19132 wstęp do teorii polityki img 188

178

Można zauważyć, że wszystkie te ujęcia kładą szczególny nacisk na oczekiwane zachowania podmiotów w związku z ich pozycją społeczną. Zachowania te nie sąjednak wypadkową obiektywnego wyboru podmiotów i zachowań od nich oczekiwanych, a raczej akcentuje się tutaj ich narzucany charakter. Innymi słowy większość nauk społecznych pojęcie roli przedstawia jako wzorcowy model zachowań¹.

1.1. Rola międzynarodowa jako rodzaj roli społecznej

Zakładając, że stosunki międzynarodowe są jedną z dziedzin stosunków społecznych możemy powiedzieć, że role międzynarodowe stanowią konkretyzację ról społecznych państw i innych uczestników stosunków międzynarodowych. Dlatego też, aby dokładnie określić pojęcie roli międzynarodowej zasadne wydaje się zdefiniowanie pojęcia roli społecznej.

Przedstawiciele nauk społecznych mówiąc o rolach społecznych często odwołująsię do symboliki teatralnej. Społeczeństwo pełni tu funkcję sceny, na której poszczególni aktorzy (podmioty) mają do wygłoszenia pewną kwestię (rolę), której się od nich oczekuje w związku z zajmowaną przez nich na scenie pozycją. Pojęcie rola oznacza tu punkt graniczny pomiędzy jednostką a społeczeństwem i obej-mujejednostki zajmujące pozycje, angażujące, jaźń” i zdolności odgrywaniaról w celu przystosowania się do różnych typów oczekiwań². Duży nacisk kładzie się tu na narzucony charakter ról społecznych. Nawet, jeśli w pewnym stopniu mogą mieć one charakter nieracjonalny z punktu widzenia społeczeństwa, uważa się, że jest to wynikiem błędnej interpretacji ról narzuconych.

Podobne stanowisko reprezentuje Jan Szczepański, który pod pojęciem roli społecznej rozumie względnie stały i względnie spójny system zachowań (działań), będących reakcjami na zachowanie się innych osób, przebiegających według mniej lub bardziej ustalonego wzoru, których grupa oczekuje od swoich członków³.

Jerzy Wiatr zwraca z kolei uwagę na subiektywny aspekt postrzegania roli przez grupę. Rola narzucana jest czymś „niemal istniejącym obiektywnie”⁴. Według niego jednostki utożsamiająrole z pozycjami, przy czym ważna jest tu nie tylko aktualna pozycja, ale także pozycja, do jakiej jednostka dąży⁵. Aspekt narzuconej roli społecznej dostrzega także Robert A. Dahl, według którego rola społeczna to wzór spodziewanego zachowania jednostki podzielany przez członków grupy⁶. Bruce

1

   Kalevi J. Holsti, „National Role Conceptions in the Study of Foreign Policy”, [w:] Steven Walker (red.), Role Theory and Foreign Policy Analysis, Durham: Duke University Press 1987, s. 9. W literaturze polskiej głównym propagatorem koncepcji Kalevi J. Holstiego jest Ziemowit J. Pietraś.

2

   Johnatan R Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa: Wydawnicto PWN 1985. s. 421-425.

3

   Jan Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa: Wydawnictwo PWN 1965, s. 81-82. Zob. także Pietraś, op.cit, s. 16.

4

   Cyt. za: Pietraś, op.cit., s. 16.

5

   Jerzy Wiatr, Społeczeństwo, Warszawa: Wydawnictwo PWN 1968, s. 131-133.

6

   Robert A. Dahl, Modern Political Analysis, Englewood Cliffs: Prentience Hall 1976, s. 113. Zob. także Pietraś, op.cit., s. 15.