21313 skanowanie0009

29

2.    Drugi typ wyrażeń o funkcji grzecznościowej to wyrażenia same na ogół nie mająse mocy predykatywnej, będące jedynie składnikami aktów, których przedmiotem orzekania są inne relacje niż relacje grzecznościowe między partnerami komunikacji. Można obrazowo, choć niezbyt precyzyjnie powiedzieć, że wyrażenia językowe uznawane za grzecznościowe stanowią jedynie obudowę innych aktów.

Należą do nich przede wszystkim formy adresatywne. Oto przykładowe konteksty (pochodzące ze współczesnej literatury pięknej, z nagranych lub zasłyszanych rozmów oraz z prac językoznawczych): Panieprofesorze, przynoszępracę; Siostro, proszą o gazą; Obywatelu majorze, meldują sią na rozkaz; Cosią stało, moi kochani? Panie doktorze, to naprawdę nie zapalenie płuc? Wyizolowane formy adresatywne, np. Mamo!, zawierają elipsę członu orzekającego, który można interpolować na podstawie konkretnej sytuacji mówienia, np. Mamo! (zaczekaj). Mamo! (jestem tutaj). Mamo! (odezwy się) itd.

Za grzecznościowe uznawane są części orzeczeń złożonych, np. Pozwolę sobie przypomnieć, że..., Niech mi wolno będzie odpowiedzieć, Bądź uprzejmy pamiętać o mojej prośbie, Gdyby pani zechciała poszukać..., Niech pan będzie łaskaw zapisać ten numer, Ośmielę się zapytać..., Pragnę dodać, że...

Także - choć rzadziej - zdania składnikowe wypowiedzeń złożonych. Np. Jeżeli pan pozwoli, to usiądą na chwilą; Czy nie sprawiłoby panu kłopotu, gdybym przyprowadziła tu swoją siostrą? Wybacz, że zapytam o cel tej-wizyty; JeśU wolno spytać: ile właściwie pani matka ma lat?, JeśU można, trochę wody mineralnej.

Oprócz wskazanych środków leksykalno-składniowych za grzecznościowe uchodzą też niektóre modalne konstrukcje składniowe. Np. tryb pytający w funkcji trybu rozkazującego (Czy może mipan skasować bilet? ), w tejże funkcji tryb pytający utworzony przy użyciu form trybu przypuszczającego (Czy mógłby mi pan skasować bilet? ), także przy użyciu zanegowanych form trybu przypuszczającego (Czy nie mógłby mi pan skasować biletu? ).

Poprzednio omawiane rodzaje aktów o funkcji grzecznościowej (podziękowania, pozdrowienia itd.) stanowiły zbiór zamknięty. Obecnie (mawiane akty, współtworzone przez wskazane powyżej wyrażenia, są zbiorem otwartym. Spośród możliwych do nazwania (więc wykształconych w rozwoju obyczajów i języka) aktów najczęściej grzecznościowo obudowywanych wymienić należy głównie prośby, których we współczesnej polszczyźnie występuje ogromna różnorodność formalna, ponadto rady, propozycje, sugestie, zaproszenia, pocieszenia, także wymówki, pouczenia rtp.

Wszystkie te akty orzekają—jak już zostało wspomniane - o innych relacjach między partnerami niż zgodne z obowiązującymi konwencjami obyczajowymi relacje grzecznościowe. Najczęściej realizują one impiesywną funkcję mowy, która niejako z definicji jest „niegrzeczna”, gdyż narusza suwerenność adresata, skłanianego do podejmowania działań zgodnych z wolą nadawcy. Dlatego szczególnie te akty obudowywane są w sposób grzecznościowy, aby nie wywołać u adresata niechęci do współdziałania.

Z analogicznych powodów (tj. naruszania suwerenności adresata) takiej obudowy wymagają niektóre wymówki i pouczenia (pełniące w innym planie funkcję również impiesywną) - zwłaszcza wtedy, gdy stopień zażyłości partnerów w niewielkim stopniu upoważnia nadawcę do podejmowania tego rodzaju działań językowych.

3.    Trzeci typ wyrażeń językowych o funkcji grzecznościowej obejmuje takie wyrażenia o mocy predykatywnej, które — jeśli weźmie się pod uwagę ich znaczenia leksykalne — nie orzekają o relacjach grzecznościowych między partnerami, nie zawsze mają formę uznawaną powszechnie i jedynie za grzecznościową, lecz w konkretnych sytuacjach mó-