Synteza szkoły systemów społecznych

Szkoła systemów społecznych powstała wykorzystując dorobek dwóch innych koncepcji powstałych na Grucie innych dyscyplin naukowych. Pierwszą był nurt strukturalny w amerykańskiej teorii socjologii (Parsons i Merton). Drugim dorobek tzw. psychologii postaci (Koehler i Lewin).

Z dorobku nurtu strukturalnego zaczerpnęła strukturalne ujęcie organizacji, z teorii socjologii pojęcie systemu, jako pewnej kategorii opisującej tak postrzeganą organizację. Tak zrodził się podstawowy obszar dociekań badawczych przedstawicieli tej szkoły. Był nim system społeczny.

Ch. I. Barnard, główny przedstawiciel szkoły systemów społecznych traktuje organizacje jako „system świadomie koordynowanego działania dwóch lub więcej osób”, przy czym „każda część wiąże się z inna częścią w jakiś charakterystyczny sposób”, a „całość jest zawsze większa niż suma swych części składowych”.

Motyw więzi pomiędzy elementami systemu społecznego stanowi zasadnicze pojęcie metodologiczne w dorobku tej szkoły. Jej przedstawiciele wyróżniają trzy zasadnicze rodzaje więzi:

• Komunikację,

• Równowagę,

• Podejmowanie decyzji.

Komunikacja stanowi sposób pobudzania do działania poszczególnych części systemu oraz środek koordynacji i kontroli. Spośród siedmiu zasad komunikacji sformułowanych przez Ch. I. Barnarda, trzy należałoby uznać za najważniejsze. Są to:

- droga komunikacji powinna być możliwie najkrótsza,

- droga komunikacji winna być wykorzystywana na całej swej długości,

- wszystkie informacje powinny być autentyczne.

Równowaga utożsamiana jest z mechanizmem stabilizującym organizacyjna całość oraz umożliwiającym jej adaptację do zmieniających się warunków.

Podejmowanie decyzji stanowi dla, przedstawicieli tej szkoły „środek regulowania i kierowania strategicznego”.

Zagadnieniom podejmowania decyzji szczególnie wiele uwagi poświęcił H. Simon. Wyróżnił on w procesie podejmowania decyzji trzy fazy:

- rozpoznanie, w której trzeba ustalić gdzie i kiedy należy podjąć decyzję,

- projektowanie, które oznacza poszukiwanie różnych możliwości decyzyjnych,

- wybór najlepszej decyzji, dokonywany spośród wielu możliwych wariantów, ze względu na przyjęte kryterium optymalizacji.

H. Simon mocno akcentuje potrzebę dążenia do tego, aby pracownicy pełniący funkcje kierownicze podejmowali decyzje optymalne, w miejsce decyzji „wystarczająco dobrych”. Zdaniem H. Simona pracownicy na ogół nie dysponują odpowiednio sprawnymi systemami przewidywań skutków oraz kryteriów ocen podejmowanych decyzji i dlatego racjonalność decyzji jest ograniczona. W związku z tym należy dążyć do tego, aby większość decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwie sprowadzić do decyzji programowanych, to znaczy takich, dla podjęcia, których istnieją ściśle określone kryteria oraz konkretna procedura.

Do innych wybitnych przedstawicieli szkoły systemów społecznych zaliczyć można P. Selznika, A. W Gouldnera oraz Etzioniego.

Badania prowadzone przez P. Selznika dotyczyły warunków, które mogłyby zapewnić zgodność celów ogólnych i zadań bieżących organizacji jako całości oraz jej poszczególnych grup, zarówno na płaszczyźnie formalnej jak i nieformalnej. Da takich warunków takiej „instytucjonalnej identyczności” jak nazywa taki stan, zalicza on prawidłowy obór kadr i ich odpowiednie szkolenie oraz formalizacja procedur.

A.W. Gouldner najpełniej wykorzystuje w swych pracach podejście systemowe. Głównym jego osiągnięciem badawczym jest interpretacja modeli: systemu racjonalnego i systemu naturalnego, jako narzędzi analizy organizacji. Model systemu racjonalnego zakłada, że organizacja stanowi „racjonalnie myślący środek do osiągnięcia wyraźnie sprecyzowanych celów grupowych”. Natomiast według modelu naturalnego „cele systemu są tylko jedną z potrzeb, które organizacja pragnie zaspokoić”. Ponadto u podstaw systemu naturalnego leży przeświadczenie, że struktury organizacyjne kształtują się żywiołowo, a zmiany w nich zachodzące są wynikiem nie dających się zaplanować reakcji adaptacyjnych.

Etzioni traktuje organizację jako wielki złożony agregat społeczny. W systemach organizacyjnych działają grupy, posiadające pewną ilość celów zbieżnych, ale również - cele rozbieżne. Dlatego też obok współpracy występuje ciągła rywalizacja, która raczej nie sprzyja powstawaniu w przedsiębiorstwie stany idealnego.

W krytycznych ocenach szkoły systemów społecznych na pierwszy plan wysuwa się zarzut, że przedstawiciele tej szkoły preferują analizą psychosocjologiczną, pomijają aspekt materialny przedsiębiorstwa, a w szczególności zagadnienia badania pracy. Także w obszarze problematyki czysto socjologicznej, szkoła systemów społecznych zignorowała szereg prac z zakresu psychologii indywidualnej i semantyki.

Podstawowymi osiągnięciami tej szkoły są osiągnięcia w zakresie analizy procesów komunikacji i podejmowania decyzji w systemach organizacyjnych.

---