19545 PC060197

Aforyzmów Sncga pierw&z#

■M

pewien stanowczo wyrzec się pojęć £ zacząć obcować | samymi rzeczami.

XXXVII

Metoda tych, którzy stanęli na stanowisku akatalepsji*⁷ i nasza droga, zgadzają się ze sobą do pewnego stopnia w swoich początkach; pod koniec wszakże niezmiennie się oddalają, a nawet się sobie przeciwstawiają. Tamci bowiem twierdzą po prostu, że w ogóle nic nie można wiedzieć, my natomiast, że niewiele można wiedzieć na temat przyrody, jeżeliby się szło tą drogą, która obecnie jest w użyciu: dalej tamci podkopują powagę zmysłów i rozumu, my zaś dostarczamy im obmyślone przez .nas środki pomocy.

XXXVIII    .

Idole*⁸ i fałszywe pojęcia, które opanowały już jozurn

ludzki i głęboko w nim zapuściły korzenie, nie tylko w ten sposób osaczają umysły ludzi, że prawda z trudem tylko znajduje do nich dostęp, lecz nawet po otwarciu i uzyskaniu dostępu, przy samej odnowie nauk znowu stawać będą na drodze i przeszkadzać, jeżeli ludzie, z góry ostrzeżeni, w miarę swych możliwości przed nimi się nie zabezpieczą.

XXXIX

Cztery są rodzaje idoli osaczających umysły ludzkie. Nadaliśmy im w wykładzie naszym nazwy; mianowicie pierwszy rodzaj to idole plemienia (idola tribus), drugi to ‘tdołe jaskini (idola specus), trzeci — idole rynku [idola fori), czwarty —- idole ‘teatru (idola theatn).

WmUĘBUmwmm

Tworzenie pojęć i wyprowadzanie twierdzeń ogólnych przy pomocy prawdziwej indukcji jest niewątpliwie najwłaściwszym środkiem, ażeby idole powstrzymać i usunąć. Jednak zwrócenie uwagi na idole i ich omówienie jest też wysoce pożyteczne. Nauka bowiem o idolach pozostaje w podobnym stosunku do tłumaczenia przyrody, co nauka o solistycznych dowodach do zwykłej diałektyki.

XLI

Idole plemienne mają swe źródło w samej naturze ludzkiej, w samym plemieniu, czyli rodzie ludzkim. Fałszem bowiem jest twierdzenie, że zmysły ludzkie są miarą rzeczy²®. Przeciwnie, wszystkie percepcje, zarówno zmysłowe jak i umysłowe, są dostosowane do człowieka, a nie do wszechświata. Rozum ludzki podobny jest do zwierciadła, które będąc nierówne (dla promieni wysyłanych praez przedmioty), swoje właściwości na te przedmioty przenosi, przez co je zniekształca i zmienia.

XLH

Idole jaskini³⁰ to idole jednostki ludzkiej. Albowiem (oprócz błędów związanych z naturą ludzką w ogóle) każda jednostka ma pewnego rodzaju jaskinię, czyli pieczarę osobistą, która załamuje i zniekształca światło naturalne. A dzieje się to bądź .na skutek właściwej każdemu jednostkowej jego natury. Bądź na skutek wychowania i priesta-wąnia z innymi, bądź przez lekturę książek i autorytet osób, które się czci i podziwia, bądź przez różnicę wrażeń zależną od tego C2y występują one w umyśle uprzedzonym i predysponowanym* czy też w umyśle zrownoważo-