RYNKI I INSTYTUCJE FINANSOWE
I Instytucje finansowe jako pośrednicy finansowi
Definicja, cechy pośredników finansowych
Wszystkie przedsiębiorstwa możemy podzielić na zaliczane do sektora niefinansowego
i finansowego. Te należące do sektora finansowego to instytucje finansowe, dzięki nim
pieniądze niezbędne do finansowania działalności mogą być przesuwane od jednych podmiotów do drugich, stąd określane są także jako pośrednicy finansowi (intermediaries).
Pośrednicy przekazują środki pieniężne lub wartości z nimi zrównane od podmiotów
z nadwyżką do podmiotów z deficytem - ich rola zaczyna się wtedy, kiedy w gospodarce
pojawiają się na szeroką skalę oszczędności, które można i trzeba zagospodarować.
Gdyby gospodarka składała się tylko z firm i gospodarstw domowych - bez oszczędności,
z natychmiastowymi transakcjami, to pośrednicy finansowi są zbędni.
Występuje też podział na pośredników finansowych w węższym i szerszym sensie.
Do pośredników w węższym sensie zalicza się takie instytucje finansowe (przedsiębiorstwa finansowe), które przyjmują depozyty (jak banki depozytowe) albo zajmują się finansowaniem tj. udostępniają bezpośrednio biorcom ( podmiotom z deficytem budżetowym
środki finansowe w zamian za ich późniejszą spłatę. Pośrednicy w szerszym sensie to takie instytucje finansowe, których działalność ułatwia transakcje na rynkach finansowych, ale niekoniecznie polega na przenoszeniu roszczeń do środków pieniężnych, ale też na pośrednictwie w zawieraniu umów finansowych, informowaniu i uczestniczeniu w ryzyku.
Pośrednik - instytucja finansowa - pobiera opłatę za pośrednictwo.
Funkcje pośredników w systemie finansowym, co robią?
Ogólna funkcja to: przenoszenie środków pieniężnych pomiędzy podmiotami z nadwyżką i deficytem. Tę funkcję można podzielić na:
przekształcanie wielkości pożyczek i depozytów
transformacja terminów płatności
transformacja struktury depozytów w przestrzeni (terytorialne)
transformacja ryzyka, związanego z danymi papierami wartościowymi
transformacja płynności roszczeń finansowych
transformacja potrzeb informacyjnych
pośrednicy finansowi transformują (minimalizują) koszty transakcyjne.
Co to jest sektor finansowy i sektor niefinansowy, po co jest ten podział?
Gospodarka dzieli się na sektor niefinansowy (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) i finansowy. Sektor finansowy to rynki i instytucje finansowe - a więc pośrednicy w obrocie
roszczeniami finansowymi. Podział taki istnieje gdyż współczesna gospodarka to nie jest rynek zamknięty gdzie występują tylko przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i państwo.
Dzisiaj dojdą wszystkie powiązania z podmiotami zagranicznymi, istnieją banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy pieniężne i towarowe funduszy inwestycyjnych i powierniczych, emerytalnych. Dlatego też trzeba odróżnić sektor finansowy od niefinansowego.
Podaj przykład typowych inwestorów instytucjonalnych
Fundusze inwestycyjne należą do szerokiej klasy - inwestorów instytucjonalnych. Są to wielkie instytucje finansowe do których zaliczamy towarzystwa funduszy inwestycyjnych, banki, towarzystwa ubezpieczeń i fundusze emerytalne.
II Pieniądz
Funkcje pieniądza
środek wymiany
jednostka rozrachunkowa
środek przechowywania wartości (tezauryzacji)
miernik odroczonych płatności
Na czym polega bimetalizm, kiedy był i gdzie?
To system pieniężny opierający się na podwójnej jednostce monetarnej: złotej i srebrnej, będącej prawnym środkiem płatniczym. Aby system bimetaliczny był trwały trzeba było przyjąć stałą relację złota do srebra (parytet), który gwarantował nie tylko relację cen ale i wymianę srebra na złoto. Wielka Brytania wprowadziła taką relację w 1816r. w stosunku
14,29:1, a Francja w 1863r.
Jakie funkcje spełnia weksel kupiecki, a jakie weksel bankowy?
