalewkowy, nalewkowy skośny, poprzeczny); zamykające wejście do krtani (nalewkowo-nagłośniowy, tarczowo-nalewkowy)
Jama krtani od przewężenia przechodzi w kieszonkę krtaniową. Część górna jamy krtani nazywa się przedsionkiem krtani. Rozpocz. się on wejściem do krtani, które jest ograniczone od przodu przez nagłośnię, a z tyłu przez fałdy nalewkowo-nagłośniowe. Najwęższą, środ. część krtani stanowi głośnia. Poniżej fałdów głosowych jest jama podgłośniowa, która przechodzi w tchawicę. Błona śluzowa krtani jest wyścielona nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. Jedynie fałdy głosowe są pokryte nabłonkiem wielorzędowym płaskim. Główną funkcją krtani jest powst. głosu, ochrona dróg oddechowych przed dostaniem się do nich pokarmu - rolę tę spełnia chrząstka nagłośniowa i mm. zamykające wejście do krtani.
Tchawica Rozpocz. się poniżej chrząstki pierścieniowatej, a kończy rozdwojeniem tchawicy na dwa oskrzela główne. Łączy się z krtanią za pomocą więzadła pierścienno-tchawicznego. W dolnym odc. do tchawicy przylega gruczoł tarczowy. Szkielet tchawicy skł. się z 16-20 podkowiastych chrząstek tchawicznych połącz. więzadłami obrączkowymi. Ściana tchawicy posiada znaczną sprężystość. Błona śluzowa tchawicy pokryta jest nabłonkiem migawkowym.
Oskrzela i drzewo oskrzelowe
2 oskrzela główne wnikają przez wnękę do odpowiedniego płuca. Oskrzele prawe dzieli się na 3 oskrzela płatowe, a te na oskrzela segmentowe. Oskrzele lewe dzieli się na 2 oskrzela płatowe, a te na oskrzela segmentowe. Następnym rozgałęzieniem są oskrzeliki, dalej oskrzeliki oddechowe, od których odchodzą przewodziki pęcherzykowe łącz. się z woreczkami pęcherzykowymi. Od woreczków pęcherzykowych odchodzą pęcherzyki płucne. Są one otocz. gęstą siecią naczyń włosowatych, tutaj nast. proces oddychania płucnego. Oskrzela mają bud. podobną do tchawicy, zbud. są z chrząstek połącz. mięśniówką gładką. Błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. Oskrzeliki nie posiadają chrząstek, a jedynie mięśnie gładkie i włókna sprężyste. Błona śluzowa jest wyścielona nabłonkiem jednowarstwowym kostkowym.
Płuca
Każde płuco posiada 3 pow.: żebrową, przyśrodkową i przeponową oraz dwa brzegi - przedni i dolny. Na pow. przyśrod. znajd. się wnęka płuca, przez którą wnika do wewn. korzeń płuca. Poniżej wnęki jest wycisk sercowy, lepiej wykształcony na płucu lewym. Płuco prawe jest zbud. z 3 płatów: górnego, środkowego i dolnego, które są oddzielone od siebie szczelinami - skośną i poziomą. Płaty płuca prawego dzielą się na segmenty oskrzelowo-płucne: płat górny na 3 segmenty, płat środkowy na 2, płat dolny na 5. Płuco lewe jest zbud. z 2 płatów - górnego i dolnego. Płat górny ma 5 segmentów, a płat dolny 4. Każdy segment oskrzelikowo-płucny jest niezależną jednostką mającą własne oskrzele oraz unaczynienie. Segmenty dzielą się na płaciki, a te na grona. Grona wraz z oskrzelikami są jednostką anatomiczną i czynnościową płuc.
Opłucna - jest błoną surowiczą pokryw. płuca. Dzieli się na 2 blaszki - opłucną płucną i opłucna ścienną. Pomiędzy nimi jest niewielka przestrzeń zwana jamą opłucnej. W niej znajd. się płyn surowiczy zmniejszający tarcie przy oddychaniu. Opłucna płucna przylega ściśle do tkanki płuca przechodząc również na pow. międzypłatowe płuc. Opłucna ścienna przylega do wewn. pow. ściany klatki piersiowej, do narządów śródpiersia i przepony, dlatego dzieli się ją na opłucną żebrową, śródpiersiową i przeponową. Obie blaszki opłucnej zrastają się ze sobą w obrębie korzenia płuca i w więzadle płucnym.
