1. Warunki pracy
Prawidłowa organizacja pracy wpływa na zwiększenie wydajności przy jednoczesnym zmniejszeniu zagrożenia pracownika. Stanowiskiem roboczym nazywamy część powierzchni produkcyjnej, specjalnie wyposażonej, w celu wykonania określonych operacji.
Na prawidłową organizację stanowiska pracy ma wpływ:
usytuowanie i sposób rozmieszczenia narzędzi,
ułożenie narzędzi oraz materiałów,
kolejność i metody wykonywania czynności,
rytmika i czas pracy,
sposób przestrzennego powiązania z innymi stanowiskami,
warunki środowiska działające na środowisko pracy.
Racjonalna organizacja stanowiska roboczego stolarza powinna zapewnić bezpieczne i łatwe wykonywanie pracy przez odpowiednią ochronę przed czynnikami niebezpiecznymi (urazowymi), szkodliwymi i uciążliwymi (hałas, wibracja, zapylenie, oświetlenie, mikroklimat, duże i zbędne obciążenie pracownika).
Dla każdej obrabiarki lub stanowiska roboczego powinna być wydzielona odpowiednia powierzchnia, do której zalicza się:
obrys obrabiarki z napędem lub stanowiska roboczego z miejscem na materiał,
miejsce na odpady,
miejsce na narzędzia i przyrządy używane w czasie pracy.
Każde stanowisko stolarza ręcznego musi być wyposażone w strugnicę, służącą do mocowania obrabianych przedmiotów i szafkę narzędziową. Należy stosować następujące zasady:
wszystkie narzędzia powinny mieć swoje stałe miejsce,
niedopuszczalne jest układanie narzędzi jedne na drugich,
niedopuszczalne jest wyciąganie narzędzi spod innych narzędzi,
do każdej czynności używać prawidłowego narzędzia,
niedopuszczalna jest praca uszkodzonymi narzędziami.
Przy organizowaniu stanowiska roboczego stolarza należy zwrócić uwagę na następujące sprawy:
materiał do stanowiska roboczego powinien być podawany w stanie rozsortowanym i ułożony w kierunku posuwu w taki sposób, aby robotnik nie potrzebował odwracać każdego elementu,
wysokość powierzchni roboczej stanowiska pracy od podłogi powinna być dostosowana do wzrostu pracownika. Przy braku możliwości regulacji wysokości ta powinna wynosić 0,8 m,
prawidłowe oświetlenie stanowiska pracy.
Pomieszczenie pracy
Pomieszczenie stolarni winno spełniać warunki:
wysokość minimum 3,3 m,
rozmieszczenie stołu i innych urządzeń, maszyn, szaf powinno być takie, aby przejścia między nimi wynosiły minimum:
75 cm - w przypadku jednego pracownika (w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się 50 cm)
100 cm - w przypadku konieczności jednoczesnego poruszania się pracowników w przeciwnych kierunkach,
drogi transportowe - w warsztacie powinny być zachowane szerokości:
b = a + 30 cm - dla ruchu pieszego jednokierunkowego
b = 2a + 60 cm - dla ruchu pieszego dwukierunkowego
gdzie a - szerokość ładunku niesionego przez pracownika
b - szerokość drogi transportowej
Uwaga: szerokość dogi transportowej nie może być mniejsza niż 20 cm.
podłoga - równa, nieśliska, niepaląca i bez progów pomiędzy pomieszczeniami,
oświetlenie naturalne, dzienne, najlepiej górne. W przypadku oświetlenia bocznego (okna) powinien być zachowany stosunek wielkości powierzchni okien w świetle ościeżnic do powierzchni podłogi jak 1:8 (to znaczy 1m2 okna na 8 m2 podłogi),
oświetlenie sztuczne (elektryczne) - w zależności od rodzaju pracy i tak:
przy frezarkach, strugarkach, klejeniu i składaniu - 200 lx (luksów),
przy pozostałych maszynach do obróbki drewna, toczeniu, żłobieniu, wyrównywaniu strugiem, cięciu, piłowaniu - 300 lx,
przy uszlachetnianiu drewna, fornirowaniu, polerowaniu, lakierowaniu, intarsjowaniu, stolarniach modelowych - 500 lx,
przy kontroli - 750 lx,
wentylacja - naturalna i sztuczna, przy czym konieczne są odciągi przy każdej obrabiarce odprowadzające pył drzewny, trociny i wióry w sposób zapobiegający ich gromadzeniu się i szkodliwemu działaniu na organizm.