Uczestnicy obrotu w gospodarce cierpieli i cierpią na brak pieniądza. Istnieje więc pokusa kreacji, mnożenia pieniądza Wielkie możliwości daje dopiero pieniądz papierowy, dlatego też złotnicy w 17w. wprowadzili do obrotu kwity na które nie ma pokrycia , ale istniała też druga droga wprowadzenia do obrotu papieru, który pełnił rolę pieniądza a mianowicie weksle kupieckie. Handel potrzebuje kredytu, ponieważ możliwości i potrzeby płatnicze nie pokrywają się w czasie. Kupcy zwłaszcza hurtowi, udzielali sobie kredytu wystawiając na piśmie bezwarunkowe zobowiązania płatności długu w danym miejscu i czasie. Posiadacz weksla mógł nim spłacić dług lub zapłacić za towar, z kolei przyjmujący mógł go dalej puścić w obieg. Jeden weksel mógł obsłużyć wiele transakcji. Przyjmujący mógł zażądać premii za ryzyko poprzez dyskonto; weksel musiał opiewać na większą sumę lub płatność wekslem wynosiła drożej niż pieniądzem.
Złotnicy zaczęli przyjmować depozyty pieniężne na procent, kwity, które wydawali jako potwierdzenie depozytu były wekslami bankowymi czyli zobowiązaniami bankiera do zapłaty danej kwoty pieniężnej (zwrotu depozytu ew. z procentem); noty bankowe stąd nazwa banknot. Emisja weksli bankowych była emisją pieniądza z niczego - działalność dochodowa, jeśli tylko przestrzegano utrzymania odpowiednich rezerw pieniądza w banku do bieżących wypłat.
Na czym polega system dewizowo- złoty? Kiedy (w jakich latach) taki system był w Polsce?
System dewizowo złoty gwarantował, że pieniądze danego kraju, przedstawione do wymiany przez posiadaczy zagranicznych (inwestorów zagranicznych, kupców, inne państwa czy ich banki) będą miały zawsze pokrycie w złocie. Dotyczyło to wymienialności między bankami centralnymi. Taki system dotyczył Polski w latach 1936-1939.
Kiedy dolar przestał być ostatecznie wymienialny na złoto?
Rok 1971 to rok w którym dolar przestał być wymienialnym na złoto.
Czym banknot różni się od asygnaty?
Banknot to pieniądz papierowy posiadający odpowiednią klauzulę, datę, numer kolejny emisji, i podpisy władzy emitującej. Ma pokrycie w złocie lub w całym majątku narodowym, w towarach; pierwotnie weksel wystawiany przez bank w konkretnej transakcji.
Asygnata dowód kasowy, stanowiący podstawę przyjmowania wpłat lub dokonywania wypłat; pierwotnie weksle skarbowe nie mające pokrycia, były zobowiązaniami państwa o charakterze pożyczki.
Co oznacza płynność pieniądza i na czym polega „preferencja płynności”?
Pojęcie płynności dotyczy szybkości i pewności, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze, dlatego też składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest pieniądz (gotówka).
Kształtowanie się i zmiana stóp procentowych (wg Kynesa) zależy od dwóch czynników:
- skłonności do utrzymywania oszczędności w postaci rezerw pieniężnych (płynny pieniądz)
podaży pieniądza w gospodarce.
Tu podstawową kategorią jest preferencja płynności. Istnienie oprocentowania, skłonność do oszczędzania, która zwiększa się w miarę wzrostu dochodu, powoduje że, preferencja płynności zmniejsza się. Bazą do oceny opłacalności inwestowania (zmniejszenia preferencji płynności) jest stopa procentowa jaką dają bezpieczne lokaty pieniądza: weksle i obligacje skarbowe. Przyczyny utrzymywania płynności:
- motyw transakcyjny (bieżące potrzeby)
motyw ostrożnościowy (nieprzewidziane wydatki)
motyw spekulacyjny; przechowywanie dochodu w postaci płynnej.
III Rynki finansowe
Podać określenie rynku finansowego; dlaczego mówi się o rynkach, a nie o rynku?
