WODOLECZNICTWO

Wodolecznictwo, czyli hydroterapia, stanowi najstarszy dział fizykoterapii.

Obejmuje prawie 120 różnych rodzajów zabiegów wykorzystujących do celów leczniczych, profilaktycznych, i rehabilitacyjnych.

Podstawę leczniczego działania stanowi działanie termiczne, hydrostatyczne i hydrodynamiczne wody odpowiednio zastosowanej w zabiegu.

Wodolecznictwo wykorzystuje głównie działanie termiczne, mechaniczne, rzadziej elektryczne i chemiczne wody odpowiednio przygotowanej do zabiegu.

Z praktycznego punktu widzenia zabiegi wodolecznicze można podzielić na 4 grupy.

Podział zabiegów wodoleczniczych

Z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody	Z wykorzystaniem ciśnienia hydrodynamicznego wody	Za pośrednictwem tkaniny	Bez ciśnienia wody
Kąpiele całkowite Kąpiele częściowe Kąpiele kinezoterapeutyczne Masaż podwodny Kąpiele perełkowe Kąpiele tlenowe Kąpiele aromatyczne Kąpiele elektryczno- wodne	Polewania Natryski stałe Natryski ruchome	Zmywania Nacierania Szczotkowanie Oklepywanie Zawijania Okłady Kompresy	Sauna Kąpiele parowe

WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE WODY

Należą do nich: pojemność cieplna, przewodnictwo cieplne, ciśnienie hydrostatyczne, wybór, opór, przewodnictwo elektryczne, rozpuszczalność związków chemicznych.

POJEMNOŚĆ CIEPLNA

Jest to zdolność pobierania i zachowywania ciepła, a wyraża ją ilość ciepła potrzebna do ogrzania 1 g jakiegoś materiału o 1 stopień C.

Ogrzanie 1 g powietrza potrzebuje - 0,241 cal ciepła,

Ogrzanie 1 g wody potrzebuje - 1 cal, Ogrzanie 1 g parafiny potrzebuje - 0,70 cal.

PRZEWODNICTWO CIEPLNE

Woda posiada właściwość względnie szybkiego transportowania ciepła, co znaczy, że może szybko pobierać i szybko oddawać ciepło.

Tak, więc zarówno ogrzanie ciała, jak i ochłodzenie następuje szybciej przez wodę aniżeli przez powietrze.

Przewodnictwo cieplne wody wynosi-0,0013, parafiny -0,00059,

a powietrza - 0,000056.

Utrata przez organizm ciepła do wody jest 250 razy większa niż do powietrza .

Skala temperatur wody stosowanej w wodolecznictwie

Woda ciepła	Temperatura	Woda zimna	Temperatura
Ciepła Bardzo ciepła Gorąca	38-40*C (311-313 K) 40-42*C (313-315 K) 42-44*C (315-317)	Chłodna Zimna Bardzo zimna	30-24*C (303-297 K) 24-18*C (297-291 K) 18-12*C

Granice tolerancji skóry na ciepło różnych ośrodków kąpielowych

Woda 43-45* C (316-318) Peloidy (borowiny) 50-60* C (323-333) Suchy piasek 52-55* C (324-326) Parafina 55-60* C (326-333) Suche powietrze<100* C (<373 K)

Zakres temperatur właściwych dla niektórych zabiegów wodoleczniczych

Kąpiel całkowita - 36-38*-36-38* C (309-311 K) Kąpiel przegrzewająca - 39-43* C (312-316 K) Gimnastyka podwodna -29-32* C (302-305 K) Pływanie -25-29* C (298-302 K) Kąpiel na powietrzu - 16-24* C (289-297 K) Zimne polewanie - 10-18* C (283-291 K) Brodzenie po saunie - 4-5 * C 277-288 K)

Ciśnienie hydrostatyczne

Jest to ciśnienie wody działające na zanurzonego w niej człowieka.Wzrasta liniowo wraz z głębokością zanurzenia. Ciśnienie hydrostatyczne kąpieli w pozycji stojącej jest znacznie wyższe niż w leżącej.

Kąpiel całkowita w pozycji leżącej nie może być stosowana w niewydolności krążenia.

MECHANICZNE ODDZIAŁYWANIE NA ORGANIZM KĄPIELI CAŁKOWITEJ O TEMPERATURZE OBOJĘTNEJ.

