Unia2013


Część I - TEORIA INTEGRACJI, CHARAKTER PRAWNY, STRUKTURA, ZAKRES PRZEDMIOTOWY I ZASADY DZIAŁANIA UNII EUROPEJSKIEJ

ROZDZIAŁ II

Struktura prawna i zakres podmiotowy procesu integracji europejskiej

  1. Od Wspólnot do UE

1946r. -początek procesu integracji - przemówienie W. Churchilla w Zurichu - propozycja ustanowienia Stanów Zjednoczonych Europy mających skupić przede wszystkim Francję i Niemcy.

1950r. - J. Monnet opracowuje plan dla Schumana (Deklaracja Schumana), w którym proponuje się poddanie przemysłu stalowego i węglowego Niemiec i Francji wspólnemu, ponadnarodowemu zarządowi. Planem tym miały być też objęte Beneluks i Włochy.

Efekt planu Monneta:

1951r. - ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali na mocy TEWWiS - tzw. Traktat paryski (wszedł w życie w 1952r.)

1957r. - ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) - traktaty rzymskie (w. w życie:1958)

Nie udało się rozszerzyć procesu integracji o dziedzinę polityczną i obronną.

Traktaty ustanawiające te trzy Wspólnoty były wielokrotnie zmienianie na mocy traktatów rewizyjnych. Były to:

  1. Traktat o fuzji - Bruksela 1965 (w.w ż.:1967). Unifikacja trzech Wspólnot przez ustanowienie wspólnych instytucji: Rady i Komisji (uprzednio istniały tylko TS, PE i organ doradczy-Komitet Ekonomiczno-Społeczny).

  2. Jednolity Akt Europejski - 1986 (w.w ż:1987). Ustanowienie rynku wewnętrznego.

  3. Traktat o Unii Europejskiej = Traktat z Maastricht - 1992 (w.w ż:1993).

- ustanowienie UE;

- ważne zmiany w TEWG - zmiana nazwy EWG na Wspólnotę Europejską.

d) Traktat z Amsterdamu - 1997 (w. w ż.:1999). Zmiany w TUE i TWE - dokonanie „uwspólnotowienia” (przeniesienia z filaru III do filaru I) istotnych dziedzin z III filara (tzw. Acquis Schengen)

e) Traktat z Nicei - 2001 (w. w ż:2003). Zadanie: przygotowanie do przyjęcia dużej ilości państw czł.

W tym samym czasie (w 2002r.) ustalono wygaśnięcie TEWWiS - EWWiS przestała istnieć. Objęte nią dziedziny przejęła Wspólnota Europ.

f) Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (Traktat konstytucyjny) - 2004. Nie wszedł w życie. Zadanie: radykalna reforma ustrojowa Unii, przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową (poza Unią miał być tylko Euratom).

g) Traktat z Lizbony - 2007 (w. w ż.: 01.12.2009). Rewizja TUE, TWE i TEWEA. Zmiana nazwy TWE na Traktat o funkcjonowaniu UE (TFUE). Reformy przejęte z T. Konstytucyjnego.

Reforma ustrojowa na mocy Traktatu z Lizbony:

- przekształcenie UE w jednolitą organizację międzynarodową - likwidacja struktury filarowej;

- ujednolicenie mechanizmu decyzyjnego i katalogu źródeł prawa;

- sprecyzowanie zasad podziału kompetencji

- reforma instytucji (wprowadzenie formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną);

- umocnienie ochrony praw podstawowych przez nadanie Karcie Praw Podstawowych charakteru prawnego i przystąpienie Unii do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;

- umocnienie roli parlamentów państw czł. W sprawach UE - monitorowanie zas. pomocniczości i kontrola procesu decyzyjnego.

  1. Ustanowienie UE: ewolucja jej charakteru prawnego

UE została utworzona w 1993r. na mocy Traktatu z Maastricht. Art. 1 TUE: Unię stanowią Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy przewidzianymi w TUE. Zadanie Unii: kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między państwami czł. oraz między ich narodami.

