23935 Terapia rodzin Namysłowska53

110 Rozdział 11

się w okresie odchodzenia dorastających dzieci z domu. Podsystem małżeński odzyskuje swoją siłę i znaczenie. Zostają w nim odbudowane na nowo relacje emocjonalne między małżonkami — te same, a jednak już inne, w których pasja zostaje zastąpiona przywiązaniem i nieco innym rodzajem miłości. Podsystem rodzeństwa jest także niezwykle ważny dla rodziny jako całości i dla jego członków, czyli dla dzieci w różnym wieku. Roli rodzeństwa poświęcono niestety niewiele miejsca w literaturze rodzinnej.

Relacje pomiędzy rodzeństwem mają szereg unikalnych cech. Są one długotwałe — trwają, choć z różnym nasileniem i stopniem intymności, przez cały cykl życia rodziny. W fazie dzieciństwa i okresie dorastania rodzeństwo przede wszystkim towarzyszy sobie w różnych aspektach życia i wspiera się emocjonalnie. Dzieci i dorastająca młodzież zapewniają sobie pierwowzór wsparcia społecznego, pozostają dla siebie pierwszymi przyjaciółmi, którym można się zwierzać, ale i z którymi można uczyć się walczyć. W miarę zbliżania się do okresu dorastania rodzeństwo formuje przymierze, które pozwala im radzić sobie z rodzicami, łączyć siły w przeciwstawianiu się im oraz uczyć się wzajemnie przewidywać zachowania rodziców. W tym też okresie kształtuje się w podsystemie rodzeństwa model ostatecznej separacji i indywiduacji. Odchodzenie z domu kolejnego dziecka odbywa się w dużej mierze poprzez śledzenie doświadczeń starszego rodzeństwa. Niepowodzenia starszego rodzeństwa w tym zakresie mogą na długo unieruchomić młodsze rodzeństwo w systemie rodzinnym i utrudnić jego przejście do następnej fazy cyklu życia. Podsystem rodzeństwa modeluje też relacje dzieci z grupą rówieśniczą, tak ważne w pewnym okresie życia.

Kolejnym ważnym pojęciem w terapii strukturalnej jest pojęcie granic. Granice w systemie rodzinnym zostały przedstawione na rycinie 3. Granice wyznaczają przepływ informacji w systemie rodzinnym. Pojęcie granic odnosi się zarówńo do granic pomiędzy rodziną a otaczającymi ją systemami, jak i do granic pomiędzy podsystemami w rodzinie. Można je opisać na pewnym kontinuum (patrz rycina 3) od granic zatartych poprzez granice prawidłowe, elastyczne do granic sztywnych, nieprzenikliwych na informacje. Wtórnie wobec tego kontinuum charakteryzującego granice powstała też typologia rodzin.

Granice

---- dobra (elastyczna)

...... rozmyta

- sztywna

Relacje

przyjacielska —    naduwiktanie

- konfliktowa

koalicja

przemieszczenie konfliktu

Rodziny naduwiktane

Rodziny niezaangażowane

(kontinuum ze względu na granice) Ryc. 3. Symbole graficzne w terapii strukturalnej

Jedno z ważniejszych założeń teorii strukturalnej uzależnia prawidłowość funkcjonowania systemu od czystości granic. Rodziny, w których granice są zatarte, to tzw. rodziny uwikłane (enmeshed). Zatarcie granic powoduje nazbyt swobodny przepływ informacji w systemie. Równocześnie w takich rodzinach poczucie przynależności do rodziny dominuje nad autonomią jej członków, utrudniając im nabywanie umiejętności społecznych. Prototypem podsystemu o takich granicach jest podsystem matka—niemowlę. W tym jednak wypadku mamy do czynienia z funk-