1.Ciśnienie hydrostatyczne ucisk tkanek miękkich wzrost ciśnienia śródbrzusznego utrudnienie wdechów ułatwienie wydechów przesunięcie krwi w części żylnej z obwodu do serca i wskutek tego: - wypełnienie żył szyjnych wzrost centralnego ciśnienia żylnego zwiększenie objętości serca przestawienie krążenia na trofotropię wyzwolenie na drodze hormonalnej i odruchowej diurezy(kąpielowej) 2.Wypór wody utrata pozorna masy ciała ułatwienie ruchów rozluźnienie mięśni 3.Lepkość odgrywa rolę oporu prze ruchach

FIZJOLOGICZNE DZIAŁANIE ZABIEGÓW WODOIECZNICZYCH

Na organizm człowieka poddanego zabiegowi wodoleczniczemu wspólnie działają wszystkie rodzaje energii, których nośnikiem jest odpowiednio przygotowana do zabiegu woda. Mówi się, więc o kompleksowym działaniu bodźców, spośród których najważniejszą rolę odgrywa temperatura wody i ciśnienie hydrostatyczne lub ciśnienie hydrodynamiczne wody.

• TERMICZNY KOMPONENT ZABIEGÓW WODOLECZNICZYCH

• REGULACJA TEMPETURY CIAŁA

• ROLA CZĘŚCI KOROWEJ CIAŁA

• RECEPTORY CIEPŁA I ZIMNA

• OŚRODEK TERMOREGULACJI

• REGULACJA TEMPERATURY CIAŁA W POWIETRZU

• REDULACIA TEMPERATURY CIAŁA W WODZIE

• MIEJSCOWE I OGÓLNE DZIAŁANIE ZIMNA

• MIEJSCOWE I OGÓLNE DZIEŁANIE CIEPŁA

• FIZJOLOGICZNE MECHANIZMY WYRÓWNAWCZE

• WPŁYW NA UKŁAD KRĄŻENIA

• WPŁYW NA ODDYCHANIE

• WPŁYW NA PRZEMIANĘ MATERII

• WPŁYW NA PRZEWÓD POKARMOWY

• WPŁYW NA CZYNNOŚĆ NEREK

• WPŁYW NA UKŁAD NERWOWY

• WPŁYW NA GRUCZOŁY DOKRWNE

• WPŁYW NA FUNKCJESKÓRY

• WPŁYW NA FUNKCJE OBRONNE ORGANIZMU

• OGÓLNE DZIAŁANIE ZABIEGÓW WODOLECZNICZYCH

Fizjologiczne reakcji organizmu na zimno

W pierwszej fazie

W drugiej fazie

Zwężenie naczyń skóry Zmniejszenie ukrwienia skóry (bladość, ochłodzenie skóry) Powolne obniżanie temperatury skóry mięśni, stawów; Zmniejszenie przemiany materii miejscowej i zwiększenie w części rdzennej; Zmniejszenie przewodnictwa nerwowego; Podwyższenie progu bólowego Zmniejszenie uwalniania mediatorów bólu i zapalenia; Zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych; Zwiększenie napięcia ścian naczyń; Zwiększenie czynności nadnerczy; Wzrost ciśnienia tętniczego i żylnego krwi;

Rozszerzenie naczyń skóry Zwiększenie ukrwienia skóry (rumień, ocieplenie skóry) Powolny wzrost temperatury uprzednio ochłodzonych tkanek; Zwiększenia przemiany materii w części rdzennej; Zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych; Zmniejszenie napięcia ścian naczyń; Zmniejszenie ciśnienia tętniczego i żylnego krwi.

NAJWAŻNIEJSZE CZYNNIKI OD, KTÓRYCH ZALEŻY WPLYW CIEPŁA LUB ZIMNA NA ORGANIZM

Wielkość różnicy temperatury medium i ciała Długość czasu oddziaływania Dynamika oddziaływania Wielkość powierzchni oddziaływania Właściwość fizyczne medium kąpielowego Właściwości osobnicze ( wiek, płeć, konstytucja) Rodzaj i okres choroby Stopień adaptacji (zahartowania)

OGÓLNE ZASADY DAWKOWANIA

Czynniki wpływające na siłę działania zabiegów wodoleczniczych

Siła biologicznego działania zabiegu wodoleczniczego zależy od następujących czynników:

• temperatury wody

• wielkości powierzchni ciała

• okolicy ciała, na którą działa bodziec -

zależnie od cech anatomiczno-fizjologicznych poszczególnych części ciała

• długości czasu trwania zabiegu

• kombinacji zabiegów ciepłych i zimnych

• dodatkowych bodźców mechanicznych, chemicznych, elektrycznych;

• rytmów biologicznych mechanizmów termoregulacji;

• częstotliwości zabiegów i długości przerw między nimi;

Należy pamiętać, że im wyższa jest temperatura wody użytej do zabiegu, tym krócej powinien trwać zabieg.