Stół warsztatowy - strugnica, służąca do mocowania obrabianych przedmiotów. Wysokość stołu powinna być dostosowana do wzrostu stolarza. Zwykle wysokość strugnicy wynosi 0,8-0,9 m.
2. Wyposażenie stanowiska roboczego
Narzędzia
wszystkie narzędzia na stanowisku pracy powinny mieć swoje stałe miejsce (szuflady, szafki, szafki stołu lub szafki wiszące),
w trakcie pracy na strugnicy powinny się znajdować tylko te narzędzia, które potrzebne są stolarzowi do wykonywania danej pracy i rozmieszczone
w funkcjonalnym polu pracownika w taki sposób, aby zapewniały ustaloną kolejność ruchów,
nie wolno układać jednych narzędzi na drugie,
narzędzia, którymi posługuje się stolarz częściej, powinny być ułożone bliżej, którymi rzadziej - dalej,
po zakończonej pracy narzędzia powinny być odłożone na stałe miejsca.
3. Wymagania stawiane narzędziom ręcznym i zasady bezpieczeństwa przy ich użytkowaniu.
3.1. Piły ręczne
Piły do obróbki ręcznej są to narzędzia wieloostrzowe składające się
z brzeszczotu, zaopatrzonego w różnego rodzaju zęby, dostosowane kształtem do procesu piłowania oraz uchwytu wykonanego najczęściej z drewna lub tworzywa sztucznego. Brzeszczoty pił mają grubość 0,7-1,3 mm i produkowane są ze stali węglowej, narzędziowej lub ze stali stopowej. Stosuje się najczęściej piły:
ramowe (stolarskie) - stosowane do cięcia w poprzek włókien, wzdłuż włókien
i do wykonywania połączeń,
włosowe (wyrzynarki) - do wycinania otworów o dokładnych cięć krzywoliniowych,
płatnice - do piłowania wzdłużnego i poprzecznego,
grzbietnice - do wykonywania połączeń,
piły do metalu - mogą służyć do bardzo dokładnego piłowania cienkich listewek, przepiłowywania gwoździ czy pogłębiania nacięć na wkrętach.
Dla bezpiecznego użytkowania pił, należy stosować się do poniższych zaleceń:
brzeszczot piły musi być sztywny i nie powinien się wyginać ani odkształcać podczas piłowania,
rodzaj piły i uzębienia należy dobierać w zależności od rodzaju wykonywanej czynności, grubości piłowanego elementu, twardości drewna oraz kierunku szczeliny rzazu,
do piłowania należy stosować tylko piły o wyrównanym uzębieniu, odpowiednim rozwarciu uzębienia (1,4-1,8 grubości brzeszczotu, przy czym należy pamiętać, że odgina się tylko około 1/3 wysokości zęba piły) i naostrzone,
po zakończonej pracy piła powinna być zakonserwowana i odpowiednio przechowywana.
3.2. Strugi
Strugi służą do wyrównywania powierzchni, nadania jej odpowiedniej grubości, doprowadzenia obrabianego elementu do żądanych wymiarów lub wykonywania wgłębień o różnych profilach. Elementem skrawającym jest nóż wykonany ze stali
i osadzony w kadłubie struga. Krawędź tnąca noża powinna wystawać poniżej dolnej płaszczyzny kadłuba (tzw. Podeszwy) nie więcej jak 0,2-0,5 mm, a odległość krawędzi tnącej noża od krawędzi szczeliny powinna wynosić 1,5-2,0 mm.
Do najczęściej używanych strugów należą:
zdzierak - do strugania grubszych warstw drewna,
równiak - do usuwania z powierzchni obrabianego materiału nierówności,
gładzik - do ostatecznego wyrównania obrabianej powierzchni,
kątnik - do wygładzania odsadzeń, wręgów, uciosów itp.