Rynek finansowy to obrót wszystkimi produktami (instrumentami) finansowymi, a więc roszczeniami finansowymi; od strony podmiotowej to rynek na którym działają instytucje finansowe. Rynek finansowy dzieli się na: pieniężny i rynek kapitałowy. Mówimy tu o rynkach ponieważ pieniądz (a także roszczenia, które mogą być szybko wymienione na pieniądz, a więc „upłynnione”) musi występować stale w obrocie, a więc jest krótkoterminowy, natomiast kapitał może przynosić zyski i zwracać się w długim terminie.
Rynki pieniężne, a kapitałowe (rozróżnić).
Często podmioty gospodarcze o zrównoważonym budżecie mają chwilowy deficyt budżetowy, który wyraża się w bieżącym braku gotówki. Potrzebują wtedy pożyczki
krótkoterminowej np. przedsiębiorstwo musi wziąć kredyt krótkoterminowy na zapłacenie pracownikom. W tej sytuacji ten podmiot poszukuje pożyczki krótkoterminowej. Jednocześnie inne podmioty maja rezerwy gotówkowe, dla których nie maja aktualnego zastosowania np. przedsiębiorstwo zgromadziło środki na inwestycje, ale płaci inwestorowi w miarę postępu robót. Podmioty z nadwyżką są zainteresowane w udzieleniu krótkookresowej
pożyczki, która przyniesie zysk, ale tak, aby nie stracić płynności, kiedy gotówka będzie im potrzebna. Takie sytuacje ilustrują rynek pieniężny.
Przedmiotem transakcji na rynku kapitałowym są roszczenia pieniężne (financial claims) do funduszy pieniężnych - to znaczy mających postać pieniądza lub wartości, które mogą być spieniężone o czasie dłuższym niż rok. Chodzi tu o wyodrębnienie w osobną kategorię takich roszczeń, które dla inwestora (a więc podmiotu posiadającego nadwyżkę) są inwestycją długofalową, która nie jest krótkoterminową pożyczką, ale ma przynieść zysk w dłuższym
okresie.
Segmenty rynku kapitałowego - czym się różnią?
Segmenty rynku kapitałowego:
- bankowy rynek kredytu średnio i długoterminowego na rynku tym działają
komercyjne banki depozytowo - kredytowe, które gromadzą depozyty od ludności i przedsiębiorstw, a także mogą emitować własne dłużne papiery wartościowe i z tych środków udzielają kredytów średnio i długoterminowych.
publiczne dłużne papiery wartościowe segment ten obejmuje państwowe i komunalne dłużne papiery wartościowe, głównie obligacje średnio i długoterminowe. Do pokrywania bieżącego deficytu budżetowego powinny służyć krótkoterminowe bony i weksle skarbowe, to obligacje długoterminowe są raczej wykorzystywane do sfinansowania specjalnych celów. Pozyskiwanie środków budżetowych obligacjami skarbowymi wydaje się łatwym sposobem pokrywania niedoboru w budżecie przez rząd. Ma jednak swoje minusy:
to środek kosztowny i w dodatku łatwo nad nim stracić kontrolę, bo koszty obsługi odkładają się w długu publicznym
papiery dłużne skarbowe powodują niekorzystny dla gospodarki efekt „wypychania” innych kredytów podmiotów gospodarczych. Mianowicie banki, mając wybór udzielenia kredytu przedsiębiorstwom i Skarbowi Państwa, będą skłonne preferować ten drugi jako gwarantujący najmniejsze ryzyko niespłacenia.
Obok obligacji rządowych, popularne są obligacje komunalne, emitowane przez organu samorządu terytorialnego. Pozyskują one w ten sposób środki na sfinansowanie lokalnych przedsięwzięć i gwarantują zwrot z oprocentowaniem z wpływów podatków lokalnych, bądź z przychodu z inwestycji. W Polsce ten rynek odbudowuje się, ramy prawne stworzyła nowa ustawa o obligacjach z 1995 roku. Podobnie jak obligacje skarbowe znajdują one nabywców wśród instytucji finansowych, ale także lokalnych przedsiębiorstw
kredyty hipoteczne to kredyty udzielane na cele związane z gospodarstwem rolnym, zakup nieruchomości, bądź kredyty na cele budowlane. Mają specjalne zabezpieczenie - nieruchomość np. grunty. Kredyt na nie udzielony może być bardzo pewnie zabezpieczony - hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe kredytodawcy i obciąża daną nieruchomość do chwili spłacenia zobowiązania.
