WINCENTY OKOŃ
Dydaktyka jest nauką o kształceniu, jego celach i treściach oraz o jego metodach, środkach i organizacji. Przez nauczanie będziemy rozumieć planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami polegającą na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości - pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. Nauczanie jest działalnością intencjonalną tzn. że intencją nauczyciela jest wywoływanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów. Ważnym czynnikiem wytwarzania zmian w uczniach jest również ich działalność praktyczna, powiązana z nabywaniem wiedzy i oddziaływaniem na rzeczywistość.
Uczenie się jest procesem w toku którego na podstawie doświadczenia , poznania i ćwiczenia - powstają nowe formy wcześniej nabyte. Na ogół sądzi się że uczenie się człowiek zawdzięcza swoje człowieczeństwo, uczenie się jest bowiem źródłem zachodzących w zmian, którym zawdzięcza swój rozwój, przygotowanie się do życia i wrastanie w kulturę. Jednocześnie poznaniu i działaniu, które są podstawowymi czynnościami uczenia się , zawdzięczamy nowe wiadomości oraz nowe formy zachowania się i działania, jak również przekształcanie form dawniej nabytych. Kształcić człowieka to tylko co zmieniać go przekształcać tworzyć osobowość, oddawać się zaś samokształceniu to tyle co przetwarzać własną osobowość, kształtować ją pod wpływem własnych zamierzeń i pracy nad sobą.
Wychowanie jest przecież świadomie organizowaną działalnością ludzką , której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w całej osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną która wiąże się z poznawaniem rzeczywistości i posługiwaniem się wiedzą w jej przetwarzaniu jak i stronę aksjologiczną która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do innych ludzi i do świata , jego życiowych postaw i przekonań światopoglądowych. Kształcenie to ogół czynności zewnętrznych i wewnętrznych umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestnictwo w ich kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności i uzdolnień , zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw, jak również nabycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.
System układ jest uporządkowanym zbiorem elementów oraz związków i zależności między nimi, tworzącym jakąś całość która służy założonym celom. Działanie systemu jest więc działaniem wszystkich jego elementów i powiązań między nimi, podporządkowanym właściwemu mu celowi. Najważniejsze składniki systemu kształcenia: -nauczyciele , ich kompetencje , motywacje i metody pracy-uczniowie , ich potrzeby , motywacje i metody pracy-treść kształcenia , jej dobór i układ oraz sposoby sprawdzania osiąganych wyników-środowisko kształceni, a więc środki kształcenia i jego społeczno materialne warunki
Cele kształcenia są to świadomie założone skutki, jakie społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu kształcenia, zależą one zatem od charakteru społeczeństwa, od poziomu jego kultury i od poziomu całego systemu oświaty i wychowania w danym kraju. Przez system kształcenia będziemy rozumieć zatem ukierunkowany przez społecznie wyznaczone cele , dynamicznie działający zespół elementów obejmujący nauczycieli , uczniów , treść kształcenia i społeczno materialne środowisko oraz wzajemne związki między tymi elementami.
Kształcenie ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej obejmuje trzy podstawowe cele. Pierwszy to opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie , technice i sztuce. Drugim celem jest ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. Wykształcenie ogólne polega właśnie na opanowaniu przez uczniów tych podstawowych form działalności praktycznej, które pozwalają człowiekowi poznawać i przekształcać przyrodę, społeczeństwo i kulturę. Celem trzecim jest kształtowanie u uczniów naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość. Gromadzone przez uczniów wiadomości i doświadczenia praktyczne, stanowiące obiektywny budulec wykształcenia ogólnego, podlegają systematyzacji i wartościowaniu, a następnie aprobowaniu lub odrzucaniu przez ucznia.
Zasady nauczania
Okoń wyróżnia następujące zasady nauczania :-systemowości- poglądowości -samodzielności -związku teorii z praktyką -efektywności -stopniowania trudności -związku indywidualizacji i uspołecznienia
Zasada systemowości czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów
Zasada ta swój początek wzięła z zasady systematyczności. Systematycznośc jest cechą każdego rozsądnego działania. Skuteczność procesu kształcenia zależy od stopnia uporządkowania materiału dydaktycznego, od jego planowego ujęcia według pewnych właściwych dlań założeń, od racjonalnego podzielenia materiału na sensowne fragmenty i kolejnego ich opanowywania w ciągłym nawiązaniu do całości, od tego czy podążając naprzód , uczeń opanował dobrze materiał poprzedni, niezbędny do zrozumienia i opanowania materiału nowego, od tego wreszcie czy nabywaniu wiedzy systematycznie towarzyszy rozwijanie i doskonalenie odpowiednich sprawności. Zwracanie uwagi uczniów na świat jako całość poprzez poszczególne przedmioty nauczania - jest sprawą bardzo ważną. Idei świat jako całość jest podporządkowana zasada korelacji, to jest łączności między przedmiotami nauki szkolnej, o której to zasadzie zbyt często zapomina się w podręcznikach szkolnych. Proces kształcenia jest też systemem:-stanowi sekwencję celowych czynności nauczycieli i uczniów, które zmierzają do wprowadzenia zamierzonych zmian w uczniach-składa się z takich elementów, jak nauczyciele, uczniowie , treść kształcenia i środowisko dydaktyczno- wychowawcze -elementy te wchodzą ze sobą w związki przyczynowo - skutkowe i czasowo - przestrzenne , podlegają swoistej dynamice w czasie trwania procesu, powodując bardziej czy mniej korzystne, bardziej czy mniej trwałe ślady w uczniach
System to spełniający właściwe funkcje, rzeczowo lub logicznie uporządkowany zbiór składników oraz związków między tymi składnikami. Zespół tych związków relacji nazywamy strukturą. Układy materialno - rzeczowe istnieją niezależnie od poznającego je umysłu. Obejmują one całą rzeczywistość, a więc ogół rzeczy i zdarzeń, ich części składowe oraz stosunki i związki między nimi. Związki te są dwojakiego rodzaju, mogą to być:-stosunki czasowe, przestrzenne i ilościowe. Elementy układu mogą więc występować w tym samym czasie albo w czasie różnym.-Stosunki przyczynowo - skutkowe, gdy sama obecność jednego elementu lub zmiany w nim zachodzące stają się przyczynami zmian w innym elemencie układu lub w całym układzie.
