WYBRANE POJĘCIA Z KARDIOLOGII
Kardiologia (z greckiego kardia = serce) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem chorób serca oraz układu krążenia.

Układ krążenia krwi

Ryc.1-1 Układ krążenia krwi (Ż-żyła, T-tętnica)

Układ krążenia krwi składa się z naczyń krwionośnych (tętnic, żył, naczyń włosowatych) i serca (Ryc.1-1). Tętnice są naczyniami, którymi płynie krew z serca na obwód, do wszystkich części ciała, natomiast żyłami krew powraca z obwodu ponownie do serca. Wyróżnia się dwa układy (krążenia) przepływu krwi w organizmie: duży i mały (płucny). W dużym układzie krążenia krew utlenowana (bogata w tlen) wypływa z lewej komory serca do tętnic, a następnie przechodząc przez sieć naczyń włosowatych we wszystkich narządach ciała, powraca jako krew nieutlenowana (uboga w tlen) do prawego przedsionka serca. W małym układzie krążenia krew nieutlenowana wypompowywana jest z prawej komory do tętnic płucnych, rozgałęzia się w sieć naczyń włosowatych w płucach i powraca żyłami płucnymi, jako krew utlenowana, do lewego przedsionka serca.

Budowa serca

Ryc.1-2 Schemat budowy serca. Do jamy lewego przedsionka serca dochodzą także dwie żyły płucne (nie zaznaczone na rycinie)

Serce jest pompą ssąco-tłoczącą, położoną w klatce piersiowej w części określanej anatomicznie jako śródpiersie środkowe. Z zewnątrz otoczone jest workiem zwanym osierdziem. Serce jest mięśniem o specyficznej, właściwej tylko dla niego budowie, zupełnie różnej od mięśni szkieletowych, czy też mięśniówki np. jelit. Serce jest podzielone na cztery części: dwie górne nazywane są przedsionkami, a dwie dolne komorami (ryc. 1-2). Od wewnątrz jamy serca wyściełane są warstwą tkanki łącznej zwanej wsierdziem. Pojemność wszystkich jam serca wynosi 500-750 ml.

Lewą część serca, tj. przedsionek lewy i komorę lewą, określa się jako "serce lewe" lub tętnicze, część zaś prawą tj. przedsionek prawy i prawą komorę jako "serce prawe" lub żylne, z uwagi na rodzaj krwi przepływającej przez te części serca. Przedsionki serca mają ścianę znacznie cieńszą od ścian komór. Przedsionki (prawy od lewego) i komory (prawa od lewej) oddzielone są przegrodą (przedsionkową i komorową), natomiast przedsionek prawy łączy się z prawą komorą przez zastawkę trójdzielną, a lewy z lewą komorą przez zastawkę dwudzielną (mitralną). Prawy przedsionek otrzymuje krew odtlenowaną powracającą żyłami z całego ciała i dostarcza ją przez zastawkę trójdzielną do prawej komory. Prawa komora pompuje krew przez zastawkę tętnicy płucnej do tętnicy o tej samej nazwie i następnie do płuc. Do lewego przedsionka utlenowana krew wpływa żyłami płucnymi i następnie przepływa przez zastawkę mitralną do lewej komory. Lewa komora pompuje krew przez zastawkę aortalną do głównej tętnicy zwanej aortą i dalej naczyniami do całego ciała. Między jamami serca oraz między jamami serca i dużymi naczyniami znajdują się zastawki serca. Powstały one ze zdwojenia blaszek wsierdzia i stanowią jakby "wentyle" regulujące przepływ krwi przez serce.

Naczynia serca (naczynia wieńcowe)

Aby pracować w sposób ciągły, serce również potrzebuje tlenu i substancji odżywczych. Im bije ono szybciej np. podczas wysiłku lub zdenerwowania, tym więcej potrzebuje tlenu. Odpowiednią dostawę tlenu i substancji odżywczych zapewniają sercu tętnice wieńcowe (prawa i lewa), których początek znajduje się tuż ponad zastawką aorty w jej opuszce, a następnie oplatają mięsień sercowy i dzieląc się na drobne gałązki wnikają w jego głąb, dostarczając substancji odżywczych do komórek mięśnia sercowego. Przez serce przepływają dwa prądy krwi: krążenie przez jamy serca i krążenie wieńcowe, zaopatrujące ściany serca. Krążenie wieńcowe odznacza się m.in. tym że:

mięsień sercowy jest zaopatrywany przez niezwykle bogatą sieć naczyń wieńcowych, przy przeroście mięśnia sercowego sieć naczyń włosowatych nie zwiększa się i mięsień jest wówczas względnie gorzej zaopatrzony w krew, naczynia wieńcowe mają zdolność tworzenia krążenia obocznego, omijającego miejsca przewężone lub zamknięte, co w wielu wypadkach decyduje o życiu, zwłaszcza w przypadkach nagłego zamknięcia światła większej gałęzi lub pnia tętnicy wieńcowej.

Czynność elektryczna serca

Ryc.1-3 Układ przewodzący serca

Serce nigdy nie znajduje się w spoczynku, poza krótkimi, powtarzającymi się okresami, kiedy komory lub przedsionki znajdują się w okresie rozkurczu. Prawidłowa czynność serca zależy w dużym stopniu od impulsów elektrycznych powstających w nim samym, niezależnie od układu nerwowego. Układ nerwowy wpływa na jego czynność głównie przez przyspieszanie, bądź zwalnianie akcji serca. Serce człowieka posiada zdolność wytwarzania bodźców elektrycznych, które rozchodząc się w sercu, pobudzają je do skurczu.

Wyspecjalizowana w układ przewodzący tkanka mięśnia sercowego, tzw. tkanka nerwowo-mięśniowa, układa się w dwa węzły: zatokowy i przedsionkowo-komorowy i odchodzące od nich włókna (ryc. 1-3). W warunkach fizjologicznych bodźce do skurczów mięśnia sercowego powstają w węźle zatokowo-przedsionkowym. Jest on głównym rozrusznikiem serca, a impulsy w nim powstałe rozchodzą się do przedsionków i następnie przez węzeł przedsionkowo-komorowy do komór, pobudzając je do skurczu. Impulsy te przewodzone są również przez inne tkanki aż na powierzchnię skóry, gdzie można je zarejestrować w postaci elektrokardiogramu. Zaburzenia w przewodzeniu bodźców w sercu mogą być przyczyną bloków przewodnictwa, natomiast nieprawidłowa czynność rozrusznika zatokowego lub wzmożona, patologiczna pobudliwość pozazatokowych ośrodków bodźcotwórczych, są przyczyną zaburzeń rytmu serca, które odczuwać można w postaci napadów kołatania, niemiarowego bicia serca, kłucia serca. Do rejestracji zaburzeń rytmu i przewodnictwa najczęściej wykorzystuje się zwykły spoczynkowy zapis EKG, rejestrację 24-godz. EKG metodą Holtera, próbę wysiłkową, zapis EKG z wnętrza serca.

