0017801 djvu

a więc tak, aby patrzył wprost we wschodzące słońce. Przy końcu pierwszego tysiąclecia po Chr. w grobach słowiańskich spotyka się powszechnie orjentację wschodnią, z małemi wyjątkami. Nie-derle^ł) przypuszcza, że nie jest to zwyczaj powstały jedynie na tle chrześcijańskiem, ale należy go odnieść do czasów przedchrześcijańskich. Przypuszczenie Niederlego potwierdza mitologja słowiańska, w której kult słońca odgrywa bardzo wybitną rolę; mogło się więc to do pewnego stopnia zaznaczyć także w zwyczajach pogrzebowych. Polski obrzęd pogrzebowy stosuje się do tej formy słowiańskiej.

W Pińczowskiem^{1 2 3}) przy chowaniu zwłok przestrzegają, aby je grześć głową zwrócone na zachód, a nogami na wschód słońca. W Sieradzkiem⁴) umarłego układają w grobie zawsze nogami na wschód, a głową na zachód, by w ten sposób zabezpieczyć się przed pokutowaniem nieboszczyka czyli straszeniem żywych. Niekiedy spotyka się przekonanie, że sen wówczas bywa najspokojniejszy, gdy łóżka ustawi się głowami na północ, a nogami na południe. Rzecz o tyle ciekawa, że Finncwie i Turkotatarzy chowają również od północy ku południowi^{5 6}).

Lippowanie na Bukowinie⁷) chowają głową ku wschodowi. U Łotyszów⁷) umieszcza się trumnę w grobie głową ku zachodowi. Podobnie Serbowie⁸) w Bośni i Hercegowinie ustawiają zwłoki twarzą ku wschodowi, a grób ma kierunek od zachodu ku wschodowi.

W Wallonji, Szkocji i w Anglji⁴) chowa się również twarzą ku wschodowi; nakazywała to zresztą średniowieczna liturgja katolicka: „Ponantur praeterea mortui capite versus occidentem et pedibus versus orientem". Istnieją jednak dowody ze Szkocji i z pogańskich czasów germańskich, że już wtedy chowano twarzą ku wschodowi.

Choć więc kościół przyczynił się w wysokim stopniu do ustalenia zwyczaju, to jednak pewne dane świadczą o tem, że prawdopodobnie i przedtem u Słowian było rozpowszechnione chowanie twarzą ku wschodowi.

§ 98. Rzucanie ziemi na zwłoki.

W chwili grzebania zmarłego w ziemi przestrzega się rzucania trzykrotnego ziemią na zwłoki. Na podstawie niektórych przykładów tego zabobonu przypuszczać można, że zwyczaj spełnia podobne zadanie, jak ciskanie kamieniami za duchem, a więc jest środkiem zapobiegawczym, anorQ<'m.aiov. Niekiedy uważa lud czynność tę za skuteczną przeciw wampirom, a wierzenia te objaśnia przekonanie, że dusza błądzi do tej chwili, dokąd się na zmarłego ziemi nie narzuca^{9 10 11}). Przez ten magiczno-symboliczny akt można uwolnić się od duszy i jakby ostatecznie ją pogrzebać przez rzucenie ziemi na trupa.

W Prusach wschodnich -) po spuszczeniu trumny do dołu, rzuca się trzykrotnie ziemię na mogiłę. Szczególnie czynią to zawsze wszystkie kobiety. We Wielkopolsce^s) przestrzegają także, aby nikt z krewnych i powinowatych nie rzucał ziemi na trumnę do grobu. W miejscowościach Siekierki i Iwno¹²) nie dozwalają też rodzeństwu ani krewnym rzucać garści ziemi na trumnę, gdy ją spuszczają do grobu. Jeśliby kto chciał to uczynić, natychmiast inni go od grobu odciągają w mniemaniu, że krewny, któryby to uczynił, sam wkrótce pociągnięty zostanie przez nieboszczyka na tamten świat. W Morownicy¹³) w Poznańskiem nad mogiłą kopacz podaje księdzu na łopacie szczyptę ziemi z grobu; ksiądz posypie najprzód tą ziemią po trumnie, a wszyscy obcy biorą ziemię z grobu wykopaną i trzy szczypty wzięte na trzy palce trzy razy rzucają na trumnę; przyjaciel (krewny) żaden tego nie czyni, bo gdyby to zrobił, całą swoją rodzinę wrzuciłby w grób. W pow. krobskim (Pakosław, Golejewko)¹⁴), gdy ksiądz ciało

339 22*

’) Niederle j. w., s. 359—365.

^J) Zbiór wiad. antr. kraj. T. IX, s. 33.

>) Wisła. T. III, s. 511.

■) Bulletin de Folklore. T. II, s. 362—3.

) Niederle j. w., S. 360.

^s) Ztschr. f. oesterr. Vkunde. T. II, s. 107.

•) Wisła. T. V, s. 690.

^r) Ztschr. f. oesterr. Vkunde. T. VI, s. 62.

‘) Ztschr. f. Volkerpsychol. und Sprachwiss. T. XII, s. 308; Wisła. T. XIX, s. 478—9.

^;) Lemke, Ostpreussen. T. II, s. 279.

°) Kolberg, Lud. S. IX, s. 168.

) j. w. S. IX, s. 170.

^r) j. w. S. X, s. 79.

) j. w. S. X, s. 218.

Wyszukiwarka