Pierwszy układ jest układem działającym jak żywy organizm czy klasa szkolna. Drugi rodzaj układów to układy logiczne , rozpatrywane na płaszczyźnie abstrakcyjnej. Uczenie się przebiega skuteczniej gdy te układy jako rzeczowo i logicznie uporządkowane zbiory elementów i związków między nimi są należycie usystematyzowane w dostępnych uczniom materiałach i na lekcji, a zarazem gdy zapewnia się odpowiednią ich hierarchizację.
Zasada poglądowości
Poglądowość jest poszukiwaniem teorii na obszarze od konkretu do abstrakcji. Można ją określić jako zespół norm które wywodzą się z prawidłowości procesu kształcenia, dotyczących poznawania rzeczywistości na podstawie obserwacji, myślenia i praktyki - na drodze od konkretu do abstrakcji i od abstrakcji do konkretu. Takie poznanie jest warunkiem głębszego rozumienia rzeczywistości, a tym samym skuteczniejszego na nią oddziaływania.
Zasada samodzielności czyli ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela
Samodzielność działania i samodzielność myślenia, obie silnie ze sobą powiązane.
Samodzielność działania uwzględnia rodzina i szkoła przez stopniowe wdrażanie dzieci i młodzieży poczynając od wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego do samodzielnego ( wyboru i planowani pracy , wykonywania pracy , sprawdzania wykonywanej pracy).
Świadome i samodzielne wykonywanie pracy polega na odpowiednim doborze stosowanie do celu pracy - warunków i środków działania. Zgodnie z zasadą samodzielności sprawdzanie wykonywanej pracy jest tyleż zadaniem ucznia co nauczyciela. W końcu uczeń jest wykonawcą pracy, toteż ma prawo do samokontroli. W procesie samokontroli zwykle pojawiają się następujące momenty:-konfrontacja końcowego efektu pracy z jej celem i planem-refleksja ucznia nad przyczynami odchyleń od planu oraz nad trudnościami w wykonywaniu pracy-własna decyzja autora pracy co do przyjęcia czy odrzucenia pracy lub wprowadzenia ewentualnych poprawek
Samodzielność myślenia - samodzielność działania > planujemy ich przebieg, realizujemy je i sprawdzamy ich efekty. Ze względu na stopień samodzielności rozróżnia się myślenie reproduktywne i produktywne. To pierwsze nazywane jest niesamodzielnym drugie samodzielnym. Myślenie o charakterze reproduktywnym opiera się głownie na tych zdolnościach poznawczych które gwarantują dobre przyswajanie tzw. Gotowej wiedzy , wierne reprodukowanie tego co jest podawane do wyuczenia się. Zdolności te głownie to pamięć i uwaga. Samodzielne myślenie potrzebne jest dobrze rozwinięta zdolność obserwacji , bogata wyobraźnia oraz samodzielność w myśleniu i działaniu. Nauczyciel kształtuje u uczniów myślenie samodzielne gdy:-wdraża ich do formułowania problemów -uczy ich samodzielnego rozwiązywania -przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych odpowiedzi
Wyższy stopień samodzielności gwarantuje wyższe i wszechstronniejsze kompetencje uczniów.
Zasada związku teorii z praktyką
Orientuje ona nauczycieli i twórców programów kształcenia o konieczności harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyka codziennego życia , a zarazem o niebezpieczeństwach, jakie kryje w sobie oderwanie procesu kształcenia od praktyki bądź od teorii. Pierwsze prowadzi do werbalno - abstrakcyjnego nauczania , a więc z reguły do encyklopedyzmu drugie do utylitaryzmu dydaktycznego. Zasada związku teorii z praktyka ma oczywiście swoją własną treść. Jej podstawę stanowi wiedza o tej stronie procesu kształcenia, którą odnosi się do związku między poznawaniem rzeczywistości, czego efektem jest teoria , a jej zmienianiem czyli praktyką. Teoria to zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania, praktyka zaś to materialna działalność ludzi, przekształcająca rzeczywistość stosownie do ich potrzeb.
Zasada efektywności czyli związku miedzy celami a wynikami kształcenia.
Zasada efektywności dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników , biorących bezpośredni lub pośredni udział w procesie dydaktycznym. Udział bezpośredni biorą takie czynniki jak metody pracy nauczycieli i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawności uczniów, udział zaś pośredni takie, jak inteligencja , zdolności uczniów, wykształcenie i kultura pedagogiczna nauczycieli oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze. Obszar na jakim funkcjonuje zasada efektywności , zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi. Cele określają kierunek zmian, jakie pod wpływem kształcenia mają się dokonać w uczniach, osiągnięcia zaś , zwłaszcza te , które poddają się pomiarowi, mówią o tym, jakie zmiany pod wpływem kształcenia rzeczywiście się w nich dokonały.
Zasada przystępności czyli pokonywania trudności uczniów w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości.
Potrzeba poszukiwania takich sposobów nawiązania przez nauczyciela kontaktu z każdym uczniem , jak również doboru takich metod , pracy i środków , aby w stopniu maksymalnym uruchomić te siły i możliwości ogółu uczniów , jakie odpowiadają danej fazie ich rozwoju umysłowego, społeczno - moralnego i fizycznego. Szczególnie ważna jest przy tym znajomość wszystkich uczniów w klasie, różnic w ich postępach szkolnych , w ich temperamencie i tempie uczenia się , jak również znajomość klasy jako zbiorowości, jej wewnętrznej struktury, osób wpływowych, motywacji i nastawienia do szkoły.