UKŁAD ODDECHOWY

WYBRANE POJĘCIA Z PNEUMONOLOGII

Ftyzjatria
Ftyzjatria (z greckiego phthisis = gruźlica + iatreia = leczenie) jest działem medycyny klinicznej zajmującym się rozpoznawaniem i leczeniem gruźlicy płuc.

Pneumonologia (pulmonologia)
Pneumonologia (z greckiego pneumon = płuco) albo pulmonologia (z łacińskiego pulmo = płuco) jest działem chorób wewnętrznych zajmującym się rozpoznawaniem i leczeniem zachowawczym chorób płuc.

Torakochirurgia
Torakochirurgia (z greckiego thoraks = pierś, klatka piersiowa + cheirurgia = rękodzielnictwo) jest działem medycyny klinicznej zajmującym się chirurgią klatki piersiowej.

Klatka piersiowa

Klatka piersiowa stanowi górną połowę tułowia. Jej ściany tworzy zrąb kostno-chrzęstny (szkielet), mięśnie, błony i skóra. Szkielet klatki piersiowej tworzą: z tyłu - kręgosłup piersiowy (12 kręgów), z przodu - mostek, z obu boków - żebra (12 par). Ściany obejmują przestrzeń zwaną jamą klatki piersiowej, zawierającą narządy: serce, wielkie naczynia (np. aorta), tchawicę, płuca, przełyk i inne. Szkielet jest tak skonstruowany i połączony, że jego ruchy powodują zwiększenie (wdech) lub zmniejszenie (wydech) pojemności jamy klatki piersiowej. Żebra ułożone równolegle są połączone od przodu z mostkiem chrząstkami. Przedzielone są przestrzeniami międzyżebrowymi, w każdej znajdują się mięśnie międzyżebrowe, tętnica, żyła i nerw międzyżebrowy. Otwór górny klatki piersiowej, ograniczony mostkiem, pierwszymi żebrami i trzonem I kręgu piersiowego łączy ją z szyją. Otwór dolny klatki piersiowej, znacznie większy, ogranicza: od tyłu XII kręg piersiowy, z boków - XII, XI żebro, łuki żebrowe (łączące się ze sobą chrząstki żeber od X do VII), z przodu - wyrostek mieczykowaty mostka. Do wyżej wymienionego ograniczenia przyczepia się przepona i zamykając otwór oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej.

<<< Powrót


Przepona

Przepona jest głównym mięśniem wdechowym. Jest ruchomym dnem jamy klatki piersiowej, jej skurcz w czasie wdechu przesuwa ją w dół, co zwiększa wymiar pionowy i tym samym objętość jamy klatki piersiowej.

<<< Powrót


Jama klatki piersiowej

W obrębie jamy klatki piersiowej można wyodrębnić 3 mniejsze jamy: 2 jamy położone bocznie - prawą i lewą jamę opłucnej oraz jamę (przestrzeń) położoną pośrodkowo między nimi, zwaną śródpiersiem. Każda jama opłucnej wysłana jest błoną surowiczą - tzw. opłucną, tworzącą oddzielny, zamknięty worek dla znajdującego się w nim jednego płuca. Każda opłucna ma 2 blaszki: opłucną ścienną wyściełającą jamę klatki piersiowej, która przechodzi w sposób ciągły od strony śródpiersia w drugą blaszkę zwaną opłucną płucną, albo trzewną, przechodzącą na całe płuco i ściśle go pokrywającą. Między obu blaszkami znajduje się szczelinowata jama zwana jamą opłucnej. W jamie opłucnej istnieje ujemne ciśnienie w stosunku do ciśnienia atmosferycznego. Jama opłucnej w warunkach prawidłowych jest przestrzenią potencjalną (włosowatą szczeliną), staje się rzeczywistą jamą w niektórych chorobach, kiedy zawiera płyn (krew, ropę, wysięk) czy powietrze (odma).

<<< Powrót


Śródpiersie

Śródpiersie jest jamą położoną pośrodkowo między prawym a lewym workiem opłucnej. Od przodu ogranicza je mostek, od tyłu - kręgosłup piersiowy, od dołu - przepona. W części środkowej śródpiersia znajduje się serce.

<<< Powrót


Układ oddechowy (górne i dolne drogi oddechowe)

Ryc. 5-1. Schemat układu oddechowego

Powietrze atmosferyczne przechodzi początkowo przez górne drogi oddechowe tj. przez nozdrza przednie nosa zewnętrznego, dostaje się do jamy nosowej (nosa wewnętrznego), a z niej przez nozdrza tylne do jamy gardła. Z gardła powietrze dostaje się do dolnych dróg oddechowych, do których zalicza się: krtań, tchawicę, oskrzela, oskrzeliki oraz właściwe narządy wymiany gazowej - płuca (ryc. 5-1).
Krtań ku dołowi przechodzi w tchawicę długości 10 - 12 cm, o średnicy światła od 1,5 do 2,5 cm. Jej część górna leży w obrębie szyi, część dolna w śródpiersiu tylnym (z tyłu tuż za tchawicą na całej jej długości znajduje się przełyk). Wewnętrzną powierzchnię dróg oddechowych tworzy błona śluzowa zawierająca liczne gruczoły (surowicze i śluzowe). Jest ona pokryta nabłonkiem oddechowym migawkowym. Zewnętrzną powłokę tchawicy tworzy błona włóknista, zawierająca 16-20 podkowiastych chrząstek. Chrząstki te otwarte są ku tyłowi ciała, co powoduje, że w tej części tchawicy (ścianie błoniastej) znajduje się tylko mięśniówka gładka.

<<< Powrót


Czynność dróg oddechowych

Drogi oddechowe doprowadzają (podczas wdechu) i odprowadzają (podczas wydechu) powietrze z płuc, powodują ocieplenie wdychanego powietrza do ciepłoty ciała, nawilżenie parą wodną oraz oczyszczenie tj. zatrzymanie cząsteczek kurzu, pyłu, bakterii, grzybów i innych zanieczyszczeń na migawkach (rzęskach) nabłonka błony śluzowej oraz wydzielinie surowiczo-śluzowej jej gruczołów. Migawki przesuwają wydzielinę z zanieczyszczeniami po powierzchni nabłonka do gardła, skąd ulega ona odkrztuszeniu lub połknięciu. Krtań jest narządem wytwarzania głosu oraz ochrony dolnych dróg oddechowych przy przełykaniu.

