28556 PICT5976

Rozumiem, co możesz przeżywać z tego powodu. Trudno jednak byłoby mi znaleźć odpowiedź na postawione przez ciebie pytanie, która mogłoby cię w pełni zadowolić

- Być może pytanie, jakie postawi łcś(aś) mi nic jest jedyne. Może kryją się za nim jeszcze inne pytania.

W każdym razie uchylanie się przed odpowiedzią na postawione przez, rozmówcę pytanie wymaga zwięzłego wyjaśnienia. Niekiedy badanego może nie zadowolić takie wyjaśnienie. Najczęściej domaga się wlcdy natychmiastowej odpowiedzi. Zaleca się wówczas dawanie mu kilku możliwych odpowiedzi z prośbą o ustosunkowanie się do każdej z nich. Możliwe jest także udzielenie na postawione przez niego pytanie jednej odpowiedzi, którą uważa się za najbardziej trafną. Na ogół jednak postępowanie takie wydaje się niewskazane, a nawet nieco ryzykowne (por. W. Weber, 1991, s. 148 i n.). Nie wiadomo bowiem, czy osoba prowadząca badania jest wolna od subiektywnych nastawień i czy rzeczywiście jest w stanic właściwie odpowiedzieć na postawione jej pytania, nic znając jego kontekstu ani też w wystarczającym stopniu swego rozmówcy. Prowadzący badania nic wie też, czy badany nic zastanawiał się nad odpowiedzią na takie pytanie lub nie znalazł już zadowalającej na nie odpowiedzi i czy — być może — boi się jej ujawnienia (por. W. Weber, 1991, s. 148 i n.).

Powściągliwość w zadawaniu pytań rozmówcom

Nie mniej istotnym warunkiem poprawności metody dialogowej — oprócz uważnego i cierpliwego słuchania rozmówców' oraz umiaru na stawiane przez nich pytania -jest daleko idąca powściągliwość w zadawaniu im pytań przez osobę prowadzącą z nimi rozmowę w celach badawczych. Oczywiście ogólną zasadą obowiązującą w poprawnym stosowaniu metody dialogowej jest na ogół świadome i celowe unikanie stawiania pytań osobom badanym. Jeśli jednak osoba posługująca się metodą dialogowy staje wobec konieczności zadawania im pytań, to stara się ona ograniczyć je tylko do pytań wynikających bezpośrednio z kontekstu rozmowy, a zwłaszcza takich, które inspirowałyby badanych do głębszych przemyśleń. Ponadto pytania takie formułuje się w sposób w miarę jasny, konkretny i zwięzły. Z reguły też. unika się pytań alternatywnych i wyraźnie preferuje się pytania otwarte, umożliwiające swobodne odpowiedzi. Postawione badanym pytania staramy się również odpowiednio umotywować.

Pytania zadajemy im na ogół tylko wtedy:

gdy mamy wątpliwości co do adekwatnego rozumienia wypowiedzi osoby badanej,

— gdy zależy nam bardzo na rozwinięciu podjętego przez nią wątku, gdy nic zajęła ona zdecydowanego stanowiska w istotnej dla badań sprawie.

— gdy uważamy, żc zadane pytanie może zachęcić ją do dalszych wypowiedzi na interesujący nas temat.    ---

Nade wszystko zaś zadajemy badanym pytania wyjątkowo rzadko lub w ogóle wzbraniamy się przed ich zadawaniem. W przeciwnym razie rozmowa może nabrać charakteru zwykłego sondażu podzielanych przez badanych opinii i zatracić przypisywaną jej osobliwość jako metody polegającej na swobodnych i nieskrępowanych pytaniami wypowiedzi. W zadawaniu pytań ważną rzeczą jest także to. by nic naruszać sfery intymnej osób badanych, a sprawy dla nich bolesne omawiać na marginesie spraw mniej bolesnych lub przeżywanych pozytywnie albo bez większego zaangażowania emocjonalnego.

Troska o sprzężenia zwrotne w toczącej się rozmowie

Pomimo zalecanej powściągliwości zarówno w odpowiadaniu na stawiane przez badanych pytania, jak również w zadawaniu im własnych pytań, osoba przeprowadzająca rozmowę nie może nastawiać się wyłącznic na całkowicie bierne słuchanie wypowiedzi badanych. Nic wolno bowiem zapominać, iż rozmowa w przyjętym tutaj rozumieniu jest ze wszech miar dialogiem, a nie monologiem.

To znaczy, każdy z jej uczestników jest zarazem odbiorcą i nadawcą informacji. Przy czym przekaz ich może odbywać się także w sposób bezsłowny, np. za pomocą potakiwania głową, mimiki twarzy lub gestykulacji rąk. W przypadku metody dialogowej osoba, wykorzystującą ją w badaniach, nader często porozumiewa się z badanym w ten właśnie sposób. Dzięki temu nie dopuszcza się do zachwiania równowagi między „dawaniem” (informowaniem) i „braniem” (słuchaniem) w procesie porozumiewania się, typowym dla poprawnie przebiegającej rozmowy. Chodzi o to, aby nic pozbawiać metody dialogowej tzw. sprzężeń zwrotnych, które uważa się również za nieodzowny warunek poprawnego jej przebiegu.

Troska o sprzężenia zwrotne podczas porozumiewania się — w wyniku zastosowanej metody dialogowej — jest kolejnym nieodzownym warunkiem poprawnego jej przebiegu. Spełnienie tego warunku nadaje prowadzonej rozmowie większej wiarygodności niż wtedy, gdy nic odwzajemnia się otrzymanych informacji, tj. gdy przyjmuje się je całkowicie „milcząco”, nic reagując na nie nawet w sposób bezsłowny lub półsłówkami czy dwuznacznikami, jak: „acha”, „hm”, „och". Często można też —jak sugeruje Thomas Gordon (1994a. s. 51 i n.) - -zwracać się do swego rozmówcy w sposób następujący: „rzeczywiście", „doprawdy?”, „opowiedz mi o tym!", „mówże, słucham!", „chciałbyś o tym pomówić?", „to wydaje się być dla ciebie bardzo ważne" itp. W każdym razie rzeczą niebagatelną jest, by nasz rozmówca miał świadomość, że jest słuchany i rozumiany oraz że to, o czym mówi, ma sens. Brak natomiast lub niedosyt sprzężeń

279