UKŁAD KRWIONOŚNY
Naczynia krwionośne Ściana naczynia krwionośnego zbud. jest z 3 warstw: wewn., wyścielonej śródbłonkiem; środ. utworz. z mięśniówki gładkiej i włókien sprężystych; zewn. - okrywającej naczynia, powstałej z tk. łącznej włóknistej. Mniejsze tętnice, które w warstwie środ. posiadają tylko jedną warstwę mm. gładkich nazywa się tętniczkami, a jeszcze mniejsze tętniczki, wyst. przed przejściem w sieć naczyń włosowatych - tętniczkami przedwłosowymi. Na zasadzie dyfuzji i osmozy krew oddaje do kom. tlen i skł. odżywcze a pobiera dwutlenek węgla, prod. przemiany materii i niektóre ich wydzieliny, np. hormony. Naczynia włosowate w kierunku dosercowym przechodzą w naczynia włosowate żylne, a te w żyłki zawłosowe, które łączą się w większe żyłki, a te w żyły. W świetle żył znajd. się zastawki zapobieg. cofaniu się krwi.
Serce Ma kształt spłaszczonego stożka. Wyróżniamy podstawę serca, wierzchołek (koniuszek serca), powierzchnie przednią, tylno-dolną i płucną. Serce leży w śródpiersiu w większości po lewej stronie. Dzieli się na przedsionki lewy i prawy oraz komory lewą i prawą. W bud. zewn. granicę między przedsionkami stanowi bruzda międzyprzedsionkowa przednia i tylna, natomiast miedzy komorami - bruzda międzykomorowa przednia i tylna. Przedsionki od komór oddziela bruzda wieńcowa. We wnętrzu serca przedsionki są oddzielone przegrodą międzyprzedsionkową, a komory przegrodą międzykomorową. Przedsionki od komór rozdziela przegroda przedsionkowo-komorowa.
Przedsionek prawy skł. się z 2 części - z zatoki żył głównych i z przedsionka prawego właściwego. Do części zatokowej uchodzą: żyła główna górna i dolna oraz zatoka wieńcowa. W bud. zewn. przedsionek ten posiada wypustkę zwaną uszkiem prawym serca.
Komora prawa - napływa do niej krew z przedsionka prawego przez ujście przedsionkowo-komorowe prawe. Ujście to zamyka zastawka przedsionkowo-komorowa prawa (zastawka trójdzielna). Z prawej komory krew trafia do pnia płucnego przez ujście pnia płucnego, które też jest zamknięte zastawką. W komorze prawej wyst. zgrubienia mięśniówki zwane mięśniami brodawkowatymi przednim, tylnym i przegrodowym.
Przedsionek lewy - ma gładką ścianę, tylko w części zwanej uszkiem lewym serca jest pokryta tak jak w przedsionku prawym drobnymi mięśniami grzebieniastymi. Do przedsionka lewego krew powraca z płuc 4 żyłami płucnymi.
Komora lewa - napływa do niej krew z przedsionka lewego przez ujście przedsionkowo-komorowe lewe, zamknięte zastawką przedsionkowo-komorową lewą (dwudzielną). Z komory krew trafia do tętnicy głównej - aorty. Ujście to zamyka zastawka aorty. W komorze lewej wyst. mięśnie brodawkowate przedni i tylny.
Zastawki serca - obie zastawki przedsionkowo-komorowe przyczepiają się do pierścieni włóknistych otaczających ujścia przedsionkowo-komorowe. Zbud. są z płatków: prawa - z 3 (przedni, tylny, przyśrodkowy), a lewa z 2 (przedni i tylny). Struny ścięgniste łączą wolny brzeg płatków z mm. brodawkowatymi. Zastawki tętnicze, czyli zastawka pnia płucnego i aorty są zbud. z 3 półksiężycowatych płatków, które przyczepiają się do ścian tętnic oraz do pierścieni włóknistych obejmujących ujścia tętnicze.
Budowa ściany serca - serce ma trójwarstwową budowę. Ścianę wewn. stanowi wsierdzie, środ. śródsierdzie, a zewn. nasierdzie. Wsierdzie wyściela wewn. pow. serca łącznie ze szczelinami między beleczkami mięśniowymi i zastawkami. Śródsierdzie stanowi zasadniczy mięsień sercowy. Skł. się z 3 elementów: szkieletu serca, mięśnia sercowego właściwego i układu przewodzącego. Szkielet skł. się z 4 pierścieni włóknistych, 2 trójkątów włóknistych i części błoniastej przegrody międzykomorowej. Mięsień sercowy jest zbud. z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Układ przewodzący serca jest specyficznym układem mięśniowym mającym zdolność samodzielnego wytw. bodźców wpływających na czynność serca. Do układu przewodzącego zaliczamy: węzeł zatokowo-przedsionkowy, węzeł przedsionkowo-komorowy i pęczek przedsionkowo-komorowy. Nasierdzie okrywa serce, jest blaszką trzewną worka osierdziowego.
Krążenie małe Rozpocz. się w komorze prawej pniem płucnym, który dzieli się na tętnice płucne - prawą i lewą. Tętnice płucne dzielą się - prawa na 3 płatowe, a lewa na 2 płatowe. Każda z nich dzieli się na tętnice segmentowe. Tętnice segmentowe dzielą się na tętnice podsegmentowe, które przechodzą w naczynia krwionośne oplatające pęcherzyki płucne. Tutaj zachodzi wymiana gazowa. Naczynia krwionośne włosowate łączą się w naczynia żylne podsegmentowe, później w segmentowe i żyły płucne. Żyły płucne docierają do przedsionka lewego.
