l. POCZĄTKI I PRZEDMIOT NAUKI SPOŁECZNEJ KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO: Problematyką społeczną Kościół katolicki zajmował się od wieków; Termin Katolicka Doktryna Społeczna (Nauka Społeczna Kościoła lub Katolicka Nauka Społeczna) użył po raz pierwszy papież Pius XI w 1931 r. w encyklice ^Quadragesimo anno" - „O odnowieniu ustroju społecznego",• Nauka Społeczna Kościoła powstała w XIX w. w wyniku bezpośredniej konfrontacji Ewangelii i jej wymogów etycznych z problemami społecznymi zrodzonymi przez '- uprzemysłowienie. W sytuacji narastającego konfliktu pomiędzy kapitałem a światem pracy Kościół zajmował swoje krytyczne stanowisko w sprawach człowieka;• Celem nauki społecznej Kościoła jest pasterska posługa, stymulująca integralny rozwój człowieka. Kościół (...) - sformułował program prawodawstwa pracy, w którym zawarł m.in.:- zakaz pracy dzieci do lat 14 poza domem, - zakaz pracy młodych mężatek w zakładach pracy ze względu na nadużycia seksualne ze strony pracodawców, - zakaz pracy w niedziele i święta, likwidację zakładów pracy szkodliwych dla zdrowia, odszkodowania dla robotników za utratę zdolności do pracy z winy zakładów, powołania inspekcji pracy, legalizacja związków zawodowych, -określenie maksimum godzin pracy dziennie.• Społeczna Nauka Kościoła (Katolicka Nauka Społeczna) jest dyscypliną naukową, dyscypliną teologiczną, etyczną i społeczna, zawierającą: treści objawione, dotyczące koncepcji człowieka i jego podstawowych relacji do Boga, świata i innych ludzi,treści filozoficzne, odnoszące się do kwestii człowieka, ale rozpatrywane w świetle rozumu i doświadczenia, treści empiryczne, będące wynikiem badań humanistycznych, przyrodniczych i technicznych, treści historyczne, umożliwiające zrozumienie procesów społecznych i gospodarczych minionych epok i współczesności. Katolicka Nauka Społeczna dzieli się na 3 działy: 1. Dział teoretyczny. Dotyczy zjawisk społecznych takich jak: człowiek jako istota społeczna, więź społeczna, rodzina, społeczność. Dział ten określa definicje, ustala pojęcia i współzależność różnych zjawisk w społeczeństwie. 2. Dział normatywny. Katolicka etyka społeczna określa ogólne normy moralności społecznej. 3. Dział praktyczny. Dążenie do znalezienia środków zaradczych związanych z życiem społecznym.. Formy rozwoju i popularyzacji Katolickiej Nauki Społecznej: Encykliki (pismo papieskie do duchowieństwa i wiernych całego świata), listy apostolskie, orędzia wigilijne i wielkanocne, uchwały soborów i synodów, homilie, refleksje teoretyczne uczonych, myślicieli l działaczy katolickich i inne. Problematyka społeczna w pierwszych encyklikach: Rerum novarum - „Rzeczy nowe" - wydana w 1891 r. przez Leona XII, zapoczątkowała powstanie społecznej doktryny Kościoła: centralną tezą encykliki jest stwierdzenie, iż socjalizm to rozwiązanie fałszywe; dla każdego robotnika własność prywatna jest celem pracy, owocem oszczędności • i sposobem rozwoju siebie i rodziny. Własność wspólna (państwowa albo społeczna) jest szkodliwa dla robotnika, sprzeciwia się prawu natury i zagraża rodzinie; państwo nie może być bierne wobec ubóstwa, ponieważ ma zabezpieczać ideę sprawiedliwości; przestrzegać ograniczonej interwencji państwa, szczególnie jest ona potrzebna w takich sprawach: ochrony własności