V-7. Przykłady polifoniczności konstrukcji świata przedsta-wionego w wybranych utworach. Jaką funkcję ona pełni w danym utworze?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bolesław Prus "Lalka":

Dwóch głównych narratorów. Ogólnie głównym bohaterem i sprawozdawcą jest Wokulski. W powieści jednak pojawia się samodzielna część, która w zasadzie mogłaby być oddzielnym utworem. Jest to "Pamiętnik starego subiekta". Jego autorem jest stary przyjaciel Stanisława Wokulskiego Rzecki.

Polifoniczność w tym utworze polega na przedstawieniu tych samych sytuacji z punktu widzenia dwóch różnych osób. Dzięki temu dla odbiorcy obraz staje się bardziej obiektywny. Poza tym nasi bohaterowie rozstają się i dzięki temu możemy mieć sprawozdania z miejsc pobytu ich obu. Rzecki i Wokulski opisują się wzajemnie co pozwala mieć pogląd na postać nie tylko z jej własnego zachowania.

Stefan Żeromski "Ludzie bezdomni":

W tej powieści autor umieszcza dwie postaci, które relacjonują przebieg zdarzeń. Dokonał tego w celach takich jak i Prus. Głównym bohaterem jest tutaj doktor Tomasz Judym, który wyraża swe opinie, wypowiada się, snuje przemyślenia. Drugim sprawozdawcą jest narrator, który z kolei opisuje dzieje Judyma. Istnieje też "Pamiętnik" pisany przez Joasię, który pozwala spojrzeć na bohatera z innej strony niż on sam siebie nam ukazuje. Joanna kocha Tomasza i będzie na niego patrzeć przez pryzmat tego uczucia, a sam Judym zaangażowany w walkę społeczną widzi się raczej jako bojownika niż człowieka, który kiedyś będzie pędził spokojne życie.

Zofia Nałkowska "Granica":

W tej powieści autorka przedstawia dwa różne środowiska, które są przedzielone granicą, ale muszą istnieć na zasadzie symbiozy, a raczej drapieżnictwa. Światek miejski reprezentuje Zenon. Jest to postać najczęściej pojawiająca się w powieści. To właśnie jego dramat jest głównym tematem utworu. Drugim narratorem jest pochodząca ze środowiska wiejskiej biedoty Justyna. Musiała się przenieść do miasta w celach zarobkowych. Losy tych postaci splatają się ze sobą. Dzięki temu otrzymujemy pogląd na bieg wydarzeń niejako z dwóch źródeł. Ponadto dzięki osobistym przemyśleniom bohaterów możemy wejść w sferę psychologiczną utworu. Mamy także opisy różnych środowisk zarówno z zewnątrz jak i wewnątrz. Justyna inaczej widzi środowisko proletariackie niż Zenon i jednocześnie inaczej niż on postrzega bogate mieszczaństwo. Zenon gardzi biedakami, a Justyna jest wdzięczna tym zamożniejszym za to, że może pracować lub mieszkać pod dachem.

Poezja XX-lecia międzywojennego

Szukając przykładów polifoniczności w literaturze nie można ominąć poezji. Całą epokę dwudziestolecia międzywojennego cechuje niezwykły dynamizm i wielokierunkowość tendencji i poglądów. Szczególnie widoczne jest to w utwo-rach poetyckich. Powstające wówczas liczne ugrupowania poetyckie różniły się znacznie programami poetyckimi oraz stosowały różne formy ekspresji. Każda z grup była inaczej ukierunkowana.

W poetyckich grupach dwudziestolecia środkami ekspresji literackiej była: cywilizacja, siła wyobraźni, stany mistyczne, przyroda a także zabawa słowem i formą.

Ta wielowątkowość i wielopłaszczyznowość poezji uznana została za symbol twórczości współczesnej.

---