10260036�3115518698813)03627089579528047 n

124 4. Dodatkowe czynnik wpływające na kształt słownika

uczniów nic powinno się rozbudowywać haseł związanych z przemocą i używaniem siły", a „bez szkody dla uczniów można by skrócić o połowę hasło kłótnia, na które składa się 16 synonimów, w tym pyskówka, draka, rozróba, chryja" (por. Majewska 199Sa: 53). Za niecelowe uznaje recenzentka m in. zamieszczenie w tym słowniku haseł broń i karabin, mniej lub bardziej zawo-aiowanej krytyce poddaje także cytaty, ilustrujące użycie synonimów w tym słowniku, a przedmiotem oceny są pola tematyczne, jakich one dotyczą (np wojskowość czy — jak sama to określa - „kronika policyjna"). U źródeł jej wywodu leży dość niestandardowe spojrzenie na leksykografię jako na narzędzie komunikacji aksjologicznej; słownik traktuje ona w mniejszym stopniu jako opis język®, bardziej natomiast jako narzędzie wartościowania — i to nie tylko faktów językowych, lecz także upowszechniania określonego obrazu świata. Niezależnie od rzeczywistych intencji, jest to droga rozumowania bliska tej reprezentowanej prze2 zwolenników „politycznej poprawności".

5. Z historii polskiej leksykografii

Historia polskiej leksykografii jest dziedziną poznaną stosunkowo słabo i w niejednolitym stopniu. Dostępne są szczegółowe monografie niektórych słowników, podczas gdy nasza wiedza o innych jest nader skromna. Poniższy przegląd me pretenduje do roli syntezy historycznoleksykograficznej, ale sta-nowi próbę uzupełnienia wiedzy o dziejach i rozwoju słowników w Polsce, jaką czytelnik mógłby wynieść z lektury dostępnych popularnych kompendiów (np. Doroszewski 1954; Urbańczyk 1964) — dziś już w znacznym stopniu zdezaktualizowanych. Zaproponowany układ przedstawienia można potraktować jako próbę periodyzacji dziejów leksykografii polskiej, jednak bardzo wstępną, opartą w większym stopniu na intuicji niż na analizie właściwości poszczególnych słowników. Wydzielamy tu trzy zasadnicze okresy historyczne:

1.    Najstarszy — do połowy XVI wieku.

2.    Od połowy XVI wieku do końca wieku XVIII.

3.    Od początku wieku XIX do połowy XX wieku*.

Argumenty, jakie za tym podziałem przemawiają, zostaną przedstawione w odpowiednich miejscach wykładu.

Na wstępie pożyteczne będzie udzielenie kilku objaśnień terminologicznych. Wyraz słownik pojawia się w polszczyżnie dopiero w XVII wieku (został odnotow-any w Thesaurusic Knapiusza z 1621 roku), jednak jako nazwa określonego typu dzieła leksykograficznego przyjął się jeszcze później, bo z początkiem XIX wieku. Dawniejsze dzieła leksykograficzne nazywano dykcjonarzami (od łac. diciionarium 'słownik*) łub wokabułarzami (w banie śrcdniownecznej: rocahulorium ‘słownik’). W tytułach dzieł, oprócz wymienionych określeń (diciionarium, vocabulanum), występowały tez sporadycznie lexicon, ihesaurus i nomenclaior. Historycy leksykografii używają przeważnie nazw gatunkowych dykcjonarz lub wokabularz w odniesieniu do dawniejszych słowników;

¹ W roku I9S0 rozpoenna eę wspóteecnoiC polskiej leksykografii, którą OpłatPJT w rozdziale 6.