Pierwotna struktura UE:

  1. DACH

- ustanowienie Unii

- cele Unii

- jednolite ramy instytucjonalne

- zasady demokracji, prawa podstawowe i tożsamość narodowa państw.

b) I filar - metoda wspólnotowa

- Wspólnota Europejska

- Euratom

- Europejska Wspólnota Węgla i Stali (do 2002)

c) II filar - metoda międzyrządowa

- Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa

d) III filar - met. międzyrządowa

- Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych

e) FUNDAMENT UNII

- wzmocniona współpraca

- rewizja traktatów

- przyjęcie nowego państwa.

Wyżej wskazana struktura obejmowała dwa obszary o różnym charakterze prawnym podzielone na 3 filary - struktura filarowa/stożkowa.

  1. Wspólnota Europejska (dawna EWG), EURATOM i do 2002r. EWWiS stanowiły I filar. Zasadniczą rolę odgrywała WE ze względu na zadania:

- ustanowienie rynku wewnętrznego poprzez liberalizację swobód:

+ przepływu towarów

+ przepływu pracowników i przedsiębiorczości

+ świadczenia usług

+ przepływu kapitału

- prowadzenie wspólnych Polityk (Handlowej, Rolnej, Transportowej)

- realizowanie reguł konkurencji

- realizowanie Unii Gospodarczej i Walutowej.

Euratom istnieje do dziś i zajmuje się kontrolą i koordynacją w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej.

Wspólnoty spełniały kryteria kwalifikujące je jako organizacje ponadnarodowe: utworzyły samodzielny, autonomiczny porządek prawny i mogły stanowić prawo, które wywoływało skutek bezpośredni i miało pierwszeństwo wobec prawa krajowego. Stwierdził to TS w wyroku z 1964 - Flaminio Costa v. ENEL:

  1. Państwa członkowskie utworzyły samodzielną, europejską władzę publiczną

  2. Traktat EWG utworzył własny porządek prawny

  3. Prawo wywodzące się z Traktatu nie może być podważane przez krajowe.

2. Polityki i inne formy współpracy - dalsze dwa filary. Były to tzw. obszary międzyrządowe: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych.

WPZiB: zadanie - umocnienie tożsamości UE w stosunkach międzynarodowych, również w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony.

WPiSwSK: pierwotnie nosiła nazwę Współpraca w dziedz. Wymiaru Sprawiedliwości i Spr. Wewn.

Od Traktatu z Amsterdamu część materii III filaru przeniesiono do I filaru. Od końca lat 90. III filar określano nazwą Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości.

Podstawowa różnica między filarami: Wspólnoty w ramach I filaru były organizacjami międzynarodowymi z reżimem wspólnotowym. W II i III filarze państwa współpracowały na mocy prawa międzynarodowego (TUE) w ramach współpracy międzyrządowej.

Na mocy Traktatu Lizbońskiego zniesiono strukturę filarową. Unię przekształcono w jednolitą organizację międzynarodową. Konsekwencje:

  1. Ujednolicenie struktury instytucjonalnej

  2. Ujednolicenie źródeł prawa pochodnego

  3. Ujednolicenie mechanizmu decyzyjnego

  4. Umocnienie wewnętrznej spójności.

  1. Traktaty stanowiące podstawę UE i jej zakres przedmiotowy

    1. Traktaty stanowiące podstawę UE

Unia jest spójna organizacją międzynarodową, następcą prawnym Wspólnoty Europejskiej. Wraz z likwidacją struktury filarowej wprowadzono jednolity reżim prawny tożsamy z poprzednim.

Podstawa prawna Unii:

  1. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) -dot. głównie zasad ustrojowych

  2. Traktat o Funkcjonowaniu UE (TFUE) - dot. głównie postanowień dot. działania dziedzin objętych kompetencją Unii.

    1. Zakres przedmiotowy Traktatów stanowiących podstawę UE

  1. Traktat o UE:

a) ustanowienie Unii

b) katalog wartości

c) cele

d) podział kompetencji

e) ochrona praw podstawowych

f) zasady działania instytucji

g) zasady wzmocnionej współpracy

h) rewizja traktatów

i) akcesja

j) wystąpienie z Unii

k) Wspólna Polityka Zagr. I Bezpieczeństwa.