<<< Powrót


Płuca

Człowiek ma dwa płuca: prawe i lewe, zawieszone w odpowiednich jamach opłucnej klatki piersiowej. Płuco zbudowane jest z oskrzeli, oskrzelików, pęcherzyków płucnych, tkanki śródmiąższowej oraz pokrywającej je opłucnej płucnej. Dwie szczeliny, skośna i pozioma, dzielą płuco prawe na 3 płaty: górny, środkowy i dolny, natomiast płuco lewe - jedna szczelina skośna, dzieli na 2 płaty: górny i dolny. W obrębie płatów wyodrębnić można jeszcze mniejsze części miąższu płucnego: segmenty oskrzelowo-płucne dzielące się na podsegmenty, te na liczne małe części zwane zrazikami i następnie na najmniejsze części miąższu płucnego - grona.

<<< Powrót


Oskrzela

U dołu tchawica rozdwaja się na dwa oskrzela główne, prawe i lewe, doprowadzające powietrze do płuca prawego i lewego. Oskrzela główne zbudowane są jak tchawica. Oskrzela główne rozgałęziają się wewnątrz płuca na coraz mniejsze gałęzie, tworząc tzw. drzewo oskrzelowe. Oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowe, prawe na 3 (górne, środkowe i dolne), lewe na 2 (górne i dolne). Oskrzela płatowe dzielą się na oskrzela segmentowe. Następne wielokrotne podziały na coraz mniejsze gałęzie doprowadzają do powstania najmniejszych oskrzeli, z których ostatecznie tworzą się oskrzeliki o średnicy światła 0,5 - 1 mm. Pozostałe z ostatniego podziału oskrzeliki noszą nazwę oskrzelików oddechowych, zwanych też oskrzelikami pęcherzykowymi, ponieważ w ich ścianie występują już pęcherzyki płucne.

<<< Powrót


Pęcherzyki płucne

Pęcherzyki płucne mają ścianę zbudowaną z płaskich komórek nabłonkowych noszących nazwę nabłonka oddechowego oraz komórek ziarnistych, produkujących i wydzielających tzw. czynnik powierzchniowy pęcherzyka płucnego (surfaktant), który w postaci cienkiej błonki pokrywa warstwę płynu surowiczego wyściełającego wnętrze pęcherzyków płucnych. Surfaktant jest specyficznym rodzajem detergentu ułatwiającym proces rozprężania pęcherzyków płucnych podczas wdechu. Od zewnątrz ściana pęcherzyków jest opleciona gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych (włośniczek płucnych). Pomiędzy powietrzem w pęcherzyku a krwią włośniczki istnieje błonka. Nosi ona nazwę błony pęcherzykowo-włośniczkowej. Przez nią odbywa się wymiana gazów, czyli dyfuzja (tlenu, dwutlenku węgla) pomiędzy powietrzem pęcherzyków a krwią włośniczek płucnych.

<<< Powrót


Wymiana (dyfuzja) tlenu i dwutlenku węgla w płucach

Jedynie w pęcherzykach płucnych ma miejsce proces wymiany gazów. Czynnikiem decydującym o dyfuzji jest istnienie różnicy ciśnień parcjalnych (cząstkowych) gazu po obu stronach błony pęcherzykowo-włośniczkowej, czyli dyfuzja odbywa się zgodnie z różnicą ciśnień parcjalnych (cząstkowych) gazu (zgodnie z gradientem ciśnień). Cząsteczki tlenu dyfundują (przechodzą) ze światła pęcherzyków do krwi włośniczek, ponieważ w powietrzu pęcherzykowym ciśnienie parcjalne (cząstkowe) tlenu jest większe (100 mm Hg) niż we krwi żylnej włośniczek (40 mm Hg), dopływającej od strony tętnicy płucnej.
W przeciwnym kierunku, tj. z osocza krwi i krwinek czerwonych włośniczek płucnych do światła pęcherzyków przechodzą (dyfundują) cząsteczki dwutlenku węgla, ponieważ we krwi żylnej dopływającej do włośniczek płucnych ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla jest większe (46 mm Hg) niż w powietrzu pęcherzykowym (40 mm Hg). Krew po przepłynięciu włośniczek płucnych staje się krwią bogatą w tlen (utlenowaną). Szczegółowe informacje o przepływie krwi przez płuca zostały opisane w działach: "Anatomia i fizjologia układu krążenia" i "Badania układu krążenia".

<<< Powrót


Napięcie płucne

Ciśnienie powietrza wielkości jednej atmosfery działa z jednej strony od zewnątrz na klatkę piersiową, z drugiej od wewnątrz przez światło dróg oddechowych na powierzchnię wewnętrzną płuc. Oprócz tego istnieją inne siły działające na klatkę piersiową i płuca. W toku kształtowania się klatki piersiowej i płuc wytwarza się sprężyste napięcie płuc - działające do wewnątrz oraz sprężyste napięcie ścian klatki piersiowej - działające na zewnątrz. Przeciwstawne działanie obu sił sprężystych wywołuje ujemne ciśnienie w jamie opłucnej (między ścianą klatki piersiowej i płucem), mniejsze od atmosferycznego. To zjawisko tłumaczy fakt, że płuco w fazie wdechu jest pociągane przez ścianę klatki piersiowej, mimo że nie jest z nią niczym połączone. Sprężyste napięcie płuc (pociąganie płucne) ma działanie ssące na wewnętrzną powierzchnię ściany klatki piersiowej. Przekonać się o nim można, gdy przedziurawieniu ulegnie ściana klatki piersiowej i nastąpi wprowadzenie powietrza do jamy opłucnej. Wówczas płuco kurczy się, zapada i przylega do miejsca wnikania do płuca oskrzela głównego i naczyń krwionośnych, wsysając powietrze przez powstały otwór. Jama opłucnej wypełnia się powietrzem - powstaje odma opłucnej. Płuco zapadnięte nie bierze udziału w oddychaniu.