Zasada indywidualizacji i uspołecznienia czyli związku interesów jednostki i zbiorowości.
Zasada ta wymaga uspołecznienia postaw i zachowań młodzieży, rozwinięcia umiejętności współdziałania w pracy zespołowej, ukształtowania społecznych postaw i motywacji młodych ludzi. Uspołecznianie uczniów dokonuje się w szkole pod wpływem ogółu działań zmierzających do uczynienia z ucznia - przy współpracy z rodziną - pełnowartościowej istoty społecznej, poprzez danie mu szans zdobycia takiej wiedzy oświacie i takich kwalifikacji ogólnych , jak również wartości i takiego stopnia rozwoju osobowości, aby się mógł stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, a zarazem w tym społeczeństwie realizować swoje indywidualne cele życiowe. Zasada uspołeczniania, łącząc interes indywidualny ze społecznym, tylko częściowo odpowiada tej nowej technice socjologicznej. Jak długo szkoła będzie szkołą , tak długo konieczna będzie w niej praca indywidualna ucznia, organizowana w kontakcie - bezpośrednim bądź pośrednim - ucznia z nauczycielem. Szeroko stosuje się pracę frontalną całej klasy szkolnej, zwaną też pracą masową. Angażuje ona wszystkich uczniów choć z reguły dzieje się to przy bardzo zróżnicowanej aktywności każdego z nich. Większemu procesowi socjalizacji służy praca grupowa. Praca ta stwarza autentyczne warunki zmiany motywacji indywidualnej na społeczną. Staje się to możliwe wtedy, gdy grupa samodzielnie podejmuje zadania dydaktyczne lub realizuje zadania podsunięte jej przez nauczyciela, gdy zadania te wykonuje pod kierunkiem wybranego przez siebie lub wyznaczonego kolegi, gdy wreszcie sprawdza ilość i jakość wykonywanych zespołowo prac. Praca grupowa ukierunkowana na to aby ucznia uczynić społecznie dojrzałym człowiekiem, może występować w szkole w różnych postaciach. Już sama klasa szkolna jako całość może być grupą odpowiednio zorganizowaną i harmonijnie rozwiązującą wspólne zadania. Praca brygadowa która rzadziej występuje w szkole ogólnokształcącej znacznie częściej w szkołach zawodowych.
Metody nauczania - uczenia się.
Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. Trzy kategorie metod nauczania: metody słowne , oglądowe i praktyczne. Metoda jest to dynamiczny proces formowania się człowieka, polegający na ciągłym wyborze treści, sposobów działania nauczyciela i ucznia oraz takim doborze warunków, aby wychowanek przeżywał kształcenie jako jego własny proces, sprawiający jemu samemu satysfakcję , a zarazem , aby jak najchętniej przystępował do jego realizacji i kontynuacji. Cztery grupy metod kształcenia to jest nauczania - uczenia się.:-metody asymilacji wiedzy oparte na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym -metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy zwane problemowymi , oparte na twórczej aktywności poznawczej , polegającej na rozwiązywaniu problemów-metody waloryzacyjne zwane też eksponującymi - o dominacji aktywności emocjonalno- artystycznej -metody praktyczne - cechujące się przewagą aktywności praktyczno - technicznej , zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jego formy
Metody Asymilacji wiedzy
Ta grupa metod zwanych też metodami podającymi. Do omawianej grupy należą następujące metody: -pogadanka -dyskusja-wykład-praca z książką-programowane uczenie się w jego wersji liniowej, rozgałęzionej i mieszanej
Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniem. Rozmowa ta jednak różni się od zwykłych rozmów prowadzonych przez ludzi. W pogadance nauczyciel zna odpowiedzi na wszystkie zadawane uczniom pytania. Ze względu na rolę dydaktyczną jaką może spełniać wyróżnia się trojakie jej zastosowanie: -pogadanka wstępna -przedstawiająca nowe wiadomości-utrwalająca
Pogadanka wstępna ma przygotować uczniów do pracy. Chodzi tu o dwojakie przygotowanie. Z jednej strony, celem jej jest wytworzenie u uczniów stanu gotowości do poznania czegoś nowego, a wtedy w toku pogadanki aktualizuje się doświadczenia uczniów związane z tematem nowej lekcji, przypomina wiadomości niezbędne do zrozumienia nowego materiału. Celem pogadanki jest zorganizowanie klasy do nowej pracy , a więc ustalenie tematu i celu lekcji.
Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości ma postać rozmowy nauczyciela z uczniami, w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści, przekazywane im przez nauczyciela bądź przez znających przedmiot uczniów zostały przez wszystkich zrozumiane, powiązane z własnym doświadczeniem i zapamiętane. Przypominanie sobie lub uzupełnianie doświadczeń , poznawanie nowych wiadomości , wiązanie ich z poprzednio nabytymi , to czynności u których podłoża leżą procesy myślowe. Pogadanka utrwalająca polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakichś większych całości. Myślenie polega tu na dochodzeniu do szerszych uogólnień poprzez zestawienie ze sobą szerszego zakresu faktów i uogólnień, na tworzeniu układów obejmujących większe całości.
Dyskusja jest metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań miedzy nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami , przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób. Dyskusję rzeczywistą cechuje odmienność stanowisk w połączeniu z próbą znalezienia stanowiska nadającego się do przyjęcia przez ogół uczestników. Kilka odmian dyskusji. Pierwsza z nich i najpospolitsza jest dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez klasę czy grupę uczniów. Inna dyskusja jest ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży. Dotyczy ona zazwyczaj spraw osobistych, własnego stosunku młodzieży do dobra i zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości.
Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości i jakiemuś audytorium. Jako metodę wykład stosuje się zazwyczaj w wyższych klasach szkół podstawowych , w szkołach średnich. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Rozróżnia się kilka typów wykładu: -wykład konwencjonalny - w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci. -Wykład problemowy- jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego: jego pojawienia się , kierunków i sposobów jego rozwiązywania -Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych
Na aktywność słuchaczy w czasie wykładu wpływa wiele czynników zależnych nie tylko od walorów samego wykładu. Należy do nich: stosowane w czasie wykładu środki dydaktyczne -wyrobienie recepcyjne a więc tempo przebiegu procesów warunkujących recepcję zależne od umiejętności koncentrowania uwagi , od trwałości uwagi, od zasobu doświadczeń i wiadomości słuchacza -czynnik, który może zwiększyć aktywność słuchacza to jest notowanie wykładu
Opowiadanie polega na przedstawieniu jakiejś akcji - rzeczywistej , fikcyjnej która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania może odnosić się do biografii , wydarzeń związanych z wyprawami geograficznymi , z odkryciami naukowymi.
Praca z książką
Podręczniki , lektura, literatura popularnonaukowa są tylko źródłem nowych wiadomości lecz także dają uczniom możność utrwalenia , rozszerzenia i pogłębienia zdobytej wiedzy , praca nad nią wdraża uczniów do opanowania metod kształcenia, z których będą w szkole i po wyjściu ze szkoły. Przyswojenie tych metod opiera się przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych. Sposoby samodzielnej pracy: -uczenie się z podręcznika w celu zdobycia lub utrwalenia pewnych wiadomości. Przygotowanie ucznia do tej pracy zmierza do tego, aby wiedział, jak ma się uczyć, żeby w najkrótszym czasie uzyskać najlepsze wyniki. Ważne jest tu przyzwyczajanie uczniów do wyodrębniania informacji najważniejszych. -Sporządzanie notatek jest korzystniejsze przy powtórnym czytaniu tekstu, gdy uczeń może się łatwiej zorientować co jest ważniejsze, a wiec warte zanotowania. Notatki mogą przyjmować postać konspektu lub planu. -Posługiwanie się lektura uzupełniającą wymaga większej samodzielności uczniów. Niezbędne staje się tu wyodrębnienie takich cech jak samodzielność i krytycyzm.
Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy
Metody problemowe umożliwiają one funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ja w wiedze czynna, sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Istota metod problemowych sprowadza się do tego, ze nie pozwalają uczniom przechodzić obojętnie obok sytuacji, których nie umieją sobie wytłumaczyć lub rozwiązać, lecz wywołując zaciekawienie zmuszają ich do analizy sytuacji, a wiec do wyodrębnienia w niej danych, które są znane jak i również do wysunięcia przypuszczeń co do rozwiązania problemu i sprawdzenia wartości tego rozwiązania. Czynności jakie wykonują przy tym uczniowie odbywają się na trzech poziomach:-konkretów gdy poszukują danych empirycznych-modeli gdy próbują intuicyjnie lub w pełni świadomie tworzyć modele badanych układów-teorii gdy formułują twierdzenia uogólniające efekty rozwiązania w postaci praw , prawidłowości , zasad czy norm działania praktycznego
Klasyczna metoda problemowa
W tej metodzie uwzględnia się w niej cztery istotne momenty. Obejmują one; -wytwarzanie sytuacji problemowej -formułowanie problemów i pomysłów rozwiązania-weryfikacje pomysłów rozwiązania -porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym
Cecha charakterystyczna tej metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem. Metoda ta wymaga wysokiego kunsztu nauczycielskiego. Z jednej strony chodzi tu o gruntowna znajomość nauczanych treści, z drugiej strony , chodzi o umiejętność zainteresowania uczniów problemem i kierowania wszystkimi fazami jego rozwiązywania oraz systematyzowania i wykorzystywania nabytej wiedzy.
Metoda przypadków
Polega ona na rozpatrzeniu przez niewielka grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji , handlu, prawa czy stosunków miedzy ludźmi i rozwiązaniu jakiś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy sesji w ciągu kilku minut formułują pytania , wyjaśniające ten przypadek, a nauczyciel udziela na nie odpowiedzi. Konfrontacja rozwiązań proponowanych przez poszczególnych uczestników z rozwiązaniem właściwym daje okazje do znalezienia różnic, a zarazem do wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.
Metoda sytuacyjna
Metoda ta zbliżona do metody przypadków, polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuacje, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje za i przeciw. Zadaniem uczniów jest zrozumieć te sytuacje oraz podjąć decyzje w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Ta złożona sytuacja zwykle dotyczy jakiejś instytucji, niezbędne jest wiec poznanie przez uczniów opisu tej instytucji i zasad jej funkcjonowania.
Metoda ta jest trudna w realizacji ze względu na duża dokładność i znaczna objętość tych opisów.
Burza mózgów
Metoda ta polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów podaje się je ocenie zespołu stad metodę te traktuje się jako metodę odroczonej oceny. Zapobiega to hamującemu wpływowi oceny, który pojawia się zwykle wtedy gdy dokonuje się jej zaraz po pierwszym pomyśle.
Mikronauczanie
Jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ja w małych, kilkuosobowych grupach , które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający od 5 do 20 minut, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów już w ulepszonej wersji. Analizę i ocenę ułatwia nagranie lekcji za pomocą magnetowidu, co umożliwia jej eksponowanie w całości lub we fragmentach w czasie dyskusji.
Gry dydaktyczne
Metoda ta ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, która sama sprawa, stanowi wiec, właśnie przez to czynnik szczególnie pożądany w toku uczenia się. Zabawa to główna forma aktywności dzieci do czasu pójścia do szkoły , uczniowie zaś i dorośli zajmują się nią na ogol w czasie wolnym od nauki i pracy. Wszakże w obu tych formach mogą się pojawić elementy zabawowe. Gra jest odmiana zabawy która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Przyzwyczajać się do respektowania reguł gra spełnia ważne funkcje kształcąco - wychowujące: służy procesowi poznania , uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie , sprzyja uspołecznieniu, przyzwyczaja zarówno do wygrywania, jak i przegrywania. W obrębie dydaktyki ogólnej interesują nas zabawy gry dydaktyczne. Chodzi tu o zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne.
