ZATWIERDZAM dn. ......................... r.

................................

PLAN KONSPEKT

Do przeprowadzenia zajęć z żołnierzami ..............................

z „ Kształcenia obywatelskiego”

w dn. .........................

TEMAT: T/29 Stosunki międzyludzkie w plutonie /drużynie/.

CEL: •Żołnierz powinien potrafić:

• wyjaśnić pojęcie stosunki międzyludzkie w wojsku i określić ich rodzaje;

• wskazać pożądane postawy żołnierskie wobec zjawisk patologii oraz przeja­wów tzw. „fali"

• wyjaśnić znaczenie koleżeństwa i solidarności grupowej w warunkach służby wojskowej.

METODA: Teoretyczna

CZAS: 2 x 45'

MIEJSCE: Świetlica Kompanii

POMOCE SZKOLENIOWE:

• Przewodnik metodyczny do kształcenia obywatelskiego żołnierzy zasadniczej służby wojskowej

• Strona internetowa MON

1. WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO - METODYCZNE

• Zajęcia prowadzić całością pododdziału.

• Szczególną uwagę zwrócić na przestrzeganie przepisów BHP.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

Lp.	Zagadnienie i czas	Treść zagadnienia	Wskazówki metodyczne
1.	Wstęp 5'	przyjęcie meldunku, sprawdzenie obecności, podanie tematu i celu zajęć.
2.	Zasady zależności w czasie pełnienia służby wojskowej 15'	W Regulaminie ogólnym Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza się: Rozdz. I 1. W wojsku obowiązuje hierarchiczny układ stanowisk (władzy) i stopni. 2. Między poszczególnymi osobami ze względu na posiadany stopień wojskowy i zaj­mowane stanowisko służbowe istnieje określony stosunek zależności. 3. W wystąpieniach służbowych chociażby dwóch żołnierzy zawsze jeden z nich jest przełożonym lub starszym. 4. Starszym jest żołnierz, który ma wyższy, a młodszym - niższy stopień wojskowy. 5. Przełożonym jest żołnierz, który na mocy postanowień organizacyjno-służbowych lub rozkazu wyższego przełożonego ma prawo rozkazywania w stosunku do swych pod­władnych. 6. Wobec podległych żołnierzy (osób) przełożony sprawuje funkcje dowódcze (kierow­nicze) i szkoleniowo-wychowawcze. Jest odpowiedzialny za dyscyplinę, porządek i sprawność organizacyjną ich służby (pracy). 7. Podczas wspólnego działania żołnierzy, których nie łączy podległość służbowa, prze­łożonym zostaje zajmujący wyższe stanowisko etatowe, a przy równorzędnych o star­szeństwie decyduje kolejno: stopień wojskowy, wysługa lat w danym stopniu i staż służby wojskowej. 8. Zwracając się do podwładnych (młodszych), przełożony (starszy) czyni to stanow­czo, lecz taktownie, zachowując w każdej sytuacji spokój i opanowanie. Ponadto nie wypowiada krytycznych uwag (opinii) w obecności niższych od nich stanowiskiem (stopniem) oraz osób postronnych. 9. Żołnierze podporządkowani przełożonemu są jego podwładnymi. 10. W sprawach służbowych podwładny ma tylko jednego bezpośredniego przełożonego. Przełożeni wyższego szczebla sprawują władzę (przełożeństwo) za jego pośrednic­twem. 11.Między żołnierzami Wojska Polskiego a żołnierzami innych armii nie występują stosunki przełożeństwa i podległości. Takie zależności mogą być uzgodnione tyl­ko na okres realizacji wspólnych przedsięwzięć (misje pokojowe, ćwiczenia, szko­lenia itp.).
3.	Stosunki międzyludzkie w pododdziale 20'	Niezwykle istotnie na przebieg służby wojskowej wpływają stosunki między­ludzkie w pododdziale, określane również mianem stosunków społecznych. Przez pojęcie to należy rozumieć system więzi przejawiających się w bezpośrednim oddziaływaniu na siebie żołnierzy. System ten oparty jest na obowiązujących w wojsku zasadach i regułach postępowania, wynikających z regulaminów, prze­pisów wojskowych oraz rozkazów przełożonych. Rozróżniamy stosunki międzyludzkie: a) formalne - oparte na więziach funkcjonujących w strukturach formalnych, takich jak: drużyna, pluton, kompania; b) nieformalne - wynikające z osobistych znajomości, przyjaźni czy też kole­żeństwa i zawierające powiązania np. regionalne, środowiskowe; c) w układzie pionowym - są to zależności służbowe i zadaniowe, powiązania między przełożonymi i podwładnymi; d) w układzie poziomym - są