prywatne dłużne papiery wartościowe podmioty gospodarcze prywatne np. banki oprócz finansowania się pożyczkami krótkookresowymi na rynku pieniężnym, potrzebują z reguły środków o dłuższym okresie zwrotu. Problemem jest wybór finansowania pomiędzy:
pożyczką bankową o długim okresie zwrotu
emisją akcji, które zwiększą kapitał własny
emisją obligacji
Rynek prywatnych średnio i długoterminowych papierów dłużnych to głównie rynek obligacji - i ich różnych odmian.
własnościowe (udziałowe) papiery wartościowe to przede wszystkim akcje spółek akcyjnych i zamkniętych funduszy inwestycyjnych. Papiery te to udział we własności kapitału - i związane z tym prawa (a nie wierzytelność).
Co to są commercial papers i pod jaką nazwą występują w Polsce?
Commercial papers to krótkoterminowe papiery dłużne, ze względu na kryterium czasu (krótsze niż rok) zaliczamy je do rynku pieniężnego. Są to krótkoterminowe pożyczki (w USA do 270 dni) formalnie niezabezpieczone, ale w praktyce bardzo pewne, ponieważ emitują je wielkie korporacje i instytucje finansowe i zabezpieczeniem jest wiarygodność emitentów.
IV Banki i system bankowy
Jakie są typowe systemy bankowe na świecie?
Najprostszą definicją systemu bankowego z punktu widzenia kreacji pieniądza to instytucje kreujące instrumenty finansowe, które dzielą się na dwie grupy: instytucje tworzące pieniądz i pozostałe, - tworzące instrumenty finansowe, ale nie będące pieniądzem (np. polisy ubezpieczeniowe).
Na czym polega kreacja pieniądza bankowego; czym pieniądz bankowy różni się od emisyjnego?
Banki dokonują kreacji pieniądza przez stwarzanie możliwości przekraczania stanu konta i tworzenie wkładów na żądanie o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych w skarbcach banków. Istota tych operacji sprowadza się do tego, że bank otwiera niektórym swoim klientom nowe konta lub dokonuje nowego zapisu podwyższającego stan konta już istniejącego, przy czym zmianom tym nie towarzyszy jakikolwiek dopływ gotówki do banku. Te rachunki to pieniądz ponieważ ich posiadacze mogą wypisywać w ich ciężar czeki i wykorzystywać je jako środek zapłaty.
Pieniądz bankowy był kreowany przez banki, a w obiegu lokalnym funkcjonowały banknoty różnych banków. Pieniądz emisyjny razem z powstaniem prawa mówiącego o tym aby emisję pieniądza ograniczyć do jednego banku. W ten sposób powstał bank centralny który do dziś ma wyłączność emisji pieniądza.
Cechy banków depozytowo - kredytowych.
kreują pieniądz bankowy
udziela pożyczki
otwiera rachunek na żądanie, którego wkład może być podstawą tworzenia innych wkładów pochodnych w tym lub w innym banku
przyjmuje depozyt i udziela kredytu
Regulacja prawna w Polsce.
Podstawowe akty prawne, które regulują funkcjonowanie systemu bankowego w Polsce to: ustawa Prawo bankowe oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim. Inne ważne normy to ostrożnościowe w działalności banków to:
. poziom rezerw celowych
. poziom rezerw obowiązkowych
Ustawa o bankowym Funduszu Gwarancyjnym, Zarządzenie Prezesa NBP o szczegółowych zasadach rachunkowości bankowej. Znowelizowane Prawo Dewizowe, Zarządzenia Ministra Finansów.
Definicja banku w polskim prawie
Ustawa z 29 sierpnia 1997roku mówi, iż bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Co to są banki spółdzielcze?
Bank spółdzielczy może być utworzony - z zachowaniem trybu określonego przepisami ustawy - Prawo spółdzielcze - na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego w uzgodnieniu z ministrem finansów, na wniosek założycieli, z uwzględnieniem zasad określonych ustawą z dnia 24 czerwca 1994 o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej. Założycielami Banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla założenia spółdzielni określonej ustawą z 16 września 1982r. Statut banku spółdzielczego pod rygorem nieważności powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.