Zabawy inscenizacyjne
Zabawy inscenizacyjne zwane tez metoda inscenizacji , polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem jest wiec w tej metodzie odtwarzanie przez ucznia zachowań jakiejś postaci wcielenie się niejako w nią , przyjęcie na siebie jej roli.
Inscenizacje o charakterze realnym nadają się do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi funkcjonowania instytucji i organizacji. Inscenizacje o zabarwieniu fikcyjnym szczególnie często stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia. Ich pierwsze przejawy kojarzą się nam z zabawami tematycznymi.
Gry symulacyjne
Polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania.
Metody waloryzacyjne ( eksponujące) można podzielić na :
- metody impresyjne sprowadzające się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych , estetycznych, naukowych. Metoda ta polega tu na wywoływaniu takich czynności uczniów jak : zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy, pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła , stosowana forma aktywności własnej uczestników wyrażająca główną idee dzieła, konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzanie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.
- Metody ekspresyjne polegają one na stwarzaniu sytuacji , w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości wyrażając niejako siebie , a zarazem je przetwarzają. Dobrym przykładem może być tu czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów , scenografów, reżyserów, organizatorów widowni.
Metody praktyczne
Zmieniając rzeczywistość w sposób rozumny a wiec wykorzystując posiadana siebie wiedze i kierując się wartościowymi celami, człowiek jednocześnie zmienia się sam, kształtuje swoja świadomość, przekonania i postawy, swój stosunek do pracy, a zarazem wytwarza w sobie potrzebę pożytecznego działania i potrzebę doskonalenia własnych kompetencji przez cale życie. Te walory działalności praktycznej czynią z niej nieodzowny czynnik kształtowania osobowości uczniów w szkole.
Metody ćwiczebne
Mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Ich podstawę stanowi ćwiczenie. Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem jakichś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych. W procesie intelektualizacji ćwiczenia ważne jest uświadomienie sobie przez ucznia celu , jakiemu ma służyć ćwiczenie, oraz modelu działania, które ma być zrealizowane. Ważne jest także uświadomienie sobie reguł działania , których źródłem są wiadomości dotyczące zarówno materiałów i narzędzi biorących udział w ćwiczeniu, jak i sposobów wykonywania działań i wyników działania. Metody ćwiczebne sprowadzają się do kształtowania umiejętności i nawyków , niezbędnych przy wykonywaniu różnych zadań. Obok wymienionych tu umiejętności językowych czy umiejętności prowadzenia samochodu wiele miejsca i czasu zajmuje opanowywanie umiejętności posługiwania się narzędziami pracy i wykonywania prostych czynności produkcyjnych. Metody realizacji zadań wytwórczych. Polegające na bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych są również zróżnicowane jak metody ćwiczebne. Mogą one polegać na kierowaniu zajęciami w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe z drewna, szkła metalu czy mas plastycznych, sporządzają tkaniny, oprawiają książki, uprawiają rośliny. Wymienione prace przebiegają według pewnego toku:-uświadomienie sobie przez uczniów często przy pomocy nauczyciela celu , warunkowi środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania-opracowanie modeli prac, które maja być wykonywane oraz harmonogramu czynności-przygotowanie materiałów i narzędzi - na podstawie odpowiednich informacji o nich -wykonywanie prac-samokontrola i kontrola wykonywanych prac, ich indywidualna i zbiorowa ocena
Środki dydaktyczne
Podział środków dydaktycznych obejmuje sześć kategorii:-środki proste ; środki słowne , to jest przede wszystkim podręczniki i inne teksty drukowane, proste środki wzrokowe( wizualne ) a wiec oryginalne przedmioty modele, obrazy , wykresy, mapy.
-Środki złożone ; mechaniczne środki wzrokowe umożliwiające przekazywanie obrazów za pomocą urządzeń technicznych, jak np. aparat fotograficzny, teleskop, środki słuchowe pozwalające przekazywać dźwięki i szmery za pośrednictwem gramofonu, magnetofonu czy radia; środki słuchowo - wzrokowe( audiowizualne) łączące obraz z dźwiękiem jak film dźwiękowy czy telewizja, środki automatyzujące proces uczenia się do których można zaliczyć maszyny dydaktyczne, gabinety językowe, zwane tez laboratoriami językowymi oraz komputery.
Środki proste
Środki wzrokowe. Proste środki wzrokowe obejmują grupę środków zwanych popularnie pomocami naukowymi. Środki oglądowe spełniają one doniosłą role w procesie dydaktycznym, a mianowicie wiążą ze sobą poznanie umysłowe z poznaniem zmysłowym, treść pracy naszego umysłu z rzeczywistością. Poznanie umysłowe oparte na mowie i myśleniu, ma sens o tyle o ile jest powiązane z rzeczami i zdarzeniami. Rzeczywistość eksponowana w toku nauczania w postaci środków wzrokowych może występować w postaci pośredniej bezpośredniej lub uogólnionej.
Postać bezpośrednia maja środki wizualne gdy występują jako:-naturalne okazy w naturalnym środowisku np. drzewa w lesie w sadzie i w polu , zwierzęta na łonie natury, poznając naturalne przedmioty w ich zwykłym środowisku uczeń jest w stanie wytwarzać sobie najwierniejsze ich wyobrażenia i pojęcia o nich. -Naturalne okazy w środowisku sztucznym okazy oglądane na wystawie w muzeum -Okazy spreparowane w postaci preparatów suchych jak wypchane zwierzęta
Postać pośrednia przyjmują środki wzrokowe wówczas gdy przedstawiają rzeczywistość w postaci :
-modeli to jest środków zastępczych możliwie wiernie uzmysławiających przedmioty rzeczywiste. Modele stosuje się wówczas gdy chcemy przedstawiać rzeczywistość w zmniejszeniu, może to być np. model ( makieta ) dzielnicy miejskiej , osady , fabryki , domu maszyny. -Obrazów a wiec tworów płaskich które apelują wyłącznie do wzroku podczas gdy wyżej wymienione środki mogły również być badane przy użyciu innych analizatorów.