<<< Powrót


Mechanika oddychania

Rytmiczne ruchy oddechowe klatki piersiowej - oddechy (około 16 na min. w spoczynku) powodują wentylację płuc (przewietrzanie). Każdy oddech (czyli cykl oddechowy) składa się z wdechu (fazy wdechowej) oraz wydechu (fazy wydechowej), w czasie których do pęcherzyków płucnych jest wciągane powietrze atmosferyczne.
W czasie wdechu skurcz (praca) mięśni wdechowych: przepony, mięśni międzyżebrowych zewnętrznych, pokonuje opory elastyczne i nieelastyczne płuc i klatki piersiowej oraz opory dróg oddechowych dla przepływającego przez nie powietrza. Pokonanie oporów powoduje przesunięcie przepony w dół oraz ruch żeber i mostka ku górze i na zewnątrz, co wywołuje wdechowe powiększenie wymiarów klatki piersiowej, a więc zwiększenie objętości jamy klatki piersiowej. Sprężyste napięcie (pociąganie) ścian klatki piersiowej działające na zewnątrz obniża ciśnienie ujemne w jamie opłucnej w stosunku do ciśnienia atmosferycznego. Obniżone ciśnienie działa na opłucną płucną (pokrywającą płuco), powodując podążanie jej za opłucną ścienną (wyścielającą wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej). W konsekwencji płuca ulegają rozciągnięciu, zwiększają swoją objętość, co powoduje napływ powietrza do płuc tak długo, aż ciśnienie śródpęcherzykowe zrówna się z ciśnieniem atmosferycznym (rozprężanie się płuc).
Na szczycie wdechu mięśnie wdechowe rozkurczają się, przepona przesuwa się ku górze i klatka piersiowa stopniowo zmniejsza się (zapada), co doprowadza do zmniejszenia objętości klatki piersiowej. Ciśnienie ujemne w jamie opłucnej staje się mniej ujemne, sprężyste napięcie płuc (pociąganie płucne) działające do wewnątrz powoduje elastyczne zapadanie się płuc, a więc zmniejszanie objętości płuc. W pęcherzykach płucnych ciśnienie wzrasta powyżej ciśnienia atmosferycznego, co skierowuje przepływ powietrza w drogach oddechowych na zewnątrz. Spokojny wydech jest aktem biernym, natomiast w czasie nasilonego wydechu kurczą się mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne oraz mięśnie przedniej ściany brzucha (zwiększenie ciśnienia śródbrzusznego - działanie tzw. tłoczni brzusznej), co zmienia ciśnienie w jamie opłucnej na dodatnie. W czasie swobodnego wdechu do dróg oddechowych dostaje się około 500 ml powietrza, stanowiącego objętość oddechową; z tej objętości do pęcherzyków płucnych dostaje się około 350 ml, a pozostałe 150 ml wypełnia drogi oddechowe, czyli tzw. przestrzeń martwą anatomiczną, w której nie ma wymiany gazów.

UKŁAD MOCZOWY:

WYBRANE POJĘCIA Z NEFROLOGII I UROLOGII

Nefrologia (z greckiego nephros = nerka) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem zachowawczym schorzeń układu moczowego.

Urologia

Urologia (z greckiego oron, z łacińskiego urina = mocz) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem schorzeń układu moczowego wymagających leczenia zabiegowego.

Układ moczowy

Układ moczowy składa się z nerek oraz dróg wyprowadzających mocz: miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej. Nerki są narządem parzystym o wymiarach 12x7x3 cm i wadze 120-170 g. Do ich górnych biegunów przylegają nadnercza - gruczoły wydzielania wewnętrznego. Od strony przyśrodkowej wnikają do nerek naczynia krwionośne, nerwy i miedniczka nerkowa. Nerki leżą pozaotrzewnowo na tylnej powierzchni jamy brzusznej, w okolicy lędźwiowej (prawa zwykle nieco niżej) (Ryc.3-1).

Ryc.3-1 Schemat układu moczowego

Tkankę nerwową tworzą nefrony znajdujące się w tkance łącznej. Unaczynienie nerek stanowią tętnice nerkowe odchodzące od aorty brzusznej. Przepływ krwi przez nerki wynosi około 1200 ml na minutę, co stanowi około 25% krwi pompowanej przez serce. Krew z nerki wypływa żyłą nerkową wpadającą do żyły głównej dolnej. Tak duży przepływ krwi przez nerki jest niezbędny dla zapewnienia prawidłowości ich funkcji (patrz funkcja nerek) w organizmie. Drogi wyprowadzające mocz stanowią kielichy, miedniczka nerkowa, moczowód, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa.

<<< Powrót

Nefron

Nefron stanowi podstawową jednostkę czynnościową nerki. Składa się on z kłębuszka nerkowego oraz cewki. Kłębuszki stanowią sieć drobnych naczyń włosowatych otoczonych torebką Bowmana, do której następuje przesączanie tzw. moczu pierwotnego (około 180 l na dobę). Skład przesączu kłębuszkowego w warunkach fizjologicznych jest zbliżony do składu osocza, pozbawiony jest jedynie białka (śladowe ilości białka mogą być obecne) i związanych z nimi składników drobnocząsteczkowych. Mocz pierwotny przepływa następnie do cewki (kanalika), w której przy przepływaniu przez jej kolejne (Ryc.3-2) odcinki następuje wychwytywanie substancji niezbędnych do życia (głównie woda i sód). Cewka dzieli się na cewkę bliższą (kanalik bliższy), pętlę Henlego, cewkę dalszą (kanalik dalszy) oraz cewkę zbiorczą (kanalik zbiorczy), z której mocz ostateczny (około 1,5 l na dobę) spływa poprzez brodawkę do kielicha nerkowego. Skład, własności fizyczne i chemiczne moczu ostatecznego zostały omówione w: "Badanie moczu" w rozdziale "Badania laboratoryjne".

Ryc.3-2 Schemat budowy nefronu

<<< Powrót

Funkcja nerek

Zasadniczą funkcją nerek w ustroju jest utrzymanie prawidłowego składu płynów ustrojowych. Dzięki skomplikowanym mechanizmom regulowanym częściowo przez hormony pochodzące z odległych nieraz regionów organizmu (przysadka mózgowa, serce, nadnercza) oraz substancje produkowane bezpośrednio w nerce potrafi ona stać na straży równowagi środowiska wewnętrznego. Nerki odgrywają zasadniczą rolę w regulacji gospodarki wodnej, sodowej, potasowej, wapniowo-fosforanowej równowagi kwasowo-zasadowej oraz regulacji ciśnienia tętniczego krwi. W nerkach produkowane są także niektóre substancje hormonalne, np. erytropoetyna, regulująca produkcję krwinek czerwonych przez szpik.