Zabiegi przy użyciu zimnej wody mogą trwać sekundy, ciepłej minuty, a o temperaturze obojętnej godziny.

Wskazanie i przeciwwskazania do zabiegów wodoleczniczych

Przeciwwskazanie do wodolecznictwa: ciężki wyniszczenie ustroju (kacheksję), wszelkiego rodzaju wyczerpanie, ciężki niedokrwistość i psychozy.

Istnieje jednak szczegółowe, bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania niektórych zabiegów wodoleczniczych w określonych chorobach oraz na poszczególne okolice ciała, w obrębie, których toczy się proces chorobowy.

Istnieje wiele chorób, które cechuje zwiększona wrażliwość na temperaturę, gdy niekorzystnie działa zarówno zimno, jak ciepło.

Należą do nich choroby naczyń krwionośnych, tak o podłożu miażdżycowym, jak i cukrzycowym oraz choroba Burgera i Raynauda. Chorzy na te choroby są wrażliwi na zimno.

Pamiętać należy ze starzy ludzie, z powodu małej elastyczności ścian naczyń krwionośnych, na ogół źle znoszą silne bodźce tak ciepła, jak i zimna.

Leczenia wodolecznictwem chorób przebiegających na podłożu zaburzeń regulacji autonomicznego układu nerwowego, wiele chorób podostrych i przewlekłych narządów ruchu, przewodu pokarmowego, układu oddechowego, narządów rozrodczych oraz choroby przemiany materii: cukrzyca, dna, otyłość, wychudzenie.

Wodolecznictwo nadaje się do wzmacniania, utrwalenia zdrowia, a tym samym do profilaktyki chorób, oraz do rehabilitacji w wielu chorobach i stanach pochorobowych.

ZASADY WYKONANIA ZABIEGÓW

Przed każdym zabiegiem wodoleczniczym pacjent powinien oddać mocz, a przed większymi i dłuższymi również stolec. Zabiegów nie powinno się wykonywać zarówno na czczo, jak i bezpośrednio po jedzeniu. Przed pełnym żołądku w trakcie lub po kąpieli mogą wystąpić kurczowe bóle brzucha, bóle głowy lub dolegliwości sercowe.

Każdorazowo po zakończeniu ciepłego i gorącego zabiegu wodoleczniczego należy zastosować krótkotrwały zimny lub chłodny zabieg. Między dwoma równej wielkości dużymi zabiegami, działającymi silnie bodźcowo powinna być zachowana 48-godzinna przerwa.

WARUNKI WYKONYWANIA ZABIEGÓW

Pomieszczenia, w których wykonuje się zabiegi wodolecznicze, powinny być dobrze ogrzane i wietrzone. Zabiegi gorące wykonuje się w pomieszczeniach o temperaturze od 22 do 24*C, a zimne w pomieszczeniach o temperaturze 25 -27*C.

Pacjent w czasie zabiegu powinien być rozebrany na tyle, by można było wykonać zabieg na daną części ciała, reszta ciała pozostaje zakryta przez cały czas trwania zabiegu. Pacjent nie może marznąć podczas zabiegu, dlatego jeśli to możliwe, trzeba go dodatkowo nakryć.

KĄMPEL Z MASAZEM PODWODNYM RUCHOMYM (z ręcznie stosowaną dyszą).

Czas kąpieli musi być rozdzielony na czas właściwego masażu oraz na czas przygotowania pacjenta do masażu i jego zakończenia.

(3 min. na przebywanie pacjenta w wodzie, 2 min. po zakończeniu masażu w pozycji półleżącej.)

Czas trwania masażu -15 min.

Przeciętna temperatura kąpieli wynosi - 36-37*C,

Czas zabiegu - 15-30 min.

Zaleca się najczęściej stosowanie ciśnienia 250-300 kPa.

Nasadkę dyszy należy utrzymywać w odległości 10-30 cm Od powierzchni skóry.

Strumień wody skierowany prostopadle do ciała działa najsilniej, dla tego początek zabiegu powinien być wykonywany z nasadką ustawioną pod kątem ostrym, również wykonywać, przez cały czas, masaż miejsc bolesnych i delikatnych. Pod kątem prostym dokonuje się masażu tkanek głębiej położonych, a pod kątem ostrym tkanek powierzchownych.

Stosuje się następujące nasadki wgniatające:30, 40, 60, 80, 100, 120, 140, 180, 240, 300mm2. W praktyce mają zastosowanie nasadki o przekroju 80 lub 100 mm2.

