004 (59)

*

66    f,

.V

odpowiedzialnej za nkszl nitowanie się czterech odmiennych subkultur ora/.    *?

/|.iwiska cro/.ji lego okładu zaobserwowanego pod koniec lal sześćdziesiątych -i (/.ob. np. Tliung, Peclen, Kingmans 1982 czy Ujphart 1989, s. 139-141). ?. p_t>_ dobnym procesem mieliśmy do czynienia w Belgii (spirii families) i Austrii i (ńr.ęer). jednak w każdym z tych krajów charakter i tempo przekształceń spo- 5 lor/nycb oraz instytucjonalnych byty lak odmienne, iż nudno pokusić się o zaprezentowanie bardziej generalnych konkluzji. Z kolei system polityczny Irlandii dopiero w latach siedemdziesiątych zaczai wykazywać symptomy postępującej eiuopei/acji. Jak należy poirakiować pierwsza, bardzo nietypową dla doświad- 2 c/eń europejskich. la/ę ewolucji nowego systemu partyjnego «FN (do (Kilowy lat , sześćdziesiątych), w której dominował proces kierowanej" demokratyzacji?    i

Trakt ująć już sprawę bardziej generalnie, musimy zdać sobie sprawę, jż. f historyczne swoistości ewolucji narodowych systemów pa> lyjnych nie pozostają    $

Im?z wpływu na jego kształt czy też charakter mechanizmu rywalizacji. Jednak I celem tej pracy nie jest przedstawienie logiki zmian dominujących w ramach poszczególnych układów partyjnych, lecz próba określenia dynamiki zmiany $ systemu partyjnego jako takiego. W żadnym wypadku nic proponuję stworzenia | czegoś w* rodzaju konstrukcji „zachodnioeuropejskiego modelu systemu pariyj- £• nogo” jako odrębnej kategorii teoretycznej. Zabieg laki byłby możliwy i po- >•; /.luiwc/n uzasadniony wówczas, gdy rozważania nad systemem partyjnym do-tyczyłyby tylko aspektu zmiany n charakterze strukturalnym {np. propozycja O. Smitha). Oznaczałoby to w praktyce konieczność scharakteryzowania jedynie konfiguracji systemu partyjnego (liczba i rozmiar partii oraz ewentualnie dystans    *.

między mmi) i zarejestrowanie zachodzących w jei ramach zmian, oczywiście \ bmiąc j»'il uwagę dłuższa persjłoktywę czasową. Jednak wcześniej niejedno- i kiuimc sugoiowalem, iżm-mchi panyjny j;ik»> sintkiiiiii pośrednicząca fnnkcjn. nujc w rumach szeroko rozumianego otoczenia, które bez wątpieniu ma wpływ ż na zmiany obserwowane na poziomie jego konfiguracji.

Pamiętając o tych zastrzeżeniach chciałbym zaproponować czytelnikowi | odmienny sposób podejścia do kwestii zmiany systemu partyjnego. Pokuszę się $ n wYinltęlmiriiu' pewnych zasadniczych elcmeulów. których jednak nie będę ii.iklnw.il i.łku koiisiyiiiiywuc cechy lomrlyi /i»cj ki’iHT|H'ji syslcmu p.ulyjnrj>o ;{ (lip. liczba i rozmiar partii jako jego zmienne z.de/nc spełniałyby lakie wymogi), a jedynie jako narzędzia badawcze użyteczne w analizie dynamiki samej zmiany -* i jako sposób jej rejestrowania. Spróbuję zaproponować katalog elementów analizy zmiany systemu partyjnego. Właśnie dlatego tak istotne wydaje się j sc barak lor y/owaiue trendów dominujących w procesie ewolucji zachodnioeuro-    ~

IK jikich systemów paiiyjnycli. .Sądzę, i/ luul/n pomocne pt/.y realizacji tego    r.

