33370 skanuj0119

228    Slowotwórstwo

6. -n(y) £= *-bm-js; por. scs. cnkevi>m 'cerkiewny', poi. cioteczny stryjeczny rzeczny jesienny modlitewny kuchenny rodzinny wojenny, stp. stryczny 'należący do stryja’, ujeczny ‘należący do wuja’, wiesienny. Formacja zaświadczona w średniowieczu; często wymienia się z -ni.

' 7. -n(i) z- *-bne-jb; por. scs. blihnb, poi. bliźni bratni wschodni zachodni. Dawnośó formacji zaświadcza np. letni (w. XV).

8.    -in'\-yno. *-im\ por. scs. vojevodim, satanim 'należący do szatana’, Ionim 'należący do Jonasza’, golobim; pierwotnie zasadniczo w przymiotnikach pochodnych od rzeczowników żeńskich (tematy *-a, *-ja, ■*-»). W nielicznych przymiotnikach pospolitych, np. matczyn siostrzyn. Dawnośó tej formacji zaświadczają np. macierzyn dziewczyn sędzin jast-kołczyn (w. XIV i XV). Częściej spotykamy ten formant w nazwach miejscowych, które były pierwotnie przymiotnikami przynależnościowymi, dzierżawczymi, pochodnymi od imienia właściciela, a z czasem przeszły do klasy rzeczowników, np. Boguszyn Lubin Łączyn Prędocin Strzelin Ciechocin Kędzierzyno Rogalino Myślęcino Trąbczyno (w. XI—XIII).

Tworzy też pospolite i własne nazwy żeńskie od imienia lub zawodu męża, np. Sapieżyna Kubdlina wojewodzina starościna podstolina.

W gwarach stale, od mianownika włącznie, obowiązują końcówki deklinacji złożonej przymiotnika, np. Ołoumind Szalind Szpilind Skórczynd Halbind. Jedynie w dzierżawczych nazwaniach córek zachowało się w mianowniku a jasne, jak w deklinacji niezlożonej, np. Szatanczyna Zośka, Halbina Józka. Tak samo poza nazwiskami: mamina rola. Teren produktywności tych nazwisk nie jest w gwarach ograniczony do nazwisk na -a, por. np. wójt — wójcina, Mazgaj — Mazgaind.

9.    -ist(y) c- *-isH-jb występuje tylko w dwu przymiotnikach: macierzysty (w. XV), ojczysty (w^r. XVI).

§ 37. Przymiotniki materiałowe

— są nazwami właściwości przedmiotu związanej z materiałem,

a)    z którego jest on sporządzony: 'zrobiony z...’,ap. drewniana (szafa), żelazne (obcęgi)* srebrny (zegarek);

b)    który on w sobie zawiera: 'składający się z...’, np. (las) sosnowy, (złoże) węglowe. Twory te są odrzeczownikowe.

1. -’an(y)    *-Sm-jb‘, por. scs. drhónt hnSm clasóm módóm. roźann

moidam, poi. gliniany słomiany wełniany lniany ołowiany drewniany szklany papierzany herbaciany. Dawnośó formacji zaświadczają np. trzciany 'z trzci, tzn. trzciny’, miedziany, rożdżany 'gałęzisty’ (w. XIV i XV). Formacje typu szkłanny blaszanny są nowotworami uważanymi za niepoprawne:

2.    -n(y)

a)    ~n(y) <—    por. scs. medwin* 'z miodu’, kamenom, poi.

mączhy cegielny jableczny mięsny konopny płócienny korzenny, stp. wełnny cielny (od ciało) lcadzidlny solny olowiiy futrzny lasiczny. Daw-ność tej formacji zaświadcza np. chlebny srzebrzny (w. XV),

b)    -n(y)a-    w przymiotniku żelazny (XIV) s= SeUzmji.

3.    -ow(y) *-ovo-jb; por. scs. dobom bukom lipom tnnom lipom brózom, poi. dębowy (stół), sosnowy (las), marmurowa (płyta), granitowy (pomnik), pilśniowy (kapelusz), grzybowa (zupa), wieprzowa (pieczeń); z najnowszych: celolilowy bakelitowy ceglowy blachownicowy. Dawnośóformacji zaświadczają np. chlebowy bzowy cisowy (w. XIV i XV).

Tu należą także to nazwy miejscowości, pierwotne przymiotniki materiałowe, które wyrażają właściwość związaną z jej szatą roślinną, np. Jaworów Głogów Klanowa Jodłowa Grabowo.

§ 38. Przymiotniki skłonnościowc

— są nazwami właściwości przedmiotu A związanej a) z przedmiotem B, b) z czynnością lub stanem, ku którym A okazuje skłonność: 'skłonny do ...’, np. płaczliwy kłótliwy chorowity. Twory te są odrzeczownikowe lub odczasownikowe.

1.    ■iw(y)"_l-y'w(y)    ; por. scs. leżim Iźnim znlobim milostim

prijalnim róóim straśim, poi. litościwy miłościwy boleściwy mściwy chciwy, nie używane w nowszej polszczyźnie, np. Iściwy ‘podstępny’, igrzywy 'skłonny do igry (zabawy)’, straszymy 'bojaźliwy', gwałcimy, błaźniwy 'głupi’, wszywy, śniwy, chodzimy (koń), szedziwy (por. szady 'siwy’, później wskutek fałszywego skojarzenia treściowego z sędzia -a sędziwy) zazdrościmy. Dawnośó formacji zaświadczają leniwy łżywy zgło-biwy złościmy (w. XIV i XV).

2.    -liv:ly)e - *-ilim-jf, por. scs. zanidilim obiddim posluśblim gcmonlim scarilim, poi. gniewliwy krzykliwy płaczliwy tchórzliwy popędliwy wstydliwy błyskotliwy szczebiotliwy chorobliwy dobrotliwy szkodliwy wadliwy złośliwy gderliwy kłamliwy kochliwy wnikliwy zapobiegliwy dotkliwy straszliwy cierpliwy powściągliwy kłótliwy, z nie używanych w nowszej polszczyźnie: usmętliwy opartliwy kradliwy wrzodliwy butliwy po-twarzliwy baśliwy (od baśń). Dawnośó formacji zaświadczają np. zgłobliwy pamiętliwy (w. XIV).

3.    -czyw{y) w niektórych wyrazach, np. łapczywy uporczywy zapalczywy, stp. naparczywy naporczywy. Jest to polski nowotwór nie objaśnionego pochodzenia. Z rzeczownika sporka (np. którą dysputacyją albo sporkę i przedtym czynili Wujek), równoznacznego ze spór, nie trudno wywieść