to więzi i zależności między żołnierzami druży­ny, plutonu. Stosunki międzyludzkie w pododdziale powinny mieć taki charakter, aby za­dania, jakie postawił przełożony, można było wykonywać w atmosferze wzajem­nego zaufania, życzliwości i koleżeństwa. Od atmosfery panującej w poszczegól­nych drużynach i plutonach (kompanii) zależeć będzie to, czy czas służby woj­skowej żołnierze zapamiętaj ą jako czas przygody, przyjaźni, służby bez stresów, czy też jako czas, o którym będą chcieli jak najszybciej zapomnieć. Stosunki międzyludzkie w pododdziale powinny mieć też taki charakter, aby każdy żołnierz miał pewność, że podczas wykonywania zadań indywidualnych i pododdziału może w każdej chwili liczyć na pomoc kolegów i dowódców oraz że w jego zespole nie ma cwaniactwa i chamstwa. Więź społeczna jest wyznacznikiem różnorodnych form życia społecznego i społecznych integracji oraz funkcjonowania zbiorowości, w tym m. in. zbioro­wości żołnierskich. Warunki odbywania służby wojskowej zmuszają do przyjmowania i rozwija­nia określonych więzi i stosunków interpersonalnych. Żołnierze w ramach struk­tur organizacyjnych tworzą odrębne i wielorakie pod względem liczebności, za­dań i stopnia wyszkolenia pododdziały. Pododdział wojskowy to grupa żołnierzy połączonych systemem uregulowa­nych stosunków formalnych i nieformalnych, zwanych relacjami interpersonal­nymi. Pododdział to zespół ludzi współdziałających ze sobą, wyodrębniający się spośród grup, mających własne ważne cele, wartości i wspólne zadania. Stosunki interpersonalne to system uporządkowanych i spontanicznych wza­jemnych więzi i zależności występujących między dwoma lub kilkoma bezpo­średnio kontaktującymi się ze sobą żołnierzami. Stosunki te kształtują się na ba­zie świadomych (a także nie w pełni świadomych) oddziaływań werbalnych, ja­kimi są język, mowa, oraz niewerbalnych, takich jak gestykulacja, mimika. W pododdziale wojskowym wyróżniamy stosunki interpersonalne: formalne - pionowe i poziome; nieformalne - koleżeńskie, przyjacielskie, obojętne, wrogie; mieszane. Więzi formalne pionowe określają wzajemne relacje i styczności między prze­łożonymi, dowódcami a podwładnymi. Więzi te określają wzajemne zależności przełożeństwa i podległości służbowej w warunkach służby i wykonywania zadań. Określone są jasno i wyraźnie przez przepisy wojskowe, regulaminy i we­wnętrzne ustalenia organizacyjne. Zgodnie z tymi ustaleniami żołnierze wzajem­nie się do siebie zwracają, odnoszą do przełożonych i reagują w określony spo­sób na wydawane polecenia i rozkazy. Więzi formalne poziome wyznaczają wzajemne relacje między żołnierzami nie będącymi we wzajemnych stosunkach służbowych i nie podległymi sobie. Są to więzi, jakie zachodzą między żołnierzami tego samego pododdziału, tej samej drużyny. Więzi te wpływają w dużym stopniu na wewnętrzne zdyscyplinowanie żołnierzy, ich szacunek do kolegów i przełożonych służbowych. Więzi formalne pionowe i poziome uregulowane są przepisami prawa woj­skowego i regulaminów oraz zwyczajów i obyczajów żołnierskich. Dlatego każ­dy żołnierz musi koniecznie znać przepisy i normy regulujące tok życia służbo­wego w jednostce wojskowej oraz regulujące kontakty pozasłużbowe. Więzi nieformalne we wzajemnych stosunkach między żołnierzami utrzymy­wane są poprzez zwyczajowe, nie naruszające zasad regulaminu wojskowego, kontakty żołnierzy, którzy wykonują takie same obowiązki, korzystają z takich samych przywilejów i ponoszą odpowiedzialność w takim samym zakresie. Są to z reguły żołnierze tych samych korpusów osobowych, mający takie same stopnie wojskowe lub pełniący służbę na tym samym szczeblu dowodzenia. Zachowania żołnierzy w pododdziale można rozpatrywać ze względu na na­stępujące sposoby utrzymywania kontaktów międzyludzkich: zbliżenia - otwarte dążenie do nawiązania relacji, wyrażające się w chęci ak­tywnego współuczestniczenia w życiu pododdziału, nawiązywania różnorod­nych kontaktów z innymi żołnierzami; ucieczka - unikanie kontaktu interpersonalnego, uzewnętrznione zamknięciem się w sobie, niewłączaniem się w tok życia pododdziału; dominacja - zdecydowane podporządkowanie innych żołnierzy sobie. Ten spo­sób aktywności grupowej charakterystyczny jest dla osób silnych, zdecydo­wanych; uległość - posłuszne dostosowanie się do działań innych osób, które określić można jako działanie oparte na oczekiwaniu i wyrażaniu zgody na kierowanie sobaj oczekiwanie pomocy - postawa oczekiwania na rozwój wydarzeń i szukania podpowiedzi, w jaki sposób uwolnić się od trosk i zmartwień lub postawa demonstrująca niemożność podołania zadaniom.