2. TFUE:

a) kompetencje Unii

b) obywatelstwo Unii

c) instytucje

d) finansowanie

e) regulacja dziedzin objętych kompetencją UE:

- polityki i działania wewnętrzne Unii:

+rynek wewnętrzny

+Swobody unijne

+Wspólne polityki

+Polityki społeczne

+Reguły konkurencji

-działań zewnętrznych Unii:

+Wspólna polityka handlowa

+Współpraca i stosunki z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi

+Środki restrykcyjne

+Zawieranie umów międzynarodowych.

Traktat z Lizbony nadał zakresowi regulacyjnemu UE stosunkowo przejrzysty charakter.

  1. Wspólne wartości i cele UE

Katalog wspólnych wartości - art. 2 TUE. Są to wartości: poszanowania godności ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, poszanowania praw człowieka. Wartości te są wspólne w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.

Traktat z Lizbony określając katalog wspólnych wartości nakazuje ukierunkowanie polityk i działań Unii w sposób uwzględniający „wymiar społeczny”. Art. 9 TFUE: „Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wyłączenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego.”

Traktat Lizboński wprowadził horyzontalne klauzule społeczne nakierowane na zapewnienia większej skuteczności „wymiarowi społecznemu”. Mówi o nich art. 3 TUE:

- Unia ustanawia rynek wewnętrzny

- działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa, wysoki poziom ochrony środowiska naturalnego

- wspiera postęp naukowo-techniczny,

-zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację

-wspiera sprawiedliwość społeczną, ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, ochronę praw dziecka.

Na mocy TUE nadano charakter prawny Karcie Praw Podstawowych i Unia przystąpiła do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Tytuł I art.3 TUE - cele Unii:

- wspieranie pokoju, wartości Unii i dobrobytu jej narodów

- zapewnienie obywatelom Unii przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

- swoboda przepływu osób

- zapobieganie i zwalczanie przestępczości

-ustanowienie rynku wewnętrznego

- trwały rozwój Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa, wysoki poziom ochrony środowiska naturalnego,

- zwalczanie wyłączenia społecznego i dyskryminacji

-wspieranie sprawiedliwości społecznej, ochrony socjalnej, równości kobiet i mężczyzn, ochrony praw dziecka,

- wspieranie spójności gospodarczej społecznej, terytorialnej oraz solidarności międzypaństwowej,

- szanowanie bogatej różnorodności kulturowej i językowej

- czuwanie nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy.

Unia realizuje te cele również z stosunkach z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi. Art. 5 TUE:

- Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy

- przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi,

- przyczynia się do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami,

- przyczynia się do uczciwego handlu, wyeliminowania ubóstwa

-przyczynia się do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka

- przyczynia się do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności Karty Narodów Zjednoczonych.

  1. Członkostwo w Unii

    1. Proces rozszerzenia

Państwa założycielskie Unii:

-Belgia,

- Francja,

-Luksemburg,

- Niderlandy,

- RFN,

- Włochy.

Poszerzanie:

1973r. - Wielka Brytania, Dania, Irlandia

1981r. - Grecja

1986r. - Hiszpania, Portugalia

1995r. - Austria, Szwecja, Finlandia

01.05.2004r. - Polska, Czechy, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Słowacja, Słowenia, Węgry

2007r. - Bułgaria, Rumunia

Obecnie jest 27 państw członkowskich.

W 2011r.podpisano traktat akcesyjny z Chorwacją, która ma wejść do Unii w lipcu 2013r.

Status państw kandydujących mają: Turcja, Islandia, Macedonia, Czarnogóra, Serbia.

Potencjalni kandydaci: Albania, Bośnia i Hercegowina, Kosowo.