Krążenie duże Układ tętniczy - rozpocz. się w komorze lewej, skąd wychodzi aorta. Aorta dzieli się na część wstępującą, łuk aorty i część zstępującą.
Aorta wstępująca - odchodzą od niej tętnice wieńcowe serca. Tętnica wieńcowa lewa dzieli się na gałąź międzykomorową przednią i gałąź okalającą, które zaopatrują przedsionek lewy i komorę lewą. Część prawa serca unaczyniona jest przez tętnicę wieńcową prawą, która kończy się jako tętnica międzykomorowa tylna.
Łuk aorty - odchodzą od niego pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa, tętnica podobojczykowa lewa.
Pień ramienno-głowowy - dzieli się na tętnice szyjną wspólną prawą i podobojczykową prawą.
Tętnica szyjna wspólna - dzieli się na tętnicę szyjną zewn. i tętnicę szyjną wewn.
Tętnica szyjna zewnętrzna - oddaje tętnice tarczową górną, językową, twarzową, potyliczną, uszną tylną i gardłową wstępującą. Odgałęzieniami końcowymi są tętnice szczękowa i skroniowa powierzchowna. Tętnica szyjna zewn. i jej odgałęzienia unaczyniają szyję oraz zewn. pow. twarzy i głowy.
Tętnica szyjna wewnętrzna - wnika w głąb czaszki, unaczynia jamę bębenkową, oponę twardą, przysadkę mózgową, zwój półksiężycowaty. Oddaje tętnicę oczną, naczyniówkową, przednia mózgu, środkową mózgu i gałąź łączącą tylną. Tętnica oczna unaczynia gałkę oczną, mięśnie oka, narządy pomocnicze oka, jamę nosową i grzbiet nosa. Pozostałe odgałęzienia unaczyniają przednią część mózgowia.
Tętnica podobojczykowa - przechodzi w tętnicę pachową. Wcześniej oddaje tętnice piersiową wewn., pień tarczowo szyjny i pień żebrowo szyjny.
Tętnica kręgowa - wnika w głąb czaszki, łączy się z tętnicą kręgową str. przeciwnej tworząc tętnicę podstawną. Tętnica podstawna rozgałęzia się na tętnice tylne mózgu, które unaczyniają tylną część mózgowia.
Tętnica piersiowa wewnętrzna - dzieli się na tętnicę mięśniowo-przeponową i nadbrzuszną górną. Unaczynia przednią ścianę klatki piersiowej, przeponę, grasicę, oskrzela, płuca i osierdzie.
Pień tarczowo-szyjny - dzieli się na tętnicę tarczową dolną, poprzeczną szyi, szyjną wstępującą i nadłopatkową. Unaczynia obszar od gardła do rozdwojenia tchawicy (gardło, krtań, gruczoł tarczowy, przełyk, tchawicę), a także mięsnie obręczy barkowej, górnej części klatki piersiowej i grzbietu.
Pień żebrowo- szyjny - dzieli się na tętnicę szyjną głęboką unaczyniającą mm. karku, oraz na tętnicę międzyżebrową najwyższą unaczyniającą górne przestrzenie międzyżebrowe.
Tętnica pachowa - jest przedłużeniem tętnicy podobojczykowej. Unaczynia mm. obręczy barkowej, klatki piersiowej. Rozgałęzia się na tętnicę piersiową najwyższą, piersiowo-barkową, piersiową boczną, podłopatkową i okalającą ramię przednią i tylną. Tętnica pachowa przechodzi w tętnicę ramienną.
Tętnica ramienna - ulega podziałowi na tętnicę łokciową i promieniową. Obie unaczyniają przedramię. Tętnica promieniowa stronę boczną, a łokciowa stronę przyśrodkową. Obie oddają tętnicę wsteczną uchodzącą do sieci stawowej łokciowej. Ponadto w okolicy nadgarstka tworzą sieć dłoniową i grzbietową nadgarstka oraz łuk dłoniowy powierzchowny i głęboki. Od tych sieci i łuków odchodzą tętnice do palców. Od tętnicy promieniowej odchodzi tętnica do kciuka.
Aorta piersiowa - oddaje gałęzie ścienne i trzewne. Gałęzie ścienne to tętnice przeponowe górne i międzyżebrowe tylne. Unaczyniają mm. grzbietu, klatki piersiowej, rdzeń kręgowy i gruczoł sutkowy. Gałęzie trzewne: oskrzelowe, przełykowe, śródpiersiowe i osierdziowe. Unaczyniają narządy trzewne klatki piersiowej.