celu będą może nie tyle same typologie systemów partyjnych, co kryteria, które f j.Młs/c/.ególin autorzy dobrali dla wyodrębnienia konkretnych schematów klasy- V likacyjnych. Postępując w len sposób można wskazać na pewne uniwersalne ę elementy (właściwości) organizacji systemu partyjnego, które mogą mieć wpływ '£

na sposób, w jaki partie ze sobą rywalizują na różnych poziomach, a zwłaszcza wyborczym oraz pnrlaiikmlarno-gahinctowym. Chodzi więc o takie elementy. które zgodnie z sugestią J. fi. Lane : S. Erssona „tłumaczą zdecydowaną większość różnych wariantowych rozstrzygnięć pojawiających się w ramach po s/c/egóinych systemów partyjnych” (Lanc, F.rsson 1987. s. 157), czyli są odpowiedzialne za ukształtowanie się specyficznego mechanizmu rywalizacji międzypartyjnej. Jeżeli system partyjny potraktujemy jako zmienną niezależną, to elementy ie można uznać za tzw. zmienne zależne, określające parametry rywalizacji part ii i w efekcie wpływające na proces kształtowania się odmiennych schematów gry politycznej w ramach systemu partyjnego. M. Duvcrger w swojej definicji systemu partyjnego wskazał przykładowo na kilka takich elementów, które występując w określonej konfigurac ji oraz tworząc układ wzajemnych powiązań charakteryzują sysiem partyjny. Również M. Laver odwołał sic do takich elementów. które jego zdaniem decydują o przebiegu rywalizacji międzypartyjnej w ramach określonej przestrzeni politycznej. Nie tylko wjęc każdy z tych ele mentów z osobna może mieć wpływ na zmianę systemu partyjnego, ale również wtedy, gdy tworzą łącznie specyficzną kombinację o jakościowo odmiennym charakterze. Mogłyby one stanowić w istocie rzeczy swoiste dopełnienie rozumienia pojęcia systemu partyjnego, konkretyzując naszą wiedzę o charakterze wzajemnych puwiązań między partiami. Jednak dla mnie 'q one przede wszystkim narzę ilziami pomocnym! przy analizie zmiany systemu partyjnego, tworząc układ czyn ników pozwalających na konceptualizację sposobu badania jego dynamiki, oczywiście już w ramach poszczególnych rywalizacyjnycłi układów partyjnych.

Jakie więc elementy mają laki walor i na podstawie jakich przesłanek można skompletować ich katalog? Wspomniałem wcześniej, iż. kluczem do ich wyodręb-itienia mogą być kryteria stanowi.iee podstawę konstruowania p»is/iZc-gólnych klasyfikacji czy też typologii. Można dodatkowo wy korzy Mae pewne ustalenia i konstrukcje teoretyczne zaprezentowane w literaturze przedmiotu, a dotyczące interesującej nas kwestii, które zostały dość powszechnie zaakceptowane i niejedno kminie stanowią punkt wyjścia przy formułowaniu nowych sugestii czy leż koncepcji (np. koncepcja podziałów soc jopolhycżiiych). Nie można również zapominać o i/yimikaili ..zewnętrznych'* wulur syslcoiu partyjiu-y.n. a •/wi.|/anyrh np. ze zjawiskiem zmiany lojalności wyboic/ych czy cluuaklciem le/miii pulhyir/.uego.

Przedstawię teraz zasadnicze — według mnie — elementy systemu partyjnego, które łącznie mogą odgrywać rolę uniwersalnej matrycy" w hiulaoio narodowych systemów partyjnych, umożliwiające zastosowanie w interesującej mnie kwestii perspektywy porównawczej.

Kryterium liczby partii. Zostało ono najwcześniej uwzględnione jako pud stawa do konsultowania typologii czy też klasyfikacji systemów partyjnych. W pracach M. Duvcrgera oraz S. Ncumimna występuje jako jedyne kryterium klasyfikacji i w elekcie pojawiły się schematy lrójelemenlowe: system jedno-