TUE określa jednolite warunki i procedurę przyjęcia nowego państwa (przed utworzeniem Unii zasady były inne). Obecnie podstawą uzyskania członkowstwa jest Traktat Akcesyjny.

    1. Wystąpienie z UE

Uprzednie traktaty nie przewidywały możliwości wystąpienia ze Wspólnot, a następnie z UE. Możliwość istniała jedynie na podst. ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów, czyli wystąpienie w drodze uzgodnienia jego warunków z pozostałymi państwami członkowskimi.

Dyskusyjna była możliwość jednostronnego wystąpienia z UE z powołaniem się na klauzulę zasadniczej zmiany okoliczności. Tu również musiałoby dojść do porozumienia między występującym i pozostałymi państwami w prawie politycznych i ekonomicznych następstw wystąpienia.

Trudno sobie wyobrazić samowolne wystąpienie z UE. W taki przypadku doszłoby do deliktu międzynarodowego.

TUE wprowadził klauzulę dot. dobrowolnego wystąpienia:

- każde państwo ma do tego prawo,

- notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej

- Unia prowadzi negocjacje i zawiera z występującym umowę określającą warunki wystąpienia, uwzględniając jego przyszłe stosunki z Unią,

- umowa jest zawierana w imieniu Unii przez Radę, która stanowi większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

Czyli podstawą wystąpienia jest umowa międzynarodowa. Mechanizm „przymuszający”: jeżeli ta umowa nie wejdzie w życie w ciągu dwóch lat od notyfikowania decyzji o wystąpieniu, decyzja ta staje się skuteczna.

Jeśli państwo, które wystąpiło z Unii będzie chciało znów do niej przystąpić, to będzie je obowiązywała normalna procedura akcesu.

Określenie tych procedur w TUE wyklucza inne możliwości wystąpienia. Zwłaszcza nie jest możliwe jednostronne wystąpienie.

Innym problemem jest wystąpienie (wykluczenie) ze strefy euro. Pojawił się w związku z kryzysem w Grecji. Postanowienia TFUE nie zawierają klauzul dot. wystąpienia lub wykluczenia ze strefy euro. W przypadku podjęcia takiej decyzji konieczne będzie wprowadzenie stosownej klauzuli do TFUE. Można ewentualnie rozważać „odwróconą” formułę, która obecnie służy przejściu państwa UGiW ze stanu derogacji (np. Polska) do stanu członkowstwa w strefie euro.

    1. Wykluczenie z UE

Traktaty nie zawierają żadnych postanowień w tej kwestii. Zasadniczo nie jest to możliwe, zwłaszcza że wymagałoby to zgodnego podjęcia decyzji przez wszystkie państwa. Można się jednak odwołać do prawa międzynarodowego. Konwencja wiedeńska (1969r.): w przypadku ciężkiego naruszenia traktatu wielostronnego przez jedno z państw członkowskich reszta państw może się porozumieć co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do tego państwa.

    1. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego

Na mocy Traktatu z Amsterdamu wprowadzono do TUE postanowienia, zgodnie z którymi możliwe było zawieszenie praw państwa członkowskiego, jeśli naruszałoby ono w sposób poważny i trwały zasady wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

Traktat z Nicei - rozszerzył katalog środków, jakie można było zastosować w stosunku do takiego państwa: zalecenia, badanie sytuacji przez wysłanników.

Traktat z Lizbony - niewielkie modyfikacje w TUE. Zasady podejmowania takiej decyzji określone są w TFUE:

- ocena zachowania państwa - punktem odniesienia jest katalog wartości Unii;

- na uzasadniony wniosek 1/3 państw członkowskich, PE lub Komisji Europejskiej, Rada stanowiąc większością 4/5 swoich członków po uzyskaniu zgody PE może stwierdzić istnienie wysokiego ryzyka naruszenia powyższych wartości;

- przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje danego państwa i może skierować do niego zalecenia;

- RE stanowiąc jednomyślnie na wn. 1/3 państwa członkowskich lub KE, po uzyskaniu zgody PE, może stwierdzić poważne i stałe naruszenie;

- po tym stwierdzeniu Rada stanowiąc większością kwalifikowaną może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw tego państwa;

- Rada powinna uwzględnić możliwe skutki zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych. Obowiązki państwa pozostają wiążące.