Dla bezpiecznego użytkowania strugów należy stosować się do poniższych zasad:
przed przystąpieniem do strugania materiał należy pewnie zamocować
w strugnicy,
w czasie strugania nie wolno dotykać obrabianego materiału, grozi to skaleczeniem rąk o wystające brzegi,
nóż powinien być prawidłowo naostrzony. Przy ostrzeniu i wygładzani ostrza należy zachować szczególną ostrożność,
nieużywany strug należy kłaść zawsze na boku korpusu.
3.3. Dłuta stolarskie
Dłuta stolarskie służą do przecinania, wycinania, wykonywania otworów, rowków i wszelkiego rodzaju zagłębień oraz do wygładzania niewielkich powierzchni. Dłuto składa się między innymi ze stalowego brzeszczotu zakończonego krawędzią tnącą oraz trzonka. W zależności od konstrukcji brzeszczotu rozróżnia się dłuta płaskie
z prostymi i ściętymi powierzchniami bocznymi, dłuta gniazdowe i grzbietaki oraz dłuta żłobaki o zokrąlonej krawędzi tnącej. Wszystkie dłuta mają kąt ostrza równy 30°
a szerokości brzeszczotów od 4 do 40 mm.
Należy stosować bezpieczne metody pracy jak:
dłutowany materiał musi być dobrze zamocowany i unieruchomiony,
brzeszczoty muszą być osadzone w trzonku w sposób pewny (nie mogą chwiać się i wypadać). Trzonki powinny być zabezpieczone przed pękaniem metalowymi pierścieniami,
do pobijania dłut stosować należy drewniane młotki tzw. pobijaki,
dłuta powinny być prawidłowo zaostrzone,
w czasie pracy, przenoszenia dłut należy zachować szczególną ostrożność, ostrze dłuta po skończonej pracy powinno być oczyszczone i osłonięte futerałem ze skóry lub drewna.
3.4. Tarniki i pilniki
Tarnikowanie i piknikowanie to obróbka cięciem polegająca na usunięciu
z powierzchni drewna warstwy niewielkiej grubości. Tarniki (o różnych kształtach przekroju) mają dwa rodzaje nacięć (z krawędziami skrawającymi w postaci łuku koła):niesymetryczne i symetryczne. Pilniki mają nacięcia pojedyncze lub podwójne; największe znaczenie mają zdzieraki i pilniki ślusarskie.
Przy pracy z pilnikami i tarnikami należy pamiętać o bezpiecznych metodach pracy a w szczególności:
nie wolno stosować niesprawnych narzędzi (na przykład z popękanym trzonkiem lub bez trzonka),
przedmiot obrabiany powinien być trwale zamocowany w czasie obróbki,
pilnika czy tarnika nie należy uderzać młotkiem ani używać jako dźwigni do podważania,
po skończonej pracy pilniki i tarniki należy oczyścić i ułożyć w miejscu dla nich przeznaczonym.