Aorta brzuszna - dzieli się na tętnice biodrowe wspólne (prawa i lewa), te dzielą się na tętnicę biodrową wewnętrzną i zewnętrzną. Ponadto oddaje gałęzie ścienne i trzewne. Gałęzie ścienne to tętnice przeponowe (przepona) dolne i tętnice lędźwiowe (mm. grzbietu). Gałęzie trzewne to tętnice: nerkowe, nadnerczowe, jądrowe, jajnikowe, tętnice krezkowa górna i dolna oraz pień trzewny. Przedłużeniem aorty brzusznej jest tętnica krzyżowa pośrodkowa.
Pień trzewny - dzieli się na tętnicę żołądkową lewą, wątrobową wspólną, śledzionową. Tętnica wątrobowa dodatkowo oddaję tętnicę żołądkowo dwunastniczą i wnika do wątroby jako tętnica wątrobowa właściwa. Pień trzewny unaczynia żołądek, dwunastnice, wątrobę, trzustkę i śledzionę.
Tętnica krezkowa górna - oddaje tętnice: jelita czczego, krętego, trzustkowo dwunastniczą, krętniczo-okrężniczą, okrężniczą prawą, okrężniczą środkową. Unaczyniają odpowiednie odcinki jelit.
Tętnica krezkowa dolna - oddaje tętnicę okrężniczą lewą, esowate, odbytniczą górną. Unaczyniają dane odcinki jelita grubego.
Tętnica biodrowa wewnętrzna - oddaje gałęzie ścienne: tt. biodrowo-lędźwiowe, krzyżowa boczna, zasłonowa, pośladkowa górna i dolna oraz gałęzie trzewne: tt. pępkowa, pęcherzowa dolna, nasieniowodu, maciczna, odbytnicza, środkowa, sromowa wewnętrzna (unaczyniają miednicę i wymienione narządy)
Tętnica biodrowa zewnętrzna - dzieli się na tętnicę brzuszną dolną, okalającą biodro głęboką (mm. brzucha, miednicy, narządy płciowe zewnętrzne). Nast. tętnica biodrowa zewn. przechodzi w tętnicę udową.
Tętnica udowa - oddaje tętnicę głęboką uda (mm. uda), zstępującą kolana (staw kolanowy). Nast. przechodzi w tętnicę podkolanową, która tworzy sieć stawową kolana i dzieli się na tętnicę piszczelową przednią i tylną.
Tętnica piszczelowa przednia - unaczynia mm. grupy przedniej podudzia i mm. strzałkowe. Przechodzi w tętnicę grzbietową stopy, która unaczynia grzbiet stopy.
Tętnica piszczelowa tylna- oddaje tętnicę strzałkową, która unaczynia grupę boczna i tylną podudzia. Dzieli się na tętnice podeszwowe przyśrodkową i boczną. Naczynia te łączą się tworząc łuk podeszwowy unaczyniający podeszwową część stopy.
Układ żylny - żyły krążenia wielkiego dzielą się na cztery obszary drenowania: z mięśnia sercowego - zatoką wieńcową; z górnej części ciała - żyłą główną górną; z dolnej części ciała - żyłą główną dolną; z nieparzystych narządów jamy brzusznej - żyłą wrotną. Żyła główna górna i dolna wraz z zatoką wieńcową uchodzą do prawego przedsionka serca. Żyła wrotna wcześniej uchodzi do żyły głównej dolnej.
Zatoka wieńcowa - powst. z zespolenia żyły wielkiej serca, żyły średniej serca, żyły małej serca, żyły tylnej komory lewej i żyły skośnej przedsionka lewego. Z prawej komory krew jest odprowadzana do prawego przedsionka przez żyły przednie serca. Żyły mniejsze serca przebiegają w głąb mięśnia sercowego i uchodzą do przedsionka prawego.
Żyła główna górna - powst. z połącz. żył ramienno-głowowych prawej i lewej. Zbiera krew z głowy, szyi, klatki piersiowej i z kończyn górnych. Przed ujściem do prawego przedsionka przyjmuje jeszcze żyłę nieparzystą.
Żyła nieparzysta - jest przedłuż. żyły lędźwiowej wstępującej prawej. Przyjmuje dopływy: żyły międzyżebrowe tylne, żyłę przeponową, żż. osierdziowe, żż. oskrzelowe, żż. przełykowe, żyła nieparzysta krótka (lewa str. klatki piersiowej)
Żyła ramienno-głowowa - powst. z połącz. żyły podobojczykowej z żyłą szyjną wewnętrzną. Dopływami są: żyła kręgowa, żyła szyjna głęboka. Miejsce połącz. żyły podobojczykowej z żyłą szyjną wewn. nazywa się kątem żylnym. Do lewego kąta żylnego uchodzi przewód limfatyczny piersiowy, a do prawego przewód limfatyczny prawy.
Żyła podobojczykowa - jest przedłuż. żyły pachowej, odprowadza krew z kończyny górnej i częściowo z klatki piersiowej i szyi. W obrębie ręki wyst. sieć żylna grzbietowa i sieć skórna dłoniowa. Sieć żylna grzbietowa daje pocz. żyle odpromieniowej i odłokciowej. Od sieci skórnej dłoniowej odchodzi żyła pośrodkowa przedramienia.