Środki wzrokowe o charakterze uogólniającym stosuje się w szkołach w zależności od poziomu uczniów i charakteru przedmiotu nauczania. Inna grupa środków:-znaki symbolizujące umowne treści -mapy które przedstawiają rzeczywistość za pomocą umownych znaków wizualnych-modele cybernetyczne, przedstawiające w sposób umowny stosunki miedzy informacjami, decyzjami i działaniami-schematy, wykresy i diagramy
Środki złożone
Należące do tej grupy środki opierają się na urządzeniach mechanicznych ,a zwłaszcza elektrotechnicznych. Środki mechaniczne wzrokowe , słuchowe , i słuchowo - wzrokowe zwane środkami audiowizualnymi. Niezależnie bowiem od tego czy dostarczają wrażeń wzrokowych , słuchowych czy wzrokowo - słuchowych są pod pewnym względem podobne a mianowicie opierają się na mechanizmach, które zastępują czynności słuchowe lub wzrokowe człowieka. Mogą wiec niejako za człowieka widzieć , mogą słyszeć , mogą jednocześnie słyszeć i widzieć. Mechaniczne środki wzrokowe stanowią stosunkowo najstarsza grupę środków złożonych. Karierę swą rozpoczęły z chwila stworzenia tzw. Dagerotypii w 1839 roku. Środki słuchowe również znajdują coraz szerszy dostęp do szkoły.
Środki masowe umożliwiają pośredni wpływ jednych ludzi na drugich. Rozmaitość przekazywanych przez nie informacji, obejmujących słowa, dźwięki , szmery i obrazy , sprawia ze mogą skutecznie oddziaływać na ludzi to jest wzbogacać ich wiedze, rozwijać umiejętności, kształtować postawy i przekonania. Dalsza cecha charakterystyczna oddziaływania środków masowych jest brak bezpośredniego sprzężenia zwrotnego miedzy nadawaniem informacji a jej odbiorem. Swoistą namiastkę sprzężenia zwrotnego stanowi opinia społeczna która choć nie ma wpływu na dana ekspozycje - powoduje jednak naginanie następnych ekspozycji do potrzeb i gustów wyrazicieli opinii. Środki słuchowo - wzrokowe oddają znacznie więcej usług niż środki wyłącznie słuchowe. Zawdzięczają to przede wszystkim elementom obrazowym, które w połączeniu z momentami akustycznymi działają silnie na wyobraźnie odbiorców. Do środków słuchowo - wzrokowych zaliczamy film dźwiękowy i telewizje. Film dydaktyczny udźwiękowiony ma również duże walory kształcące. Pozwala odtworzyć ruch, dźwięk , szmer , przedstawić proces w całym jego przebiegu, daje przy tym możność pokazywania zjawisk niedostępnych bezpośredniej obserwacji. Telewizja jako środek techniczny.
Telewizja kształcąca występuje pod dwiema postaciami; jako telewizja otwarta bądź jako telewizja w obwodzie zamkniętym. Telewizja otwarta obejmuje zwykle stacje telewizyjne, które przeznaczają określony czas , z reguły godziny wcześniejsze, na transmisje programów kształcących, głównie lekcji różnych przedmiotów, a w godzinach wieczornych nadaje programy rozrywkowo - oświatowe. Telewizja w obwodzie zamkniętym zwana też telewizja przewodowa, służy dość często celom edukacyjnym, stosuje się jak również w przemyśle i handlu.
Środki automatyzujące uczenie się.
Środki dydaktyczne należące do tej grupy różnią się one od innych środków tym ze ; -umożliwiają względne pełna automatyzacje procesu nauczania się -wymagają kontaktu uczącego się z maszyna
Znamy dotychczas trzy rodzaje środków : maszyny dydaktyczne, gabinety językowe i elektroniczne maszyny cyfrowe. Maszyny dydaktyczne sa tak skonstruowane, aby mogły sterować procesem uczenia się bez pomocy nauczyciela. Występują w tysiącach odmian - od najstarszych mechanizmów, umożliwiających uczenie się wiadomości zaprogramowanych liniowo, do skomplikowanych maszyn elektronicznych, pełniących różnorakie funkcje dydaktyczne. Wśród maszyn dydaktycznych wyróżniamy;-maszyny uczące , które umożliwiają opanowanie wiadomości-maszyny egzaminujące które pozwalają znacznie łatwiej niż innymi sposobami przeprowadzić kontrolę wyników pracy uczniów-maszyny ćwiczące, które ułatwiają opanowanie umiejętności i nawyków
Do najważniejszych funkcji procesu kształcenia należy umożliwienie uczącym się poznanie otaczającej ich rzeczywistości, poznania wiedzy o tej rzeczywistości, ukształtowania ich postaw i uczuć wobec rzeczywistości oraz wdrożenie ich do działalności przetwarzającej rzeczywistość. W związku z rolą, jaką spełniają środki dydaktyczne wzmacniając te funkcje procesu kształcenia, można mówić o czterech funkcjach samych środków. Środki ułatwiają więc i pogłębiają;-poznawanie rzeczywistości-poznawanie wiedzy o rzeczywistości-kształtowanie postaw i emocjonalnego stosunku do rzeczywistości -rozwijanie działalności przekształcającej rzeczywistość
Te funkcje najlepiej spełnia sama rzeczywistość a więc świat przyrody , życia społecznego i kultury. Ta technika dydaktyczna ma swój sens głównie jako czynnik ułatwiający bezpośrednią obserwację różnych fragmentów świata. Wszystkie te środki mają więc na celu bądź bezpośrednie poznanie rzeczywistości w toku procesu dydaktycznego , bądź odpowiednie skopiowanie rzeczywistości. Wyrazem tej samej funkcji jest również poznawanie rzeczywistości w postaci zastępczej, a więc właśnie jako swoistych jej obrazów, rysunków ją wyobrażających, filmów naukowych i dydaktycznych, modeli przedstawiających poszczególne przedmioty czy zapisów dźwiękowych oraz wszelkich innych. Tu kontakt z rzeczywistością jest już pośredni, dokonuje się poprzez mniej lub więcej doskonałe jej przedstawienie za pomocą środków