4. Wymagania stawiane narzędziom mechanicznymi zasady bezpieczeństwa przy ich użytkowaniu.
4.1. Ogólne zasady bezpieczeństwa
Do samodzielnej pracy na obrabiarce (wiertarce, szlifierce, tokarce, strugarce, pile tarczowej, pile taśmowej itp.) może być dopuszczony pracownik posiadając odpowiednie wiadomości oraz odpowiedni stan zdrowia. Przy pracy na każdej obrabiarce należy przestrzegać podstawowych przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy:
przed uruchomieniem obrabiarki sprawdzić czy jej włączenie nie grozi wypadkiem,
sprawdzić, czy obrabiarka jest odpowiednio ustawiona i mocowana do fundamentu lub podstawy tak, aby można było bezpiecznie wykonywać na niej wszelkie czynności,
mocowanie przedmiotu obrabianego powinno być tak dokonane, aby wyrwanie obrabianego przedmiotu w czasie obróbki nie było możliwe,
obrabiarki powinny posiadać urządzenia odpylające, odprowadzające pył drzewny, trociny i wióry poza urządzenie i zapobiegające ich szkodliwemu działaniu na organizm pracownika,
przed przystąpieniem do naprawy (tylko przez specjalną brygadę wyznaczoną do tego lub przez wykwalifikowanego pracownika), montażu lub czyszczenia obrabiarki należy sprawdzić, czy:
napęd obrabiarki jest wyłączony,
niemożliwe jest jej przypadkowe uruchomienie,
umieszczono we właściwych miejscach tablice „NAPRAWA - NIE URUCHAMIAĆ”
pracownik obsługujący obrabiarkę obowiązany jest do:
sprawdzenia przed rozpoczęciem pracy, czy obrabiarka i narzędzia są sprawne oraz czy osłony i zabezpieczenia są na właściwych miejscach
i w należytym stanie,
powiadomienia przełożonego niezwłocznie o zauważonych przed rozpoczęciem i w czasie pracy brakach i nieprawidłowościach,
przystąpienia do pracy po naprawie dopiero za zgodą przełożonego,
utrzymywania miejsca pracy w porządku i czystości,
dbania o sprawny stan narzędzi,
unieruchomienia obrabiarki przed przystąpieniem do jej smarowania
i czyszczenia. Usuwanie wiórów należy dokonywać przy pomoc pędzli, szczotek, haczyków itp. narzędzi w sposób szybki i skuteczny. Ręczne usuwanie wiórów jest zabronione,
niedopuszczenie di pracy na obrabiarce osób postronnych bez zgody przełożonego,
hamowanie obrabiarki ręką lub przy użyciu jakichkolwiek przedmiotów jest niedozwolone,
nie wolno sprawdzać w czasie obróbki wymiarów obrabianego przedmiotu
i dokonywać innych podobnych czynności,
przy obróbce materiału o znacznej długości należy stosować odpowiednie podpórki,
pracownicy zatrudnieni przy obrabiarkach powinni mieć całkowicie zakryte włosy oraz dokładnie zapięte ubranie bez odstających i zwisających części. Rękawy ubrania mogą być zawinięte powyżej łokcia.
Powyższe odnosi się do ogólnych przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna. W dalszej części podano bardziej szczegółowe informacje dla poszczególnych obrabiarek.
4.2. Wiertarki
nie wolno trzymać rękami obrabianych elementów. Do zamocowania obrabianego przedmiotu należy stosować zaciski, gniazda lub inne odpowiednie przyrządy,
uchwyty narzędzi nie powinny mieć części wystających,
nie wolno pracować na wiertarce w rękawicach,
nie wolno zmieniać położenia stołu wiertarki poziomej w czasie wiercenia.
4.3. Tokarki
tokarki powinny być zaopatrzone w ekrany chroniące osoby przed odpryskującymi wiórami,
w czasie pracy należy używać okularów ochronnych lub przyłbic,
obrabiarki o nożu obrotowym powinny być zaopatrzone w osłonę narzędzia,
tokarki powinny mieć osłony zabezpieczające pracowników w przypadku wyrwania z kłów obrabianego materiału. Osłony te powinny być wykonywane
z materiału umożliwiającego obserwację obróbki.
4.4. Strugarki
nie wolno obrabiać materiałów o długości mniejszej niż odległość wału pociągowego do wału prowadzącego poza nożami,
przed wałkami podawczymi należy umieścić osłony zapobiegające wciągnięciu rąk.
4.5. Wyrówniarki
wyrówniarki powinny być zaopatrzone w odpowiednie osłony wału nożowego,
stoły wyrówniarek powinny posiadać szczeliny robocze możliwie wąskie, przy czym odległość między brzegami płyt stołu nie może przekraczać 3 mm,
wał roboczy powinien być dokładnie dynamicznie wyważony.