Co to są listy zastawne ?
Listy zastawne to własne dłużne papiery wartościowe banków depozytowo - kredytowych z których udzielają kredytów średnio i długoterminowych.
Co to jest M0 i M1?
Są to agregaty pieniężne. M0 to pieniądz banku centralnego (baza monetarna, pieniądz wielkiej mocy). M0 obejmuje gotówkę (banknoty i monety) w obiegu oraz środki pieniężne na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym. Są to rezerwy pieniężne banków. Wchodzą tu zarówno rezerwy obowiązkowe jak i rezerwy dobrowolne. Bank centralny może bezpośrednio kształtować M0.
M1 pieniądz transakcyjny. Można go natychmiast wykorzystać dla dokonania transakcji i realizowania płatności. Obejmuje M0 + środki pieniężne ludności i podmiotów gospodarczych na rachunkach bieżących (a vista, czekowych). Są to aktywa o najwyższym stopniu płynności.
Jaki jest obecnie główny cel NBP i kryterium oceny skuteczności jego polityki?
NBP to bank centralny, koncentrujący się na polityce monetarnej, kredytowej i nadzorze nad bankami. NBP ma na celu „ w szczególności umacnianie pieniądza krajowego”, „współdziałanie w realizacji polityki gospodarczej państwa”. Jest bankiem emisyjnym, centralną instytucją kredytową i centralną bankową instytucją dewizową.
Na czym polega zarządzanie pasywami banku?
W wyniku konkurencyjności na rynkach finansowych, banki zostały zmuszone do prowadzenia aktywnej polityki także w stosunku do swoich pasywów. Celem było zwiększenie kapitału, przyciągnięcie nowych depozytów i klientów, i zwiększenie akcji kredytowej. Przejawem tej aktywnej polityki względem pasywów było min.:
ubieganie się o drobne wkłady
aktywna polityka w stosunku do oferowanej stopy procentowej
aktywny marketing
oferowanie nowych produktów bankowych
rozwój filii
dywersyfikacja działalności.
Ten sposób przyśpieszył proces globalizacji rynków, banki weszły na rynki zarezerwowane dotąd dla innych pośredników finansowych i tradycyjne różnice między różnymi instytucjami zaczęły się zacierać.
V Fundusze inwestycyjne
Co to jest fundusz inwestycyjny?
Fundusz inwestycyjny to typowa instytucja finansowa obok banków, towarzystw ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych. Jest to forma zbiorowego lokowania pieniędzy.
Fundusz inwestycyjny może być utworzony wyłącznie przez towarzystwo, po uzyskaniu zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Jakie typy funduszy są obecnie w Polsce?
Fundusze inwestycyjne otwarte: tworzone z wpłat poszczególnych uczestników, którzy w zamian otrzymują jednostki uczestnictwa. Jednostki te reprezentują prawa majątkowe uczestników.
Fundusze inwestycyjne zamknięte: w zamian za wpłacone przez inwestorów sumy emituje on certyfikaty inwestycyjne, które są papierami wartościowymi na okaźiciela i mogą być transferowane.
Fundusze inwestycyjne mieszane: emitują one certyfikaty inwestycyjne, ale dokonują ich wykupienia na żądanie uczestnika funduszu. Polska regulacja prawna dopuszcza takie fundusze.
Czy jednostka uczestnictwa w funduszu otwartym jest papierem wartościowym? Podaj argumentację.
Jednostki uczestnictwa w funduszu otwartym nie są czystym papierem wartościowym, mimo , iż mają charakter imienny. Dzieje się tak gdyż nie jest to papier dowolnie transferowalny czyli nie można go przenieść z jednego rynku na inny np. korzystniejszy.
Czym różni się towarzystwo zarządzania funduszami od funduszu inwestycyjnego?
Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych to właściwa instytucja finansowa , która zakłada, prowadzi i zarządza jednym lub wieloma funduszami inwestycyjnymi. Towarzystwo to osoba prawna, która musi uzyskać zezwolenie na prowadzenie funduszy zgodnie z prawem danego państwa.