Nie wolno masować wszystkich znajdujących się bezpośrednio pod skórą części kostnych, takich jak brzegi kości, wyrostki kostne itp., strefy pach i pachwin, dołów podkolanowych i zgięć łokciowych.

Masaż podbrzusza należy wykonywać nasadką o szerokim przekroju i niskim ciśnieniu, najlepiej jednak stosować nasadki wirujące.

Przy zanikach mięśniowych u osób z ogólnie prawidłową muskulaturą należy stosować stopniowo narastające ciśnienie i przekrój nasadki poniżej -80mm2, natomiast przy dużych zanikach mięśniowych u osób o słabej muskulaturze należy stosować wyłącznie nasadkę „ żabi pyszczek „ za stopniowanym wzrostem ciśnienia.

Okolicę stawów należy masować na obwodzie,

Przy nasilonych bólach lub obrzękach stawów nie należy ich masować, lecz tkanki powyżej i poniżej stawu.

W stanach pourazowych i pozapalnych nerwów obwodowych oraz w nerwobólach najpierw wykonuje się masaż podwodny zdrowej kończyny nasadką wgniatającą o umiarkowanym ciśnieniu strumienia wody.

NATRYSKI OGÓLNE.

W zależności od temperatury wody odróżnia się natryski zimne, ciepłe, gorące i zmienne, a w zależności od ciśnienia wody natryski o niskim (50kPa), średnim (50-200kPa) i wysokim (200-400kPa) ciśnieniu. Najczęściej są stosowane natryski średnim ciśnieniu.

Natryski stałe deszczowe (spadowe)

Woda spływa z góry pod kątem 45* z nasadki sitowej o średnicy otworów do 0,5mm.

Natrysk deszczowy zimny lub chłodny , temperatura 10-27*C,

Czas od kilka sekund do minuty, przeciętnie 20-30s,

Natrysk deszczowy ciepły, temperatura 34-37*C,czas 3-5min.

Zaleca się po dłużej trwających zabiegach wychładzających, aby przyspieszyć wyrównanie temperatury ciała, również w łagodnych nerwobólach, bólach mięśniowych, nerwicach.

Natrysk deszczowy gorący, temperatura 38-42*C, czas 2-5 min.

Natrysk deszczowy o temperaturze zmiennej, wykonanie: 25-40s, temperatura 38-42*C, następnie przez 2-5s temperatura 8-12*C. Zabieg powtarza się 5-6 razy, kończąc natryskiem zimnym. Zabieg poprawia elektrostabilność mięśnia serca i powoduje przestrojenie w kierunku przewagi układu parasympatycznego.

KĄMPILE CZĘŚCIOWE KOŃCZYN

Kąpiele częściowe wykonuje się na podudziach do wysokości kolan lub na same stopy oraz przedramiona z ujęciem około ½ ramienia.

Kąpiel wirowa kończyn dolnych i górnych, temperatura 36-37 *C, czas 10-20-30min. Ogólne wskazanie obejmują stany pourazowe podudzi i przedramion, choroby naczyń odwodowych z uwzględnieniem przeciwwskazań .

Przeciwwskazaniem bezwzględnym są stany zapalne i zakrzepowe żył oraz troficzne zmiany skórne.

Kąpiel zimna o temperaturze 8-20*C, średnio około 15*C, trwająca 10-30s, może być jednorazowa lub 2-3 -wrotnie powtarzana z krótkimi przerwami i o krótkim czasie zanurzania. Działa odświeżająco ogólnie i miejscowo, zwłaszcza po długiej pracy siedzącej lub jednolitej długotrwałej pozycji rąk, w skurczu pisarskim, w łokcie tenisisty, w obrzmieniu rąk lub podudzi, który zaistniał na skutek długotrwałej przymusowej pozycji.

Kąpiel ciepła o temperaturze 34-37*C, czas zabiegu 15-20min.

W schorzeniach reumatycznych poza okresem zaostrzeń, w łagodnych bólach stawowo-mięśniowych, przed ćwiczeniami nadgarstków i łokci oraz stawów skokowych jako zabieg wspomagający.

Kąpiel gorąca o temperaturze 38-44*C, czas zabiegu 10-15 min. Powoduje duże przekrwienie kończyn u wtórne rozluźnienie mięśni oraz przyczynia się do przejściowej poprawy ruchomości stawów, częściowo poprawia pracę serca i rozszerza oskrzela.

Kąpiel o temperaturze stopniowej wg. Hauffego stosuje się na kończyny górne lub dolnych, od 35*C i stopniowo podwyższa temperaturę o około 1*C co 2-3min do osiągnięcia 42*C. Czas zabiegu 15-20min.