prywatnej, ochrony pracy, ochrony kobiet i dzieci przed wyzyskiem, sprawiedliwej płacy, popierano tworzenie organizacji zawodowych, związków zawodowych. Quadragesimo anno— „O odnowieniu ustroju społecznego" — wydał ją w 1931 r, PiusXI- krytyka liberalizmu i socjalizmu — doktryn, które okazały się niezdolne do sprawiedliwego rozwiązania kwestii społecznej, które ujawniły się w czasie wielkiego kryzysu w 1929 r.;własność z etycznego punktu widzenia ma podwójny charakter charakter indywidualny - własność służy jednostce oraz społeczny - służy także ogółowi; -sprawiedliwa płaca to taka, która uwzględnia sytuację robotnika, ma wgląd na stan przedsiębiorstwa oraz dobro ogółu; państwo jako podmiot reform ma kierować się zasadą pomocniczości (uznawanie pierwszeństwa inicjatywie oddolnej i pomocniczy charakter interwencji państwa). Państwo ma kontrolować, motywować, kierować i karać nadużycia; należy odnowić ustrój stanowo-zawodowy oraz przezwyciężyć walkę klas. Dużą rolę w kształtowaniu nauki Soboru Watykańskiego II odegrał kierunek myślowy personalizm społeczny (rozwijany przez J. Maritnin i E. Mounier), który eksponował: -godność osoby w życiu społecznym oraz jej pierwszeństwo przed społeczeństwem (afirmacja godności człowieka), -osoba ludzka szuka dobra wspólnego, doskonali się we wspólnocie, a naturalnym środkiem wyrażania się jest praca;. -demokracja personal i styczna to ustrój, w którym centralną i najważniejszą wartością jest człowiek, którego prawa są szanowane. W ustroju tym jest klimat wolności dla rozwoju osobowości. ENCYKLIKI II SOBORU WATYKAŃSKIEGO: Sobór Watykański II zwołany w latach 1962-1965 przez papieża Jana XXIII w Watykanie, w celu odnowy kościoła wobec nowych warunków społeczno-polirycznych; Mater et magistra — wydana przez Jana XXIII w 1961 - „Matka i nauczycielka ": encyklika z dziedziny życia gospodarczego, uznaje pierwszeństwo prywatnej inicjatywy poszczególnych ludzi, a interwencję państwa ogranicza do funkcji popierania, pobudzania, koordynowania, pomocy i uzupełniania podejmowanych inicjatyw indywidualnych; państwo ma realizować dobro wspólne, tj. zatrudnienie jak największej liczby praco wników, dostosowanie płac do cen towarów, likwidacja dysproporcji pomiędzy rolnictwem, przemysłem i usługami, przeciwdziałanie tworzeniu się grup uprzywilejowanych; nowe kwestie społeczne to: zaniedbania w rolnictwie, istnienie obszarów opóźnionych, problem demograficzny. Pacem in tems - wydana.w 1963 r. przez Jana XXIII- „ O pokoju na Ziemi" wydana w okresie wyścigu zbrojeń pomiędzy USA i ZSRR; warunkiem koniecznym pokoju jest ład, porządek w świecie i pomiędzy ludźmi; - porządek pomiędzy ludźmi określają prawa: prawo do życia, prawo do godnej człowieka stopy życiowej, prawo do prawdy, prawo do wolnego wyboru stanu cywilnego i swobody życia rodzinnego, prawo do godziwych warunków pracy, prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia, prawo do własności prywatnej, prawo do zrzeszania się, prawo do emigracji i imigracji, prawo do udziału w życiu publicznym; -zadaniem władzy jest realizacja dobra wspólnego: postęp, rozwój dóbr usługowych (sieć dróg, środki komunikacji, mieszkania, opieka zdrowotna, urządzenia wypoczynkowe); - władza państwowa ma zapewnić obywatelom zasiłki pieniężne, odpowiedniej pracy dla