- Stanowiąc większością kwalifikowaną Rada może zdecydować o zmianie lub uchyleniu podjętych środków.

Do tej pory procedura ta nie została zastosowana. Rozważana była w kontekście Węgier i Polski.

    1. Czy UE można rozwiązać?

Ocenia się z reguły, że Unia jest na etapie, od którego „nie ma już powrotu”. Z prawnego punktu widzenia jest inaczej. Dotychczas traktaty były na czas nieokreślony (wyjątek: TEWWiS - 50 lat). TUE i TFUE też są na czas nieokreślony. Nie oznacza to, że państwa członkowskie nie mogą doprowadzić do ich wygaśnięcia. Traktaty nie zawierają w tej kwestii żadnych postanowień, więc w grę wchodzą tu zasady prawa międzynarodowego: na mocy zgody wszystkich państw członkowskich można ustalić wygaśnięcie traktatów. Należałoby tu zastosować zwykła procedurę zmiany określoną dla rewizji traktatów. Można by też zastosować procedurę odnoszącą się do dobrowolnego wystąpienia z Unii. W każdym wypadku trzeba by było zawrzeć umowę międzynarodową.

Państwa członkowskie mogą doprowadzić do wygaśnięcia Traktatu ustanawiającego Euratom, gdyż na mocy Traktatu z Lizbony Euratom nie jest włączony do Unii. Jest to odrębna organizacja strukturalnie połączona z UE. Zakłada się, że będzie on włączony do Unii lub przekształcony w unijną agencję - będzie się to w obu przypadkach wiązało z wygaśnięciem TEWEA.

  1. Wzmocniona współpraca

W calu uniknięcia sytuacji, w której część państw podejmuje działania dot. UE poza Traktatami (metoda schengeńska), na mocy Traktatu Amsterdamskiego ustanowiono procedurę wzmocnionej współpracy. Aby ją uruchomić Rada decyduje większością kwalifikowaną, ale należy spełnić warunki:

- procedura ta nie może być stosowana w ramach kompetencji wyłącznych Unii

- musi być nakierowana na wzmocnienie celów Unii

- powinna objąć co najmniej 9 państw

- musi zachować otwartość wobec wszystkich państw członkowskich

- może być uruchomiona jedynie w ostateczności.

Decyzje podejmowane w ramach tej procedury wiążą tylko państwa w niej uczestniczące.

Dopiero w 2011r. uruchomiono tę procedurę w dwóch dziedzinach: jednolitego patentu europejskiego oraz prawa właściwego dla rozwodów i separacji.

W ramach WPZiB, poza tą procedurą, można jeszcze uruchomić stałą współpracę strukturalną w odniesieniu do szczególnie wymagających misji. Dotyczy to państw, które dysponują odpowiednią zdolnością wojskową.

  1. Terytorialny zakres obowiązywania Traktatów stanowiących podstawę UE

Jest określony zasadami prawa międzynarodowego. Konwencja wiedeńska: umowa międzynarodowa jest stosowana na całym terytorium (lądowym, powietrznym, morskim) państwa strony umowy, chyba że sama umowa stanowi co innego. Od tej zasady jest wiele wyjątków określonych w TFUE.

Zakres terytorialny obowiązywania Unii może się zmienić w przypadku zmiany terytorium jednego z państw członkowskich (np. przyłączenie NRD do RFN). Zakres zwiększa się w przypadku akcesu nowego państwa do Unii.

ROZDZIAŁ IV

ZASADY DZIAŁANIA UE

  1. Uwagi ogólne

  1. państwa członkowskie ustanowiły między sobą „Unię”, której przyznały kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów.

  2. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów

  3. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych

  4. Unia ustanawia rynek wewnętrzny, działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy i stabilność cen, społ. gosp. rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia

  5. Unia ustanawia unię gosp. i walutową, gdzie wspólną walutą jest euro

  6. W stosunkach zewnętrznych unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli

  7. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach.

Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania kompetencji

Wykonywanie kompetencji podlega zaś zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

Wykonując swoje kompetencje, Unia musi zapewnić poszanowanie równości państw wobec Traktatów i ich tożsamości narodowej.

Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i państwa członkowskie muszą się wzajemnie szanować i udzielać wsparcia.

Najważniejsze zasady działania Unii:

  1. Zasada pomocniczości

  2. Zasada proporcjonalności

  3. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich

  4. Zasada lojalnej współpracy

  5. Zasada równowagi instytucjonalnej

  6. Zasada demokracji

  7. Zasada państwa prawnego

  8. Zasada niedyskryminacji

  9. Zasada poszanowania praw podstawowych

  1. Zasada przyznania kompetencji

    1. Uwagi ogólne

Zasada ta oznacza, że Unia może działać tylko w zakresie swoich kompetencji i ma ich tylko tyle, ile powierzyły jej państwa członkowskie, natomiast wszelkie kompetencje niepowierzone Unii należą do państw członkowskich.

    1. Wybór właściwej podstawy prawnej

Każdy akt prawa Unii musi wywodzić się z odpowiedniej normy kompetencyjnej, upoważniającej Unię do wydania aktu w danej dziedzinie

Podstawa prawna określa:

a)podział kompetencji między Unię i państwa członkowskie (podział wertykalny), kompetencję Unii ratione materiae (właściwość rzeczowa)

b) sposób w jaki Unia ma wykonać swoje kompetencje ratione materiae, instytucję, instrument(dyrektywa, decyzja), i procedurę w jakiej ma być przyjęty (czynniki te determinuje tzw. horyzontalny podział kompetencji)

c) w sytuacji gdy Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.

Kompetencje Unii można podzielić na:

  1. Kompetencje wyraźne, wyraźnie wskazane w traktatach np. cytowany art.

  2. Kompetencje domniemane, dorozumiane, domniemane z funkcji lub celów organizacji

  3. Kompetencje ogólne, służą do stanowienia prawa w celu ustanowienia i funkcjonowania rynku wewnętrznego, mogą być użyte gdy brakuje szczegółowego przepisu

  4. Kompetencje dodatkowe, służą osiągnięciu celów Traktatów w ramach polityk określonych w Traktatach, w przypadku braku kompetencji szczegółowych i ogólnych (jeśli jednak Traktaty wykluczają harmonizację przepisów ustawowych, nie można użyć środków do tego prowadzących, podobnie kompetencje dodatkowe nie mogą służyć jako podstawa do osiągnięcia celów związanych ze wspólną polityką zagr. i bezpieczeństwa)

2.3. Zasady podziału kompetencji

2.3.1 Kompetencje wyłączne UE

Jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, a Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

Wyłączne kompetencje Unii to:

  1. Unia celna

  2. Ustanowienie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wew.

  3. Polityka pieniężna, w odniesieniu do państw członkowskich, gdzie waluta jest euro

  4. Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa

  5. Wspólna polityka handlowa

  6. Unia ma także wyłączne kompetencje do zawierania umów międzynarodowych

2.3.2. Kompetencje dzielone

Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących dziedzin:

  1. Rynek wewnętrzny

  2. Polityka społeczna

  3. Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna

  4. Rolnictwo i rybołówstw

  5. Środowisko

  6. Ochrona konsumentów

  7. Transport

  8. Sieci transeuropejskie

  9. Energia

  10. Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

  11. Wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego

Istnieją jednak dwa ograniczenia dotyczące kompetencji dzielonych:

  1. W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań, ale wykonywanie tych kompetencji nie może uniemożliwiać państwom członkowskim wykonywania ich kompetencji

  2. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju pomocy humanitarnej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań i wspólnej polityki, ale wykonywanie tych kompetencji nie może uniemożliwiać państwom członkowskim wykonywania ich kompetencji

Jeśli Traktaty przyznają Unii kompetencje dzieloną z państwem członkowskim, to Unia i państwo członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące.