Kąpiel naprzemienna o temperaturach krańcowych

Kąpiel zimna stóp o temperaturze 10-20*C, czas od kilkunastu sekund do 3min.Zalieca się w zaburzeniach krążenia żylnego, w żylakach, w krwawieniach z nosa, w nerwicy serca, przy krótkotrwałych kąpielach działa uspokajająco i nasennie.

Kąpiel ciepła stóp o temperaturze wody 34-37*C, czas zabiegu 10-20min.

Zabieg działa korzystnie po przemęczeniu nóg.

Kąpiel gorąca stop, temper.38-46*C, czas 5-15min. Zaleca się w obniżonej odporności ogólnej, w przewlekłych infekcjach górnych dróg oddechowych, w przewlekłych ziębnięciu stóp, w stanach pourazowych, we wzmożonej potliwości stóp.

PRZEGRZEWANIA

Przegrzewania całkowite. -- Sauna.

Saunę traktuje się jako zabieg ogólnie odprężający i wzmacniający. Sauna wpływa na cały organizm człowieka: na układ krążenia, krwiotwórczego, niektórych gruczołów wydzielenia wewnętrznego oraz ośrodkowego i odwodowego układu nerwowego. W sporcie saunę stosuje się zazwyczaj 1-2 w tygodniu. Temperatura wnętrza wynosić powinna 80-100°C. Czas - 12min.,po wyjściu z sauny zaleca się ochłodzenie ciała oraz 30min. wypoczynek bierny.

WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA

Wskazania

1. Odnowa biologiczna.

2. Choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa.

3. Gościec mięśniowo- ścięgnisty.

4. Stany pourazowe.

5. Neuralgie.

Przeciwwskazania

1. Przeciwwskazania bezwzględne mające, zastosowanie w balneologii.

2. Obniżona wydolność układu krążeniowo-oddechowego.

3. Choroba nadciśnieniowa.

4. Miażdżyca.

5. Zaawansowana cukrzyca.

6. Miesiączka.

7. Podeszły wiek.

8. Podwyższona temperatura ciała.

PRZEGRZEWANIA CZĘSCIOWE

Parafinoterapia

Parafina jest mieszaniną węglowodorów nasyconych i nienasyconych, ma dużą pojemność cieplną i małe przewodnictwo cieplne.

Działanie parafiny polega głównie na długotrwałym i głębokim przegrzaniu tkanek, które powoduje miejscowo wzrost temperatury ciała od 39 do 41*C.

Zabiegi parafinowe powoduję polepszenie ukrwienia i elastyczności tkanek, zmniejszenie bolesności stawów i mięśni, dają przejściową poprawę ruchomości stawów oraz zmniejszenie obrzęków.

Okłady parafinowe

Nakłada się je prawie na wszystkie części ciała.

Okład o grubości 2-3cm. Przykrywa się ceratą lub plastykową folią, a następnie grubym elastycznym materiałem. Na małe stawy stosuje się parafinę o temperaturze 50-55*C. A na duże stawy i duże grupy mięśniowe 55-60*C.

Czas zabiegu wynosi- 30min. Można stosować codziennie lub 3 razy tygodniowo

(10-30zabiegów na kurację). Są krótkotrwałe okłady 15-20min. o temper. -60*C.

Plastry parafinowe

Plastry parafinowe grubość 3-4cm..plaster utrzymuje się do 1-godz.

Pędzlowanie parafinowe

Stosuje się na delikatne części ciała lub u osób nadwrażliwych na podwyższone temperatury. Pędzlem nakłada się kilkanaście warstw parafiny o grubości 0,5-1cm.

Kąpiele parafinowe rąk i stóp

Kąpiele parafinowe o temper.-52-54*C aż do uzyskania warstwy parafiny o grubości 1-2cm.

WSKAZANIA

• Choroby zwyrodnieniowe stawów.

• Gościec mięśniowo-ścięgnisty.

• Stany pourazowe.

• Neuralgie.

• Zespoły bólowe.

• Przykurczę mięśniowe

• Przygotowanie do niektórych ćwiczeń leczniczych.

PRZECIWWSKAZANIA

• Zmiana troficzne skóry, świeże wynaczynienia, ubytki skóry oraz ropne schorzenia skóry.

• Miażdżyca.

• Zespół Sudecka.

• Hemofilia.

• Żylaki.

• Choroby nowotworowe.

• Osteoporoza

9

UGNIATANIE

ROZCIERANIE

ŚRODKI MASAŻU KLASSYCZNEGO

WAŁKOWANIE

WYCISKANIE

PRZYRZĄDY

OKLEPYWA-

NIE

WIBRACJA

GŁASKANIE

---