robotników, sprawiedliwej płacy, dostęp do własności prywatnej; - współpraca pomiędzy państwami oparta na zasadach moralnych; - państwa powinny wspólnie rozwiązywać problemy mniejszości narodowych, kwestie pomocy dla uchodźców, a także wyrównywać nieuzasadnione różnice ekonomiczne i społeczne.W czasie II Soboru Watykańskiego uchwalona została Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym - Gaudium et spes -7.12.1965 r. dokument ten opowiada się za dialogiem ze wszystkimi ludźmi, ale odrzuca ateizm. ENCYKLIKI POSOBOROWE: Laborem exercens -wydana w 1981 r. przez Jana Pawia Et - „O pracy Ludzkiej"- praca ludzka sianowi klucz do rozwiązania kwestii społecznej; - praca rozumiana przedmiotowo - jako technika panowania nad ziemią, oraz podmiotowo -jako człowiek stanowiący ostateczny cel pracy; człowiek traktowany jest w systemie pracy bądź jako towar, bądź jako siła robocza; wszyscy pracujący powinni być dopuszczeni do współwłasności w zyskach i zarządzaniu; - państwo ma planować i organizować zatrudnienie, gdyż bezrobocie oznacza zło i wymaga przeciwdziałania; - obowiązkiem pracodawcy jest stwarzanie godziwych warunków pracy oraz sprawiedliwie wynagradzać za pracę; podmiotowa rola związków zawodowych. Centesimus annus - wydana w 1991 r. przez Jana Pawła H w 100 rocznicę Rerum novarum - podkreślono upadek socjalizmu realnego Jako skutek błędnej koncepcji osoby ludzkiej; - krytyka społeczeństwa konsumpcyjnego pomijającego wartości duchowe; - prawo człowieka do własności prywatnej; - pojawia się nowa forma własności - własność wiedzy, techniki i umiejętności, których nośnikiem jest człowiek; - konieczność budowy nowego modelu społeczeństwa, w którym miałaby istnieć: wolność pracy, uczestnictwo i przedsiębiorczość. Model ten może zabezpieczyć przed absolutną dominacja kapitału; -Potrzebna jest współpraca międzynarodowa oraz pomoc narodów na rzecz słabszych i biednych; państwo ma gwarantować bezpieczeństwo w działalności gospodarczej oraz Stosować zasadę pomocniczości poprzez tworzenie warunków dla inicjatyw oddolnych; ustrój demokratyczny to ustrój oparty na prawach człowieka. 3, ZASADY NAUKI SPOŁECZNEJ KOŚCIOŁA : Zostały wypracowane w trakcie kilkusetletniego rozwoju społecznej nauki Kościoła; Odnoszą się one do osoby ludzkiej i jej godności. Człowiek jest podmiotem i ośrodkiem społeczeństwa; • Zasady nauki społecznej Kościoła: 1. Z. dobra wspólnego: działanie władz publicznych na korzyść wszystkich obywateli, tworzenie warunków życia społecznego, w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoja osobista doskonałość, konflikty społeczne powinny być łagodzone siłą argumentacji. 2. Z. nienaruszalności i niezbywalności praw człowieka. 3. Z. prymatu człowieka nad rzeczą: rzeczy istnieją dla człowieka, człowiek natomiast nie został stworzony dla rzeczy. 4. Z. 'solidarności: wszyscy odpowiedzialnewt- są za wszystkich, bezinteresowna służba ludziom i bliźniemu, zbiorowy protest. 5. Z. pomocniczości: pomoc państwa wówczas gdy rodzina, gmina nie może sobie poradzić z problemami. 6. Z. uczestnictwa: uczestnictwo w różnych formach życia społecznego, to aktywność umożliwiająca rozwój jednostki. 7. Z. proporcjonalnego rozwoju: równomierny i harmonijny rozwój wszystkich sektorów gospodarki, umożliwiający ludziom realizację ich szans rozwoju.