4.	Przejawy nieformalnych stosunków w życiu wojska 15'	Zachowania jednostek lub grup społecznych sprzeczne z wartościami kultury akceptowanymi przez społeczeństwo (np. alkoholizm, narkomania, przestępczość); także struktury i systemy społeczne zakłócające rytm życia społecznego, np. prze­rost biurokracji, korupcja. W społeczności żołnierskiej, która pragnie zaspokoić potrzebę hierarchiczne­go podporządkowania, można zaobserwować: - istnienie wewnętrznej hierarchii wśród osobników sobie równych; - stosowanie reguł podporządkowania niżej stojących w owej hierarchii wyżej postawionym; - istnienie form podporządkowania, czyli swoistej otoczki obyczajowej i językowej - żołnierskiego folkloru z elementami rytualnymi. „Fala" -jest to specyficzna forma ładu organizacyjno-kulturowego, ukształ­towana w grupach żołnierskich, polegająca na zinstytucjonalizowaniu postępo­wania w sferze nieformalnego podziału obowiązków i przywilejów według jednolitego kryterium stażu służby. Historia wewnątrzśrodowiskowej ceremonii w wojsku jest prawdopodobnie tak długa, jak długo istnieje armia jako zjawisko społeczne. Formą zewnętrzną ceremonia ta sięga wieków średnich - rycerze różnili się ubiorem, jego kolorystyką, zdobieniami, korzystali z różnych praw, zgodnych z zasługami wojennymi czy zależnych od stażu służby rycerskiej itp. Obyczaje żołnierskie zmieniały się wraz ze zmianami charakteru armii. Zależności pomiędzy samymi żołnierzami powstawały, utrwaliły się i stały się po­wszechne w armiach cechujących się długotrwałą służbą wojskową. W okresie międzywojennym w wojsku polskim znana była instytucja „dziad­ka" i zjawisko tzw. „cukania". Funkcjonujące obecnie w wojsku obyczaje i cere­monie żołnierskie mają nie tylko historyczne uwarunkowanie, ale też środowi­skowe, kulturowe i społeczne. Znaczna część zwyczajów przenoszona jest ze środowiska szkolnego, interna­towego, subkultur młodzieżowych lub nawet ze środowisk przestępczych. Zwyczaje i obyczaje funkcjonujące w wojsku są zjawiskiem stałym - trwają już od dziesięcioleci i są głęboko zakorzenione w świadomości żołnierzy jako jeden z elementów „normalności" służby wojskowej. Towarzyszące „fali" wytwory symboliczne - znaczki, chusty, falomierzc, uło­żenie niektórych części umundurowania - powodują, że o zjawisku tym powinni­śmy mówić raczej w kategoriach instytucji społecznej, opartej na szeroko rozbu­dowanej nieformalnej strukturze. W wojsku istnieje ok. 70 - 80 zwyczajów o charakterze nieformalnym. Ich treść i zasięg są zmienne, zależnie od np. rodzaju wojsk, służby, garnizonu (mia­sto, „zielony garnizon"). Do szczególnie rażących form deformacji stosunków między żołnierzami należą: elementy psychicznej presji (ośmieszanie, wyszydzanie, dyskryminacja, izo­lowanie, dręczenie, zastraszanie, groźba); wymuszanie posług osobistych (słanie łóżek, przynoszenie posiłków, czysz­czenie broni, sprzętu itp.); wyzysk materialny (odbieranie pieniędzy, wymuszanie zakupu papierosów, al­koholu, rozkradanie paczek, czasowe zawłaszczanie własności prywatnej żoł­nierzy); naruszanie nietykalności fizycznej (bicie, potrącanie, szarpanie itp.). Za źródła nieformalnej obyczajowości w wojsku uznaje się: • chęć wyróżnienia się spośród anonimowej i jednolitej „masy żołnierskiej"; • młodzieńczą chęć imponowania innym w myśl zasady: „Jeśli nie mogę impo­nować intelektem, siłą, to imponuję zachowaniem"; • przeciwstawianie się rygoryzmowi służby wojskowej i ściśle określonym nor­mom zachowania; • przenoszenie na grunt