Żyłą odpromieniowa - leży na przednio-bocznej str. przedramienia i ramienia. Uchodzi do żyły pachowej.
Żyła odłokciowa wpada do żyły ramiennej. Leży na przednio-przyśrodkowej str. przedramienia.
Żyła pośrodkowa przednia - biegnie po przedniej pow. przedramienia. Rozdwaja się na ż. pośrodkową odpromieniową i pośrodkową odłokciową.
Żyły głowy i szyi - krew z głowy jest odprowadzana żyłami: szyjną wewnętrzną i zewnętrzną oraz szyjną przednią.
Żyła szyjna wewnętrzna - odprowadza krew z jamy czaszki, twarzy (poprzez żyłę twarzową) i trzew szyi (żyły gardłowe, tarczowe górne, żyłą językowa). Rozpocz. się jako przedłuż. zatoki esowatej. Łączy się z żyłą podobojczykową tworząc żyłę ramienno-głowową. Uchodzi też do niej żyła twarzowa (trzewna część czaszki).
Żyła wielka mózgu - odprowadza krew z mózgu. Z żyłkami móżdżku uchodzi do zatok opony twardej. Ponadto do zatok uchodzą: żż. śródkośćca (ze ścian czaszki), żż. wypustowe, żż. oczne górna i dolna, żż. błędnika (z narządu słuchu). Krew ze wszystkich zatok trafia do żyły szyjnej wewn.
Zyła szyjna zewnętrzna - przyjmuje żyłę uszną tylną, żyłę potyliczną. Uchodzi do żyły podobojczykowej.
Żyła szyjna przednia - powst. w okolicy podbródkowej, nast. uchodzi do żyły podobojczykowej lub żyły szyjnej wewn.
Żyła główna dolna - powst. z połącz. 2 żył biodrowych wspólnych. Dociera do prawego przedsionka serca. Przyjmuje dopływy ścienne i trzewne. Dopływy ścienne to: żż. lędźwiowe, żż. przeponowe. Dopływy trzewne to żyły: wątrobowe, nerkowe, nadnerczowe, jądrowe lub jajnikowe.
Żyły wątrobowe - odprowadzają krew z wątroby, do której dochodzi układ żyły wrotnej.
Żyły nerkowe - powst. we wnęce nerki przez połącz. żż. międzypłatowych nerki.
Żyły nadnerczowe - prawa uchodzi wprost do żyły głównej dolnej, natomiast lewa jest dopływem żyły nerkowej lewej.
Żyły jądrowe lub jajnikowe - żyła jądrowa przechodzi przez splot wiciowaty. Jądrowa i janikowa prawa uchodzi bezpośrednio do żyły głównej dolnej, natomiast jądrowa i jajnikowa lewa uchodzi do żyły nerkowej lewej. Żyła jajnikowa powstaje z połączenia naczyń tworzących splot wiciowaty.
Żyłą biodrowa wspólna - powst. z połącz. żyły biodrowej wewn. z żyłą biodrową zewn.. Wpada do niej też żyła krzyżowa pośrodkowa.
Żyła biodrowa wewnętrzna - przyjmuje dopływy ścienne (żż. biodrowo-lędźwiowe, żż. pośladkowe górne i dolne, żż. krzyżowe boczne, żż. zasłonowe, żż. sromowe wewnętrzne) oraz dopływy trzewne (sploty: sterczowy, pęcherzowy, odbytowy, maciczny, pochwowy).
Żyła biodrowa zewnętrzna - jej przedłuż. jest żyła udowa. Ponadto przyjmuje żyłę nadbrzuszną i głęboką okalającą biodro.
Żyła udowa - powst. jako przedłuż. żyły podkolanowej.
W obrębie stopy wyst. 2 łuki żylne - podeszwowy i grzbietowy, od których odchodzą żyły odstrzałkowa i odpiszczelowa. Żyła odstrzałkowa powst. z połącz. naczyń palca małego i łuku żylnego podeszwowego, przechodzi w żyłę podkolanową. Żyła odpiszczelowa powst. od łuku żylnego grzbietowego, wpada do żyły udowej.
Układ żyły wrotnej:
Żyła wrotna - doprowadza krew do wątroby z nieparzystych narządów układu pokarmowego, z trzustki i ze śledziony. Powst. przez połącz. żyły śledzionowej z żyłą krezkową górną. Żyła śledzionowa odprowadza krew ze śledziony, ponadto otrzymuje dopływy z żołądka i trzustki. Uchodzi do niej też żyła krezkowa dolna, odprowadzająca krew z okrężnicy zstępującej i esowatej oraz odbytnicy. Żyła wrotna przyjmuje żyłę żołądkową lewą, po czym osiąga wrota wątroby. Dalej dzieli się na gałąź lewą i prawą. Gałęzie te dzielą się na żyły międzyzrazikowe, które przechodzą w naczynia włosowate, po czym łączą się tworząc ponownie układ naczyń żylnych: żyły środkowe zrazika, następnie żyły podzrazikowe, z których połącz. powst. żyły wątrobowe doprowadzające krew do żyły głównej dolnej.
