0409

388

Skorupa ziemska i człowiek.

Jeżeli wodę uznać należy za największy skarb skorupy ziemskiej, to znaczeniem swem najbardziej się do niej zbliża skrajny rąbek tej skorupy, odgraniczający ją od atmosfery, a mianowicie warstwa przez zwietrzenie wytworzona i wszelka w ogólności gleba, która początek swój znowu zawdzięcza przeważnie wodzie. Znaczenie gleby dla rodu Judzkiego wykazaliśmy już w rozdziale poprzednim i wracać do tej rzeczy nie mamy tu potrzeby.

Woda i gleba mają bezpośrednio lub pośrednio znaczenie wytyczne dla wegetacyjnej strony życia ludzkiego, skarby natomiast mineralne służą człowiekowi przeważnie do rozwoju jego kultury. Sól tylko ma doniosłość znaczną i dla bytu wegetacyjnego, chociaż spożywanie jej w postaci soli kuchennej nie wydaje się koniecznem dla utrzymania życia ludzkiego, są bowiem różne narody, które się bez niej obywać muszą, a pożądaną przyprawę swych potraw znajdują w popiołach lub w pewnych substancjach roślinnych. Wszędzie jednak uważa człowiek sól za rzecz, bez której obywać się nie może, a gdzie nie znajduje jej u siebie na miejscu, łoży największe wysiłki, by zawładnąć ważną tą substancją. Sól była zapewne pierwszym materjałem mineralnym, który człowiek zaczął dobywać sposobami technicznemu; ona też zapewne przedewszystkiem w^rywołała pierwotne stosunki handlowce między plemionami czasów przedwiecznych. Zresztą jest sól w^r ogólności daleko bardziej rozprzestrzeniona, aniżeli część przeważna innych skarbów mineralnych skorupy ziemskiej, w drobnej bowiem ilości towarzyszy w^rodom bieżącym, które ją znoszą do mórz i do jezior bezodpływowych, wzmagając w^rciąż zasób w nich zawarty; pomimo to są rozległe obszary lądów, gdzie sól skąpo tylko występuje, lub gdzie brak jej zupełny, a zatem drogą handlu jedynie otrzymywać się daje. Ztąd to sól w prętach, płytach lub bułach tworzyła jeden z najdawniejszych, jeżeli nie najdawniejszy, środek wymiany czyli monetę, a pod tym względem ma i teraz jeszcze gdzieniegdzie ważne znaczenie, zwłaszcza wrn wnętrzu Afryki. Sol jest nadto niezbędnie potrzebna do utrzymywania w stanie pomyślnym zwierząt roślinożernych, w gospodarstwie więc hodowców' bydła zajmuje szczególniej ważne miejsce; rybołówcom nastręcza możność przechowywania ryb na zapotrzebowanie późniejsze, myśliwcom i hodowcom bydła daje środek odkładania mięsa zaoszczędzonego aż do czasu, gdy brak jego uczuwać się daje, a ztąd znacznej części ludów pierwotnych sól przedewszystkiem nasunęła podnietę do gospodarności. Pod tym względem w rozwoju kultury rodu ludzkiego sól stała się czynnikiem nader doniosłego znaczenia, a wobec tego dosyć drobne wydają się liczne jej zastosowania w technice nowoczesnej, jakkolwiek wielkiej są wagi dla różnych zawodów ludzkich. Gdy zatem sól stała się substancją nader ważną zarówno dla życia w^regetacyj-nego jak i dla kultury człowieka, to inne zasoby mineralne wpływały głównie tylko na jego kulturę, zawsze ją silnie popierając, chociaż z biegiem czasu znaczenie ich rozmaicie się zmieniało, w pierwotnych bowiem stosunkach ludzkich postęp kultury torow^rały głównie łatwo dające się obrabiać ma-