<<< Powrót

Kreatynina

Kreatynina jest substancją powstającą podczas przemian metabolicznych zachodzących w mięśniach. Cechuje się tą właściwością, że przefiltrowana przez kłębki nerkowe ulega całkowitemu wydaleniu z moczem. Nie podlega zatem wchłanianiu zwrotnemu. Powyższe właściwości kreatyniny zostały wykorzystane przy określaniu wielkości filtracji kłębkowej. Ponadto samo stężenie kreatyniny w surowicy daje możliwość oceny funkcji nerek.

UKŁAD TRAWIENNY

UKŁAD TRAWIENNY (UKŁAD POKARMOWY) Układ trawienny obejmuje narządy przewodu pokarmowego służące do odżywiania organizmu. Odżywianie polega na pobieraniu pokarmu z zewnątrz, jego trawieniu czyli rozkładaniu substancji pokarmowych na cząsteczki elementarne, a następnie na wchłanianiu tych cząstek do krwi i chłonki. Odżywianie ma na celu zaopatrzenie organizmu w materiał budulcowy potrzebny do wzrostu i odtwarzania zużytych elementów komórkowych lub tkankowych oraz dostarczenie organizmowi materiału energetycznego, koniecznego do różnorodnych procesów życiowych. Energia uzyskana ze spalania tego materiału jest konieczna do podtrzymywania pracy narządów wewnętrznych i utrzymywania stałej temperatury ciała, a przede wszystkim do wykonywania pracy fizycznej. WYDZIELANIE SOKÓW TRAWIENNYCH I ICH ROLA.