technicznych rejestrujących właściwości wizualne, dźwiękowe, dotykowe czy smakowe zdarzeń i rzeczy. Trzecia postać tej samej funkcji sprzyja poznawaniu rzeczywistości, ale już w postaci uogólnionej. W tym przypadku rzeczy i zdarzenia rzeczywiste zostały przetransponowane - na podstawie przyjętych konwencji- w takie ich ujęcia o charakterze uogólnionym, jak mapy, globusy, plany , diagramy, wykresy czy abstrakcyjne modele. W każdym z ogólnych ujęć odpowiednie fragmenty rzeczywistości przedstawia się jako układy jakichś elementów powiązane ze sobą jakimiś relacjami. Poznawanie wiedzy o rzeczywistości. Wiedza o rzeczywistości może być jednak pozyskiwana przez uczniów nie tylko bezpośrednio z tekstów drukowanych. Dla spotęgowania wpływu środków dydaktycznych na życie emocjonalne uczniów bardzo często stosuje się poszczególne środki nie w izolacji lecz w odpowiednich układach, w których jeden środek przygotowuje, wciera i wzmacnia działanie drugiego. Nauczyciel staje się wówczas reżyserem. Działanie przetwarzające rzeczywistość , jest to jeszcze jedna funkcja środków dydaktycznych. Polega ona na udziale w procesie kształcenia takich środków, które intensyfikują kształtowanie umiejętności w toku oddziaływania na otaczającą rzeczywistość.
Formy organizacyjne działalności dydaktycznej. -praca lekcyjne-praca domowa -praca pozalekcyjna
Praca lekcyjna charakteryzuje się zazwyczaj większym stopniem przymusu niż swobody, stąd trudno tu mówić o motywacji bezinteresownej. Pracę domową cechuje większy stopień swobody i samodzielności, nie jest ona wszakże wolna od przymusu. Najwięcej samodzielności i swobody zapewnia praca pozalekcyjna i pozaszkolna.
Systemy organizacyjne kształcenia
System klasowo- lekcyjny
Ma on niewątpliwie zalety, do których zalicza się : prostą strukturę organizacyjną, ekonomiczność czy łatwość administrowania, co w sumie sprzyja upowszechnianiu oświaty nawet w krajach średnio zamożnych. Główną wadą tego systemu jest brak dostosowania nauki szkolnej do indywidualnych zdolności uczniów.
System manheimski w Polsce jego zwolennikiem był B. Nawroczyński, który zalecał w szkole powszechnej, gdzie nauka była obowiązkowa, dobór segregujący. Zaletę jaką stanowi respektowanie indywidualnych możliwości dzieci i młodzieży, system manheimski opłacał istotną wadą jaką było przesądzanie o karierze szkolnej i życiowej jednostki na podstawie stanu jej zdolności i wiedzy w fazie dokonywania selekcji do odpowiedniego typu szkoły elementarnej.
Z systemem klasowo- lekcyjnym zerwał amerykański progresywizm oraz jego europejski odpowiednik w postaci tzw. Nowego wychowania. Każda z tych Koncepcji opierała się na doborze treści kształcenia i w związku z tym na odpowiednio dostosowanych metodach i formach pracy nauczycieli i uczniów.
Toki kształcenia
Za podstawę pierwszego toku kształcenia przyswajanie wiedzy przez uczniów w jej niejako gotowej postaci, ograniczymy się do rozwiązania, którego naukowe uzasadnienie dydaktyka zawdzięcza wiekowi 19 . Rozwiązanie to oparte na założeniach psychologii asocjacyjnej, która w wieku 19 świeciła swoje triumfy, obejmuje następujące momenty:-zetknięcie ucznia z nowymi wiadomościami -skojarzenie ich z wiadomościami wcześniej nabytymi -uporządkowanie nowych wiadomości-zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach
Kolejność tych czynności jest nieodwracalna co zdecydowanie wpływa na ograniczenie liczby możliwych odmian tego toku postępowania. Mogą się one różnić tylko w szczegółach dotyczących na przykład zastosowania jakichś osobliwych sposobów przedstawiania nowego materiału czy kojarzenia go.
Samodzielne dochodzenie przez uczniów do wiedzy przez rozwiązywanie zagadnień.
Ten nowy tok sprzyja rozwijaniu myślenia uczniów w toku rozwiązywania problemów. Opiera się on na innym modelu czynności uczniów, a mianowicie obejmuje;-znalezienie się ucznia w sytuacji problemowej i sformułowanie wynikających z niej zapytań-wyłonienie na podstawie samodzielnych poszukiwań odpowiedzi na te pytania -sprawdzenie tych odpowiedzi na drodze teoretycznej lub praktycznej-uporządkowanie wiadomości i odpowiednie ich utrwalenie-zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach
Dwa powyższe toki nauczania - uczenia się służą głównie celom instrumentalnym: należy do nich zdobycie wiedzy o rzeczywistości drogą mniej lub bardziej samodzielną oraz zrozumienie tej rzeczywistości. Innym ważnym celem instrumentalnym jest nauczenie się oddziaływania na rzeczywistość. Celowi temu służy rozwijający operacje uczniów inny tok ( trzeci) który obejmuje następujące czynności;- poznanie celu działania oraz jednej lub więcej reguł , które mają być zastosowane w działaniu -ustalenie modelu działania wzorowo wykonanego -pierwsze dokładnie kontrolowane próby uczniów -ćwiczenia w sprawnym wykonywaniu całości działania
Czwarty tok uczenia się , ukierunkowujący uczucia i postawy młodzieży. Tok ten wiąże się z procesami emocjonalnymi w procesie kształcenia. Potrzeba jego zastosowania pojawia się wtedy, gdy intencjonalnie i w sposób pedagogicznie zasadny eksponuje się jakieś wartości moralne estetyczne, społeczne po to aby uczniowie wyrobili sobie własny stosunek do nich, a zarazem tworzyli mozolnie swój system wartości, uświadamiali sobie cele wartościowego życia i wytaczali kierunki własnego postępowania.
