18555 skanuj0004 (264)

RZEMIOSŁO I ORGANIZACJA CECHOWA

Na pewnym etapie rozwoju społeczeństw zachodzi istotna zmiana w zakresie produkcji podstawowych wytworów kultury materialnej. Poprzednia gospodarka naturalna wytwarzająca w zasadzie wszystkie potrzebne przedmioty użytku codziennego zaczyna ulegać przemianom. Część ludności, początkowo ogranicza, a następnie zupełnie rezygnuje z uprawy roli. rozpoczynając specjalizację w zakresie wytwórczości różnego rodzaju przedmiotów dla potrzeb życia codziennego. Czynnikiem powodującym te zmiany staje się oczywiście coraz szybszy rozwój sił wytwórczych i związany z nim wzrost zapotrzebowania na różnego rodzaju wyroby. Jednostki, jak należy sądzić, obdarzone większymi zdolnościami, rozpoczynają specjalizację traktując ją stopniowo jako jedyne źródło utrzymania. Jest to jednocześnie związane z technicznym ulepszeniem pracy oraz z rozwojem wymiany towarowej. W ten sposób rozpoczyna się pierwsza faza rozwoju rzemiosła. Przez powiększoną i ulepszoną produkcję — oddzialywuje ono z kolei w przeciwnym kierunku: na rolnictwo, stając się jednym z elementów istotnego postępu gospodarczego. Nu ziemiach słowiańskich, u tym samym i polskich, odgrywa ono we wczesnym średniowieczu istotną rolę. Szybki Jego rozwój następuje szczególnie po pewnego rodzaju regresie w wiekach V i VI'*. Z kolei wyodrębnianie się rzemiosła z gospodarki naturalnej powoduje skupienie na nim uwagi feudałów, którzy początkowo prawdopodobnie ze względu na własne potrzeby, skupiają rzemieślników wokół swoich siedzib. Rozwijające się jednak rzemiosło zaspakaja nie tylko wfasnc potrzeby fcudała. ale produkując znaczną nadwyżką zaopatruje też okoliczną ludność. dostarczając dodatkowych dochodów właścicielowi. To x kolei zachęca feudala do jeszcze większego skupienia na nim swojej uwagi, oraz powoduje zainteresowanie w jego rozwoju. Z tego okresu znane są wyroby ze znakami (merkami) książęcymi¹*.

Osadzani w zasadzie na podgrodziu rzemieślnicy stają się jednym z elementów powstającego miasta. Ponadto zapewne byli oni umieszczani w specjalnych osadach, nie będących jednak osadami służebnymi¹⁴.

Następna faza rozwoju pierwotnego rzemiosła rozpoczyna się z chwilą powstawania grupy rzemieślników wolnych. Posługują się oni własnymi znakami przechodzącymi — jak się wydaje — z ojca na syna. Zachowuje się jednak nadal rzemiosło dworskie ulegające jednak przeobrażeniu w kierunku większej samodzielności osobistej.

Ten rozwój rzemiosła grodowego nie powoduje likwidacji rzemiosła wiejskiego. Istnieje ono nadal zaspakajając przede wszystkim najbliższą okolicę. W znacznej mierze jest to zajęcie niewyłączne, lecz stanowiące dodatkową czynność rolnika. Brak oparcia o większy ośrodek, wymiany doświadczeń oraz rywalizacji powoduje zachowanie w tej grupie wytwórców, bardziej prymitywnych metod.

Rzemiosło podgrodzia natomiast ulega systematycznemu udoskonalaniu i rozwojowi. Stopniowo wzrasta jego zamożność i samodzielność. Ta grupa ludności stanowi podstawowy czynnik powstających miast. Ich formalne zorganizowanie przez feudala jest właściwie zatwierdzeniem stanu istniejącego. Równocześnie z rozwojem następuje stopniowa, lecz systematyczna specjalizacja. Jednym z pierwszych wyodrębnionych i ukształtowanych rzemiosł jest właśnie kowalstwo. Aby zapewnić sobie odpowiednią pozycję oraz uporządkować zakres produkcji i zbytu, rzemiosło stopniowo zaczyna się organizować w swojego rodzaju związki, które będą zalążkami przyszłych cechów. Na Rusi stwierdzono istnienie tego typu związków już w wieku XII. Właściwą organizację i formę rzemiosła na ziemiach

19