BUDOWA PRZEWODU POKARMOWEGO Układ trawienny człowieka ma kształt kanału, którego długość dochodzi do 8 m. Rozpoczyna się on jamą ustną, a kończy odbytem. Przewód pokarmowy składa się z jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego. Ściana przewodu pokarmowego ma 3 warstwy (wymieniając od środka): błonę śluzową z tkanką podśluzową, błonę mięśniową i błonę surowiczą. Błona surowicza zwana otrzewną stanowi "worek" wyścielający od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy małej (otrzewna ścienna). Pozostała część otrzewnej (otrzewna trzewna) pokrywa narządy zawarte w jamie brzusznej i miednicy małej. Błona ta oraz niewielka ilość płynu surowiczego przez nią wyprodukowana umożliwia wzajemne przesuwanie się narządów jamy brzusznej np. przy zmianie pozycji ciała, oddychaniu, a także umożliwia ruchy perystaltyczne przewodu pokarmowego (przesuwające treść pokarmową). Jama brzuszna stanowi największą jamę ustroju, która od góry jest ograniczona przeponą, od przodu i boków przez mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej, od tyłu przez kręgosłup; w dole bez wyraźnej granicy przechodzi w jamę miednicy. <<< Powrót JAMA USTNA Jama ustna jest miejscem, w którym pokarm podlega rozdrobnieniu, nawilżeniu przez ślinę oraz uformowaniu w kęsy. Kęsy za pośrednictwem języka przesuwane są do gardła, a stąd wędrują do przełyku. <<< Powrót PRZEŁYK Przełyk jest to elastyczny przewód o gładkich ścianach, zbudowanych z mięśni i wyścielonych od wnętrza błoną śluzową. Znajduje się on na tylnej ścianie klatki piersiowej i po przejściu przez przeponę wpada do żołądka. Łączy gardło z żołądkiem. W przełyku panuje ciśnienie niższe od atmosferycznego. Nie zachodzi w nim wchłanianie pokarmów. Kęs pokarmowy po połknięciu jest przesuwany do żołądka dzięki synchronicznym ruchom mięśniówki przełyku zwanym falą perystaltyczną. Dlatego czynność transportowa przełyku odbywa się nawet wtedy, gdy gardło jest położone niżej niż żołądek, np. przy zwisaniu do góry nogami. Długość przełyku u dorosłego człowieka wynosi średnio 23-29 cm. <<< Powrót ŻOŁĄDEK    Ryc.2-2 Schemat budowy żołądka Żołądek stanowi najszerszą część przewodu pokarmowego o workowatym kształcie. Łączy przełyk z jelitem cienkim. Składa się z części wpustowej (wpustu), dna trzonu i części odźwiernikowej. Powierzchnia (ściana) przednia i tylna żołądka jest oddzielona krzywizną małą i dużą. Najniżej położny punkt krzywizny mniejszej - dzielący trzon żołądka od części odźwiernikowej nazywa się wcięciem żołądkowym. Dalej ku dołowi, trzon żołądka zagina się w prawą stronę i ku górze przechodzi w część przedodźwiernikową. Miejsce zagięcia tworzy kąt żołądka. Otworem końcowym żołądka jest odźwiernik (ujście odźwiernikowe) łączący żołądek z początkiem dwunastnicy. Wielkość żołądka jest bardzo zmienna. Jego pojemność waha się od 1000 do 3000 ml. Żołądek leży w lewej okolicy podżebrowej i lewej okolicy nadbrzusznej. Tylko cześć odźwiernikowa przekracza linię pośrodkową ciała i znajduje się w prawym nadbrzuszu. Mięśniówka żołądka powoduje ruchy jego ścian - w ten sposób treść pokarmowa miesza się z sokiem żołądkowym. Na krzywiźnie większej w 1/3 górnej jej długości znajduje się rozrusznik, sterujący czynnością perystaltyczną żołądka. Gruczoły żołądka wydzielają śluz i sok żołądkowy zawierający enzymy to jest pepsynę, katepsynę, podpuszczkę i kwas solny. Przy udziale enzymów odbywa się w żołądku trawienie białek. Kontynuowane jest także trawienie cukrów rozpoczęte w jamie ustnej przez enzym - ptialinę. Komórki okładzinowe żołądka wydzielają oprócz kwasu solnego tzw. czynnik wewnętrzny Castle'a, który wiąże się z witaminą B12 i umożliwia jej wchłanianie w jelicie krętym. <<< Powrót DWUNASTNICA Dwunastnica jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o długości 25-30 cm. Cześć górna dwunastnicy, zwana opuszką, jest pozbawiona okrężnych fałdów charakterystycznych dla jelita cienkiego. Występują one w dalszym odcinku (części zstępującej, części dolnej i części wstępującej dwunastnicy). W części zstępującej dwunastnicy znajduje się brodawka większa dwunastnicy, na której znajduje się ujście dróg trzustkowych i żółciowych. Często 2-3 cm powyżej tej brodawki znajduje się także brodawka mniejsza dwunastnicy z uchodzącym na niej dodatkowym przewodem trzustkowym. Wypełniający światło dwunastnicy sok dwunastnicy o odczynie słabo zasadowym zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze. Enzymy te wydzielane są głównie przez trzustkę (sok trzustkowy jest wydzielany w ilości 1 l na dobę). Do dwunastnicy przez drogi żółciowe wątroba wydziela około 1,5l żółci na dobę. Emulguje tłuszcze i uczynnia enzym trawienny (lipazę trzustkową) oraz wzmaga czynność perystaltyczną jelit (czynność ruchowa jelit przesuwająca treść pokarmową) Jelito czcze przechodzi w jelito kręte, które uchodzi do jelita grubego. Ujście jelita krętego jest zaopatrzone w zastawkę uniemożliwiającą cofanie się treści pokarmowej z obszaru jelita grubego. Dwa ostatnie odcinki nazywa się jelitem cienkim krezkowym, ponieważ jest zawieszone na krezce, co pozwala na dużą ruchomość pętli jelit. <<< Powrót JELITO CIENKIE Jelito cienkie stanowi najdłuższą część przewodu pokarmowego ciągnącą się od żołądka do jelita grubego. Składa się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Długość jelita cienkiego jest zmienna od 2,5 do 11 m (przeciętnie 4-5 m). Światło jelita ma średnicę od 2,5 do 5 cm. W jelicie odbywa się dalszy proces trawienia węglowodanów, tłuszczów i białka. Powierzchnię chłonną w jelicie zwiększają fałdy okrężne (brak ich w jelicie krętym i opuszce dwunastnicy) oraz kosmki jelitowe. Tych ostatnich jest około 10-40 na mm2 powierzchni. Aby zachować tę samą powierzchnię, jelito musiałoby mieć 30-40 m długości. Kosmki jelitowe kurcząc się rytmicznie "wpychają" limfę (płyn wypełniający naczynia chłonne, składający się z osocza i komórek - głównie limfocytów) do układu chłonnego. W ten sposób tłuszcze wchłonięte przez kosmki przedostają się do układu chłonnego, a potem dopiero do układu żylnego. Białka i węglowodany po wchłonięciu przez kosmki transportowane są do wątroby przez układ krążenia wrotnego. Wchłanianie ułatwia skomplikowana czynność ruchowa jelita (perystaltyka). <<< Powrót KREZKA Krezką nazywa się dwie złączone blaszki otrzewnej, pomiędzy którymi przebiegają naczynia i nerwy zaopatrujące dany narząd. Blaszki te są przedłużeniem otrzewnej otaczającej dany narząd. <<< Powrót WĄTROBA Wątroba jest największym gruczołem ciała ludzkiego, który leży tuż pod przeponą (mięśniem oddzielającym klatkę piersiową od jamy brzusznej), po prawej stronie jamy brzusznej. U dorosłego człowieka waga tego gruczołu dochodzi do 1500 g. Jest ona zbudowana prawie wyłącznie z komórek wątrobowych, czyli hepatocytów. Jest to narząd miękki, a jednocześnie kruchy i łatwo pękający przy silnym urazie. <<< Powrót TRZUSTKA Trzustka jest narządem gruczołowatym o zrazikowatej budowie, leży na tylnej ścianie jamy brzusznej na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Jej