Tok lekcji podającej
Podstawowy typ tego postępowania to lekcja obejmująca następujące momenty procesu kształcenia; -organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do pracy -sprawdzenie obecności -przedstawienie i opracowanie nowych treści -integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich systematyzowanie - utrwalanie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach -wyjaśnienie założeń pracy domowej
Ta prosta struktura, jak świadczą o tym obserwacje pracy szkolnej, bywa dość często zniekształcana. Jej cześć dotycząca sprawdzania pracy domowej, a polegająca na tzw. Ustnej kontroli zadanych do domu wiadomości.
Tok lekcji problemowej
Tok problemowy spotyka się z coraz większym zrozumieniem w szkołach. Lekcja tego typu obejmuje następujące czynności;- przygotowanie uczniów do pracy -sprawdzanie pracy domowej , jako nawiązanie do lekcji poprzedniej -stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie przez uczniów zagadnienia głównego oraz kwestii z nim związanych - ustalenie planu pracy i w toku jego realizacji sformułowanie pomysłów rozwiązania na drodze empirycznej lub teoretycznej -usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości -zastosowanie ich w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych - na lekcji bądź w zadanej pracy domowej
Tok lekcji operacyjnej
W trzecim typie lekcji można wyróżnić;- przygotowanie klasy do pracy i sprawdzenie zadania domowego -uświadomienie sobie przez uczniów zadania lekcji -ustalenie zasad i reguł umożliwiających wykonanie tego zadania -wzorowy pokaz danej czynności -wykonywanie pierwszych działań przez uczniów pod kontrolą nauczyciela -ćwiczenia systematyczne, odpowiednio urozmaicane -zadanie pracy domowej sprzyjającej utrwalaniu sprawności
Tok operacyjny polega na usunięciu w świadomości ucznia bariery między teorią i praktyką, praktyką i teorią. Ma on młodego człowieka doprowadzić do tego by rozumiał działalność ludzi w tym i swoją własną, by zarazem chciał i potrafił doskonalić własne sprawności przynajmniej w wybranych dziedzinach by zarazem te sprawności służyły nie tylko jemu ale i innym ludziom.
Tok lekcji ekspozycyjnej
Oparte na toku czwartym zajęcia dydaktyczne obejmują zazwyczaj; - przygotowanie klasy do pracy -poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele i jego twórcy -uczestnictwo w ekspozycji dzieła niekiedy powtarzanej w całości lub we fragmentach -dyskusja na temat głównych wartości dzieła -twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru dzieła
Podstawową częścią tych zajęć jest jednorazowa lub wielokrotna ekspozycja jakichś wartości danego dzieła. Jej przeprowadzenie z wykorzystaniem odpowiednich środków artystycznych i technicznych decyduje o sile i głębi przeżycia, rozstrzyga więc niejako sprawę powodzenia dalszych części zajęć.
Organizacja pracy uczniów na lekcji
Praca jednostkowa polega na tym że uczeń realizuje swoje zadania szkolne niezależnie od współtowarzyszy, korzystając bezpośrednio lub pośrednio z pomocy nauczyciela. Praca jednostkowa ma miejsce przede wszystkim na lekcjach przeznaczonych na opanowanie nowego materiału, na wykonywanie samodzielnych zadań.
Praca zbiorowa
Nauczanie masowe stwarza dogodne warunki do organizowania pracy zbiorowej, choć umożliwienie rzeczywistego udziału wszystkich uczniom nie należy do zadań łatwych. Główną trudnością jest przepełnienie klas oraz związane z tym zapewnienie ładu na zajęciach. Duże trudności sprawia też znaczna rozpiętość między zdolnościami uczniów. Praca zbiorowa stwarza w zestawieniu z pracą jednostkową stosunkowo korzystne warunki wytwarzania więzi społecznych w klasie szkolnej.
Praca grupowa
Do najczęściej spotykanych form zalicza się pracę grupową jednolitą , pracę grupową zróżnicowaną i pracę brygadową;- praca grupowa jednolita sprowadza się do rozwiązywania na lekcji przez stałe 3 - 5 osobowe grupy równocześnie tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych. Przebiega ona tak ze po wykonaniu tego samego zadania przez każdą grupę odbywa się w klasie wspólna dyskusja nad uzgodnieniem i usystematyzowaniem uzyskanych przez grupy uczniów wyników. -Praca grupowa zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu na lekcji lub w domu przez stałe kilkuosobowe grupy zadań różnych , przy czym zadań może być albo tyle ile jest grup albo mniej. Grupy powoływane dla wykonywania prac grupowych zróżnicowanych mają charakter stały lub doraźny. -Praca grupowa kombinowana polega na łączeniu zależnie od potrzeby pracy grupowej jednolitej z pracą zróżnicowaną. -Praca brygadowa polega na wykonywaniu przez stałe grupy - brygady zadań o charakterze praktyczno - produkcyjnym w technicznej pracowni szkoły , w warsztatach szkolnych.
Praca grupowa wyróżnia się następującymi cechami;- sprzyja realizacji celów społeczno wychowawczych ; przyzwyczaja do odpowiedzialności , podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy innym, partnerstwa-umożliwia realizację celów poznawczych; zwiększa wydajność pracy uczniów, sprzyja rozwojowi ich aktywności poznawczej i samodzielności. -Zwiększa zasób interakcji między jednostkowych i umożliwia powstanie więzi miedzy uczniami -Obiektywizuje proces samooceny i sprzyja obiektywizmowi w ocenianiu innych