Żyła krezkowa górna - odprowadza krew z jelita cienkiego i grubego. Jej dopływami są żyły: trzustkowo-dwunastnicza i żołądkowo sieciowa.
UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY
W skład układu moczowego wchodzą nerki, moczowody, pęcherz i cewka moczowa. W układzie płciowym męskim do narządów wewn. zaliczamy jądra, najądrza, nasieniowody, gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne, gruczoły opuszkowo-cewkowe. Jądra i najądrza znajd. się w mosznie. Narządy zewn. to prącie i moszna. W układzie płciowym żeńskim narządami wewn. są jajniki, jajowody, macica i pochwa. Srom niewieści jest narządem zewn..
Nerki Leżą pozaotrzewnowo. Są zlokalizowane w okolicy lędźwiowej. W bud. nerki wyróżnia się pow. przednią, tylną, brzeg boczny i przyśrodkowy, koniec górny i dolny. Na brzegu przyśrod. znajd. się wnęka nerki, która przechodzi w zatokę nerkową. Przez wnękę wnika do nerki tętnica nerkowa, a wychodzi żyła nerkowa i moczowód. Nerka jest pokryta torebką włóknistą, a ta otoczona torebką tłuszczową. Całość obejmuje powięź nerkowa zrośnięta z przeponą i powięzią lędźwiową, dzięki temu nerka jest elastycznie przymocowana. Na przekroju podłużnym wyróżnia się 2 części: zewnętrzną - kora nerki, i wewnętrzną - rdzeń nerki. Kora nerki leży obwodowo, a także wnika między rdzeń nerki i jako słupy nerkowe dochodzi do zatoki nerkowej. Kora jest zbud. z nefronów. Rdzeń nerki dzielą słupy nerkowe na piramidy nerkowe. Najbardziej przyśrod. położona jest miedniczka nerkowa. Jednostką czynnościową jest nefron, zbud. z ciałka nerkowego i kanalików nerkowych. Ciałko nerkowe stanowi część wydzielniczą nefronu - skł. się z kłębuszka otoczonego torebką kłębuszka. Kłębuszek powst. z pętli naczyń krwionośnych włosowatych tworz. sieć dziwną tętniczo-tętniczą. Torebka kłębuszka jest wyścielona nabłonkiem jednowarstwowym płaskim. Zbud. jest z 2 blaszek, przechodzi w kanalik wyprowadzający w miejscu zwanym biegunem kanalikowym. Kanaliki nerkowe są drogami odprowadzającymi mocz pierwotny z ciałka nerkowego do kanalików nerkowych zbiorczych. W kanalikach nerkowych wyróżnia się: kanalik kręty I rzędu, pętlę nefronu (Henlego), kanalik kręty II rzędu. Kanalik nerkowy zbiorczy biegnie wzdłuż piramidy nerkowej i uchodzi na polu sitowym brodawki piramidy do kielichów mniejszych, nast. do kielichów większych, wreszcie do miedniczki nerkowej. Tętnica nerkowa wnika do nerki przez wnękę, a potem w zatoce nerkowej ulega podziałowi na tętnice międzypłatowe. Biegną one słupami nerkowymi i dzielą się na tętnice łukowate, od których odchodzą tętniczki międzyzrazikowe. Kłębuszek ciałka nerkowego łączy się z tętniczkami międzyzrazikowymi poprzez naczynie doprowadzające. Tętniczka odprowadzająca rozgałęzia się w sieć naczyń włosowatych wokół kanalików nerkowych, po czym krew jest odprowadzana naczyniami żylnymi (ż. międzyzrazikowa, łukowata, międzypłatowa, nerkowa). Nerka jest narządem, w którym nast. oczyszczanie krwi ze składników szkodliwych dla organizmu.
Moczowód Jest to parzysty przewód odprowadzający mocz z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego. Wyróżnia się część brzuszną i miedniczą. Rozdziela je kresa graniczna miednicy. Ściana moczowodu jest zbud. z 3 warstw. Warstwę wewn. stanowi błona śluzowa pokryta nabłonkiem przejściowym. Warstwę środ. tworzą mięśnie gładkie. Warstwę zewn. tworzy łącznotkankowa błona okrywająca, łącz. moczowód z sąsiednimi narządami.