Fundusz Inwestycyjny to masa majątkowa i zarazem (w Polsce) osoba prawna. Fundusz inwestycyjny nie ma jednak organów - jego organem jest samo towarzystwo. Towarzystwo zarządza funduszem i reprezentuje je na zewnątrz.
Jaki jest minimalny kapitał towarzystwa zarządzania funduszami inwestycyjnymi?
Towarzystwo musi mieć własny kapitał, który stanowi zabezpieczenie roszczeń. W Polsce wynosi on co najmniej 3 mlv. zł. I 1 mln. Dla każdego dodatkowego prowadzonego funduszu, kapitał musi być opłacony gotówką.
VI Fundusze emerytalne
Kiedy powstały fundusze emerytalne na świecie, a kiedy w Polsce/
Obecne fundusze emerytalne istnieją na świecie już kilkadziesiąt lat. Jednak zanim powstały fundusze to zaczęły powstawać pierwsze plany emerytalne. W USA pierwsze plany emerytalne powstały w końcu XIX wieku w wielkich spółkach kolejowych. Także w Europie wielkie przedsiębiorstwa od końca XIX wieku zaczęły wprowadzać dla swoich pracowników plany emerytalne jako dodatkowy bodziec płacowy. W Polsce fundusze emerytalne zaczęły swoją działalność w II połowie 1999 roku
Co to są zakładowe plany emerytalne?
W Europie pod koniec XIX wieku plan ten był dodatkowym bodźcem placowym, w Niemczech były one formą dodatkowej akumulacji kapitału, a także używane były na długofalowe inwestycje, co obniżało cenę kapitału dla firmy. Plany te istnieją do dzisiaj, ale państwowe regulacje wprowadzają pewne zabezpieczenia odnośnie użycia tych środków i ich rozliczania, aby pracownicy nie zostali poszkodowani. Plany emerytalne tworzone zazwyczaj przez przedsiębiorstwa prywatne, publiczne lub agencje rządowe, w najprostszej postaci są tylko formą gromadzenia środków - składek pracownika i pracodawcy - które są następnie inwestowane, na cele dodatkowego, oprócz świadczeń państwowych, zaopatrzenia emerytalnego uczestników.
Jakie przepisy regulują działanie funduszy emerytalnych i zakładowych programów emerytalnych?
Przepisy określają minimalne warunki jakie musza spełniać plany emerytalne (pokrycie, warunki wypłacania świadczeń, zobowiązania funduszu emerytalnego itd.). Istnieją regulacje, jakim podlegają fundusze inwestycyjne. Niezależnie od nadzoru państwowego elementem kontroli jest instytucja powierników. Powiernikiem może być bank, towarzystwo ubezpieczeniowe, partycypanci lub ich przedstawiciele. Reprezentacja pracowników jako najbardziej zainteresowanych jest regułą w krajach europejskich. Powiernik musi działać wyłącznie w interesie funduszu. Regulacja i nadzór nad działalnością funduszy emerytalnych stały się współczesnym standardem ryków kapitałowych. W1997 w Polsce Sejm uchwalił ustawy o pracowniczych programach emerytalnych i o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.
Co oznacza skrót UNFE?
Skrót UNFE oznacza Urząd Nadzoru Funduszy Emerytalnych.
Bibliografia
Tomasz Gruszecki „ Rynki i instytucje finansowe” WSZiP im. Bogdana Jańskiego Warszawa 1998
Tomasz Gruszecki „ Stopa procentowa” wykład
Tomasz Gruszecki „ Pieniądz. Powstanie ewolucja” wykład
David Begg „ Ekonomia” tom I PWE Warszawa rok1999
Michael Bitz „ Produkty bankowe” Poltext Warszawa rok 1998
Słownik wyrazów obcych PWN Warszawa
Tomasz Gruszecki „ System bankowy I” zeszyt 2 WSZiP im. B. Jańskiego Warszawa 1998
Tomasz Gruszecki „ Plany i fundusze emerytalne” zeszyt 6 WSZiP im. B. Jańskiego Warszawa 1998
Tomasz Gruszecki „ Fundusze inwestycyjne” zeszyt 5 WSZiP im. B. Jańskiego Warszawa 1998