zachowań, które nie są akceptowane w innych środowi­skach, w wojsku zaś możliwe do zademonstrowania, gdyż zachowanie żołnie­rzy poza czasem służbowym nie jest wystarczająco kontrolowane; • tradycję pokoleniową wyrażającą się w wymuszaniu określonego postępowa­nia narzuconego przez żołnierzy starszych służbą. Pozornie humorystyczne, zabawne ceremonie nieformalne przeradzają się w agresję, prostactwo zachowań czy też brutalność. Naruszają zasadę jednooso­bowego dowodzenia oraz przeciwstawiają się obowiązkowi poszanowania god­ności żołnierzy młodszych służbą. Prostactwo nieformalnych ceremonii to następstwo niskiego poziomu wycho­wania, małego wyrobienia intelektualnego czy też zwykłego chamstwa. Źródła nieformalnej obyczajowości tkwią również w ubogiej ofercie działań kulturalno-oświatowych i sportowo-rekreacyjnych jednostek wojskowych. Brak rozrywek kulturalnych kompensowany jest „rozrywką" w postaci nieformalnych zachowań. Prowadzący zajęcia na temat nieformalnych stosunków powinien podjąć próbę przekonania młodych żołnierzy do przyjęcia określonego wzorca zachowań w cza­sie pełnienia służby wojskowej oraz do jednoznacznego potępienia zjawiska „fali". Cel ten można osiągnąć jedynie poprzez zdecydowane przeciwstawienie się „fali", pokazanie, że zachowania regulaminowe mogą również sprawić satysfak­cję osobistą oraz że są wyrazem dojrzałości fizycznej i emocjonalnej. Wykładowca powinien w sposób stanowczy i przekonujący wykazać, że „fala" jest zjawiskiem negatywnym, demoralizującym oraz szkodzącym żołnierzom i wojsku.
5.	Koleżeństwo i wzajemna pomoc żołnierska w czasie służby wojskowej 15'	Środowisko żołnierskie tworzą ludzie o różnych charakterach, osobowościach, różnym zapatrywaniu na świat. Służba wojskowa nie przez każdego młodego chłopaka jest akceptowana, często oznacza dla niego czas osobistych wyrzeczeń i poświęceń - w czasie gdy on spełnia swój obowiązek wobec kraju, jego koledzy są „na wolności", w cywilu. Służba wojskowa - to również okres nawiązywania przyjaźni i koleżeńskich znajomości, czasami na całe życie. To czas wzmożonego wysiłku i czas próby charakteru. Podczas służby żołnierz powinien pomagać innemu żołnierzowi w nastę­pujący sposób: -okazując zainteresowanie jego problemami; -rozumiejąc i akceptując jego prawo do odmienności i bycia sobą; -zmniejszając jego stres i lęk przed służbą poprzez wzajemne wspieranie i po­moc; -przekonując go o własnych zaletach i indywidualnych możliwościach; -deklarując pomoc w poszukiwaniu sposobów wyjścia z kryzysu; -wzmacniając jego odporność na trudy służby i życia. Przyjaźń i koleżeństwo w warunkach służby wojskowej spełniają bardzo ważną rolę: cementują zespoły żołnierskie oraz rozwijają pożądane cechy charakteru, m. in. : odwagę, cierpliwość, wyrozumiałość, odpowiedzialność za partnera, a także lojal­ność wobec kolegów i dowódcy. Pozytywnym aspektem więzi między żołnierzami jest także wymiana doświadczeń, jakie żołnierze zdobyli, zanim zostali powołani do służby wojskowej, a także zdobytych w trakcie jej trwania. Wspólne wykony­wanie zadań w duchu przyjaźni i koleżeństwa kształtuje myślenie o innych osobach w kategoriach troski o ich zdrowie, stan psychiczny i dobre samopoczucie. Stosunki międzyludzkie w wojsku mają ogromne znaczenie dla osiągania zwar­tości zespołów żołnierskich, tak bardzo ważnej, gdy chodzi o wykonanie zadań związanych z gotowością bój ową pododdziałów i oddziałów. Wojsko bowiem to nie tylko określona technika, uzbrojenie i organizacja, to przede wszystkim lu­dzie i stosunki między nimi. Charakter tych stosunków ma niejednokrotnie, a uwi­doczniło się to w przebiegu wielu wojen i bitew, ważniejsze znaczenie dla goto­wości i zdolności bojowej armii niż np. wyposażenie techniczne czy sprawność fizyczna żołnierzy. Hasło: „Żołnierz żołnierzowi kolegą i przyjacielem" powinno być dewizą każ­dego żołnierza. Wspólna służba powinna opierać się na koleżeństwie, współpra­cy, zaufaniu i przyjaźni.
6.	Zakończenie 5'	- podsumowanie zajęć - pytania kontrolne

OPRACOWAŁ

………………………….

---