Pęcherz moczowy Leży w obrębie miednicy małej. W bud. wyróżnia się szczyt pęcherza, część środ. (trzon) i dno pęcherza. W miejscu przejścia pęcherza w cewkę moczową znajd. się szyjka pęcherza. W obrębie tylnej części dna pęcherza znajd. się ujścia moczowodów, a jego przednia cześć przechodzi w cewkę moczową. Pęcherz moczowy jest zawieszony na więzadle pępkowym pośrodkowym, które łączy pępek ze szczytem pęcherza. Dno pęcherza spoczywa na mięśniach tworz. dno miednicy. Łączy się z sąsiednimi narządami więzadłami łonowo-pęcherzowym i odbytniczo-pęcherzowym. Ściana pęcherza jest zbud. z 3 warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej i błony surowiczej. Błonę śluzową pokrywa nabłonek przejściowy. Warstwa mięśniowa nazywa się mięśniem wypieraczem moczu, w okolicy szyjki grubieje i tworzy się mięsień zwieracz pęcherza, któremu towarzyszy zwieracz cewki moczowej.
Cewka moczowa Odprowadza mocz na zewn. organizmu. U kobiet jest krótkim przewodem uchodzącym w obrębie przedsionka pochwy, poniżej łechtaczki. Błona śluzowa jest wyścielona nabłonkiem przejściowym, który przechodzi w wielowarstwowy walcowaty.
Narządy płciowe męskie
Jądro Jest umieszczone w mosznie. Wytw. gamety męskie i pełni rolę gruczołu dokrewnego. Jest okryte błoną białawą, która wnika w miąższ jądra tworząc śródjądrze. Od śródjądrza odchodzą łącznotkankowe przegródki jądra dzielące je na stożkowate płaciki. Płaciki te zawierają kanaliki nasienne kręte. Wyróżnia się w nich dwa rodzaje komórek - płciowe i podporowe. Kom. płciowe prod. plemniki, natomiast podporowe odżywiają komórki płciowe. Wyst. też komórki śródmiąższowe (Leydinga), produkujące hormony androgenne. Z każdego płacika wychodzi 1 kanalik nasienny prosty. Cewki nasienne proste podążają do śródjądrza, gdzie wytw. sieć jądra. Od sieci jądra odchodzi 10-20 przewodzików odprowadzających jądra, które uchodzą do przewodu najądrza.
Moszna Ściana worka mosznowego jest zbud. z kilku warstw, które tworzą: skóra, błona kurczliwa, powięź nasienna zewn., mięsień dźwigacz jądra, powięź nasienna wewn. i osłonka pochwowa jądra. W mosznie znajd. się przegroda moszny oddzielająca od siebie jądra.
Najądrze Przylega do jądra. Dzieli się na głowę, trzon i ogon. Ogon przechodzi w nasieniowód. Najądrze podobnie jak jądro jest podzielone przez łącznotkankowe przegrody na płaciki (stożki najądrza). Te są utw. z przewodzików odprowadzających jądra, które wnikają do najądrza. W głowie najądrza przewodziki te łączą się tworząc przewód najądrza, który biegnie aż do ogona najądrza, a potem przechodzi w nasieniowód. Przewód najądrza jest głównym magazynem plemników.
Nasieniowód Łączy najądrze z cewką moczowo-płciową. Rozpocz. się jako przedłuż. przewodu najądrza po czym osiąga kanał pachwinowy i wnika do miednicy. W końcowym odc. nasieniowód rozszerza się tworząc bańkę nasieniowodu, po czym łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego i jako przewód wytryskowy wnika do części sterczowej cewki moczowej. Ściana nasieniowodu jest zbud. z błony śluzowej pokrytej nabłonkiem dwurzędowym walcowatym, z trójwarstwowej błony mięśniowej i błony włóknistej.
Gruczoł krokowy Leży na przeponie moczowo-płciowej, za spojeniem łonowym, pod pęcherzem moczowym. Jest gruczołem cewkowo-pęcherzykowym zbud. z 30-50 gruczołów tego typu. Przewody wyprowadzające z tych gruczołów łączą się w przewodziki gruczołu krokowego, które uchodzą na wzgórku nasiennym cewki moczowej. Wydzielina prostaty nadaje nasieniu charakterystyczny zapach i neutralizuje kwaśną wydzielinę pochwy. Brak wydzieliny prowadzi do niepłodności. W obrębie prostaty nast. połącz. dróg moczowej i płciowej, tworz. wspólną drogę moczowo-płciową.
Prącie Skł. się z nasady, trzonu i żołędzi. Zbud. jest z 2 ciał jamistych i ciała gąbczastego. Ciało gąbczaste zaw. wspólny przewód wyprowadzający nasienie i mocz. W przedniej części ciało gąbczaste przechodzi w żołądź, a w części tylnej grubieje tworząc opuszkę prącia. Ciała jamiste i gąbczaste okryte są błoną białawą, która także oddziela ciała jamiste od siebie tworząc przegrodę prącia, a ponadto wnika do ciał jamistych i gąbczastego tworząc liczne przestrzenie zwana jamkami ciała jamistego i gąbczastego. Jamki te podczas erekcji wypełniają się krwią. Trzon prącia jest pokryty cienką skórką, która na granicy trzonu i żołędzi tworzy napletek. Napletek zrasta się z błoną białawą żołędzia wytw. wędzidełko napletka.