długość wynosi 12-20 cm, średnia wysokość 4-5 cm, grubość 2-3 cm, a waga ok. 90 g. Wyróżnia się następujące części trzustki: głowę, trzon i ogon. Ma ona kształt ryby, której głowę otacza dwunastnica, a ogon sięga w okolicę lewego podżebrza. <<< Powrót DROGI ŻÓŁCIOWE Ryc.2-4 Schemat budowy dróg żółciowych Zadaniem dróg żółciowych (Ryc.2-4) jest odprowadzenie żółci od komórki wątrobowej do dwunastnicy. Po połączeniu dopływów żółci z obu płatów wątroby przewody wątrobowe tworzą Przewód żółciowy wspólny. W jego górnej części odchodzi przewód pęcherzykowy z pęcherzykiem zółciowym ("woreczek zółciowy" nie jest proprawnym określeniem, choć często używanym przez pacjętów). W pęcherzyku tym jest zmagazynowana żółć. Przewód żółciowy wspólny uchodzi razem z głównym przewodem trzustkowym do części zstepującej dwunastnicy. <<< Powrót JELITO GRUBE   Ryc.2-3 Schemat budowy jelita grubego Jelito grube rozciąga się na długości około 1,5 m od ujścia jelita cienkiego do odbytu. Dzieli się na jelito ślepe (wraz z wyrostkiem robaczkowym), okrężnicę i odbytnicę. Jelito ślepe zwane kątnicą jest "ślepym" uwypukleniem jelita położonym poniżej ujścia jelita cienkiego. Jego długość i średnica wynoszą 7-8 cm. Wyrostek robaczkowy jest zwężoną częścią jelita ślepego o długości 8-9 cm i grubości około 0,5 cm, z dużą ilością tkanki limfatycznej biorącej udział w procesach odpornościowych i powstawania niektórych ciałek krwi. Okrężnica składa się z części wstępującej, przechodzącej zagięciem wątrobowym w poprzecznicę. Końcowy odcinek poprzecznicy przechodzi zagięciem śledzionowym w część zstępującą. Zstępująca część okrężnicy przechodzi w okrężnicę esowatą, położoną na lewym talerzu kości biodrowej. Ta część okrężnicy nazwę zawdzięcza swojemu ułożeniu w jamie brzusznej. Esica na poziomie 2 i 3 kręgu krzyżowego łączy się z odbytnicą. Ściany przewodu pokarmowego są zbudowane z trzech warstw. Wnętrze kanału pokarmowego pokrywa błona śluzowa, w której znajdują się bardzo liczne gruczoły wydzielające specyficzne dla poszczególnych jego odcinków soki trawienne. W tej błonie znajduje się duża liczba komórek wydzielających śluz. Śluz przylega ściśle do nabłonka błony śluzowej i chroni go przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz chemicznymi. Ponadto ułatwia przemieszczanie trawionych tam pokarmów przesuwanych wzdłuż kanału pokarmowego. Na zewnątrz od błony śluzowej znajduje się błona mięśniowa. Jest to dość gruba warstwa gładkich włókien mięśniowych, ułożonych podłużnie i okrężnie. Ponieważ ich długość jest mniejsza od długości okrężnicy, jelito wykazuje ciąg workowatych rozszerzeń (haustracje). Błona mięśniowa przewodu pokarmowego spełnia podstawową rolę w motoryce, czyli w mieszaniu i przesuwaniu treści pokarmowej. Mięśnie w ścianie przewodu pokarmowego nieustannie kurczą się i rozkurczają, mieszając treść pokarmową z sokami trawiennymi. Dzięki ruchom robaczkowym czyli perystaltycznym, treść pokarmowa przesuwa się w kierunku odbytu. Odbytnica ma długość 12-15 cm. Część górna odbytnicy z powodu swojej budowy nazywa się bańką odbytnicy. W dole przechodzi w kanał odbytowy długości około 4 cm, otoczony zespołem mięśni zwieraczy. Błona śluzowa jelita grubego układa się w warstwy okrężne, a jedynie w odbytnicy w warstwy podłużne. Komórki gruczołowe wytwarzają duże ilości śluzu. W jelicie grubym nie zachodzi wchłanianie składników odżywczych ani wydzielanie enzymów trawiennych. Ma tutaj miejsce wchłanianie wody, dzięki czemu treść jelitowa jest zagęszczona w kał. Nie wchłonięte resztki pokarmowe ulegają fermentacji i gniciu. Błona mięśniowa od zewnątrz pokryta jest cienką blaszką błony surowiczej, która nosi nazwę otrzewnej trzewnej. Druga taka blaszka błony surowiczej nazywana otrzewną ścienną, pokrywa wnętrze jamy brzusznej. Wytworzona między nimi szczelina nazywa się jamą otrzewnej. <<< Powrót OTRZEWNA Jest to błona surowicza stanowiąca "worek" wyścielający od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy małej (otrzewna ścienna).Pozostała częśc otrzewnej (otrzewna trzewna) pokrywa narządy zawarte w jamie brzusznej i miednicy małej. Błona ta oraz niewielka ilość płynu surowiczego przez nią produkowana umożliwia wzajemne przesuwanie się narządów jamy brzusznej np. przy zmianie pozycji ciała, oddychaniu, a także umożliwia ruchy perystaltyczne przewodu pokarmowego (przesuwjące treść pokarmową). <<< Powrót JAMA BRZUSZNA Jama brzuszna stanowi największą jamę ustroju, która od góry jest ograniczona przeponą, od przodu i boków przez mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej, od tyłu przez kręgosłup; w dole bez wyraźnej granicy przechodzi w jamę miednicy. <<< Powrót WYDZIELANIE SOKÓW TRAWIENNYCH I ICH ROLA. Soki trawienne są wydzieliną licznych gruczołów przewodu pokarmowego. W ich skład poza wodą wchodzą enzymy, elektrolity i różne składniki organiczne oraz nieorganiczne. Przewód pokarmowy wydziela w ciągu doby ok. 9 l soku. W jamie ustnej wydziela się ślina. Ten sok trawienny wydzielany jest przez ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe oraz przez liczne komórki rozsiane w całej jamie ustnej. Ślinianki wydzielają w ciągu doby ok. 1,5 l śliny, której główną funkcją jest nawilżanie jamy ustnej i spożywanych suchych pokarmów, a także ułatwienie ich połykania. Znaczenie higieniczno-obronne śliny polega na wypłukiwaniu z jamy ustnej resztek pokarmów oraz na jej działaniu bakteriobójczym, ponieważ składniki śliny niszczą bakterie dostające się do jamy ustnej. Ponadto zawarty w ślinie enzym, nazywany amylazą, trawi skrobię, rozkładając ją na cukry proste. Pokarm rozdrobniony w jamie ustnej i zmieszany ze śliną zostaje uformowany w kęs, który za pomocą języka dostaje się do gardła, a stąd przez przełyk do żołądka. Żołądek wydziela w ciągu doby ok. 2,5 l soku, będącego wodnym roztworem kwasu solnego i enzymów. Zawarte w soku żołądkowym enzymy trawią białka i tłuszcze. Kwas solny, wydzielany przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka, spełnia wiele ważnych funkcji. Zakwaszona treść żołądkowa aktywuje wydzielaną przez żołądek pepsynę, która jest enzymem trawiącym białko. Żołądkowy kwas solny zabija bakterie, dostające się wraz z pożywieniem do żołądka. Ponadto kwaśna treść przedostawszy się z żołądka do dwunastnicy pobudza jej błonę śluzową do wydzielania hormonów jelitowych, a głównie sekretyny i cholecystokininy. Hormony te wzmagają wydzielanie soku trzustkowego i żółci. Żołądek wydziela znaczne ilości śluzu, który chroni jego błonę śluzową przed uszkodzeniem przez kwas solny i pepsynę. Najsilniejszym bodźcem pobudzającym żołądek do wydzielania soku jest pokarm, a szczególnie białkowy. Wydzielanie przez żołądek kwasu solnego i pepsyny jest silnie pobudzane przez gastrynę, hormon wytwarzany w części odźwiernikowej żołądka. Gastryna wydziela się głównie pod wpływem rozciągania żołądka przez pokarm. Poza pokarmem i gastryną pobudzający wpływ na wydzielanie soku żołądkowego wywiera podrażnienie nerwów błędnych, których zakończenia znajdują się