Państwa członkowskie wykonują swoja kompetencje w zakresie , w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji.

Państwa członkowskie mogą odzyskać swoje kompetencje, ponieważ ponownie wykonywać swoją kompetencje w zakresie w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.

2.3.3. Kompetencje wspierające, koordynacyjne i uzupełniające

Unia może wspierać koordynować lub uzupełniać działania państw członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji.

Działania te nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich.

Dziedziny wspierane, koordynowane i uzupełniane przez działania Unii:

a)ochrona i poprawa zdrowia b) przemysł c) kultura d) turystyka e) edukacja f) ochrona ludności g) współpraca administracyjna

    1. Zasada pierwszeństwa UE a podział kompetencji

  1. Podstawową zasadą chroniącą kompetencje Unii jest zasada pierwszeństwa prawa Unii

  2. Państwa członkowskie wykonują swoją kompetencje w odniesieniu do kompetencji dzielonych tylko w zakresie, w jakim Unia nie wykonywała swojej kompetencji (jest to odzwierciedlenie wywodzącej się z prawa amerykańskiego doktryny przejęcia) - więcej na temat doktryny przejęcia str. 90

    1. Ograniczenie kompetencji UE

  1. W traktatach znajdują się specjalne przepisy wskazujące dziedziny, w których państwa członkowskie zachowały własną kompetencje, czy przepisy ograniczające działania Unii:

- zasada pomocniczości

-zasada proporcjonalności

-zasada poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich

2.5.1 Zasada pomocniczości (subsydiarności)

a) zasadą całego prawa Unii uczynił ją traktat z Maastrich

b) zgodnie z zasadą pomocniczości , w dziedzinach które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas, i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie(na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym), i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii

c) nad przestrzeganiem zasady pomocniczości czuwają parlamenty:

- zostało im dane prawo wyrażania opinii czy projekt aktu ustawodawczego, który nie wchodzi w zakres wyłącznych kompetencji Unii jest z tą zasadą zgodny

- w ciągu ośmiu tyg. od daty przekazania projektu parlamentowi może on przesłać przewodniczącym Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji uzasadnioną opinię zawierającą powody, dla których uznaje, że dany projekt nie jest zgodny z zasadą pomocniczości - procedury stosowane w razie naruszenia zasady pomocniczości str. 93

d) Unia przyjmując akty ustawodawcze w zakresie kompetencji innych niż wyłączne, musi je odpowiednio uzasadnić zgodnie z zasadą pomocniczości i proporcjonalności. Obejmuje to udzielenie odp. w uzasadnieniu aktu ustawodawczego na dwa pytania:

- czy cele Unii nie mogą być w wystarczający sposób osiągnięte przez państwa członkowskie

-czy cele te mogą być osiągnięte „lepiej” przez Unię (test porównania efektywności/komparatywny test skuteczności)

e) przestrzeganie zasady pomocniczości podlega kontroli sądowej (akt prawny niezgodny z zasada pomocniczości może być uznany za nieważny)

f) prawo do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności aktów ust. prawa Unii z powodu niezgodności z zasadą pomocniczości, zostało rozszerzone dla parlamentów narodowych i Komitetów Regionów

g) parlament narodowy lub jego izba może wnieść skargę do TSUE(Tryb. Stanu UE) za pośrednictwem państwa członkowskiego

h) skarga Komitetu Regionów dotyczyć może tylko aktów ustawodawczych, do których przyjęcia TFUE (Traktat o funkcjonowaniu UE) wymaga jego konsultacji

2.5.2 Zasada proporcjonalności

    1. zgodnie z tą zasadą zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (działania proporcjonalne w stosunku do chęci osiąganego celu)

    2. stosuję się ta zasadę do wszystkich sfer kompetencji Unii

    3. zasada ta odnosi się do konkretnego środka, konieczne jest tu by środek przyjęty przez Unię nie nakładał niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki:

-TS bada czy środek prawny jest