4.6. Piły tarczowe
nie wolno używać pił o tarczach uszkodzonych lub odkształconych,
nie pracujące zęby pił tarczowych nad i pod stołem powinny być osłonięte,
piły do cięcia poprzecznego muszą posiadać urządzenia doprowadzające materiał (sanki, ruchomy stół lub kozioł wahadłowy), zaopatrzone w uchwyty przytrzymujące materiał i zabezpieczone przed wyskoczeniem ze swych prowadnic,
piły tarczowe do cięcia wzdłużnego powinny posiadać:
kaptur ochronny osłaniający górne zęby piły, łatwo nastawialny na grubość przecinanego materiału (kaptur ochronny nie może być osadzony na klinie rozszczepiającym),
klin rozszczepiający, wykonany ze stali narzędziowej, o grubości większej niż grubość tarczy i mniejszej o 0,5 mm od rozwarcia zębów tarczy; jego szerokość powinna wynosić co najmniej 50 mm mierząc po płaszczyźnie stołu. Oddalenie klina od tarczy nie powinno być większe niż 2 mm poniżej najwyższego zęba tarczy. Klin powinien być nastawialny
w płaszczyźnie tarczy w kierunku poziomym i pionowym.
piła wahadłowa powinna wracać samoczynnie do położenia nieroboczego,
uchwyt piły wahadłowej powinien być umieszczony z boku,
tarcza piły wahadłowej nie powinna przy najdalszym wychyleniu wystawiać poza obręb stołu,
piły wahadłowe o górnym zawieszeniu powinny mieć urządzenie ograniczające ich najdalsze wychylenie,
piły wahadłowe o dolnym zawieszeniu powinny mieć tak skonstruowane osłony, aby tarcza piły w położeniu nieroboczym była całkowicie osłonięta.
4.7. Piły taśmowe
koła piły taśmowej powinny być zabezpieczone odpowiednimi osłonami,
nie pracująca część taśmy piły powinna być zabezpieczona na całej swej długości,
taśma powinna być umieszczona na kołach w ten sposób, aby jej zęby znajdowały się poza obwodami kół,
przed zmianą położenia koła napinającego obrabiarkę należy zatrzymać,
otwór w stole powinien mieć drewnianą wkładkę ze szczelina dostosowaną odpowiednio do wymiarów taśmy.
4.8. Frezarki
podczas frezowania frezy powinny być zabezpieczone osłonami, lub kółkami ochronnymi, czy pierścieniami ochronnymi (przy frezowaniu krzywoliniowym). Osłona powinna być umieszczona w takiej odległości od stołu, aby umożliwiała swobodne poruszanie przedmiotu obrabianego wraz z szablonem,
frezarka powinna być zabezpieczona przed przypadkowym włączeniem,
uchwyt i frez frezarki górnowrzecionowej powinny być zabezpieczone osłoną przejrzystą,
przedmiot obrabiany powinien być przymocowany do szablonu w sposób uniemożliwiający wyrwanie go lub obluzowanie w szablonie podczas pracy,
powierzchnia stołu frezarki górnowrzecionowej, trzpień wiodący oraz dolna powierzchnia szablonu powinny być gładkie, tak aby przesuwanie szablonu wraz z przedmiotem obrabianym na stole frezarki było równe i swobodne. Powierzchnia stołu powinna być zmywana naftą.
Oprócz pracy z obrabiarkami omówionymi powyżej, stolarz może mieć do czynienia
z innymi obrabiarkami, służącymi do ostrzenia narzędzi np. szlifierkami do metalu.
4.9. Szlifierki
szlifierka musi posiadać właściwe osłony (z boku i na obwodzie),
należy stosować ściernice dostosowane do dopuszczalnych prędkości obwodowych,
nie wolno stosować uszkodzonych ściernic,
odległość stopki od tarczy nie może być większa niż 3 mm,
dla ochrony pracownika przed odpryskami metalu należy stosować ekrany przeciwodpryskowe, a tam gdzie nie można ich stosować - zakładać okulary ochronne.
4.10. Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym
Coraz częściej stolarze korzystają z narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym takich jak:
szlifierki,
wiertarki,
frezarki,
piły tarczowe, wyrzynarki,
strugarki,
inne elektronarzędzia.