Cewka moczowa męska Odprowadza mocz z pęcherza moczowego na zewn. organizmu. Rozpocz. się ujściem wewn. cewki moczowej na dnie pęcherza moczowego, utw. przez zwieracz pęcherza. Nast. w przebiegu cewki moczowej wyróżnia się części: sterczową, błoniastą i gąbczastą. Cześć sterczowa przebiega w obrębie prostaty, część błoniasta przebija przeponę moczowo-płciową, a cześć gąbczasta biegnie przez ciało gąbczaste prącia. Błona śluzowa jest wyścielona w części sterczowej nabłonkiem przejściowym, a w pozostałych częściach nabłonkiem wielowarstwowym walcowatym.
Narządy płciowe żeńskie
JajnikWytw. gamety żeńskie (jaja) oraz pełni funkcje gruczołu dokrewnego. Leży w miednicy małej wewnątrzotrzewnowo, w dołku jajnikowym. Jest zawieszony za pomocą krezki jajnika na więzadle szerokim macicy oraz utrzymywany przez więzadło wieszadłowe jajnika i właściwe jajnika. Jajnik ma koniec górny (jajowody) i dolny (maciczny). Ma pow. boczną i przyśrod. oraz brzeg wolny i krezkowy. Na brzegu krezkowym jest wnęka jajnika. Jajnik jest otoczony błoną białawą. W przekroju podłużnym ma część korową i rdzenną. Kora jajnika wytw. właściwe kom. płciowe i wydziela hormony estrogenne. Zbud. jest ze zrębu jajnika, pośród którego leżą pęcherzyki jajnikowe. Rdzeń jajnika tworzy luźna tkanka łączna włóknista.
Jajowód Łączy jajnik z macicą. Leży wewnątrzotrzewnowo. Rozpocz. się ujściem brzusznym jajowodu, które tworzy tzw. lejek. Od lejka odchodzą wypustki zwane strzępkami jajowodu. Pośrodkowo od ujścia brzusznego znajd. się rozszerzenie - bańka jajowodu. W jej obrębie nast. zapłodnienie. Za bańką jajowód zwęża się tworząc cieśń jajowodu, po czym łączy się z macicą ujściem macicznym. Ściana jajowodu składa się z warstwy śluzowej, mięśniowej i włóknistej. Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem migawkowym. Błona włóknista jest utw. przez otrzewną trzewną, a błona mięśniowa jest trójwarstwowa.
Macica Ma część górna, szerszą (trzon) i dolną (szyjka). Trzon u góry jest zaokrąglony i tworzy dno macicy. Na granicy między trzonem a szyjką wyst. cieśń macicy. Wewn. trzonu jest jama macicy. Ściana macicy skł. się z 3 warstw. Warstwa wewn. (śluzowa) jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Macica jest utrzymywana przez więzadło szerokie macicy oraz więzadła: obłe macicy, pęcherzowo-maciczne, odbytniczo-maciczne, maciczno-krzyżowe. Więzadło obłe macicy łączy trzon z tkanką tłuszczową warg sromowych większych.
Pochwa Łączy macicę ze sromem niewieścim. Leży w miednicy mniejszej, między pęcherzem i cewką moczową a odbytnicą. Rozpocz. się przedsionkiem pochwy w sromie niewieścim, po czym górna część tworzy sklepienie pochwy. Błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Warstwa mięśniowa jest zbud. z dwuwarstwowej mięśniówki gładkiej. Warstwę zewn. stanowi tkanka łączna łącz. pochwę z sąsiednimi narządami.
Narządy płciowe zewnętrzne W skład sromu niewieściego wchodzą: wzgórek łonowy, wargi sromowe większe i mniejsze, przedsionek pochwy, łechtaczka, opuszki przedsionka, gruczoły przedsionkowe większe. Wzgórek łonowy stanowi wyniosłość przed spojeniem łonowym, utw. przez nagromadzenie tkanki tłuszczowej. Wargi sromowe większe są to fałdy skórne ograniczające szparę sromu. Wargi sromowe mniejsze są to fałdy skórne biegnące od łechtaczki skośnie w dół i ku tyłowi. Obejmują przedsionek pochwy i żołądź łechtaczki. Przedsionek pochwy zaw. ujście pochwy oraz ujście zewn. cewki moczowej. Łechtaczka zbud. jest z 2 odnóg biegnących wzdłuż gałęzi dolnych k. łonowych, łącz. się w trzon, który leży pod spojeniem łonowym. Trzon zakończ. jest żołędzią łechtaczki. Opuszki przedsionka są to parzyste twory wielkości migdała, wyst. w ścianie sromu. Gruczoły przedsionkowe większe znajd. się w obrębie warg sromowych większych, w tylnej ich części. Wydzielina tych gruczołów zwilża srom niewieści.