w ścianie żołądka. Zdrowa błona śluzowa żołądka, pokryta warstwą śluzu, stanowi barierę ochronną nieprzepuszczalną dla drażniącego soku żołądkowego. Jednakże takie substancje jak: alkohol etylowy, kwas acetylosalicylowy (Polopiryna) lub żółć, która dostaje się niekiedy z dwunastnicy do żołądka oraz inne czynniki rozpuszczają warstwę śluzu i w ten sposób uszkadzają barierę ochronną błony śluzowej. W tych warunkach kwas solny z pepsyną atakuje błonę śluzową żołądka, prowadząc do powstawania w żołądku nadżerek. Jeżeli czynniki uszkadzające działają często i długo, to nadżerki błony śluzowej nie mogą się wygoić i na ich podłożu powstają owrzodzenia żołądka. Jelito cienkie ma za zadanie trawienie spożytych i nadtrawionych w żołądku pokarmów oraz wchłanianie produktów powstałych w wyniku trawienia. Fałdy błony śluzowej jelit pokryte są bardzo licznymi kosmkami, a nabłonek okrywający te kosmki ma na swej powierzchni mikrokosmki. Dzięki takiej strukturze wnętrze jelit osiąga olbrzymią powierzchnię, dochodzącą do 200 m2. Powierzchnia ta wydziela soki i wchłania produkty powstałe w wyniku trawienia spożytych pokarmów. Poza śliną i sokiem żołądkowym do światła jelit wydziela się w ciągu doby ok. 1 l żółci i ok. 2,5 l soku trzustkowego oraz ok. 2 l soku jelitowego. Soki te dzięki ruchom jelit są nieustannie mieszane ze spożytymi i nadtrawionymi w żołądku pokarmami. Mieszanina ta tworzy t. zw. mleczko pokarmowe, w którym zachodzą procesy trawienne. Zakończona mikrokosmkami powierzchnia błony śluzowej jelit wchłania wodę, witaminy, składniki mineralne i wszystkie produkty rozkładu białek, tłuszczów i węglowodanów w górnej trzeciej części jelita cienkiego. Pozostałe dwie trzecie jelita w normalnych warunkach stanowią strefę rezerwową trawienia i wchłaniania. Produkty trawienia w postaci aminokwasów, kwasów tłuszczowych i węglowodanów dostają się do krwi i chłonki, a stąd wędrują do wszystkich komórek ciała, służąc im jako materiał energetyczny i budulcowy. Nie wchłonięte w jelicie cienkim resztki mleczka pokarmowego przechodzą wraz z nie strawionymi cząstkami pokarmu do jelita grubego. W jelicie grubym zachodzi dalsza resorpcja wydzielonych uprzednio soków oraz wody, a nie strawione resztki formowane są w masy kałowe i wydalane na zewnątrz w ilości ok. 300 g na dobę. Kał oprócz nie strawionych resztek pożywienia zawiera znaczną ilość rozmnożonych w jelicie grubym bakterii oraz pewną ilość złuszczonych nabłonków błony śluzowej i wody, a jego zabarwienie pochodzi od barwników żółciowych. Wątroba i trzustka zaliczane są do gruczołów trawiennych. Przewody wyprowadzające wydzieliny tych gruczołów uchodzą do początkowego odcinka dwunastnicy. (Ryc.2-4) Wątroba wytwarza i wydziela do krwi prawie wszystkie białka osocza oraz enzymy, a wśród nich czynniki odpowiedzialne za krzepnięcie krwi. Niewydolność wątroby prowadzi do zaburzenia krzepliwości krwi i do masywnych krwawień. Wątroba magazynuje glikogen, czyli spolimeryzowaną glukozę oraz tłuszcze, witaminy i żelazo. Filtruje ona napływającą z przewodu pokarmowego krew, zatrzymując i magazynując w swoich komórkach cukry, tłuszcze i produkty trawienia białek oraz inne składniki niesione przez krew i chłonkę. Zmagazynowane w wątrobie substancje są następnie uwalniane i poprzez krew dostają się do komórek całego organizmu. Wątroba ponadto odgrywa ważną rolę w odtruwaniu (detoksykacji) organizmu. Wychwytuje ona z krwi szkodliwe produkty powstałe w wyniku przemiany materii oraz niektóre leki i trucizny, a także hormony wydzielane w nadmiarze. Wszystkie te substancje są zobojętniane w komórkach wątrobowych, a następnie wydalane do żółci jako nieszkodliwe. Wątroba produkuje i wydziela do dwunastnicy żółć. Wytworzone w hepatocytach składniki żółci wydalane są do kanalików żółciowych, a stąd do drobnych przewodów żółciowych, które w końcu tworzą jeden wspólny przewód odprowadzający żółć do dwunastnicy. Przewód żółciowy jest połączony dodatkowym przewodem z pęcherzykiem żółciowym. Pęcherzyk żółciowy ma kształt gruszkowaty i pojemność ok. 80 ml. W okresie międzytrawiennym spływa do niego żółć z wątroby i jest tam magazynowana i zagęszczana, gdyż ściany pęcherzyka pochłaniają znaczną część wody zawartej w żółci. Dlatego też zgromadzona w pęcherzyku żółć jest gęsta i wykazuje dziesięciokrotnie większe stężenie podstawowych składników niż żółć wątrobowa. Ten pęcherzykowy zapas żółci jest wykorzystywany w czasie zwiększonego zapotrzebowania na ten sok, np. po obfitym posiłku, zwłaszcza tłuszczowym. Dobowe wydzielanie żółci przez wątrobę dochodzi do 1 l. Żółć odgrywa podstawową rolę w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów. Najważniejszymi jej składnikami są kwasy żółciowe i barwniki żółciowe. Tłuszcze pod działaniem kwasów żółciowych tracą napięcie powierzchniowe i rozpadają się na drobniutkie kuleczki. Ta detergencyjna czynność żółci umożliwia enzymom dostęp do tłuszczów i ich trawienie. Ponadto składniki żółci są konieczne do wchłaniania produktów trawienia tłuszczów z jelit. Wątroba jest konieczna do życia i rozległe jej uszkodzenie lub wycięcie prowadzi po kilkunastu godzinach do śmierci wśród objawów zatrucia organizmu. Trzustka to najbardziej aktywny gruczoł trawienny, w ciągu doby wydziela ok. 2,5 l soku. Sok trzustkowy zawiera dużą ilość enzymów, które trawią cukry, tłuszcze i białka. Trzustkę drenuje system rozgałęzionych kanalików, łączący się ostatecznie w dwa przewody trzustkowe - główny przewód trzustkowy (Wirsunga) i przewód trzustkowy dodatkowy (Santoriniego). Tymi drogami uchodzą do dwunastnicy produkty części zewnątrzwydzielniczej trzustki. Duża ilość zasad zawartych w tym soku neutralizuje napływającą do dwunastnicy kwaśną treść żołądkową. Czynnościowo narząd ten można podzielić na: cześć zewnątrzwydzielniczą (stanowiącą około 97% masy narządu) produkującą około 10 enzymów trawiących białka, węglowodany i tłuszcze oraz część wewnątrzwydzielniczą (związaną z wyspami trzustkowymi o różnej wielkości - począwszy od kilku komórek do struktur o średnicy 3 mm) produkującą hormony. Na powierzchni trzustki rozsiane są drobniutkie skupiska komórek nazywane wyspami trzustkowymi. Część wewnątrzwydzielnicza trzustki jest utworzona z komórek typu B (beta), które wydzielają do krwi insulinę komórek A (alfa) wydzielających glukagon, komórek D (delta) wydzielających somatostatynę i komórek PP produkujących polipeptyd trzustkowy. Głównym zadaniem tych hormonów jest regulacja gospodarki cukrem w organizmie. Insulina jest najważniejszym hormonem trzustkowym. Brak insuliny lub jej niedostatek prowadzi do cukrzycy. Dochodzi wówczas do nagromadzenia we krwi dużej ilości cukru, którego część dostaje się do moczu, a jednocześnie występuje brak cukru w komórkach całego organizmu. Insulina bowiem jest konieczna do transportowania cukru z krwi do komórek. Dłużej utrzymujący się niedostatek insuliny prowadzi do groźnych dla życia zaburzeń przemiany materii na skutek braku glukozy w komórkach, koniecznej do prawidłowych procesów metabolicznych.

---