18228 P3190307

ROZDZIAŁ IV

MIASTA W OKRESIE OD POŁOWY XVII W. DO UPADKU RZECZYPOSPOLITEJ

/1795/

Już u schyłku^Cyi w. zaznacza się postępujący regres gospodarczy miast poi j -skich. Wynikał on m. in. z ograniczenia chłonności rynku lokalnego ria skutek wzrastającego zubożenia wsi eksploatowanej w systemie gospodarki pańszczyź-niano-folwarcznej oraz przejmowania przez bogate duchowieństwo i szlachtę niektórych gałęzi handlu. Regres ten pogłębiają stałe wojny toczone na zie miach Rzeczypospolitej w XVII i pocz. XVIII w.: z Turcją i Rosją na wschodzie /1648-1655,    1654-1667,    1672-1676/i Szwecją na północy i w centrum kraju

/1618-1648,    1655-1660 i 1702-1709/. Szc zególnie wielkie zniszczenia przy -

niósł najazd Szwedów w latach 1655-1656. Wiele miast przestaje dosłownie istnieć, a ich zaludnienie spada o 60-70 %. W samej Warszawie /ryc. 58/ spada liczba domów z 1 000 na 342! Te olbrzymie zniszczenia przy jednoczesnym o-słabieniu gospodarczym miast spowodowały, że przez cały wiek XVIII rozwój urbanizacji kraju był poważnie zahamowany. Wiele małych miast, słabszych gos'

- poda r czółnie podniosło się już nigdy z upadku. Nie mniej jednak w okresie od połowy XVII do końca XVIII w. możemy obserwować próby zakładania nowych miast /zwłaszcza w Wielkópolsce i ha kresach wschodnich/ i rozbudowy istnię_-jących.. W XVIII w. zaznacza się aktywna działalność w miastach prywatnych, związana zazwyczaj z budową wielkich, barokowych rezydencji magnackich,

Omawiając rozwój miast na ziemiach polskich trzeba wspomnieć o działalno -ści Szwedów, którzy po zajęciu Pomorza w pierwszej_połowie XVII w. przystą -pili do przebudowy i fortyfikowania szeregu miast. Szczecin, który wraz z Po -morzem Zachodnim po śmierci ostatniego księcia pomorskiego Bogusława XIV /1637 r. / znalazł się całkowicie w ich ręku, otrzymuje nowy, rozległy system fortyfikacji bastionowych. M. in. interesujące są tu niezrealizowane próby po -większenia miasta, a zwłaszcza projekt Franciszka de Traytorens /1630 r. /, który przewidywał budowę nowego miasta na przeciwległym brzegu Odry o pro -mienistym układzie ulic /rys. 59/. Nowe fortyfikacje otrzymuje również Elbląg /po 1626 r./, Dąbie /l630-1646/ i szereg innych miast. W Elblągu przy prze --budowie fortyfikacji nastąpiło powiększenie obszaru miasta o teren położony pomiędzy Starym i Nowym Miastem /ryc. 60/, wg projektu Henryka Thome/ 1630 r. /. Interesującą formę mają również budowane przez Szwedów obozy wojsko -we, które rozplanowaniem swym nawiązują do teoretycznych planów miast XVI i XVH w. /ryc. 61/. W czasie wojny Szwedzi prowadzili w Polsce ożywioną dzia -łalność kartograficzną, sporządzając setki planów miast i projektów ich ufor -tyfikowania. Znane są również piękne weduty rysowane przez E. Dahlberga, towarzyszącego Karolowi X Gustawowi w czasie jego podbojów w Polsce. Plany te i rysunki zachowane do dziś w archiwach szwedzkich są najbogatszym źródłem dla historii urbanistyki polskiej.

Wielkopolska była terenem najbardziej aktywnym gospodarczo i tutaj najwcześ