Z uwagi na różnorodność typów tych elektronarzędzi, podstawowym źródłem wiedzy
o ich bezpiecznym użytkowaniu jest dokumentacja techniczno-ruchowa lub instrukcja bezpiecznej obsługi, dostarczana przez wytwórcę. Jednocześnie, zgodnie z Polskimi Normami, dla zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania elektronarzędzi należy:
prowadzić regularne badania kontrolne elektronarzędzi i ich wyniki wpisywać do kartotek,
przestrzegać podstawowych zasad ochrony przeciwporażeniowej (podłączenie tylko do gniazdek z prawidłowo wykonaną instalacją ochronną, używanie sprawnych przedłużaczy),
nie stosować elektronarzędzi do pracy w warunkach dużej wilgotności,
stosować się do terminów badań okresowych:
co 6 miesięcy dla elektronarzędzi eksploatowanych dorywczo, kilkakrotnie w ciągu jednej zmiany,
co 4 miesiące dla elektronarzędzi często używanych w ciągu jednej zmiany,
co 2 miesiące dla elektronarzędzi użytkowanych w sposób ciągły (na przykład w linii produkcyjnej lub montażowej),
prace związane z podłączeniem, badaniem, konserwacją i naprawą urządzeń elektrycznych mogą być wykonywane tylko przez osoby uprawnione (uprawnienia SEP),
nie udostępniać odbiorników elektrycznych osobom nie znającym zasad ich użytkowania i instrukcji obsługi,
każdorazowo przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić optycznie stan obudowy izolacyjnej elektronarzędzi, przewodów, wtyczek. W przypadku uszkodzenia oddać do naprawy,
po zakończeniu prac wyłączyć elektronarzędzia z sieci elektrycznej i zgodnie
z instrukcją zabezpieczyć je przed ponownym włączeniem przez osoby nieupoważnione.
5. Zabrania się kategorycznie
wykonywania jakichkolwiek prac konserwacyjno-remontowych maszyn, urządzeń i odbiorników elektrycznych przez nieuprawnionych pracowników,
podłączenia odbiorników do sieci w sposób inny niż za pomocą wtyczek stanowiących fabryczne wyposażenie odbiorników,
wykonywania przedłużeń przewodów inaczej niż za pomocą fabrycznie wykonanych przedłużaczy,
zasilania elektronarzędzi w miejscach krańcowego zagrożenia (na przykład przy dużej wilgotności, wewnątrz zbiorników itp.) w inny sposób niż przez transformator separacyjny,
naprawy i wymiany wkładek bezpiecznikowych,
postępowania w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami, szczegółowymi instrukcjami i poleceniami nadzoru podczas użytkowania energii elektrycznej.
6. Zagrożenia na stanowisku pracy i sposoby ochrony przed zagrożeniami. Sprzęt ochrony osobistej.
W czasie pracy stolarz narażony jest na występujące czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia. Do najważniejszych należą zagrożenia związane z:
prędkością skrawania,
możliwością odrzutu skrawanego materiału,
skaleczeniem przez ostre narzędzia,
możliwością pochwycenia przez ruchome elementy maszyn,
możliwością porażenia prądem elektrycznym,
nadmiernym zapyleniem,
nadmiernym hałasem.
Dla ochrony pracownika należy stosować środki ochrony zbiorowej takie jak:
osłony na części ruchome,
urządzenia zapobiegające odrzutowi obrabianego materiału (przy pilarkach tarczowych kliny rozszczepiające; przy strugarkach - chwytaki przeciwodrzutowe; przy frezarkach - grzebienie dociskowe),
wentylację umożliwiającą odprowadzenie pyłów poza stanowisko pracy,
urządzenia ograniczające natężenie hałasu.
W czasie pracy w warunkach zagrożenia pracownik powinien być wyposażony w:
odzież chroniącą przed nadmiernym zabrudzeniem,
buty robocze,
rękawice chroniące przed ostrymi, chropowatymi, szorstkimi elementami,
ochrony oczu przed wiórami i innymi odpryskami powstałymi w czasie obróbki,
ochrony głowy (kask) przy pracy w zagrożeniu spadającymi przedmiotami,
ochrony górnych dróg oddechowych (maski, półmaski itp.) - jeżeli praca odbywa się przy przekroczeniu NDS pyłu,
ochrony słuchu (wkładki przeciwhałasowe, nauszniki, hełmy przeciwhałasowe itp.) - przy przekroczeniu NDN hałasu na stanowisku pracy stolarza.
9
www.stiudent.pl