13261 słow047

osadniczych, były one odlegle od siebie również o około 10 km. To by mogło oznaczać, że obszar o powierzchni około 75 km² stanowił strefę eksploatacji jednej grupy, połączonej być może więzami rodowymi, w ramach większej organizacji plemiennej. Nic ma przy tym pewności, czy grody lokowano w geograficznych centrach obszaru wspólnej eksploatacji, czy też, jak to sugerują ustalenia M. Parczewskiego (1991) dla regionu karpackiego, raczej na obrzeżach rejonów zasiedlonych i wykorzystywanych ekonomicznie, dla kontroli miejsc potencjalnego wkraczania obcych na dane terytorium i dokonywania z nimi wymiany handlowej oraz dla spotkań o charakterze ceremonialnym. Badania najwcześniejszych grodów słowiańskich, zarówno z dorzecza górnego Dniepru (Tuśemlja), jak i z Ukrainy (Zimne na Wołyniu) oraz z Polski (Szeligi na Mazowszu Płockim, Haćki na Podlasiu), wskazują na ich właśnie ceremonialny charakter (W. Szymański 1984; E.A. Śmidt 1970; Z.

Kobyliński 1993). Wykopaliska archeologiczne na terenie tych grodów dostarczyły także świadectw dalekosiężnej wymiany handlowej. Rola grodów u Słowian, przynajmniej w najwcześniejszym okresie, mogła zatem być nie tyle militarna, ile symboliczna. Ponadto mogły one pełnić funkcję schronicniowąoraz stanowić miejsce wyspecjalizowanych i otoczonych zapewne rytuałami czynności, np. metalurgicznych, jak to miało prawdopodobnie miejsce w Haćkach na Podlasiu. Stałe zamieszkiwanie grodów czy ich funkcjonowanie jako siedziby wodzów plemiennych i ich drużyn to zjawiska już nieco późniejsze, dla niektórych obiektów sygnalizowane dla przełomu VIII i IX w. (L. Lccicjcwicz 1989, s. 95-97), chociaż typowe i powszechne raczej dopiero w wieku X. Wiele z tych plemiennych grodów upadło w okresie ekspansji Polan w drugiej połowie X w. i zostało zastąpionych przez militarne strażnice z czasów początku państwowości polskiej.

EARLY SLAV SETTLEMENTS

Unlikc in the case of Germanie tribes or nomadic peoplcs of Asiatic origin materiał evidcncc on carliest Slavs is much less casy to distinguish. Conscęuently the ęuestion of the cradlc of Sto peoples and the period in time wlien they cmergcd as a dis-tinct has yet to be resolved. The scarch for archaeologically tan-gible clues to early Sto prcsence attention bas focused largely on pottery - simplc, cgg-shaped hand-built vessels known as Prague or Prague-Korcak typc. Anothcr category of sources is available to the archaeologist fumishing reliable evidencc as to the place of formation of early Sto culture and routes by whiclt it spread ovcr Europę, namely, traccs of early Sto settlements morę specifically, the form of dwellings discovcrcd in thcsc sites. In case of early Stos affiliation to a given tribal group retaining a sense of identity in the coursc of great migration is exprcssed by the form of the dwełłing ratlier than metal omaments or pottery. Evidcntly culture elements (such as clothing or hair slyles) may havc been a much morę significant materia! sign of shared early Sto ethnic identity but unfortunately they can no longer be de-